Nso Itịbe inọ Ukpọn̄ ke N̄kpa?
“Ukpepn̄kpọ oro nte ke ukpọn̄ owo ikpaha ke nsinsi ndien ke ayaka iso ndidu ke owo ama akakpa, ikpọkidem esie onyụn̄ adiahade edi kiet ke otu itiat idakisọn̄ ukpepn̄kpọ akwaifiọk ye ukpepn̄kpọ ido ukpono Christian.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
1. Nso ke New Catholic Encyclopedia enyịme kaban̄a ukpọn̄ ndibọhọ n̄kpa?
N̄WED ndụn̄ọde oro ẹkotde ẹsịn ke enyọn̄ emi, nte ededi, enyịme ete ke “owo isọpke ikụt ekikere oro nte ke ukpọn̄ esibọhọ n̄kpa ke Bible.” Nso, ndien, ke Bible enen̄ede ekpep aban̄a se itịbede inọ ukpọn̄ ke n̄kpa?
Mme Akpan̄kpa Ifiọkke N̄kpọ
2, 3. Nso idi idaha mme akpan̄kpa, ndien mme itie N̄wed Abasi ewe ẹyarade emi?
2 Ẹnam idaha mme akpan̄kpa an̄wan̄a ke Ecclesiastes 9:5, 10, emi nnyịn ikotde ite: “Mme akpan̄kpa ifiọkke baba n̄kpọ kiet . . . Mbubịne idụhe, uduak idụhe, ifiọk m̀mê mbufiọk idụhe, ke udi.” (Moffatt) Ke ntre, n̄kpa edi idaha unana edidu. Andiwet psalm ekewet ete ke ini owo akpade, “enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.”—Psalm 146:4.
3 Ntre mme akpan̄kpa ifiọkke n̄kpọ ndomokiet, inamke aba n̄kpọ. Ke ini ekebierede ikpe ọnọ Adam, Abasi ọkọdọhọ ete: “Koro afo edide ntan, oyonyụn̄ afiak ke ntan.” (Genesis 3:19) Mbemiso Abasi akadade ntan obot enye onyụn̄ ọnọde enye uwem, Adam ikodụhe. Ke ini enye akakpade, Adam ama afiak ọnyọn̄ idaha oro. Ufen esie ekedi n̄kpa—ikedịghe ndinọ aka ikpehe en̄wen.
Ukpọn̄ Ekeme Ndikpa
4, 5. Nọ mme uwụtn̄kpọ ẹtode Bible oro ẹwụtde ẹte ke ukpọn̄ ekeme ndikpa.
4 Ke ini Adam akakpade, nso iketịbe inọ ukpọn̄ esie? Ọfọn, ti ete ke Bible ikọ oro “ukpọn̄” awak nditịn̄ mban̄a owo. Ntre ke ini nnyịn idọhọde ite ke Adam ama akpa, nnyịn idọhọ ite ke ukpọn̄ oro ekekerede Adam ama akpa. Emi ekeme nditie esen esen ọnọ owo emi enịmde ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi ke akpanikọ. Nte ededi, Bible ọdọhọ ete: “Ukpọn̄ eke anamde idiọk ayakpa n̄kpa.” (Ezekiel 18:4) Leviticus 21:1 (NW) etịn̄ aban̄a “ukpọn̄ eke akpade” (“okpo owo,” Jerusalem Bible). Ndien ẹma ẹsian mme Nazirite ẹte ẹkûsan̄a ẹkpere “ukpọn̄ ekededi emi akpade” (“okpo,” Lamsa).—Numbers 6:6, NW.
5 Ẹkụt ukem editịn̄ oro ẹtịn̄de ẹtụk ukpọn̄ do ke 1 Ndidem 19:4. Elijah oro okodude ke ọkpọsọn̄ nnanenyịn “ama eben̄e ete ukpọn̄ imọ akpa.” (NW) Kpasụk ntre, Jonah “ama aka iso ndiben̄e ete ukpọn̄ imọ akpakam akpa, enye onyụn̄ ọdọhọ ndien ndien ete: ‘N̄kpa mi ọfọn akan uwem mi.’” (Jonah 4:8, NW) Ndien Jesus ama ada ubak udịmikọ oro “ndiwot ukpọn̄,” emi The Bible in Basic English esịnde “ndiwot.” (Mark 3:4, NW) Ntre n̄kpa ukpọn̄ akam ọwọrọ n̄kpa owo oro.
“Ndibọhọ” Nnyụn̄ ‘Mfiak Ndụk’
6. Nso ke ikọ Bible ọwọrọ ke ini enye ọdọhọde ete ke ukpọn̄ ama ‘oyom ndibọhọ’ Rachel?
6 Edi nso kaban̄a mfụhọ mfụhọ n̄kpa Rachel, emi eketịbede nte enye akamande udọ esie? Ke Genesis 35:18, nnyịn ikot ite: “Edikem ke ini ukpọn̄ oyomde enye ndibọhọ (koro enye akpade), ndien enye osio eyen enyịn̄ Ben-oni: edi ete esie osio enye enyịn̄ Benjamin.” Ndi ubak udịmikọ emi ọnọ ekikere nte ke Rachel ama enyene n̄kpọ okodude uwem ke esịt idem emi ọkọwọrọde ke ini enye akakpade? N̄wan̄ansa-o. Ti ete, ikọ oro “ukpọn̄” ekeme n̄ko nditịn̄ mban̄a uwem oro owo enyenede. Ntre ke idaha enye emi “ukpọn̄” Rachel n̄kukụre ọkọwọrọ “uwem” esie. Ntak edi oro mme Bible en̄wen ẹsịnde ubak udịmikọ oro “ukpọn̄ oyomde enye ndibọhọ” nte “uwem esie ke ekebe efep” (Knox), “enye ama ọduọk akpatre ibifịk” (Jerusalem Bible), ye “uwem esie ọbọhọ enye” (Bible in Basic English). Idiọn̄ọ ndomokiet idụhe nte ke ndịbe ndịbe ikpehe Rachel ama ọbọhọ ke enye ama akakpa.
7. Ke nso usụn̄ ke edi nte ke ukpọn̄ eyeneren ebeakpa oro ẹkenamde eset “[ama] afiak odụk enye ke idem”?
7 Edi ukem ntre ye edinam eyeneren ebeakpa oro eset, emi ẹwetde ke 1 Ndidem ibuot 17. Ke 1Nd 17 ufan̄ikọ 22, nnyịn ikot ite ke nte Elijah ọkọbọn̄de akam aban̄a eyen oro, “Jehovah okop uyo Elijah; ukpọn̄ eyen oro onyụn̄ afiak odụk enye ke idem, ndien enye eset.” Ini kiet efen, ikọ oro “ukpọn̄” ọwọrọ “uwem.” Ntem, New American Standard Bible okot ete: “Uwem eyen oro afiak edi enye onyụn̄ eset.” Ih, uwem, ikedịghe ndusụk mbukpọn̄ mbukpọn̄ n̄kpọ, akafiak edidụk eyen oro. Emi odu ke n̄kemuyo ye se Elijah ọkọdọhọde eka eyen oro: “Sese, eyen fo [ofụri owo] ke odu uwem.”—1 Ndidem 17:23.
Ọkpọsọn̄ Mfịna eke “Esịne-Ufọt Idaha”
8. Nso ke ediwak mbon oro ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹnịm ke akpanikọ nte editịbede ke ini ediset ke n̄kpa?
8 Ediwak owo oro ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ediset ke n̄kpa oyodu ke ini iso emi mme ikpọkidem ẹdidianade kiet ye mme ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa. Ekem, ẹyenọ mbon oro ẹnamde ẹset akpatre utịp—edide ndinọ mbon oro ẹkedude eti uwem utịp m̀mê ndimia mme idiọkowo ufen.
9. Nso ke ikọ oro “esịne-ufọt idaha” ọwọrọ, ndien nso ke ndusụk owo ẹdọhọ nte etịbede ọnọ ukpọn̄ ke ikpehe ini emi?
9 Ekikere emi etie mmemmem mmemmem. Edi mbon oro ẹsọn̄ọde ẹyịre ke edinịm ke akpanikọ ke ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi ẹnyene mfịna edinam se itịbede inọ ukpọn̄ an̄wan̄a ke ufọt ini n̄kpa ye ini ediset ke n̄kpa. Ke akpanikọ, “esịne-ufọt idaha” emi, nte ẹwakde ndikot, emedemede se ẹkerede-kere ke ediwak isua ikie. Ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke ufọt ini emi ke ukpọn̄ aka purgatory, emi ẹkemede ndinam enye asana ọbọhọ mme idiọkn̄kpọ oro ẹkemede ndifen man okpodot ndika heaven.a
10. Ntak mîkemke ye N̄wed Abasi ndinịm ke akpanikọ nte ke ukpọn̄ esibet ke purgatory ke owo ama akakpa, ndien didie ke ifiọk n̄kpọntịbe Lazarus ọsọn̄ọ emi?
10 Nte ededi, nte nnyịn ima ikokụt, ukpọn̄ akam edi owo. Ke ini owo akpade, ukpọn̄ akpa. Ntem, ifiọk baba kiet idụhe ke owo ama akakpa. Ke akpanikọ, ke ini Lazarus akakpade, Jesus Christ ikọdọhọke ite ke enye okodu ke purgatory, Limbo, m̀mê “esịne-ufọt idaha” efen ekededi. Utu ke oro, Jesus n̄kukụre ọkọdọhọ ete: “Lazarus emede idap.” (John 11:11, New English Bible) Nte an̄wan̄ade, Jesus, emi ọkọfiọkde akpanikọ aban̄ade se itịbede inọ ukpọn̄ ke n̄kpa ekenịm ke akpanikọ ete ke Lazarus ikọfiọkke n̄kpọ, ikodụhe.
Nso Idi Spirit?
11. Ntak emi ikọ oro “spirit” mîkpekemeke ndiwọrọ ikpehe emi ọwọrọde ọkpọn̄ idem owo emi ọbọhọde n̄kpa?
11 Bible ọdọhọ ete ke ini owo akpade, “[spirit, NW] ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie.” (Psalm 146:4) Ndi emi ọwọrọ ete ke spirit emi ọwọrọde ọkpọn̄ ikpọkidem esiwọrọ ke ata ata usụn̄ onyụn̄ aka iso odu uwem ke owo ama akakpa? Oro ikemeke nditịbe, koro andiwet psalm aka iso etịn̄ ete: “Ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak” (“ofụri ekikere esie etre,” NEB). Nso, ndien, idi spirit, ndien didie ke enye “ọwọrọ” owo ke idem ke ini enye akpade?
12. Nso ke ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede “spirit” ke Bible ọwọrọ?
12 Ke Bible mme ikọ oro ẹkabarede “spirit” (Hebrew, ruʹach; Greek, pneuʹma) akpan akpan ọwọrọ “ibifịk.” Ntem, utu ke “spirit ọwọrọ enye ke idem,” Edisana Ŋwed Abasi Ibom ada ubak udịmikọ oro “ibifịk ọwọrọ enye ke idem.” (Psalm 146:4) Edi ikọ oro “spirit” esịne se ikande edinam edikot ibifịk. Ke uwụtn̄kpọ, ke obụkde edisobo oro ẹkesobode uwem owo ye unam ke ini Ukwọ ofụri ererimbot, Genesis 7:22 ọdọhọ ete: “Kpukpru se ibifịk [m̀mê, spirit; Hebrew, ruʹach] uwem odude mmọ ke ibuo, kpukpru se idude ke edisat isọn̄ akpa.” Ntre “spirit” ekeme nditịn̄ mban̄a odudu-uwem oro odude ke kpukpru odu uwem n̄kpọ, mme owo ye mme unam, ndien edikot ibifịk anam enye aka iso odu.
13. Ke nso usụn̄ ke ẹkeme ndimen spirit ndomo ye odudu ilektrik?
13 Ke ndinam an̄wan̄a: Odudu ilektrik ọnọ n̄kpọutom odudu. Edieke odudu oro etrede, n̄kpọutom oro etre ndinam utom. Odudu oro ikabakede idi san̄asan̄a n̄kpọutom. Kpasụk ntre, ke ini owo akpade, spirit esie etre ndinọ nsen idem owo odudu. Enye ikpọn̄ke ikpọkidem inyụn̄ iwọrọ ika ikpehe en̄wen.—Psalm 104:29.
14, 15. Didie ke spirit afiak etiene Abasi ke n̄kpa?
14 Ntak, ndien, Ecclesiastes 12:7 ọdọhọde ete ke ini owo akpade, “spirit ayafiak etiene Abasi emi ọkọnọde enye”? Ndi emi ọwọrọ ete ke spirit asan̄a ata ata edisan̄a ebe ke ufụm enyọn̄ ekesịm iso Abasi? Idehede iwọrọ utọ n̄kpọ oro. Ti ete, spirit edi odudu-uwem. Ndondo oro odudu-uwem oro ọwọrọde, Abasi ikpọn̄îkpọn̄ enyene ukeme ndifiak nsịn enye. Ntre spirit ‘afiak etiene Abasi’ ke usụn̄ifiọk nte ke idotenyịn uwem ini iso ekededi emi owo oro enyenede ọkọn̄ọ ofụri ofụri idahaemi ke Abasi.
15 Abasi ikpọn̄îkpọn̄ ekeme ndifiak nsịn spirit, m̀mê odudu-uwem, anamde owo afiak edidu uwem. (Psalm 104:30) Edi ndi Abasi aduak ndinam ntre?
[Ikọ idakisọn̄]
a Nte ekemde ye New Catholic Encyclopedia, “Mme Ewetn̄wed [Ido Ukpono] ẹtịn̄ ikọ in̄wan̄în̄wan̄ ke edidọhọ oro mmọ ẹdọhọde ke purgatory odu.” Edi, n̄wed ndụn̄ọde emi enyịme n̄ko ete ke “ukpepn̄kpọ Catholic aban̄ade purgatory ọkọn̄ọ ke item owo, idịghe ke Edisana N̄wed Abasi.”
[Ekebe ke page 23]
Se Ẹtide Ẹban̄a Uwem Emi Ekebede
EDIEKE n̄kpọ ndomokiet mîbọhọke n̄kpa ikpọkidem, do nso kaban̄a se ẹtide ẹban̄a uwem oro ekebede emi ndusụk owo ẹdọhọde nte inyenede?
Eyen ukpepn̄kpọ Hindu oro Nikhilananda ọdọhọ ete ke ‘owo ikemeke ndida ntak n̄wụt ifiọk n̄kpọntịbe uwem ke owo ama akakpa.’ Ke ukpepn̄kpọ oro “Mme Uwụtn̄kpọ Edinịm Nsinsi Ini ke Akpanikọ ke Mme Ido Ukpono,” ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro Hans Küng owụt ete: “Owo ikemeke ndisọn̄ọ ndomokiet ke otu mbụk ẹmi—ẹban̄ade editi uwem emi ekebede—akpan akpan se itode nditọwọn̄ m̀mê se itode mme idụt ẹmi ẹnịmde edifiak mmana ke akpanikọ.” Enye adian do ete: “Ata ediwak [mme anam ndụn̄ọde ẹmi ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ye ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk ẹban̄a n̄kpọ emi] ẹnyịme ẹte ke mme ifiọk n̄kpọntịbe oro mmimọ ision̄ode idi inọhọ isọn̄ kaban̄a uyarade oro enen̄erede ọsọn̄ọ edifiak ndu uwem ke isọn̄.”
Nso edieke etiede fi ke idem nte ke afo emenyene ọkpọkpọ n̄kpọ oro etide aban̄a uwem ekebede? Mme utọ ekikere oro ẹkeme ndito nsio nsio n̄kpọ. Ata ekese ke ntọt oro nnyịn ibọde ẹdu ke ndusụk ndedịbe itụn̄ ekikere oro nnyịn mîtịmke ifiọk koro nnyịn mîdaha enye inam n̄kpọ nnennen nnennen m̀mê ke ebe oro. Ke ini mme n̄kpọ oro ẹkefrede ẹfiakde ẹdemede, ndusụk owo ẹkabade ẹmi nte uyarade akani uwem. Nte ededi, akpanikọ edi nte ke nnyịn inyeneke mme ifiọk n̄kpọntịbe oro ẹsọn̄ọde kaban̄a uwem efen ke ẹsiode enye oro nnyịn idude idahaemi ẹfep. Ata ediwak owo oro ẹdude uwem mfịn ke isọn̄ itịghi n̄kpọ ndomokiet iban̄a edidu uwem mbemiso; mmọ inyụn̄ ikereke ke ekeme ndidi mmimọ ima idu uwem ke mbemiso.