Nnyịn Imenyene Ntak Ndisio N̄kpo Idara
“Mbre ye idatesịt ẹyesịm mmọ, mfụhọ ye eseme ẹyefen̄e.”—ISAIAH 35:10.
1. Mmanie mfịn akpan akpan ẹnyene ntak ndisio n̄kpo idara?
EYEDI afo omokụt ete ke ibat ibat owo ẹkop ata idatesịt mfịn emi. Edi, nte mme ata Christian, Mme Ntiense Jehovah ẹkop idatesịt. Ndien idotenyịn edinyene ukem idatesịt oro odu ọnọ ediwak miliọn owo efen efen oro mînaha baptism kan̄a, n̄kpri ye ikpọ, ẹmi ẹbuanade ye Mme Ntiense. Akpanikọ oro nte ke afo ke okot mme ikọ ẹmi ke magazine emi owụt nte ke idatesịt emi ededi okwo mîdịghe otịm etie nte ke afo emekeme ndinyene enye.
2. Didie ke idatesịt Christian okpụhọde ye idaha oro ata ediwak owo ẹdude?
2 Ata ediwak owo ẹfiọk ẹte ke n̄kpọ anana ke uwem mmimọ. Nso kaban̄a fi? Edi akpanikọ, ekeme ndidi afo unyeneke kpukpru n̄kpọ obụkidem oro afo ekemede ndida nnam n̄kpọ, ke akpanikọ idịghe kpukpru n̄kpọ ke mbon inyene ye mme ọwọrọiso owo mfịn ẹnyene. Ndien ekeme ndidi afo akpama ndinyene eti nsọn̄idem m̀mê odudu efen efen. Kpa ye oro, enen ndidọhọ ete ke amaedi idatesịt, afo emenyene enye ye nsọn̄idem akan n̄wakn̄kan ke otu ediwak biliọn owo oro ẹdude ke isọn̄. Didie ke edi ntre?
3. Mme ewe ikọ ẹmi ẹnyenede se ẹwọrọde ẹdot nnyịn inọ ntịn̄enyịn, ndien ntak-a?
3 Ti mme ikọ Jesus ẹmi: “Mma ntịn̄ mme n̄kpọ ẹmi nnọ mbufo, man idatesịt Mi odu ke mbufo, idatesịt mbufo onyụn̄ ọyọhọ.” (John 15:11) “Idatesịt mbufo onyụn̄ ọyọhọ.” Nso editịn̄ mban̄a idaha oro odude ke emi edi ntem! Editịm ndụn̄ọde usụn̄uwem Christian eyeyarade ediwak ntak anamde idatesịt nnyịn ọyọhọ. Edi kan̄a kemi, tịmfiọk mme ikọ eke Isaiah 35:10 ẹmi ẹnyenede se ẹwọrọde. Mmọemi ẹnyene se ẹwọrọde koro mmọ ẹnyene ekese ndinam ye nnyịn mfịn. Nnyịn ikot ite: “Mmọ eke Jehovah akafakde ẹyefiak ẹdi ke Zion ẹkwọ ikwọ, [ndien idatesịt ke ini emi mînyeneke utịt, NW] onyụn̄ ayara mmọ ke ibuot: mbre ye idatesịt ẹyesịm mmọ, mfụhọ ye eseme ẹyefen̄e.”
4. Nso utọ idatesịt ke ẹtịn̄ ẹban̄a ke Isaiah 35:10, ndien ntak emi nnyịn ikpọnọde emi ntịn̄enyịn?
4 “Idatesịt ke ini emi mînyeneke utịt.” Ubak udịmikọ oro “ini emi mînyeneke utịt” edi nnennen edikabade se Isaiah ekewetde ke usem Hebrew. Edi, nte mme itien̄wed Abasi efen ẹwụtde, se ufan̄ikọ emi ọwọrọde edi “nsinsi.” (Psalm 45:6; 90:2; Isaiah 40:28) Ntre idara idinyeneke utịt, ke mme idaha oro ẹdiyakde—ih, ẹdinamde—nsinsi idara odu. Nte oro itiehe inem inem? Nte ededi, ekeme ndidi ufan̄ikọ oro etie fi nte ikọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a idaha oro ẹkerede-kere, anamde fi ekere ete: ‘Oro inen̄ekede ibuana mi ke udomo oro mme mfịna ye editịmede esịt eke usen ke usen ẹbuanade.’ Edi akpanikọ edi isio ye oro. Ntịn̄nnịm un̄wọn̄ọ ke Isaiah 35:10 enyene se ọwọrọde ọnọ fi mfịn. Man ifiọk nte enye abuanade, ẹyak idụn̄ọde inem inem ibuot n̄wed emi, Isaiah 35, inọde ntịn̄enyịn ke ikpehe kiet kiet ke udọn̄ikọ oro. Nịm ke akpanikọ ete ke afo eyema se nnyịn idikụtde.
Mbon Oro Okoyomde Ẹkop Idatesịt
5. Ke nso ntịn̄nnịm idaha ke ẹkekụt prọfesi eke Isaiah ibuot 35?
5 Nte n̄kpọ un̄wam, ẹyak nnyịn idụn̄ọde n̄kpọntịbe, kpa idaha eke mbụk, kaban̄a aduai-owo idem prọfesi emi. Isaiah prọfet Hebrew oro ekewet enye ke n̄kpọ nte 732 M.E.N. Oro ekedi ediwak isua mbemiso udịmekọn̄ Babylon ẹkesobode Jerusalem. Nte Isaiah 34:1, 2 owụtde, Abasi ama ebemiso etịn̄ ete ke imọ imọn̄ iwụt mme idụt iyatesịt, utọ nte Edom, oro ẹsiakde ke Isaiah 34:6. Nte an̄wan̄ade enye akada mbon Babylon eset anam oro. Ukem ntre, Abasi ama anam mbon Babylon ẹsobo Judah koro mme Jew mîkanamke akpanikọ. Nso ikedi utịp? Ẹma ẹtan̄ ikọt Abasi ẹka ntan̄mfep, ndien obio emana mmọ ama ana ndon ke isua 70.—2 Chronicles 36:15-21.
6. Nso ukpụhọde idu ke se ikenyenede nditịbe nnọ mbon Edom ye se ikenyenede nditịbe nnọ mme Jew?
6 Nte ededi, akpan ukpụhọde odu ke ufọt mbon Edom ye mme Jew. Usiene oro Abasi okosiode mbon Edom ekedi ke nsinsi; nte ini akakade mmọ ikodụhe aba nte idụt. Ih, afo emekeme ndisụk n̄ka n̄kese ukpọk ukpọk n̄wụre ke ebiet emi mbon Edom ẹkesidụn̄de, utọ nte ọwọrọetop n̄wụre Petra. Edi mfịn, idụhe idụt m̀mê mme owo oro ẹkemede ndidọhọ ke ẹdi ‘mbon Edom.’ Ke n̄kan̄ eken, nte nsobo oro mbon Babylon ẹkesobode Judah ekenyene ndidi ke nsinsi, anamde idụt oro okûkop idatesịt ke nsinsi?
7. Didie ke mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a Isaiah ibuot 35?
7 Mi utịbe utịbe prọfesi oro ke Isaiah ibuot 35 enyene se ọwọrọde emi akamade nduaidem. Ẹkeme ndikot enye prọfesi edifiak n̄wụk, koro enye ekenyene akpa edisu esie ke ini mme Jew ẹkefiakde ẹnyọn̄ isọn̄ emana mmọ ke 537 M.E.N. Ẹma ẹsana nditọ Israel ẹmi ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon ẹyak ẹte ẹfiak ẹnyọn̄ isọn̄ emana mmọ. (Ezra 1:1-11) Edi, mbemiso oro eketịbede, ekeme ndidi mme Jew oro ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon, ẹmi ẹkekerede ẹban̄a prọfesi Abasi emi, ẹma ẹyịk m̀mê nso utọ idaha ke mmọ ẹdisobo ke Judah, idụt obio emana mmimọ. Ndien mmọ ke idemmọ ẹdidu ke nso idaha? Ibọrọ ẹnyene nnennen ebuana ye ntak emi nnyịn inen̄erede inyene ntak ndisio n̄kpo idara. Ẹyak ise.
8. Mme idaha ewe ke mme Jew ẹkekụt ke ini ẹfiakde ẹnyọn̄ Babylon? (Men Ezekiel 19:3-6; Hosea 13:8 domo.)
8 N̄kpọ ikenen̄ekede itie nte ke idotenyịn ama odu ọnọ mme Jew idem ke ini mmọ ẹkekopde ke mmimọ imekeme ndifiak nnyọn̄ obio emana mmimọ. Idụt mmọ ama ana ndon ke isua 70, ofụri eyouwem owo. Nso ikotịbe inọ idụt oro? Enyene ndidi in̄wan̄ ekededi oro ẹketọde, mme in̄wan̄ vine, m̀mê mme in̄wan̄ mfri ẹma ẹkabade wilderness. Enyene ndidi in̄wan̄esa oro ẹkesiduọkde mmọn̄ m̀mê ekpene ama akabade ata nsatisọn̄ m̀mê desat oro mînyeneke ufọn. (Isaiah 24:1, 4; 33:9; Ezekiel 6:14) Kere, n̄ko, ban̄a ndiọi unam oro ẹdiyọhọde do. Mmọemi ẹyesịne mbon oro ẹsitade unam efen, utọ nte mme ekpe ye mme anawụriekpe. (1 Ndidem 13:24-28; 2 Ndidem 17:25, 26; Ikwọ Solomon 4:8) Mmọ ikekemeke ndifụmi mme bear, ẹmi ẹkenyenede odudu ndiwot eren, n̄wan, m̀mê eyenọwọn̄. (1 Samuel 17:34-37; 2 Ndidem 2:24; Mme N̄ke 17:12) Ndien ọkpọwọrọ ubiatini nnyịn nditetịn̄ mban̄a mme ibọm, ye ndiọi urụkikọt eken, m̀mê mme ikpeyen. (Genesis 49:17; Deuteronomy 32:33; Job 20:16; Psalm 58:4; 140:3; Luke 10:19) Edieke afo okpokodude ye mme Jew oro ẹketode Babylon ẹnyọn̄ ke 537 M.E.N., ekeme ndidi afo ekpekemen̄e ndisan̄a n̄kanade utọ ikpehe oro. Enye ikedịghe paradise ke ini mmọ ẹkenyọn̄de ẹkesịm.
9. Ke nso ntak ke mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ẹkenyene isọn̄ ndinyene idotenyịn ye mbuọtidem?
9 Edi, Jehovah ke idemesie ama ada mme andituak ibuot nnọ enye ọnyọn̄ obio mmọ, enye ama onyụn̄ enyene ukeme ndikpụhọde ndon ndon idaha oro. Nte afo unịmke ute ke Andibot ekeme ndinam oro? (Job 42:2; Jeremiah 32:17, 21, 27, 37, 41) Ntre nso ke enye akpanam—nso ke enye akanam—ọnọ mme Jew oro ẹkenyọn̄de ẹdi onyụn̄ anam ọnọ idụt mmọ? Nso ebuana ke emi enyene ye ikọt Abasi eke eyomfịn ye ke idaha nnyịn—idahaemi ye ke ini iso? Akpa kan̄a ẹyak nnyịn ise se ikadade itie ini oro.
Idatesịt Kaban̄a Ukpụhọde Idaha
10. Nso ukpụhọde ke Isaiah 35:1, 2 ekebem iso etịn̄?
10 Nso ikotịbe ke ini Cyrus akayakde mme Jew ẹfiak ẹnyọn̄ enyene-ndịk idụt oro? Kot aduai-owo idem prọfesi oro ke Isaiah 35:1, 2: “Wilderness ye nsatisọn̄ ẹyedara; desert eyenyụn̄ ebre, onyụn̄ asiaha ikọn̄ nte rose. Eyediọn̄ asiaha ikọn̄, onyụn̄ ebre mbre, onyụn̄ ọkwọ: ẹyenọ enye ubọn̄ Lebanon, ye uyai Carmel ye Sharon; mmọ ẹyekụt ubọn̄ Jehovah, uyai Abasi nnyịn.”
11. Nso ifiọk emi aban̄ade idụt oro ke Isaiah akada etịn̄ ikọ?
11 Ke mme ini Bible, ẹma ẹtịm ẹdiọn̄ọ Lebanon, Carmel, ye Sharon ẹban̄a awawa uyai mmọ. (1 Chronicles 5:16; 27:29; 2 Chronicles 26:10; Ikwọ Solomon 2:1; 4:15; Hosea 14:5-7) Isaiah akada mme uwụtn̄kpọ oro nditịn̄ mban̄a nte idụt oro ẹfiakde ẹdiọn̄, ye un̄wam Abasi, editiede. Edi nte ukpụhọde emi ekenyene ndida itie ke isọn̄ kpọt? Baba-o!
12. Ntak emi ikemede ndidọhọ ke prọfesi ke Isaiah ibuot 35 etịn̄ aban̄a mme owo?
12 Isaiah 35:2 etịn̄ aban̄a nte isọn̄ emi ‘ebrede mbre onyụn̄ ọkwọde.’ Nnyịn imọfiọk ite ke isọn̄ ye eto ke ataata usụn̄ ‘ikebreke mbre.’ Edi, ndikpụhọde mmọ nnam ẹkabade ẹdi nti isọn̄ ẹnyụn̄ ẹn̄wụm mfri ekeme ndinam mme owo ẹnam ntre. (Leviticus 23:37-40; Deuteronomy 16:15; Psalm 126:5, 6; Isaiah 16:10; Jeremiah 25:30; 48:33) Mme ataata ukpụhọde oro ẹkedade itie ke isọn̄ ke idemesie ẹkenyene ndidi ukem ye mme ukpụhọde oro ẹkedade itie ke idem mme owo, koro edi mme owo ke prọfesi emi etịn̄ aban̄a akpan akpan. Ntem, nnyịn imenyene ntak mme ikọ Isaiah oro ndin̄wan̄a nnyịn nte ke ntịn̄enyịn owụhọ ke mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ke akpa ifet, akpan akpan idatesịt mmọ.
13, 14. Nso ukpụhọde ke idem mme owo ke Isaiah 35:3, 4 ekebem iso etịn̄?
13 Mmọdo, ẹyak nnyịn idụn̄ọde aduai-owo idem prọfesi emi efen efen man ikụt nte enye okosude ke ẹma ẹkesana mme Jew ẹyak mmọ ẹnyụn̄ ẹtode ke Babylon ẹnyọn̄ọ. Ke Isa 35 ufan̄ikọ 3 ye 4, Isaiah etịn̄ aban̄a mme ukpụhọde efen ke idem mme owo ẹmi ẹkenyọn̄de ete: “Mbufo ẹsọn̄ọ mmeme ubọk, ẹnyụn̄ ẹsịn odudu ke edọn̄ eke ẹfụmde. Mbufo ẹdọhọ mbon nnyekesịt, ẹte, Mbufo ẹsọn̄ esịt, ẹkûdịghe: sese Abasi mbufo: ufen ke edi, usiene Abasi; enye eyedi edinyan̄a mbufo.”
14 Ndi isọn̄ọke nnyịn idem ndikere nte ke Abasi nnyịn, emi ekekemede ndikpụhọde ndon ndon idaha isọn̄ oro, enen̄ede enyene udọn̄ ke idem mme andituak ibuot nnọ enye? Enye ikoyomke mme Jew oro ẹkedude ke ntan̄mfep ẹkpa mba, ẹkop mmemidem, m̀mê ẹtịmede esịt ẹban̄a ini iso. (Mme Hebrew 12:12) Kere ban̄a idaha oro mme Jew mbon ntan̄mfep oro ẹkedude. Ke mîkpedịghe idotenyịn oro mmọ ẹkekemede ndinyene nto mme prọfesi Abasi ẹban̄ade ini iso mmọ, ekpekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mmọ ndikere nte ke eti n̄kpọ eyedu. Eketie nte n̄kpọ eke mmọ ẹkedude ke n̄kịmn̄kịm ufọk-n̄kpọkọbi idakisọn̄, inyeneke ifụre ndisan̄a nnyụn̄ nsịn ifịk ke ndinam n̄kpọ Jehovah. Ekeme ndidi ama etie mmọ ke idem n̄ko nte n̄kpọ eke un̄wana ndomokiet mîdụhe ke ini iso.—Men Deuteronomy 28:29; Isaiah 59:10 domo.
15, 16. (a) Nnyịn ikpọdọhọ ke Jehovah akanam nso ọnọ mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄? (b) Ntak emi mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ mîkodorike enyịn iban̄a utịbe utịbe ukọkudọn̄ọ ikpọkidem, edi nso ke Abasi akanam nte ekemde ye Isaiah 35:5, 6?
15 Nte ededi, oro okokpụhọde didie ntem ke ini Jehovah akanamde Cyrus asana mmọ ayak man ẹnyọn̄ obio mmọ! Uyarade ndomokiet idụhe ke Bible nte ke Abasi ke utịbe utịbe usụn̄ ama atat Jew ekededi oro ẹkefiakde ẹnyọn̄, ẹmi ẹkedide nnan do, esịrede inan ekededi utọn̄, m̀mê ọkọk mbụn̄ọ ekededi m̀mê ubọk m̀mê ukot oro ẹkesịbede ẹfep. Nte ededi, enye ama enen̄ede anam se itịmde ikpon ikan oro. Enye ama anam mmọ ẹfiak ẹkedụn̄ ke un̄wana ye ifụre edima idụt mmọ.
16 Idụhe n̄kpọ ndomokiet ndiwụt nte ke mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ do ẹma ẹdori enyịn Jehovah ndinam mme utọ utịbe utịbe ukọkudọn̄ọ ikpọkidem oro. Anaedi mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke Abasi ikanamke ntre ye Isaac, Samson, m̀mê Eli. (Genesis 27:1; Judges 16:21, 26-30; 1 Samuel 3:2-8; 4:15) Edi edieke mmọ ẹkedoride enyịn ndikụt Abasi okpụhọrede idaha mmọ ke ndamban̄a usụn̄, mmọ ikekwe edikpu. Ke akpanikọ ke ndamban̄a usụn̄ifiọk, Isa 35 ufan̄ikọ 5 ye 6 ẹma ẹnyene ata edisu. Isaiah ama etịn̄ nte enende ete: “Ndien enyịn eyen̄wan̄a mme nnan, utọn̄ ẹyenyụn̄ ẹsịrede mbon inan. Ndien mbụn̄ọ eyenek nte edop, edeme imụm eyenyụn̄ ọkwọ.”
Ndinam Idụt Oro Etie nte Paradise
17. Nso ukpụhọde oro ẹkụtde ke enyịn ke Jehovah nte an̄wan̄ade akanam?
17 Mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ do ke akpanikọ ẹma ẹnyene ntak ndifiori ke inemesịt kaban̄a mme utọ idaha nte oro Isaiah akade iso nditịn̄ mban̄a: “Koro mmọn̄ asiahade ke wilderness, idịm n̄ko ke desert. Ndien mirage ẹyekabade ẹdi n̄kpọdiọhọ-mmọn̄, nsat-isọn̄ eyekabade edi ebiet eke mmọn̄ otopde ọwọrọ: ke idụn̄ jackal, emi enye anade ke esịt, mbiet ẹyetịbe ye nnyanyan̄a isantịm, ye n̄kpọn̄-isọn̄.” (Isaiah 35:6b, 7) Okposụkedi nnyịn mîkemeke ndikụt oro ke ofụri ikpehe oro mfịn, uyarade owụt nte ke ikpehe oro ekedide Judah inikiet ko ekedi “paradise in̄wan̄ ufene.”a
18. Didie ke enyene ndidi mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a mme edidiọn̄ Abasi?
18 Kaban̄a mme ntak idatesịt, kere nte eketiede nsụhọ mme Jew ke idem ke ini ẹkefiakde ẹnyọn̄ Isọn̄ Un̄wọn̄ọ! Mmọ ẹma ẹdu ke idaha ndinam isọn̄ oro akanade ndon, emi mme jackal ye ndiọi unam eken ẹkedụn̄de, afiak ọfọn. Ndi afo ukpokokopke idatesịt ke ndinam utọ utom edifiak n̄wụk oro, akpan akpan edieke ọkọfiọkde ete ke Abasi ke ọkọdiọn̄ mme ukeme fo?
19. Ke nso usụn̄ifiọk ke edinyọn̄ ke ntan̄mfep Babylon ekedi se inyenede-nyene adan̄a?
19 Nte ededi, ikakam idịghe nte ke kpukpru mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon ẹma ẹkeme mîdịghe ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ man ẹketiene ẹbuana ke idara idara utom edifiak n̄wụk oro. Abasi ama onịm mme idaha. Owo ndomokiet emi mme edinam ido ukpono mme okpono ndem Babylon akasabarede, ikenyeneke unen ndifiak nnyọn̄. (Daniel 5:1, 4, 22, 23; Isaiah 52:11) Owo ekededi emi ke unana ibuot ekesịnde idem ke usụn̄uwem emi mîwụtke eti ibuot ikonyụn̄ ikemeke ndifiak nnyọn̄. Kpukpru utọ owo oro ikodotke. Ke n̄kan̄ eken, mbon oro ẹkesịmde mme idaha Abasi, ẹmi enye akadade nte ke ẹsana ke ukeuke usụn̄ifiọk, ẹma ẹkeme ndifiak nnyọn̄ Judah. Mmọ ẹma ẹkeme ndisan̄a nte n̄kpọ eke ẹsan̄ade ke Usụn̄ Edisana Ido. Isaiah ama anam oro an̄wan̄a ke Isa 35 ufan̄ikọ 8 ete: “Ọkpọusụn̄ eyedu do, ye usụn̄, ndien enye eyekere Usụn̄ Edisana Ido; baba edidehe n̄kpọ kiet idinyụn̄ isan̄ake ke esịt ibe; ndien eyedi eke mmọ; mbonisan̄, idem mme anana ibuot idinyụn̄ iyoho ke esịt.”—NW.
20. Nso ke mîkoyomke mme Jew ẹkop ndịk ẹban̄a nte mmọ ẹkefiakde ẹnyọn̄, osụn̄ọde ke nso?
20 Mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ikenyeneke ndikop ndịk mban̄a mme owo oro ẹketiede nte unam m̀mê mbon n̄wo ndin̄wana ye mmọ. Ntak-a? Koro Jehovah idiyakke orụk owo oro ẹdu ke Usụn̄ oro ye ikọt esie emi enye afakde. Ntre mmọ ẹma ẹkeme ndisan̄a ye idara idara ekikere aban̄ade nti n̄kpọ, ye idotenyịn oro akamade inemesịt. Tịmfiọk nte Isaiah eketịn̄de aban̄a oro ke ndiberi prọfesi emi: “Lion ididụhe do, idiọk unam idinyụn̄ idọkke ke esịt, idikwe enye do; edi mmọ eke ẹfakde mmọ ẹyesan̄a do: ndien mmọ eke Jehovah akafakde ẹyefiak ẹdi ke Zion ẹkwọ ikwọ, [ndien idatesịt ke ini emi mînyeneke utịt, NW] onyụn̄ ayara mmọ ke ibuot: mbre ye idatesịt ẹyesịm mmọ, mfụhọ ye eseme ẹyefen̄e.”—Isaiah 35:9, 10.
21. Didie ke nnyịn mfịn ikpese edisu eke Isaiah ibuot 35 oro ama eketetịbe?
21 Nso ntịn̄nnịm ndise ke nnyịn ikụt mi ntem! Nte ededi, nnyịn ikpenyeneke ndise emi nte ikpîkpu edineme mbụkeset, nte n̄kpọ eke enye ekedide inem inem mbụk emi enyenede esisịt n̄kpọ ndinam ye idaha nnyịn m̀mê ini iso nnyịn. Akpanikọ edi nte ke prọfesi emi enyene ndyọ ndyọ edisu mfịn ke otu ikọt Abasi, ntre enye enen̄ede abuana nnyịn owo kiet kiet. Enye ọnọ nnyịn eti ntak ndisio n̄kpo idara. Ẹneme mme ikpehe ẹmi ẹbuanade uwem fo idahaemi ye ke ini iso ke ibuotikọ oro etienede.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Otode ke ndụn̄ọde oro enye anamde ke ikpehe emi, ekpepn̄kpọ mban̄a isọn̄ oro, Walter C. Lowdermilk (adade ke ibuot Esop Kaban̄a Udia ye Utọin̄wan̄ eke E.M.) eberi ete: “Inikiet ko idụt oro ekedi paradise in̄wan̄ ufene.” Enye n̄ko ama owụt ete ke idaha eyo do inen̄ekede ikpụhọde “toto ke ini mbon Rome,” ndien “‘desat’ oro akadade itie idụt emi inikiet ko ekesehede ekedi utom ubọk owo, idịghe eke obot.”
Nte Afo Emeti?
◻ Ini ewe ke Isaiah ibuot 35 ekenyene akpa edisu esie?
◻ Nso utịp ke akpa edisu eke prọfesi oro ekenyene?
◻ Didie ke Jehovah okosu Isaiah 35:5, 6?
◻ Mme ukpụhọde ewe ke mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ẹkenyene ke idụt ye ke idaha mmọ?
[Ndise ke page 9]
N̄wụre Petra, ke ebiet emi mbon Edom ẹkedụn̄de ini kiet ko
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Garo Nalbandian
[Mme ndise ke page 10]
Ke adan̄aemi mme Jew ẹkedude ke ntan̄mfep, ekese itie ke Judah ẹma ẹkabade ẹtie nte wilderness, ẹyọhọ ye ndiọi unam nte bear ye ekpe
[Mme Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Garo Nalbandian
Bear ye Ekpe: Safari-Zoo of Ramat-Gan, Tel Aviv