Ibuot 2
N̄wed Oro Ayararede Ifiọk Abasi
1, 2. Ntak emi nnyịn iyomde ndausụn̄ Andibot nnyịn?
AKAM owụt ifiọk ndikere nte ke ima ima Andibot nnyịn ọkpọnọ ubonowo n̄weditem ye ndausụn̄. Ndien nte afo unyịmeke ke mme owo ẹyom ndausụn̄?
2 Ke se iwakde ikan isua 2,500 ẹmi ẹkebede, prọfet kiet emi ekedide ewetmbụk ekewet ete: “Owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ.” (Jeremiah 10:23) Mfịn, nte ikọ oro edide akpanikọ ana in̄wan̄în̄wan̄ akan nte akanam edide. Ntem, ewetmbụk oro William H. McNeill ọdọhọ ete: “Ifiọk n̄kpọntịbe owo ke ekondo emi ekpere ndidi n̄kaiso udịm udịm afanikọn̄ ye ndutịme ke ndutịm n̄kaowo oro ẹma ẹkewụk.”
3, 4. (a) Didie ke nnyịn ikpese edikpep Bible? (b) Didie ke nnyịn iditọn̄ọ ndidụn̄ọde Bible?
3 Bible oyụhọ kpukpru udọn̄ nnyịn kaban̄a ọniọn̄ ọniọn̄ ndausụn̄. Edi akpanikọ, ediwak owo ẹsikop n̄kpaidem ke ini mmọ ke akpa ini ẹdụn̄ọrede Bible. Enye edi akamba n̄wed, ndien imemke utom ndifiọk ndusụk ikpehe esie. Edi edieke ẹkpenọde fi n̄wed ibet oro owụtde se afo akpanamde man ọbọ ọsọn̄urua n̄kpọ akpa, nte afo ukpadaha ini udụn̄ọde enye ye ntịn̄enyịn? Edieke ọsọn̄de fi ndifiọk ndusụk ikpehe ke n̄wed oro, anaedi afo eyeyom un̄wam oto owo oro enyenede ifiọk aban̄a mme utọ n̄kpọ oro. Ntak mûnamke ntre ye Bible? (Utom 17:11) Se idude okpon akan n̄kpọ akpa eke obụkidem. Nte nnyịn ikekpepde ke ibuotikọ oro ekebemde iso, ifiọk Abasi ekeme ndida nsịm nsinsi uwem.
4 Ẹyak nnyịn idụn̄ọde n̄wed oro ayararede ifiọk Abasi. Nnyịn ke akpa iyedụn̄ọde ofụri se idọn̄ọde ke Bible ke ibio ibio usụn̄. Ekem nnyịn iyeneme iban̄a ntak emi ediwak mbon oro ẹnyenede ifiọk ẹnịmde ke enye edi Ikọ Abasi eke odudu spirit.
SE IDỌN̄ỌDE KE BIBLE
5. (a) Nso idọn̄ọ ke N̄wed Abasi Usem Hebrew? (b) Nso idọn̄ọ ke N̄wed Abasi Usem Greek?
5 Bible ọdọn̄ọ n̄wed 66 ke ikpehe iba, ẹwakde ndikot Akani Testament ye Obufa Testament. Ẹkewet n̄wed 39 eke Bible akpan akpan ke usem Hebrew ye 27 ke usem Greek. N̄wed Abasi Usem Hebrew, ọdọn̄ọde Genesis osịm Malachi, eneme aban̄a edibotn̄kpọ ọkọrọ ye akpa isua 3,500 eke mbụk owo. Ke idụn̄ọrede ikpehe Bible emi, nnyịn ikpep n̄kpọ iban̄a mme edinam Abasi ye nditọ Israel—ọtọn̄ọde ke emana mmọ nte idụt ke ọyọhọ isua ikie 16 M.E.N. tutu osịm ọyọhọ isua ikie 5 M.E.N.a N̄wed Abasi Usem Greek, ọdọn̄ọde n̄wed Matthew osịm Ediyarade, owụk ntịn̄enyịn ke mme ukpepn̄kpọ ye mme edinam Jesus Christ ye mme mbet esie ke akpa isua ikie E.N.
6. Ntak emi nnyịn ikpekpepde ofụri Bible?
6 Ndusụk owo ẹdọhọ ke “Akani Testament” enyene mme Jew ndien “Obufa Testament” enyene mme Christian. Edi nte ekemde ye 2 Timothy 3:16, “kpukpru n̄wed, eke ẹdade odudu Spirit Abasi ẹwet, ẹnyụn̄ ẹdi se ifọnde ndida n̄kpep owo n̄kpọ.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Ke ntre, ana nnennen edikpep N̄wed Abasi esịne ofụri Bible. Ke akpanikọ, ikpehe Bible iba ẹmi ẹnam kiet eken ọyọhọ, ẹdianade ke n̄kemuyo nditat ibuotikọ kiet ke ofụri ofụri.
7. Nso idi ibuotikọ Bible?
7 Eyedi afo ama odụk mme edinam ido ukpono ke ediwak isua onyụn̄ okop ẹkotde ndusụk itie ke Bible uyo ọwọrọ. Mîdịghe ekeme ndidi afo ama okot ekpri ubak esie ke idemfo. Nte afo ama ọfiọk ete ke Bible enyene ibuotikọ kiet ọtọn̄ọde ke Genesis osịm Ediyarade? Ih, ibuotikọ oro odude ke n̄kemuyo ọyọhọ Bible. Nso idi ibuotikọ oro? Enye edi ediwụt unen Abasi ndikara ubonowo ye edisu ima ima uduak esie ebe ke Obio Ubọn̄ esie. Nte ini akade, nnyịn iyokụt nte Abasi edisude uduak emi.
8. Nso ke Bible ayarade aban̄a edu Abasi?
8 Ke adianade ye ediwụt uduak Abasi, Bible ayarade edu esie. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn imekpep ito Bible ite ke Abasi enyene ntụk ye nte ke mme edimek oro nnyịn inamde ẹbehe enye. (Psalm 78:40, 41; Mme N̄ke 27:11; Ezekiel 33:11) Psalm 103:8-14 ọdọhọ ke Abasi “emenyene esịtmbọm ye mfọnido, isọpke iyatesịt, ndien awak ima.” Enye anam n̄kpọ ye nnyịn ke mbọm, ‘etide ete ke ẹda ikpîkpu ntan ẹnam nnyịn’ inyụn̄ ifiak ke enye ke ikpade. (Genesis 2:7; 3:19) Nso utịbe utịbe edu ke enye owụt ntem! Nte emi idịghe utọ Abasi oro afo oyomde ndituak ibuot nnọ?
9. Didie ke Bible ọnọ nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ ekikere aban̄a mme idaha Abasi, ndien didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn nto utọ ifiọk oro?
9 Bible ọnọ nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ ekikere aban̄a mme idaha Abasi. Ẹsiwụt mmọemi ndusụk ini nte mme ibet. Nte ededi, ke ata ediwak ini, ẹwụt mmọ ke mme edumbet oro ẹkpepde ebe ke n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn. Abasi ama anam ẹwet ndusụk n̄kpọntịbe ke mbụk Israel eset ẹnịm ke ufọn nnyịn. Mbụk akpanikọ ẹmi ẹwụt se isitịbede ke ini mme owo ẹnamde n̄kpọ ke n̄kemuyo ye uduak Abasi, ọkọrọ ye mfụhọ mfụhọ utịp oro odude ke ini mmọ ẹdụkde usụn̄ idemmọ. (1 Ndidem 5:4; 11:4-6; 2 Chronicles 15:8-15) Ndikot mme utọ ata mbụk uwem oro nte eyịghe mîdụhe eyetụk nnyịn esịt. Edieke nnyịn idomode ndikụt mme n̄kpọntịbe oro ẹkewetde ẹnịm ke enyịn ikike, nnyịn imekeme ndisịn idem nnyịn ke otu mme owo oro ẹkebuanade ke mmọ. Ntem, nnyịn imekeme ndibọ ufọn nto nti uwụtn̄kpọ inyụn̄ ikeme ndifep n̄kpọ iduọ ẹmi ẹketapde mme anamidiọk. Nte ededi, akpan mbụme emi oyom ibọrọ: Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk nte ke ẹkenen̄ede ẹda odudu spirit Abasi ẹwet se nnyịn ikotde ke Bible?
NTE AFO EMEKEME NDIBERI EDEM KE BIBLE?
10. (a) Ntak emi ndusụk owo ẹkerede ke Bible inyeneke ufọn aba? (b) Nso ke 2 Timothy 3:16, 17 etịn̄ ọnọ nnyịn aban̄a Bible?
10 Eyedi afo ọmọfiọk ete ke ediwak n̄wed ẹmi ẹnọde item isinyeneke aba ufọn ke isua ifan̄ kpọt ẹbede. Nso kaban̄a Bible? Enye ebịghi etieti, ndien se ikperede ndisịm isua 2,000 ẹmebe tọn̄ọ nte ẹkewet mme akpatre ikọ esie. Ndusụk owo ke ntre ẹkere ke enye inyeneke n̄kpọ ndinam ye eyo nnyịn. Edi edieke edide ẹkeda odudu spirit Abasi ẹwet Bible, item esie ekpenyene ndidi obufa kpukpru ini kpa ye uwak isua esie. N̄wed Abasi ekpenyene ndisụk ndi “se ifọnde ndida n̄kpep owo n̄kpọ, nnyụn̄ nsua nnọ owo, nnyụn̄ nnam owo ẹsan̄a nte enende, nnyụn̄ nteme owo edinen ido; man owo Abasi enyene ọyọhọ ifiọk, onyụn̄ eben̄e idem ke kpukpru nde ndinam eti utom ekededi.”—2 Timothy 3:16, 17.
11-13. Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke Bible enyene ufọn ọnọ eyo nnyịn?
11 Ndụn̄ọde ntịn̄enyịn ayarade ke mme edumbet Bible ẹnyene n̄kpọ ndinam mfịn ukem nte mmọ ẹkenyenede ke ini ẹkewetde mmọ ke akpa ini. Ke uwụtn̄kpọ, ke edide edisịm obot owo, Bible owụt ntotụn̄ọ ifiọk oro enyenede n̄kpọ ndinam ye ofụri emana ubonowo. Nnyịn imekeme ndikụt emi mmemmem mmemmem ke Ukwọrọikọ Jesus oro ke Obot, emi ẹkụtde ke n̄wed Matthew, ibuot 5 osịm 7. Ukwọrọikọ emi ama enen̄ede otụk adausụn̄ mbon India oro Mohandas K. Gandhi oro ama akakpa tutu eyedi se enye nte mbụk ọdọhọde akasiande akwa owo ukara Britain kiet ete: “Ke ini idụt fo ye okịm ẹdidianade kiet ẹnam mme ukpepn̄kpọ oro Christ ekekpepde ke Ukwọrọikọ oro ke Obot, nnyịn iyọkọk mme mfịna idịghe eke idụt nnyịn ikpọn̄îkpọn̄ edi eke ofụri ererimbot nde.”
12 Eyịghe idụhe mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹtụkde mme owo! Ke Ukwọrọikọ oro ke Obot, enye ama owụt nnyịn usụn̄ oro adade osịm ata inemesịt. Enye ama anam an̄wan̄a nte ẹkemede ndibiere utọk. Jesus ama ọnọ item ke nte ẹkpebọn̄de akam. Enye ama owụt ata ọniọn̄ ọniọn̄ edu oro ẹkpenyenede kaban̄a mme udọn̄ n̄kpọ obụkidem onyụn̄ ọnọ Mfọnmma Ibet man ẹnyene nnennen itie ebuana ye mbon efen. Nte ẹkemede ndiyarade mme nsu ido ukpono ye nte ẹkemede ndinyene ifụre ifụre ini iso n̄ko ẹkedu ke otu akpan n̄kpọ ẹmi ẹkenemede ke ukwọrọikọ emi.
13 Ke Ukwọrọikọ oro ke Obot ye ke ofụri page esie eken, Bible asian nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ se ikpanamde ye se ikpefepde man inam idaha nnyịn ke uwem ọfọn akan. Item esie enen̄ede enyene ufọn tutu eyedi se onụkde andikpep kiet ndidọhọ: “Okposụkedi ndide ọnọ-item ke akamba ufọkn̄wed nnyụn̄ nnyenede akpa ye udiana n̄weditoro ufọkn̄wed ntaifiọk nnyụn̄ n̄kotde ata ediwak n̄wed ẹban̄ade nsọn̄idem eke ekikere ye eke ntụk, mmokụt nte ke item emi Bible ọnọde kaban̄a mme n̄kpọ nte edikụt unen ke ndọ, edikpan nsọn̄ibuot nditọwọn̄ ye nte ẹkemede ndinam nnyụn̄ nnyene mme ufan otịm okpon akan n̄kpọ ekededi oro ami n̄kotde m̀mê n̄kpepde mban̄a ke ufọkn̄wed.” Ke adianade ye edinyene ufọn nnyụn̄ n̄kem ye ifiọk idahaemi, Bible edi se ẹkemede ndiberi edem.
ENEN ONYỤN̄ EDI SE ẸBERIDE EDEM
14. Nso iwụt ke Bible enen ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk?
14 Okposụkedi Bible mîdịghe n̄wed ukpepn̄kpọ ifiọk ntaifiọk, enye enen ke n̄kan̄ eke ifiọk ntaifiọk. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini emi ata ediwak owo ẹkenịmde ẹte ke isọn̄ ekedi mbatmbat, prọfet oro Isaiah ama etịn̄ aban̄a enye nte “ekara” (Hebrew, chugh, emi ọnọde ekikere aban̄a “ekara ekara n̄kpọ”). (Isaiah 40:22) Owo ikonyịmeke ekikere emi ntatara ntatara nte ke isọn̄ etie ekara ekara ibọhọke tutu ke ediwak tọsịn isua ke eyo Isaiah ama ekebe. N̄ko-n̄ko, Job 26:7—emi ẹkewetde ke se iwakde ikan isua 3,000 ẹmi ẹkebede—ọdọhọ ke Abasi “ọkọn̄ ererimbot ke ikpîkpu.” Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọdọhọ ete: “Nte Job akasan̄ade ọfiọk akpanikọ emi, oro ukpepn̄kpọ aban̄ade ikpaenyọn̄ owụtde, nte ke isọn̄ inyeneke n̄kpọ oro enye ọkọn̄ọde ke ufụm enyọn̄, edi mbụme oro mbon ẹmi ẹdọhọde ke owo ikadaha odudu spirit iwet Edisana N̄wed Abasi mîkemeke ndibọrọ.”
15. Didie ke ido oro ẹbụkde n̄kpọ ọsọn̄ọ mbuọtidem ke Bible?
15 Ido oro ẹbụkde n̄kpọ oro ẹkụtde ke Bible n̄ko ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn ke n̄wed eset emi. Ke mîbietke n̄ke, ẹbuan mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ye mme akpan owo ye usenọfiọn̄. (1 Ndidem 14:25; Isaiah 36:1; Luke 3:1, 2) Ndien ke adan̄aemi ekperede ndidi mme ewetmbụk eset kpukpru ini ẹma ẹsinam inua ẹban̄a mme edikan oro mme andikara mmọ ẹkekande ẹnyụn̄ ẹdịp mme edikan oro ẹkekande mmọ ye mme ndudue mmọ, mme andiwet Bible ẹketie in̄wan̄în̄wan̄ ẹnyụn̄ ẹtịn̄ akpanikọ—idem kaban̄a ikpọ ndudue idemmọ.—Numbers 20:7-13; 2 Samuel 12:7-14; 24:10.
N̄WED PRỌFESI
16. Nso idi uyarade oro okponde akan nte ke ẹda odudu spirit Abasi ẹwet Bible?
16 Prọfesi oro osude ọnọ akpan uyarade nte ke ẹkeda odudu spirit Abasi ẹwet Bible. Bible ọdọn̄ọ ediwak prọfesi ẹmi ẹkesude ọyọhọ ọyọhọ. Nte an̄wan̄ade, idịghe mme ikpîkpu owo ẹkpekeme ndinam emi. Nso, ndien, idu ke edem mme prọfesi ẹmi? Bible ke idemesie ọdọhọ ete ke “akananam baba ikọ prọfet itoho ke uduak owo: edi mme owo ẹtịn̄ ikọ eke otode Abasi, nte Edisana Spirit [m̀mê, anamutom odudu Abasi] esịnde mmọ ẹtịn̄.” (2 Peter 1:21) Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ.
17. Mme prọfesi ewe ẹkebem iso ẹtịn̄ ẹban̄a iduọ Babylon, ndien didie ke mmọemi ẹkesu?
17 Iduọ Babylon. Isaiah ye Jeremiah ẹma ẹbemiso ẹtịn̄ ẹban̄a iduọ Babylon ke ubọk mbon Media ye Persia. Ke edide n̄wọrọnda, Isaiah ekewet prọfesi aban̄ade n̄kpọntịbe emi ke n̄kpọ nte isua 200 mbemiso ẹkekande Babylon! Idahaemi mme ikpehe prọfesi ẹmi ẹtienede mi ẹdi n̄wetnnịm n̄kpọ ke mbụk: Akpa Euphrates ndisat ebe ke ediwọn̄ọde oro ẹkewọn̄ọrede mmọn̄ esie ẹsịn ke n̄kpọdiọhọ mmọn̄ oro owo anamde (Isaiah 44:27; Jeremiah 50:38); unana ntịn̄enyịn ke edikpeme mme inuaotop akpa Babylon (Isaiah 45:1); ye edikan oro andikara ekekerede Cyrus akakande.—Isaiah 44:28.
18. Didie ke prọfesi Bible okosu ke edidaha nda ye iduọ “edidem Greece”?
18 Edidaha nda ye iduọ “edidem Greece.” Ke n̄kukụt, Daniel ama okụt okpo ebot onụkde okukịm erọn̄ ọduọk, obụn̄de nnụk iba esie. Ekem, akwa nnụk ebot oro ama obụn̄ọ, ndien nnụk inan̄ ẹma ẹtịbe ke itie esie. (Daniel 8:1-8) Ẹma ẹnam an̄wan̄a Daniel ẹte: “Okukịm oro afo okokụtde enyenede nnụk iba oro ẹdi ndidem Media ye Persia. Odusu okpo ebot n̄ko edi edidem Greece: ndien akamba nnụk emi odude enye ke ufọt enyịn edi akpa edidem. Ndien emi enyeoro okobụn̄ọde, ndien inan̄ ẹtịbede ke itie esie, itie edidem inan̄ ẹyewọrọ ke ubọn̄ oro ẹdaha ẹda, edi idinyeneke odudu esie.” (Daniel 8:20-22) Nte ekemde ye prọfesi emi, n̄kpọ nte isua ikie iba ke ukperedem, “edidem Greece,” kpa Akwa Alexander, ama akan Obio Ukara nnụk iba eke Media ye Persia. Alexander ama akpa ke 323 M.E.N., ndien mme etubom esie inan̄ ke akpatre ẹma ẹda itie esie. Nte ededi, obio ubọn̄ ẹmi ndomokiet oro ẹketienede ikebietke odudu obio ukara Alexander.
19. Mme prọfesi ewe ẹkesu ke idem Jesus Christ?
19 Uwem Jesus Christ. N̄wed Abasi Usem Hebrew ọdọn̄ọ ediwak prọfesi ẹkesude ke emana, utom, n̄kpa, ye ediset ke n̄kpa Jesus. Ke uwụtn̄kpọ, ke se iwakde ikan isua 700 ke mbemiso, Micah ama ebemiso etịn̄ ete ke Messiah, m̀mê Christ, edimana ke Bethlehem. (Micah 5:2; Luke 2:4-7) Isaiah oro okodude uwem ke ukem ini ye Micah ama ebemiso etịn̄ ete ke ẹyemia ẹnyụn̄ ẹtọ Messiah etap. (Isaiah 50:6; Matthew 26:67) Isua 500 ke mbemiso, Zechariah ama etịn̄ prọfesi ete ke ẹyeda Messiah ẹnọ ke mbak silver 30. (Zechariah 11:12; Matthew 26:15) Ke se iwakde ikan isua 1,000 ke mbemiso, David ama ebemiso etịn̄ aban̄a mme idaha oro ẹnyenede ebuana ye n̄kpa Jesus kpa Messiah. (Psalm 22:7, 8, 18; Matthew 27:35, 39-43) Ndien ke n̄kpọ nte isua ikie ition ke mbemiso, prọfesi Daniel ama ayarade ini emi Messiah ediwọrọde owụt idem ọkọrọ ye uniọn̄ ini utom ukwọrọikọ esie ye ini n̄kpa esie. (Daniel 9:24-27) Emi akam edi uwụtn̄kpọ mme prọfesi ẹmi ẹkesude ke idem Jesus Christ. Afo eyekụt nte ọnọde utịp ndikot ekese efen efen mban̄a enye nte ini akade.
20. Mfọnmma n̄wetnnịm n̄kpọ Bible aban̄ade prọfesi oro osude ọkpọnọ nnyịn nso uko?
20 Ediwak prọfesi Bible efen ẹmi ẹketịn̄de ke ata anyanini ẹmesosu. Afo emekeme ndibụp, ‘Edi, didie ke emi otụk uwem mi?’ Ọfọn, edieke owo ekesitịn̄de akpanikọ ọnọ fi ke ediwak isua, nte afo ọkpọsọsọp eyịk enye ke ini enye etịn̄de n̄kpọ oro edide obufa? Baba! Abasi etịn̄ akpanikọ ke ofụri Bible. Nte emi ikpanamke ibetedem fo ke se Bible ọn̄wọn̄ọde ọkọri, utọ nte mme prọfesi esie ẹban̄ade paradise isọn̄ emi edide? Ke akpanikọ, nnyịn imekeme ndinyene ukem mbuọtidem oro Paul ekenyenede, kpa kiet ke otu mme mbet Jesus eke akpa isua ikie, emi ekewetde ete ke ‘Abasi ikemeke ndisu nsu.’ (Titus 1:2) N̄ko-n̄ko, ke ini nnyịn ikotde N̄wed Abasi inyụn̄ idade item esie isịn ke edinam, nnyịn iwụt ọniọn̄ oro mme owo mîkemeke ndinyene ke idemmọ, koro Bible edi n̄wed oro ayararede ifiọk Abasi oro adade osịm nsinsi uwem.
‘YOM’ IFIỌK ABASI
21. Nso ke afo akpanam edieke ndusụk n̄kpọ oro afo ekpepde ke Bible ẹtiede nte ẹkponi ẹkaha?
21 Nte afo ekpepde Bible, eyedi afo eyekpep mme n̄kpọ oro ẹdide isio ye se ẹkekpepde fi ke ini edem. Ekeme ndidi afo eyekụt ke ndusụk ido edinam ido ukpono oro afo akamade inemke Abasi esịt. Afo eyekpep ete ke Abasi enyene mme idaha eti ye idiọk ẹmi ẹkon̄de ẹkan mbon oro ẹdide ọsọ ke idiọk ererimbot emi. Emi ekeme nditie nte ẹkponi ẹkaha ke akpa. Edi nyene ime! Dụn̄ọde N̄wed Abasi ye ntịn̄enyịn man okụt ifiọk Abasi. Nyịme ete ke item Bible ekeme ndiyom anam edinen̄ede ke ekikere ye mme edinam fo.
22. Ntak emi afo ekpepde Bible, ndien didie ke afo ekeme ndin̄wam mmọ efen ẹfiọk emi?
22 Mme ufan ye iman ẹmi ẹnyenede nti uduak ẹkeme ndibiọn̄ọ edikpep oro afo ekpepde Bible, edi Jesus ọkọdọhọ ete: “Mmọdo owo ekededi eke edinyịmede ke iso owo ete, idi okịm, Ami nyenyụn̄ nnyịme enye ke iso Ete Mi emi odude ke heaven. Edi owo ekededi eke edikan̄de Mi ke iso owo, ete, idịghe okịm, Ami nyenyụn̄ n̄kan̄ enye ke iso Ete Mi emi odude ke heaven.” (Matthew 10:32, 33) Ndusụk owo ẹkeme ndikop ndịk ẹte ke afo eyekabade esịn idem ke ndedịbe n̄ka m̀mê eyekabade edi owo oro enyenede idiọk ifiopesịt. Nte ededi, ke ata idem n̄kpọ, afo n̄kukụre odomo ndinyene nnennen ifiọk Abasi ye akpanikọ esie. (1 Timothy 2:3, 4) Man an̄wam mbon efen ẹfiọk emi, bebuen ikọ, kûtie mfan̄a mfan̄a, ke ini enyenede nneme ye mmọ aban̄a se afo ekpepde. (Philippi 4:5) Ti ete ke ‘ẹdụri’ ediwak owo ẹda “itoho ke ukwọrọikọ” ke ini mmọ ẹkụtde uyarade nte ke ifiọk Bible enen̄ede ọnọ mme owo ufọn.—1 Peter 3:1, 2.
23. Didie ke afo ekeme ‘ndiyom’ ifiọk Abasi?
23 Bible akpak nnyịn ete: “Nte nseknditọ, ẹyom ata mmọn̄eba Spirit.” (1 Peter 2:2) Nsekeyen esiberi edem ke udia oro otode eka esie onyụn̄ esiyịre ete ẹyụhọ udọn̄ oro. Ukem ntre, nnyịn iberi edem ke ifiọk otode Abasi. ‘Yom’ Ikọ esie ebe ke ndikaiso ke ukpepn̄kpọ fo. Ke akpanikọ, nam edi utịtmbuba fo ndikot Bible ke usen ke usen. (Psalm 1:1-3) Emi eyeda uwak edidiọn̄ ọsọk fi, koro Psalm 19:11 etịn̄ aban̄a mme ibet Abasi ete: “Akamba udori oto ke edinịm mmọ.”
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a M.E.N. ọwọrọ “mbemiso Eyo Nnyịn,” emi enende akan M.C. (“mbemiso Christ”). E.N. ada ọnọ “Eyo Nnyịn,” ẹwakde ndikot A.D., adade ọnọ anno Domini, emi ọwọrọde “ke isua Ọbọn̄ nnyịn.”
DOMO IFIỌK FO SE
Ke mme usụn̄ ewe ke Bible mîbietke n̄wed efen ekededi?
Ntak emi afo ekemede ndiberi edem ke Bible?
Nso isọn̄ọ inọ fi ite ke Bible edi Ikọ odudu spirit Abasi?
[Ekebe ke page 14]
DA BIBLE FO NAM N̄KPỌ MFỌN MFỌN
Ndimehe ye Bible ikpenyeneke ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ. Da itie oro ẹwetde se isịnede kpep nte ẹtịmde ye ebiet emi mme n̄wed Bible ẹdude.
N̄wed Bible ẹnyene ibuot ye ufan̄ikọ ẹmi ẹnamde edi mmemmem ndikụbọde itie ẹyomde. Ẹkebahade enye ẹdọn̄ ke ibuot ke ibuot ke ọyọhọ isua ikie 13, ndien emịn̄n̄wed kiet otode France ke ọyọhọ isua ikie 16 nte an̄wan̄ade akabaharede N̄wed Abasi Usem Greek ọdọn̄ ke mme ufan̄ikọ nte mmọ ẹdude mfịn. Akpa ofụri Bible emi ekenyenede nọmba ibuot ye eke ufan̄ikọ ekedi nsiondi eke usem French, emi ẹkemịn̄de ke 1553.
Ke ini ẹsiakde mme itien̄wed ke n̄wed emi, akpa nọmba owụt ibuot, ndien udiana ada ọnọ ufan̄ikọ. Ke uwụtn̄kpọ, itien̄wed emi “Mme N̄ke 2:5” ọwọrọ n̄wed Mme N̄ke, ibuot 2, ufan̄ikọ 5. Ke okụbọrede itien̄wed oro ẹsiakde, eyesọsọp edi mmemmem ọnọ fi ndikụt mme itien̄wed Bible.
Mfọnn̄kan usụn̄ ndimehe ye Bible edi ndikot enye ke usen ke usen. Ke akpa ini, emi ekeme nditie nte n̄kpọ-ata. Edi edieke afo okotde ibuot ita osịm ition ke usen, etienede nte mmọ ẹniọn̄de, afo eyekot ofụri Bible okụre ke isua kiet. Ntak mûtọn̄ọke mfịn-e?
[Ekebe ke page 19]
BIBLE—N̄WỌRỌNDA N̄WED
• ‘Ẹda odudu Spirit Abasi ẹwet’ Bible. (2 Timothy 3:16) Okposụkedi edide mme owo ẹkewet mme ikọ ẹmi ẹdude ke enye, Abasi ọkọnọ ekikere mmọ ndausụn̄, ntre Bible enen̄ede edi “ikọ Abasi.”—1 Thessalonica 2:13.
• N̄kpọ nte owo 40 ẹmi ẹtịpde n̄kpọ ẹsịn ẹmi ẹtode nsio nsio idaha ke uwem ẹkewet Bible ke ikpehe ini oro ebede isua ikie 16. Edi, se ẹnyenede ke akpatre odu ke n̄kemuyo ọtọn̄ọde ke akpa tutu osịm akpatre.
• Bible ọbọhọ ediwak eneni akan n̄wed efen ekededi. Ke Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Eyo Ntatenyịn, ẹma ẹbọp ediwak owo ke eto ẹfọp n̄kukụre ke ntak ẹnyenede idem N̄wed Abasi kiet.
• Bible edi n̄wed oro anyamade akan ke ererimbot. Ẹkabade enye, ofụri ofụri m̀mê ke ubak, ẹsịn ke se ibede usem 2,000. Ẹmịn̄ enye ke ediwak biliọn, ndien idụhe ebiet ke isọn̄ emi owo mîkemeke ndikụt idem kiet.
• Ikpehe Bible oro ebịghide akan afiak edem okosịm ọyọhọ isua ikie 16 M.E.N. Emi edi mbemiso Rig-Veda eke Hindu (ke n̄kpọ nte 1300 M.E.N.), m̀mê “Edisana Uwetn̄kpọ eke Akpasa Ita” eke Ido Ukpono Buddha (ọyọhọ isua ikie ition M.E.N.), m̀mê Koran eke Islam (ọyọhọ isua ikie itiaba E.N.), ọkọrọ ye Nihongi eke Shinto (720 E.N.), ẹkedide ẹdidu.
[Ndise ke page 20]