Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Eseme
PRỌFET Jeremiah okụt nte etop ubiomikpe oro enye akatan̄ade ke isua 40 osude. Etie prọfet emi didie ke idem ke ini enye okụtde nte ẹsobode edima obio mmọ? Septuagint usem Greek ọdọhọ ke ntọn̄ọikọ n̄wed Eseme ete ke “Jeremiah ama osụhọde etie atua onyụn̄ eseme, nte ẹwetde mi, aban̄a Jerusalem.” Sia ẹkewetde n̄wed emi ke isua 607 M.E.N., ke adan̄aemi prọfet Jeremiah okosụk etide nte ẹkekande Jerusalem ẹkụk ke isua kiet ye ubak mbemiso ẹfọpde enye, n̄wed Eseme enen̄ede owụt nte nsobo oro ekenen̄erede abiak Jeremiah. (Jeremiah 52:3-5, 12-14) Idụhe idụt ndomokiet oro akanam ẹsemede ẹban̄a ke utọ usụn̄ oro anamde owo mbọm ntre.
N̄wed Eseme edi uto ition. Inan̄ ẹdi eseme m̀mê ntuan̄a; ọyọhọ ition edi eben̄e m̀mê akam. Ẹtọn̄ọ mme ufan̄ikọ kiet kiet ke uto inan̄ emi ke adiana ke adiana ẹtiene mme abisi usem Hebrew oro ẹdide 22. Okposụkedi ẹdade mme abisi usem Hebrew oro ẹdide 22 ẹtọn̄ọ mme ufan̄ikọ kiet kiet ke ọyọhọ uto ition, owo iwetke mmọ ke adiana ke adiana.
“MMỌN̄EYET EKWEHE MI ENYỊN”
“Obio emi akawakde owo anam didie etie ikpọn̄! Enye emi okokponde ke otu mme idụt akabade edi ebe-akpa! Ọbọn̄-an̄wan ke otu mme esien akabade otomo utomo!” Ntre ke Jeremiah ọtọn̄ọ eseme esie kaban̄a Jerusalem. Jeremiah etịn̄ se inamde afanikọn̄ emi etịbe ete: “Koro Jehovah otụkde enye aban̄a uwak mme idiọk ido esie.”—Eseme 1:1, 5.
Jerusalem emi etiede nte ebeakpa oro mînyeneke nditọ ọdọhọ ete: “Ẹse m̀mê ndutụhọ odu eke ebietde ndutụhọ emi ẹnamde mi.” Jerusalem ọbọn̄ akam ọnọ Abasi aban̄a mme asua esie ete: “Ofụri idiọk mmọ ẹyedi ke iso fo; nam mmọ ndien kpa nte afo akanamde mi, aban̄a kpukpru mme ukwan̄-n̄kpọ mi: koro eseme mi awakde, esịt mi onyụn̄ etiede mba-mba.”—Eseme 1:12, 22.
Ọkpọsọn̄ mfụhọ anam Jeremiah ọdọhọ ete: “[Jehovah] emesịbe ofụri nnụk Israel ke ikan̄ iyatesịt: amakabade ubọk nnasia esie afiak edem ke iso mme asua, onyụn̄ asak ke Jacob nte edemeikan̄ eke atade akan okụk.” Prọfet emi owụt nte inen̄erede ifụhọ ke ndiseme ete: “Mmọn̄eyet ekwehe mi ke enyịn, nsia oyomo mi, esịt mi ọduọhọ ke isọn̄.” Idem mbon oro ẹsan̄ade ke usụn̄ ẹbe ẹtịn̄ ikọ oro owụtde ke idem akpa mmimọ, ẹte: “Nte emi edi obio eke ẹkedọhọde ẹte ke enye eye ama, onyụn̄ adat ofụri ererimbot esịt?”—Eseme 2:3, 11, 15.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:15—Didie ke Jehovah “edịghi udịghi-wine adiaha Judah eyenọwọn̄”? Ke ini mbon Babylon ẹkesobode obio oro ẹkekotde eyenọwọn̄ mi, iyịp oro mmọ ẹkeduọkde eketie nte grape oro ẹnuakde ke ọtọ udịghi-wine. Jehovah ama etetịn̄ ke emi eyetịbe onyụn̄ ayak enye etịbe; mmọdo, ẹkeme ndidọhọ ke enye ekedịghi “udịghi-wine” oro.
2:1—Didie ke ‘ẹkesio uyai Israel ke enyọn̄ ẹduọk ke isọn̄’? Sia “enyọn̄ okon̄de akan isọn̄,” ndusụk ini ẹsida edisụhọde n̄kpọ itie ẹdomo ye edisio enye ke ‘enyọn̄ nduọk ke isọn̄.’ Ẹma ẹsio “uyai Israel”—oro edi, ubọn̄ ye odudu oro enye ekenyenede ke adan̄aemi Jehovah okosụk odude ye enye—ẹduọk ke isọn̄ ke ini ẹkesobode Jerusalem ye Judah.—Isaiah 55:9.
2:1, 6—Nso idi “udori-ukot” ye “ọkọ [“ataya,” NW]” Jehovah? Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Yak nnyịn ika ke idụn̄ esie: yak nnyịn ituak ibuot ke ọtọ udoriukot esie.” (Psalm 132:7) Mmọdo, “udoriukot” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Eseme 2:1 edi ufọk utuakibuot m̀mê temple Jehovah. Mbon Babylon ẹma ‘ẹfọp ufọk Jehovah’ nte n̄kpọ eke enye ekedide ataya oro odude ke in̄wan̄.—Jeremiah 52:12, 13.
2:17—“Uyo” m̀mê ikọ ewe ke Jehovah akanam osu Jerusalem ke idem? Etie nte edi ikọ Leviticus 26:17, emi ọdọhọde ete: “Nyonyụn̄ n̄kwan̄a iso mi ye mbufo, ndien mbufo ẹyesuana ke iso mme asua mbufo; mme mmọ emi ẹsuade mbufo ẹyekara mbufo: ndien mbufo ẹyefen̄e itọk, ke baba owo kiet mîbịneke mbufo.”
Se Nnyịn Ikpepde:
1:1-9. Jerusalem atua eyet etieti ke okoneyo, mmọn̄eyet esie onyụn̄ eyere enye ke mfụk. Mme inuaotop esie ẹmebiara, mme oku esie ẹnyụn̄ ẹseme. Nditọiban esie ẹfụhọ, n̄kpọ onyụn̄ odoro enye. Ntak-a? Koro Jerusalem amanam idiọk etieti. Ndek esie odu enye ke ọfọn̄idem. Idiọkido esie inọhọ enye inemesịt, edi akam ọnọ enye mmọn̄eyet, eseme, mfụhọ, ye iyatesịt.
1:18. Jehovah esinen kpukpru ini oro enye amiade mme anamidiọk ufen.
2:20. Ẹma ẹdụri nditọ Israel utọn̄ ẹte ke edieke mmọ mîkopke uyo Jehovah, ke idiọkn̄kpọ eyetiene mmọ, ndien oro esịne mmọ ndita ‘nditọ mmọ iren ye nditọ mmọ iban.’ (Deuteronomy 28:15, 45, 53) Iwụtke ifiọk owo ndimek ndisọn̄ ibuot ye Abasi!
“KÛFAK UTỌN̄ FO KE ESEME MI”
Ẹkot idụt Israel “owo” ke Eseme ibuot 3. Kpa ye mme afanikọn̄ oro enye osobode, enye ọkwọ ete: “Jehovah ọmọfọn ye mmọ eke ẹbetde enye, ọfọn ye ukpọn̄ eke oyomde enye.” Enye ọbọn̄ akam eben̄e ata Abasi ete: “Afo okokop uyo mi: kûfak utọn̄ fo ke eseme mi, ye ntuan̄a mi.” Enye eben̄e Jehovah ete okop esuene oro asua esuenede imọ, ete: “O Jehovah, nọ mmọ utịp ekem ye utom ubọk mmọ.”—Eseme 3:1, 25, 56, 64.
Jeremiah enen̄ede etịn̄ nte etiede imọ ke idem kaban̄a idiọkn̄kpọ oro esịmde Jerusalem ke emi mme asua ẹkande Jerusalem ẹkụk ke ofụri isua kiet ye ubak; enye eseme ete: “Idiọk ido adiaha orụk mi onyụn̄ okpon akan ukwan̄-n̄kpọ Sodom, emi okosobode ke idaha kiet, ndien idịghe ubọk owo otụk enye.” Jeremiah aka iso ete: “Ọfọn ye mmọ eke ofụt owotde, akan mmọ eke akan̄ owotde: koro mmọ oro ẹyemerede, ẹnyụn̄ ẹtie nte ẹkekịm mmọ, koro mbun̄wụm in̄wan̄ mîdụhe.”—Eseme 4:6, 9.
Ọyọhọ uto ition asian nnyịn se mme andidụn̄ Jerusalem ẹtịn̄de. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “O Jehovah, ti se iketịbede inọ nnyịn: tịn̄ enyịn, nyụn̄ se esuene nnyịn.” Nte mmọ ẹbatde ukụt mmọ, mmọ ẹben̄e Abasi ẹte: “Afo, O Jehovah, etie ke nsinsi; ebekpo fo ebịghi ke ofụri emana. Nam nnyịn ifiak itiene fi, O Jehovah, ndien nnyịn iyafiak; nam usen nnyịn ẹkabade ẹdi mbufa, kpa nte ke eset.”—Eseme 5:1, 19, 21.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
3:16—Nso ke ikọ emi ekeme ndiwọrọ: “Enye ada n̄kpri itiat obụn̄ mi edet”? N̄wed kiet ọdọhọ ete: “Nte mme Jew ẹkesan̄ade ke usụn̄ ẹka ntan̄mfep, mmọ ikenyeneke ebiet efen ndisan̄ uyo ke mîbọhọke mme obube, ntre n̄kwaitiat ẹma ẹsidọn̄ọ ẹyọhọ uyo mmọ.” Ndita utọ uyo oro ama ekeme ndibụn̄ owo edet.
4:3, 10—Ntak emi Jeremiah adade “adiaha ikọt” esie odomo ye “ostrich ke wilderness”? Job 39:16 ọdọhọ ke ostrich esisọn̄ “ido ye nditọ esie, kpa nte n̄kpọ eke mîdịghe esie.” Ke uwụtn̄kpọ, ke ostrich ama okobot nditọ, enye esidaha aka mbubehe esiemmọ ye mme inuen eken ayak ayara ekpeme nseknditọ esie. Ndien nso isitịbe ke ini n̄kpọ oyomde ndinam mmọ? Ayara ye uman ẹsife ẹkpọn̄ nditọ emi. Ke ini mbon Babylon ẹkekande Jerusalem ẹkụk, akan̄ ama enen̄ede ọsọn̄ ke obio tutu mme eka oro ẹkpekerede ẹban̄a nditọ mmọ ẹkabade ẹsọn̄ ido ye ata nditọ mmọ, nte ostrich ke wilderness. Emi enen̄ede okpụhọde ye ima ima usụn̄ oro Jackal esisede aban̄a nditọ esie.
5:7—Nte Jehovah esida ufen idiọkn̄kpọ mme ete ete amia nditọ? Baba, Jehovah isidaha ufen idiọkn̄kpọ mme ete ete imia nditọ nnennen nnennen. Bible ọdọhọ ke “owo nnyịn kiet kiet ayanam ibat aban̄a idemesie ọnọ Abasi.” (Rome 14:12) Nte ededi, utịp idiọkn̄kpọ oro mme ete ete ẹkenamde ekeme ndibịghi esịm ini oro nditọ nditọ ẹmanade. Ke uwụtn̄kpọ, ukpono ndem oro Israel eset ẹketọn̄ọde ikayakke idem mme anam-akpanikọ nditọ Israel oro ẹkemanade ke ukperedem ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam se inende.—Exodus 20:5.
Se Nnyịn Ikpepde:
3:8, 43, 44. Ke ini afanikọn̄ ekesịmde Jerusalem, Jehovah ikamaha ndikop eseme mme andidụn̄ obio oro. Ntak-a? Koro mmọ ikokopke item ikonyụn̄ ikabakede esịt. Edieke iyomde Jehovah okop akam nnyịn, ana ikop uyo esie.—Mme N̄ke 28:9.
3:21-26, 28-33. Didie ke nnyịn ikeme ndiyọ ọkpọkọm ndutụhọ okpon adan̄a didie? Jeremiah asian nnyịn. Nnyịn ikpenyeneke ndifre ke Jehovah awak ima ye mbọm. Nnyịn ikponyụn̄ inyene nditi ke nnyịn ndikam ndu uwem edi eti ntak oro mîkpayakke nnyịn iduọk idotenyịn, ye nte ke nnyịn inyene nditie ke ime mbet edinyan̄a Jehovah, ye unana edikụni n̄kụni. Ke adianade do, nnyịn ikpenyene ‘ndikụbi inua nnyịn ke ntan,’ oro edi ndisụhọde idem nyọ idomo, ifiọkde ke Abasi enyene eti ntak ke se ededi oro enye ayakde etịbe.
3:27. Ndisobo idomo mbuọtidem ke ini uyen ekeme ndiwọrọ ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ ye nsahi. Edi “ọfọn ye owo nte enye obiomde ọkpọnọ ke uyen esie.” Ntak-a? Koro ndikpep ndibiom ọkpọnọ ndutụhọ ke ini uyen etịm owo idem ndiyọ mme afanikọn̄ ke enye ama okokpon.
3:39-42. Iwụtke ifiọk ndiyịre ‘nseme’ ke ini owo ọbọde ufen idiọkido esie. Utu ke ndiseme ke ini idọkde utịp idiọk oro ikọtọde, “yak nnyịn idụn̄ọde inyụn̄ idomo usen nnyịn, inyụn̄ ifiak edem itiene Jehovah.” Ọyọfọn ikabade esịt inyụn̄ inam se ifọnde.
Yak Jehovah Edi Ibetedem Fo
N̄wed Eseme owụt nte Jehovah ekesede Jerusalem ye Judah ke mbon Babylon ẹma ẹkefọp obio oro ẹnyụn̄ ẹnịm enye ndon. Mmọ ndinyịme ke ima idue, nte ẹwetde ke n̄wed emi owụt ke idịghe Jehovah ekedi ntak afanikọn̄ mmọ, edi ke idiọkn̄kpọ mmọ ekedi ntak. Ikwọ oro ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet mi ọdọn̄ọ ikọ oro ẹwụtde idotenyịn oro mmọ ẹkenyenede ke Jehovah, ẹnyụn̄ ẹwụt ke mme owo oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed emi ẹnyịme nditre idiọk nnyụn̄ nnam eti. Okposụkedi ata ediwak mbon eyo Jeremiah mîkoyomke ndinam ntre, Jeremiah ye mme nsụhọ oro ẹkekabarede esịt ẹma ẹyom.
Nte Jehovah esede se iketịbede inọ Jerusalem nte ẹbụkde ke N̄wed Eseme ekpep nnyịn akpan n̄kpọ iba. Akpa, nsobo Jerusalem ye Judah ẹwụt ke akpana ikop item Jehovah onyụn̄ owụt ke ikpanaha ifụmi uduak esie. (1 Corinth 10:11) Nte Jeremiah akanamde n̄kpọ edi ọyọhọ n̄kpọ iba oro ikpepde. (Rome 15:4) Idem ke ini eketiede nte idotenyịn idụhe, prọfet oro ekenen̄erede ofụhọ mi ama odori enyịn ke Jehovah ayanyan̄a mmimọ. Enen̄ede oyom nnyịn ibuọt idem ofụri ofụri ke Jehovah ye ke Ikọ esie inyụn̄ iyak enye edi ibetedem nnyịn.—Mme Hebrew 4:12.
[Ndise ke page 9]
Prọfet Jeremiah ama okụt nte etop ubiomikpe oro enye akatan̄ade osude
[Ndise ke page 10]
Mme Ntiense emi ke Korea ẹma ẹsobo idomo mbuọtidem emi aban̄ade edida san̄asan̄a nte mme Christian