Ndi Owo Ekededi Ekeme Ndinen̄ede N̄kpụhọde Ererimbot?

“Ubuene ẹsian nnyịn ke se mmimọ iyomde ikan edi emem ye ifụre—udiana edi mme ifet ndifori uwem mmimọ. Mmọ ẹyom ẹnam nti ndutịm ke mme idụt ye ke ofụri ererimbot mbak ọkpọsọn̄ odudu idụt uforo ye eke ikpọ usiakifia ẹdibiọn̄ọ mme ukeme mmimọ.”

NTRE ke adausụn̄ n̄ka ofụri ererimbot oro esinọde un̄wam eketịn̄ aban̄a idotenyịn ye se mme ubuene ẹyomde. Ke akpanikọ, ikọ esie ekeme ndinam ẹfiọk se mbon oro afanikọn̄ ẹnọmọde m̀mê oro ẹfịkde ke ofụri ererimbot ẹyomde. Kpukpru mmọ ẹyom ererimbot emi enyenede ata emem ye ifụre. Ndi tutu amama utọ ererimbot oro oyodu? Ndi odu owo ekededi emi enyenede odudu ye ukeme ndikpụhọde idiọk ererimbot emi?

Ukeme Oro Ẹsịnde Ndinam Ukpụhọde

Ediwak owo ẹmedomo ndikpụhọde ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, Florence Nightingale, n̄wan England emi okodude uwem ke ọyọhọ isua ikie 19, akayak ofụri uwem esie esịn ke ndida esịtmbọm nse mban̄a mbon udọn̄ọ nnyụn̄ nnọ mmọ eti ntịn̄enyịn. Ke eyo esie—mbemiso ẹkesiode ibọk ukpan udọn̄ọ ye editịbe udọn̄ọ ẹdi—owo ikesisehe iban̄a mbon udọn̄ọ ke ufọkibọk nte ẹsede mfịn. N̄wed kiet ọdọhọ ete: “Mme nurse ikọfiọkke n̄wed, ikesisanake idem, ẹma ẹsinyụn̄ ẹma ndikpa mmịn nnyụn̄ nnam oburobụt ido.” Ndi Florence Nightingale ama okụt unen ke ukeme oro enye ekesịnde ndikpụhọde nte mme nurse ẹsinamde utom? Ih. Kpasụk ntre, ata ediwak mbon unana ibụk ẹmekụt n̄wọrọnda unen ke ndin̄wam mbon en̄wen ke ediwak ikpehe ke uwem—edikot ye ediwet n̄kpọ, unọ ukpep, ibọkusọbọ, ufọkidụn̄, ndutịm unọ udia, ke ndisiak ibat ibat. Emi omofori uwem ata ediwak mme ubuene.

Kpa ye oro, nnyịn ikemeke ndifụmi ata ndiọi idaha oro isikụtde: Ekọn̄, ubiatibet, udọn̄ọ, akan̄, ye mme afanikọn̄ eken ẹsụk ẹnọnọmọ ata ediwak owo. N̄ka Unọ Un̄wam eke Ireland ọdọhọ ete: “Unana esiwot owo 30,000 kpukpru usen.” Ufụn osụk ededi ọsọ n̄kpọ mfịn, okposụkedi emi ata ediwak mme anam-ukpụhọde ẹkedomode nditre enye ke mme isua ikie emi ẹkebede. N̄wed oro Disposable People—New Slavery in the Global Economy ọdọhọ ete: “Ifịn emi ẹdude mfịn ẹwak ẹkan kpukpru owo oro ẹkeyịpde ke Africa ke ini ẹkesidade ifịn ẹka obio mbakara.”

Nso isinam ofụri ukeme oro mme owo ẹsịnde ndida ọyọhọ ọyọhọ ukpụhọde oro ebịghide ndi okpu? Ndi edi sụk ọkpọsọn̄ odudu mbon imọ ye eke mme andikara, mîdịghe ndi n̄kpọ efen odu?

Se Ibiọn̄ọde Ukpụhọde

Nte Ikọ Abasi ọdọhọde, Satan kpa Devil enen̄ede edi ntak oro mme owo mîkemeke ndinam ererimbot enen̄ede ọfọn. Apostle John asian nnyịn ete ke “ofụri ererimbot esịne ke idak odudu andidiọk.” (1 John 5:19) Ke akpanikọ, idem idahaemi, Satan ‘ke ada ofụri isọn̄ otụn usụn̄.’ (Ediyarade 12:9) Mme owo ẹdisụk ẹbọbọ ufen, ufịk idinyụn̄ itreke, ibọhọke ẹsio idiọk odudu esie ẹfep. Nso ikanam n̄kpọ edidiọk ntem?

Ẹkenọ akpa ete ye eka nnyịn, Adam ye Eve, isọn̄ oro ẹkenamde man ekpedi mfọnmma paradise oro ofụri ubonowo edidụn̄de—ih ererimbot oro ‘ama ọfọn eti eti.’ (Genesis 1:31) Ntak oro okokpụhọrede? Satan ekedi ntak. Enye ama ọdọhọ ke Abasi inyeneke unen ndinọ mme owo mbet ndida ndu uwem. Enye ọkọdọhọ ke nte Abasi akakarade ikọfọnke. Enye ama ekpek Adam ye Eve ete ẹmek uwem nda-ke-idem man mmọ ẹkpekeme ndibiere ke idemmọ se idide eti ye se idide idiọk. (Genesis 3:1-6) Emi ama ada esịm idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma—kpa ọyọhọ ntak iba emi mîyakke owo anam ererimbot ọfọn.—Rome 5:12.

Ntak Emi Ẹyakde Odu?

Ndusụk owo ẹkeme ndibụp ẹte, ‘Edi ntak emi Abasi akayakde idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma ẹtọn̄ọ? Ntak emi enye mîkadaha anana-mbiet odudu esie isobo mbon nsọn̄ibuot oro ifep inyụn̄ ifiak ibot mbufa owo?’ Oro etie nte ata mmemmem usọbọ. Edi edida odudu nnam n̄kpọ edemerede ikpọ mbụme. Mmọn̄ọ, ndi edida odudu nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ idịghe kiet ke otu akpan ntak oro mme ubuene ye mbon oro ẹfịkde ẹyatde esịt ke ererimbot emi? Ndi mbon oro ẹnyenede eti esịt isinyeneke eyịghe ke ini akara ukara ufịk adade odudu osobo mbon oro mîmaha nte enye akarade?

Man enen̄ede owụt mbon oro ẹnyenede eti esịt ke Imọ idịghe akara ukara ufịk oro esidade odudu anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄, Abasi ama emek ndiyak Satan ye mbon nsọn̄ibuot ẹda ke idem, ẹkûnịm mbet ye mme edumbet imọ—ke ata esisịt ini. Nte ini akade, ẹyekụt ke ukara Abasi edi n̄kukụre nnennen ukara. Ẹyekụt ke n̄kpọ ekededi oro enye akpande edi ke ufọn nnyịn. Ke akpanikọ, mme n̄kpọ mmọn̄eyet oro ẹtịbede ke ntak oro ẹkesịnde ukara Abasi ẹwowụt ke mme ukpan oro ẹdi ke ufọn nnyịn. Mme n̄kpọ emi ẹdinyụn̄ ẹwụt ke Abasi enen̄ede enen ke ini enye edidade akwa odudu esie osio idiọkido efep ke ini enye emekde ndinam oro. Enye eyenen̄ede ọsọp ndinam oro.—Genesis 18:23-32; Deuteronomy 32:4; Psalm 37:9, 10, 38.

Nnyịn ididu ke idiọk editịm n̄kpọ emi ‘omụmde mmụm ọtọkiet onyụn̄ odude ke ubiak ọtọkiet,’ tutu Abasi anam n̄kpọ. (Rome 8:22) Se ededi oro nnyịn inamde man ikpụhọde mme n̄kpọ, nnyịn idikemeke ndisio Satan mfep, nnyịn idinyụn̄ ikemeke ndisio unana mfọnmma emi edide ntak ndutụhọ oro ikụtde, mfep ofụri ofụri. Ke akpanikọ, nnyịn ikemeke nditre mme utịp idiọkn̄kpọ oro ikadade-da imana ito Adam.—Psalm 49:7-9.

Jesus Christ Ayanam Ukpụhọde Oro Ebịghide ke Nsinsi

Ndi ikọ ọwọrọ ke idotenyịn idụhe? Iwọrọke ntre. Ẹnọ enye emi enyenede odudu akan owo ekededi odudu ndinam ukpụhọde oro edibịghide ke nsinsi. Anie ke edi? Jesus Christ. Ke Bible, ẹkot enye Akpan Isụn̄utom emi edinyan̄ade ubonowo.—Utom 5:31.

Idahaemi enye ebet “edikem ini” Abasi man anam ukpụhọde emi. (Ediyarade 11:18) Nso ke enye edinam? Enye “[ayanam] kpukpru n̄kpọ ẹtọn̄ọ ntak ẹfọn ẹma, emi Abasi eketịn̄de ebe ke inua ndisana prọfet esie eke eset.” (Utom 3:21) Ke uwụtn̄kpọ, Jesus “ayanyan̄a ubuene ke ini enye esemede; ye owo ukụt, ye owo eke mînyeneke andinyan̄a. . . . Enye ayafak ukpọn̄ [mmọ] osio ke ukụt ye nnama.” (Psalm 72:12-16) Abasi ọn̄wọn̄ọ ndida Jesus Christ nnam “ekọn̄ etre tutu esịm ke utịt ekondo.” (Psalm 46:9) Enye ọn̄wọn̄ọ ete ke “andidụn̄ [isọn̄ oro imọ inamde asana] ididọhọke ite, Ndọdọn̄ọ.” Mme nnan, mme inan, ye mme mbụn̄ọ—kpukpru mbon oro ẹdọn̄ọde—ẹyenyene mfọnmma nsọn̄idem. (Isaiah 33:24; 35:5, 6; Ediyarade 21:3, 4) Idem mbon oro ẹkekpan̄ade ke eset ẹyetiene ẹbọ ufọn n̄ko. Enye ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyanam mbon oro ẹkekpan̄ade ke ntak ufịk ye utụk ẹset.—John 5:28, 29.

Ukpụhọde oro Jesus Christ edinamde ididịghe ubak ubak m̀mê ke ibio ini. Enye eyetre kpukpru n̄kpọ oro mîyakke ererimbot ọfọn. Enye eyetre idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma onyụn̄ osobo Satan kpa Devil ye kpukpru mbon oro ẹkpebede nsọn̄ibuot esie. (Ediyarade 19:19, 20; 20:1-3, 10) Nnanenyịn ye ndutụhọ oro Abasi ayakde odu ke ibio ini “iditọn̄ọke ntak itịbe.” (Nahum 1:9) Jesus ekenyene oro ke ekikere ke ini enye ekekpepde nnyịn ete ibọn̄ akam iben̄e Obio Ubọn̄ Abasi edi, uduak Abasi onyụn̄ ada itie “nte edide ke heaven, yak edi ke isọn̄ kpasụk ntre.”—Matthew 6:10.

Afo emekeme ndibụp ete, ‘Ndi Jesus ke idemesie ikọdọhọke ite ke “mme ubuene ẹdodu ye nnyịn kpukpru ini”? Ndi oro iwọrọke ke ufịk ye unana ẹyedu kpukpru ini?’ (Matthew 26:11) Edi akpanikọ, Jesus ama ọdọhọ ke mme ubuene ẹyedu kpukpru ini. Nte ededi, se ikanamde enye etịn̄ ikọ oro, ọkọrọ ye mme un̄wọn̄ọ oro ẹdude ke Ikọ Abasi ẹwụt ke enye ọkọdọhọ ke mme ubuene ẹyedu kpukpru ini ke editịm n̄kpọ emi. Enye ama ọfiọk ke baba owo kiet ikemeke nditre ubuene ye ufịk ke ererimbot. Enye ama ọfiọk n̄ko ke imọ iyetre kpukpru oro. Enye ọyọsọp ada ata obufa editịm n̄kpọ edi—kpa “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” emi ubiak, udọn̄ọ, ubuene, ye n̄kpa mîdidụhe.—2 Peter 3:13; Ediyarade 21:1.

“Ẹkûfre Edinam Eti N̄kpọ”

Ndi ikọ ọwọrọ ke ufọn idụhe ndinam se ikekeme man in̄wam mbon en̄wen? Iwọrọke ntre. Bible esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete in̄wam mbon en̄wen ke ini mmọ ẹsobode idomo ye ndiọi idaha. Edidem Solomon eke eset ewet ete: “Kûsịn ndida eti n̄kpọ nnọ mmọ eke ẹkpenyenede enye, ke ini ubọk fo ekemede ndinam.” (Mme N̄ke 3:27) Apostle Paul eteme ete: “Ẹkûfre edinam eti n̄kpọ ye edibuana n̄kpọ ye mbon efen.”—Mme Hebrew 13:16.

Jesus Christ ke idem esiemmọ ama esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete inam se ikekeme man in̄wam mbon en̄wen. Enye ama otop n̄ke aban̄ade owo Samaria emi okokụtde owo emi ẹkemiade ẹnyụn̄ ẹwode. Jesus ọkọdọhọ ke owo Samaria oro ama “okop mbọm,” onyụn̄ ada aran ye wine esie ọtọhọ ke unan owo oro ẹkemiade, onyụn̄ ọbọp mmọ, an̄wamde enye afiak okop nsọn̄idem. (Luke 10:29-37) Enyene-esịtmbọm owo Samaria oro ikokpụhọkede ererimbot, edi enye ama okpụhọde uwem owo en̄wen. Nnyịn n̄ko imekeme nditiene nnam ntre.

Nte ededi, Jesus Christ ekeme ndinam se ikande edin̄wam mbon en̄wen. Enye ekeme ndinen̄ede nnam ukpụhọde, enye oyonyụn̄ anam ntre ke mîbịghike. Ke ini enye anamde oro, mbon oro ẹkedude ke unana ẹyefori uwem mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene ata emem ye ifụre.—Psalm 4:8; 37:10, 11.

Ke adan̄aemi ibetde ini oro emi editịbede, ẹyak nnyịn ikûdede imen̄e ndinam n̄kpọ ekededi oro ikemede, edide ke n̄kan̄ eke spirit m̀mê ke n̄kan̄ eke obụk, man “inam se ifọnde” inọ kpukpru mbon oro idiọk ererimbot emi ọnọmọde.—Galatia 6:10.

[Mme ndise ke page 5]

Florence Nightingale ama enen̄ede okpụhọde nte mme nurse ẹsinamde utom

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ẹbọ ẹto National Library of Medicine

[Mme ndise ke page 7]

Mme anditiene Christ ẹnyene ndinam se ifọnde nnọ mbon en̄wen

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 4]

The Star, Johannesburg, S.A.