Mme Andidụn̄ Ọtọkiet ke “Obio” Emi Ẹfiakde Ẹwụk
“Mbufo ẹyekere mme oku Jehovah; ẹyenyụn̄ ẹdọhọ ẹban̄a mbufo, ẹte, Mme anam n̄kpọ Abasi nnyịn.”—ISAIAH 61:6.
1, 2. (a) Nso ikedi idaha mme okpono Abasi ke ido mme Jew ke Israel? (b) Nso edu ke mme andibuana ke “akwa otuowo” ẹwụt ke eyo nnyịn?
KE ESET, Israel ke ini akanamde akpanikọ ama esinam n̄kpọ ke ererimbot nte ntiense kaban̄a ubọn̄ Jehovah. (Isaiah 41:8, 9; 43:10) Ediwak isenowo ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ẹnyụn̄ ẹdituak ibuot ẹnọ Jehovah ke ebuana ye ndimek ikọt Esie. Ke akpanikọ, mmọ ẹkedọhọ Israel se Ruth ọkọdọhọde Naomi ete: “Orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo eyenyụn̄ edi Abasi mi.” (Ruth 1:16) Mmọ ẹma ẹnyịme ye mme ikọ Ibet ediomi, irenowo ndina mbobi. (Exodus 12:43-48) Ndusụk iban ẹma ẹdọ nditọ Israel. Rahab eke Jericho ye Ruth owo Moab ẹma ẹkabade ẹdi mme ekaeka Jesus Christ. (Matthew 1:5) Mme utọ okpono Abasi ke ido mme Jew oro ẹkedi ubak esop Israel.—Deuteronomy 23:7, 8.
2 Ke ẹbietde mme okpono Abasi ke ido mme Jew ke Israel, “akwa otuowo” mfịn ẹmedọhọ nsụhọ oro ẹyetde aran ẹte: “Ẹyak nnyịn ika ye mbufo: koro nnyịn imokop ite ke Abasi odu ye mbufo.” (Ediyarade 7:9; Zechariah 8:23) Mmọ ẹdiọn̄ọ ẹte ke mme Christian ẹmi ẹyetde aran mi ẹdi “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” emi Jehovah enyenede, ndien mmọ ẹnen̄ede ẹdiana kiet ye mmọ ẹnam utom tutu mbon oro ẹyetde aran ye “mme erọn̄ en̄wen” ẹkabade ẹdi “otuerọn̄ kiet, Ekpemerọn̄ kiet.” (Matthew 24:45-47; John 10:16) Nso iditịbe inọ akwa otuowo ke ini kpukpru nditọete mmọ ẹmi ẹyetde aran ẹbọde utịp eke heaven mmọ? Mmọ inyeneke ndikop ndịk. Ke ofụri “ukperedem ini” emi, Jehovah amanam ndutịm ọnọ ini oro.—2 Timothy 3:1.
“Obio” eke Spirit
3. Nso idi “obufa enyọn̄” emi Peter eketịn̄de ke prọfesi, ndien ini ewe ke ẹkewụk mmọ?
3 Apostle Peter ama etịn̄ prọfesi aban̄a ndutịm ukara eke heaven emi mme Christian 144,00 oro ẹyetde aran ẹdidide ubak. Enye ọkọdọhọ ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ Esie edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” (2 Peter 3:13) Ẹkewụk “obufa enyọn̄” ẹmi ke 1914, ke ini ẹkedoride Christ ke ebekpo nte Edidem ke Obio Ubọn̄ heaven. Edi nso kaban̄a “obufa isọn̄”?
4. (a) Nso n̄kpọntịbe emi owo mîkodorike enyịn akada itie ke 1919? (b) Nso ikedi ‘idụt oro akamanade ini kiet,’ ndien nso ikedi ‘obio oro amanade ke ubiak uman’?
4 Ke 1919, Jehovah ama osio nsụhọ oro ẹyetde aran ke ntan̄mfep Akwa Babylon. (Ediyarade 18:4) Ye mme adaiso Christendom, n̄wọrọnda n̄kpọntịbe emi ekedi ata n̄kpọ unana idotenyịn. Kaban̄a emi, Bible ọdọhọ ete: “Anie okokop orụk n̄kpọ ntem? Anie okokụt orụk n̄kpọ nte mmọemi? Nte ofụri obio edimana usen kiet? M̀mê idụt edimana ini kiet?” (Isaiah 66:8) Ke ini esop oro ẹyetde aran ọkọbiọn̄ọrede mme idụt ke iso inikiet inikiet nte mbon oro ẹwọrọde ufụn, enye ke akpanikọ ekedi idụt oro ‘amanade ini kiet.’ Nso, ndien, ikedi “obio” oro? Ke usụn̄ kiet, enye ke usụn̄ eke spirit ekedi mbiet obio Israel eset. Enye ekedi ikpehe edinam ẹkenọde obufa “idụt” emi akamanade, ebiet emi mme prọfesi ẹban̄ade Paradise ke n̄wed Isaiah ẹnyenede edisu eke eyomfịn ke n̄kan̄ eke spirit. (Isaiah 32:16-20; 35:1-7; men Mme Hebrew 12:12-14 domo.) Ke ebiet ekededi emi Christian odude ke ikpọkidem, enye odu ke “obio” oro.
5. Ewe otu ekedi edidu ke 1919? Nam an̄wan̄a.
5 Nso ke emi ekenyene ndinam ye “obufa isọn̄” emi Peter eketịn̄de prọfesi aban̄a? Ọfọn, obufa “idụt” oro, emi akamanade ke 1919 ke “obio” oro ẹfiakde ẹwụk, ẹkenyene ndikọri n̄kabade ndi esop ofụri ererimbot eke mme anditoro Jehovah oro ẹyetde aran ye mbon oro owo mîyetde aran. Esop emi eyebọhọ Armageddon odụk obufa ererimbot Abasi. Ke usụn̄ emi ẹkeme ndise idụt emi nte otu edinen n̄kaowo, kpa obufa isọn̄, emi edidude ke ẹma ẹkesobo ererimbot Satan.a Etisịm ufọt ufọt iduọk isua 1930, ẹma ẹtatan̄ mbon oro ẹyetde aran, nte otu, ẹbok ke obio oro ẹfiakde ẹwụk mi. Ọtọn̄ọde ke ini oro, ẹkedidori nsọn̄uyo ke editan̄ akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen mbok, emi ẹkperede ndisịm miliọn ition mfịn. (Ediyarade 14:15, 16) Nte “obio” oro awak owo akaha? Baba, ẹkeme ndisịk mme adan̄a esie atara nte ẹyomde. (Isaiah 26:15) Ke akpanikọ, edi se iduaide owo idem ndikụt ibat mme owo ẹkọride nte nsụhọ oro ẹyetde aran ẹdade “mbun̄wụm”—kpa udia eke spirit emi ọnọde nsọn̄idem ye odudu—ẹyọhọ “obio” oro. (Isaiah 27:6) Edi nso idi itie mme erọn̄ en̄wen ẹmi ke “obio” ikọt Abasi oro ẹfiakde ẹwụk mi?
Isenowo Ẹsịn Ifịk ke “Obio” Oro
6. Didie ke isenowo ẹsịn ifịk ke “obio” ikọt Abasi?
6 Kpa nte mme okpono Abasi ke ido mme Jew ke obio Israel ẹkenịmde Ibet Moses, akwa otuowo mfịn ke “obio” emi ẹfiakde ẹwụk ẹnịm mme ewụhọ Jehovah. Ke ẹbọde ukpep ẹto nditọete mmọ ẹmi ẹyetde aran, mmọ ẹfep idem ke nsunsu utuakibuot ke kpukpru orụk esie ẹnyụn̄ ẹdifiọk edisana idaha eke iyịp. (Utom 15:19, 20; Galatia 5:19, 20; Colossae 3:5) Mmọ ẹma Jehovah ke ofụri esịt mmọ, ekikere, ukpọn̄, ye odudu ẹnyụn̄ ẹma mbọhọidụn̄ mmọ nte idemmọ. (Matthew 22:37; James 2:8) Ke Israel eset mme okpono Abasi ke ido mme Jew ẹma ẹn̄wam ke ndibọp temple Solomon ẹnyụn̄ ẹnọ ibetedem ke edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ. (1 Chronicles 22:2; 2 Chronicles 15:8-14; 30:25) Mfịn, akwa otuowo ẹbuana n̄ko ke mme utom ubọpn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹn̄wam ke ndibọp mme esop ye mme circuit, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a mme ataata ubọpn̄kpọ ẹmi ẹsụk ẹkade iso, utọ nte mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄, mme Ufọk Mbono, ye mme ufọkutom n̄kọk itieutom.
7. Nso ikotịbe ke Jerusalem ke ẹma ẹkenyọn̄ ntan̄mfep ke ini mme Levite mîkawakke ikem ndinam mme utom temple?
7 Ke 537 M.E.N., ke ini Israel ẹkenyọn̄de ntan̄mfep ke Babylon edi, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ nditịm mme utom ke temple emi ẹkefiakde ẹbọp. Nte ededi, mme Levite ẹmi ẹkefiakde ẹnyọn̄ ikotịmke iwak. Ntem, ẹma ẹnọ Nethinim—mme odudụn̄ ẹmi ẹma ẹkena mbobi ẹmi ke akpa ẹkedide mme andin̄wam mme Levite—ifetutom efen efen ke utom temple. Mmọ, nte ededi, ikedịghe ukem ye mme oku ubon Aaron oro ẹyetde aran.b—Ezra 7:24; 8:15-20; Nehemiah 3:22-26.
8, 9. Didie ke mme erọn̄ en̄wen ẹnyene udeme utom oro okponde akan ke ndinam edisana utom ke ukperedem ini ẹmi?
8 Mme Christian oro ẹyetde aran mfịn ẹtiene uwụtn̄kpọ emi. Nte “utịt ini” akade iso, nsụhọ ke otu mbon oro ẹyetde aran ẹtotịm ekpri ke ibat ke “obio” ikọt Abasi. (Daniel 12:9; Ediyarade 12:17) Ke ntak emi, akwa otuowo idahaemi ẹmenam ata ekese ke utom edinam “edisana utom.” (Ediyarade 7:15, NW) Ke ẹtienede ndausụn̄ nditọete mmọ oro ẹyetde aran, mmọ ‘ẹwa uwa ekọm ẹnọ Abasi kpukpru ini, kpa mfri n̄kpọkinua eke ẹkponode enyịn̄ Esie.’ Mmọ ifreke “ndinam eti n̄kpọ ndinyụn̄ mfọn ido ye owo,” ẹfiọkde ẹte ‘orụk uwa emi enem Abasi esịt.’—Mme Hebrew 13:15, 16.
9 Akan oro, ye akwa otuowo ẹwakde ke ediwak tọsịn ke mme itie ikie kpukpru isua, udọn̄ kaban̄a edise enyịn ototịm odu akan. Ini kiet ko mme Christian oro ẹyetde aran kpọt ẹkese ẹban̄a emi. Idahaemi, nte udọn̄ edide ẹmeyak edise enyịn ke ekese esop, ọkọrọ ye mme circuit, district, ye mme n̄kọk itieutom, ẹsịn mme erọn̄ en̄wen ke ubọk. Ke 1992 ẹma ẹnọ ibat ibat ke otu mmọemi ifet edidụk mbono mme kọmiti Otu Ukara nnyụn̄ nnam utom nte mme andin̄wam ẹmi mîtieneke ibuana ke ndinam ubiere. Kpa ye oro, mme erọn̄ en̄wen ẹkaiso ẹnam akpanikọ ẹnọ ekemmọ Christian oro ẹyetde aran ẹnyụn̄ ẹda nte edide ifet ndinọ mmọ ibetedem nte asan̄autom Jehovah emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄.—Matthew 25:34-40.
“Nte Sheik”
10, 11. Ke ẹtienede uwụtn̄kpọ ndusụk mbon Philistine, didie ke ndusụk n̄kani asua ikọt Abasi ẹkekabade esịt? Ye nso utịp?
10 Ẹma ẹtịn̄ prọfesi ẹban̄a usụn̄ emi asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ adade mme erọn̄ en̄wen anam n̄kpọ ke mme itie ubiom mbiomo ke Zechariah 9:6, 7 (NW). Do nnyịn ikot ite: “Ami ke akpanikọ nyebiat ntan̄idem owo Philistine. Ndien nyesio mme n̄kpọ ẹmi iyịp ẹyọhọde ke inua esie mfep ye mme mbubiam n̄kpọ ẹdude ke edet esie, ndien ke akpanikọ enye ke idemesie n̄ko eyesụhọ ọnọ Abasi nnyịn; enye eyenyụn̄ akabade etie nte sheik ke Judah, ndien Ekron etie nte mme Jebusite.”c Mbon Philistine ẹkedi asua kpukpru ini ye ikọt Jehovah, nte ererimbot Satan edide mfịn. (1 John 5:19) Kpa nte ẹkesobode mbon Philistine ke akpatre nte ikọt kiet, ntre ererimbot emi, ye mbak ido ukpono, ukaraidem, ye unyamurua esie, ibịghike eyesobo iyatesịt nsobo Jehovah.—Ediyarade 18:21; 19:19-21.
11 Nte ededi, nte ekemde ye mme ikọ Zechariah, ndusụk mbon Philistine ẹma ẹkabade esịt, ndien emi okowụt nte ke ndusụk mbon ererimbot mfịn idikaha iso idi asua ye Jehovah. Mmọ ẹyetre ukpono ndem ido ukpono ye mme akama-itekesịt edinam ye mme mbubiam uwa esie ẹnyụn̄ ẹsana ke enyịn Jehovah. Ke eyo nnyịn ẹkụt utọ “mme Philistine” ẹmi ẹkpụhọrede do ke akwa otuowo.
12. Ke eyo mfịn, didie ke “Ekron” akabade “etie nte mme Jebusite”?
12 Nte ekemde ye prọfesi oro, Ekron, akwa obio Philistine, eyekabade “etie nte mme Jebusite.” Mme Jebusite n̄ko inikiet ẹkedi mme asua Israel. Jerusalem okodu ke ubọk mmọ tutu David edikan enye. Edi, ndusụk mbon oro ẹkebọhọde ekọn̄ oro ye Israel nte an̄wan̄ade ẹma ẹkabade ẹdi mme okpono Abasi ke ido mme Jew. Mmọ ẹkenam utom ke isọn̄ Israel nte ifịn ndien ẹma ẹkam ẹnyene ifet ndinam utom ubọp temple. (2 Samuel 5:4-9; 2 Chronicles 8:1-18) Mfịn, “mbon Ekron” ẹmi ẹkabarede ẹdikpono Jehovah n̄ko ẹnyene mme ifetutom ndinam utom ke “obio” oro odude ke idak use enyịn eke asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄.
13. Nso ikedi sheikh ke eyo eset?
13 Zechariah ọdọhọ ete ke owo Philistine oro editie nte sheikh ke Judah. Ikọ Hebrew oro ʼal·luphʹ, ke ini ẹkabarede “sheikh,” ọwọrọ “adausụn̄ mme tọsịn” (m̀mê, “chiliarch”). Enye ekedi ata akamba itie. Idụt Edom eset nte an̄wan̄ade ekenyene n̄kpasịp sheikh 13. (Genesis 36:15-19) Owo isiwakke ndida ikọ oro “sheikh” ke ini ẹtịn̄de ẹban̄a Israel, edi ikọ oro “etubom (m̀mê, ọbọn̄) mme tọsịn” esiwak ndidu. Ke ini Moses okokotde mme andida ke ibuot ke idụt Israel obon ọtọkiet, enye okokot “etubom mme tọsịn Israel.”d Mmọemi ẹkedi 12, nte an̄wan̄ade ẹdude n̄kukụre ke idak Moses. (Numbers 1:4-16) Ukem ntre, ke ndutịm ekọn̄, mbọn̄ mme tọsịn ẹkedi udiana n̄kukụre ẹnọ etubom ekọn̄ m̀mê edidem.—2 Samuel 18:1, 2; 2 Chronicles 25:5.
14. Didie ke “Philistine” akabade etie nte sheikh mfịn?
14 Zechariah iketịn̄ke prọfesi ite ke owo Philistine emi akabarede esịt edidi ataata sheikh ke Israel. Oro ikpodotke, sia enye mîkedịghe amanaisọn̄ eyen Israel. Edi enye editie nte sheikh, enyenede itie odudu eke ebietde sheikh. Ndien ntre ke enye edi. Nte nsụhọ Christian oro ẹyetde aran ẹkpride ke ibat ndien ediwak mbon ẹmi ẹbọhọde ẹdu ẹnyenede esisịt ukeme ke ntak isua emana, mme erọn̄ en̄wen oro ẹnọde ukpep mfọn mfọn, yak idọhọ, ẹnọ un̄wam. Mmọ iyomke ndibọ nditọete mmọ oro ẹyetde aran itie. Edi asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ ọnọ mmọ odudu nte ẹyomde ke “obio” man otodo esop Abasi ekeme ndika iso iso ke usụn̄ enyenede ndutịm. Ẹkụt utọ n̄kaiso edinam oro ke prọfesi en̄wen.
Mme Oku ye Mme Ọtọin̄wan̄
15. (a) Ke ndisu Isaiah 61:5, 6, mmanie ẹdi “mme oku Jehovah,” ndien ini ewe ke mmọ ẹnam n̄kpọ ke itieutom emi ke ọyọhọ usụn̄ifiọk? (b) Mmanie ẹdi “isenowo” ẹmi ẹnamde utom in̄wan̄ ke Israel, ndien—ke usụn̄ifiọk eke spirit—nso ke utom emi abuana?
15 Isaiah 61:5, 6 okot ete: “Isenowo ẹyeda ẹbọk n̄kpri ufene mbufo, nditọ idụt ẹyenyụn̄ ẹkabade ẹdi mme ofụn̄isọn̄ mbufo ye mme ọdiọn̄ vine mbufo. Ndien mbufo ẹyekere mme oku Jehovah; ẹyenyụn̄ ẹdọhọ ẹban̄a mbufo ẹte, Mme anam n̄kpọ Abasi nnyịn: mbufo ẹyedia inyene mme idụt, ẹnyụn̄ ẹbọ mmọ ubọn̄ ẹda ke idem mbufo.” Mfịn “mme oku Jehovah” ẹdi mme Christian oro ẹyetde aran. Ke akpatre ye ke ọyọhọ ọyọhọ usụn̄ifiọk, mmọ ẹyenam n̄kpọ nte “mme oku Jehovah . . . , Mme anam n̄kpọ Abasi nnyịn,” ke Obio Ubọn̄ eke heaven. (Ediyarade 4:9-11) Mmanie ẹdi “isenowo” ẹmi ẹnyenede mbiomo utọ in̄wan̄? Mmọemi ẹdi mme erọn̄ en̄wen, ẹmi ẹdụn̄de ke “obio” Israel Abasi. Nso idi edibọk n̄kpri ufene, edifụn̄ isọn̄, ye edidiọn̄ vine ẹmi ẹyakde ẹsịn mmọ ke ubọk? Ke n̄wọrọnda usụn̄ifiọk eke spirit, mme utom ẹmi ẹnyene n̄kpọ ndinam ye edin̄wam, edibọk, ye edidọk mme owo.—Isaiah 5:7; Matthew 9:37, 38; 1 Corinth 3:9; 1 Peter 5:2.
16. Mmanie ke akpatre ẹdikama kpukpru utom ke “obio” ikọt Abasi?
16 Kan̄a kemi, ekpri ibat ke otu nditọ Israel eke spirit ẹdu ke isọn̄ ẹnyenede ebuana ke edibọk n̄kpri ufene, edifụn̄ isọn̄, ye edidiọn̄ vine eke spirit. Ke ini esop oro ẹyetde aran ke akpatre ẹdianade ye Christ ofụri ofụri, ẹyeyak kpukpru utom emi ẹnọ mme erọn̄ en̄wen. Idem owo ndise “obio” oro enyịn adan̄aoro edidu ke ubọk mme erọn̄ en̄wen ẹmi ẹdotde, ẹmi ẹwụtde mmọ nte otu mbọn̄ ke n̄wed Ezekiel.—Ezekiel, ibuot 45, 46.e
“Obio” Oro Akaiso Odu
17. Mme ndutịm ewe ke Jehovah anam ke ofụri ukperedem ini ẹmi?
17 Ih, akwa otuowo inyeneke ndikop ndịk! Jehovah amanam akpakịp ndutịm ọnọ mmọ. Ata akpan n̄kpọ emi adade itie ke isọn̄ ke ukperedem usen ẹmi edi editan̄ ye edifịk mbon oro ẹyetde aran idiọn̄ọ. (Ediyarade 7:3) Nte ededi, ke adan̄aemi okụtde ete ke ẹnam emi, Jehovah amada mme erọn̄ en̄wen edidian ye mmọ ke obio eke spirit oro ẹfiakde ẹwụk. Do ke ẹbọk mmọ ke n̄kan̄ eke spirit ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ukpep ke usụn̄uwem Christian. N̄ko, do ke ẹtịm ẹnọ mmọ ukpep ke edisana utom, esịnede edise enyịn. Kaban̄a emi mmọ ẹwụt ntotụn̄ọ esịtekọm ẹnọ Jehovah ye nditọete mmọ ẹmi ẹyetde aran.
18. Ebede ke ewe n̄kpọntịbe ke mme erọn̄ en̄wen ẹdidu ke “obio” Israel eke spirit ke edinam akpanikọ?
18 Ke ini Gog eke Magog an̄wanade akpatre en̄wan esie ye ikọt Abasi, mme erọn̄ en̄wen ẹyemụm nsọn̄ọnda mmọ ẹkama ye nsụhọ oro ẹyetde aran ke “isọn̄ obio in̄wan̄.” Mme erọn̄ en̄wen ẹyesụk ẹdu ke “obio” oro ke ini mmọ ẹbọhọde nsobo mme idụt ẹnyụn̄ ẹdụkde obufa ererimbot Abasi. (Ezekiel 38:11; 39:12, 13; Daniel 12:1; Ediyarade 7:9, 14) Ke ẹkade iso ẹnam akpanikọ, mmọ tutu amama idikpọn̄ke ediye ebiet oro.—Isaiah 11:9.
19, 20. (a) Ke obufa ererimbot, nso akwa utom edise enyịn ke mme andidụn̄ “obio” oro ẹdinyene? (b) Nso ke nnyịn isak iso ise ye ọkpọsọn̄ udọn̄?
19 Ndidem ẹdide owo ẹkekara Israel eset ẹma ẹnyụn̄ ẹnyene mme oku eke ubon Levite. Ke obufa ererimbot, mme Christian ẹyenyene edise enyịn emi otịmde okpon akan. Ke idak Jehovah Abasi, mmọ ẹyedi mme andidu ke idak ata Akwa Oku ye Edidem, Jesus Christ, ye nsan̄a oku ye ndidem 144,000—ndusụk ẹdide mbon ẹmi mmọ ẹkefiọkde ke ini edem nte nditọete iren ye iban Christian mmọ ke isọn̄. (Ediyarade 21:1) Mme anam-akpanikọ andidụn̄ ke obio eke spirit oro ẹyedu uwem ke isọn̄ emi ẹfiakde ẹnam edi ata paradise, ẹnemde esịt ke mme edidiọn̄ ukọkudọn̄ọ oro ẹnamde odu ebe ke Obufa Jerusalem.—Isaiah 32:1 Ediyarade 21:2; 22:1, 2.
20 Nte akwa chariot Jehovah eke enyọn̄ asan̄ade akaiso ye unana ubiọn̄ọ ndinam mme uduak esie ẹda itie, kpukpru nnyịn isak iso ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ise ediyọhọ udeme nnyịn. (Ezekiel 1:1-28) Ke ini mme uduak oro ẹnyenede edisu ke akpatre, kere ban̄a utọ idatesịt oro edisan̄ade ntem ye usọrọ edikan ye edinam enyịn̄ Jehovah asana! Kpukpru edibotn̄kpọ adan̄aoro ẹyekwọ ọkpọsọn̄ ikwọ ẹwetde ke Ediyarade 5:13 ẹte: “Yak edidiọn̄, ye ukpono, ye ubọn̄ ye edikara ofụri ekondo, enyene Enyeemi etiede ke ebekpo, ẹnyụn̄ ẹnyene Eyenerọn̄ ke nsinsi nsinsi”! Edide itie nnyịn edidu ke heaven m̀mê ke isọn̄, nte idọn̄ke nnyịn ndidu do, idiande uyo nnyịn ọtọkiet ke ọkpọsọn̄ ikwọ itoro oro?
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Se “New Heavens and a New Earth,” emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ekemịn̄de ke 1953, page 322-323.
b Kaban̄a ọyọhọ nneme, se ibuotikọ oro “Ndutịm Jehovah, ‘Mbon Oro Ẹyakde Ẹnọ’” ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme eke April 15, 1992.
c Se Paradise Restored to Mankind—By Theocracy!, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ekemịn̄de ke 1972, page 264-269.
d Hebrew: raʼ·shehʹ ʼal·phehʹ Yis·ra·ʼelʹ, ẹkabarede khi·liʹar·khoi Is·ra·elʹ “mme chiliarch Israel” ke Septuagint.
e Se “The Nations Shall Know That I Am Jehovah”—How?, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ekemịn̄de ke 1971, page 401-407.
Afo Ọbọrọ Didie?
◻ Ewe “obio” ke ẹkefiak ẹwụk ke 1919, ndien didie ke enye ọkọyọhọ ye mme owo?
◻ Didie ke ẹnọ mme erọn̄ en̄wen n̄kaiso mbiomo ke “obio” ikọt Abasi oro ẹfiakde ẹwụk?
◻ Ke ewe usụn̄ ke mme andibuana ke akwa otuowo “etie nte mme Jebusite”? “etie nte sheik ke Judah”?
◻ Mme anam-akpanikọ erọn̄ en̄wen ẹdidu ke “obio” oro ẹbịghi adan̄a didie?
[Ndise ke page 23]
Philistine eyomfịn eyekabade “etie nte sheik ke Judah”
[Mme ndise ke page 24]
Mbon ẹmi ẹyetde aran ye mme erọn̄ en̄wen ẹnam utom ọtọkiet ke obio eke spirit