Ẹkabade Ẹdiana Kiet Oto Edisana Usem
“Ke ini oro nyekabade edisana n̄kpọkinua [“usem,” NW] nnọ mme idụt: man kpukpru mmọ ẹkot enyịn̄ Jehovah, man ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye ke esịt kiet.”—ZEPHANIAH 3:9
1. Nte akanam mme owo ẹkop Jehovah Abasi etịn̄de ikọ?
USEM Jehovah Abasi edi edisana. Edi nte akananam mme owo ẹkop enye etịn̄de? Ih, ẹkop! Oro akada itie ke ini Eyen esie, Jesus Christ, okodude ke isọn̄ ke isua ikie 19 ẹmi ẹkebede. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Jesus akanade baptism, ẹma ẹkop Abasi ọdọhọde ete: “Emi edi edima Eyen Mi, emi esịt enemde Mi eti eti ye Enye.” (Matthew 3:13-17) Oro ekedi ikọ edisana akpanikọ, oro Jesus ye John Andinịm owo baptism ẹkekopde nte ẹtịn̄de ke usem owo.
2. Nso ke ẹwụt ẹto apostle Paul nditịn̄ mban̄a “usem . . . mme angel”?
2 Ndusụk isua ke ukperedem Christian apostle Paul ama etịn̄ aban̄a “usem mme owo ye eke mme angel.” (1 Corinth 13:1) Nso ke emi owụt? Kamse, enye owụt ete ke idịghe mme owo ikpọn̄, edi n̄ko mbon eke spirit ẹnyene usem ye ikọ! Nte ededi, Abasi ye mme angel idaha uyoikọ ye usem oro ẹkemede ndikop oro onyụn̄ an̄wan̄ade nnyịn, ineme nneme ye kiet eken. Ntak mîdaha? Koro ofụm, utọ nte oro akanarede isọn̄ okụk edi se ẹyomde man asuan ikọ oro owo ẹkemede ndikop nnyụn̄ mfiọk se ọwọrọde.
3. Didie ke usem owo ọkọtọn̄ọ?
3 Didie ke usem owo ọkọtọn̄ọ? Ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke mme eteete nnyịn ẹken̄wana ndineme nneme ye kiet eken ke ndinam uyom nnyụn̄ n̄kụni n̄kụni. N̄wed oro, Evolution (Life Nature Library) ọdọhọ ete: “Owo oro okoforode oto nsimbo-ebọp ke isua million kiet ẹmi ẹkebede . . . iso-ọfọn ama ọfiọk usem ifan̄.” Edi ọwọrọetop ewetn̄wed ukabadeikọ oro, Ludwig Koehler, ọkọdọhọ ete: “Usem owo edi ndịben̄kpọ; enye edi enọ Abasi, kpa utịben̄kpọ.” Ih, usem owo edi enọ Abasi, koro Abasi ọkọnọ akpa owo oro, Adam, usem. Usem emi nte an̄wan̄ade ekedi kiet oro ẹkekotde Hebrew. Mbon oro ẹkesemde usem emi ẹkedi nditọ Israel oro ẹketode ubon “Abram eyen Hebrew,” kpa anam-akpanikọ ete-ekpụk emi eteete esie ekedide Shem, eyen Noah, ọbọp-ubom. (Genesis 11:10-26; 14:13; 17:3-6) Ke ikerede iban̄a ntịn̄nnịm edidiọn̄ oro Abasi ọkọnọde Shem, owụt ifiọk ndibiere nte ke n̄kpọ oro Jehovah Abasi akanamde utịbe utịbe ke isua ikie 43 ẹmi ẹkebede ikotịmekede usem Shem.—Genesis 9:26.
4. Anie ekedi Nimrod, ndien didie ke Satan kpa Devil akada enye anam n̄kpọ?
4 Ke ini oro, “ofụri ererimbot ekedi usem kiet ye ikọ kiet.” (Genesis 11:1) Owo oro okodude uwem ini oro ekedi Nimrod, kpa ‘ọkpọsọn̄ atautop ke ubiọn̄ọ ye Jehovah.’ (Genesis 10:8, 9) Satan, akwa asua ubonowo oro enyịn mîkwe, ama ada Nimrod akpan akpan ọtọn̄ọ ikpehe esop devil eke isọn̄. Nimrod okoyom ndinam enyịn̄ nnọ idemesie, ndien edu n̄kohodeidem oro ama asuana osịm mme anditiene enye, oro ẹkekade iso ke san̄asan̄a utom ubọpufọk ke obio Shina. Nte ekemde ye Genesis ibuot 11, ufan̄ikọ 4, mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Ẹkam ẹyak nnyịn ibọp obio inọ idem nnyịn, ye edikọn̄ ufọk eke ibuot esie edisịmde ke enyọn̄; inyụn̄ inam enyịn̄ inọ idem nnyịn, mbak idisuana ke iso ofụri ererimbot.” Utom oro okodude ke ntuaha ye ewụhọ Abasi ‘ndiyọhọ ke ererimbot’ ama etre ke ini Jehovah eketịmerede usem mbon nsọn̄ibuot oro. Mbụk Bible ọdọhọ ete, “Ndien Jehovah anam mmọ ẹdaha do ẹsuana ke iso ofụri ererimbot: ke ntre ke mmọ ẹtre ndibọp obio oro.” (Genesis 9:1; 11:2-9) Ẹkekot obio oro Babel, m̀mê Babylon (ọwọrọde, “Ndutịme”), “koro edi do ke Jehovah akabuak usem kpukpru owo ke isọn̄.”—Byington.
5. (a) Nso ke ẹkekpan ke ini Abasi eketịmerede usem ubonowo? (b) Nso ke nnyịn ikeme ndibiere mban̄a usem Noah ye Shem?
5 Utịben̄kpọ oro—editịmede usem kiet oro owo ekenyenede—ama ada okosụn̄ọ ke ediyọhọ isọn̄ nte Abasi okowụkde Noah, ndien enye ama akpan ndutịm ekededi oro Satan ekemede ndikanam ndida mme owo oro ẹsọn̄de ibuot ye Ọbọn̄ Andikara enyọn̄ ye isọn̄ n̄wụk ndedehe utuakibuot idemesie oro adianade kiet. Edi akpanikọ, ke ndinam nsunsu ido ukpono ke usụn̄ ekededi, mme owo oro ẹkedi mbon unọmọ ẹnọ Devil, ndien mmọ ẹkenam n̄kpọ mme demon ke ini mmọ ẹkenamde mme abasi ye mme abasi-an̄wan, ẹsiode mmọ enyịn̄ ke nsio nsio usem mmọ, ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ mmọ. (1 Corinth 10:20) Edi se Abasi akpanikọ kierakiet akanamde ke Babel ama akpan editọn̄ọ nsunsu ido ukpono oro adianade kiet oro ọnọde Devil utuakibuot oro nte an̄wan̄ade enye okoyomde. Nte ededi, edinen owo oro, Naoh, ye Shem eyen esie ikedehe-dei idi se ẹmende ẹbuak ke ndutịme oro ke obio Shinar. Ntem ẹkeme ndibiere nte owụtde ifiọk nte ke usem mmọ ama akaiso edi kiet oro Abram (m̀mê Abraham) anam-akpanikọ ekesemde—usem emi Abasi akadade etịn̄ ikọ ye Adam ke in̄wan̄ Eden.
6. Ke usen Pentecost eke 33 C.E., didie ke Jehovah okowụt nte ke imọ imekeme ndinọ ukeme edisem nsio nsio usem?
6 Jehovah, emi eketịmerede akpa usem ubonowo, ekeme ndinọ mme owo n̄ko ukeme nditịn̄ ikọ ke mme usem. Kamse, enye ama anam n̄kpọ emi ke usen Pentecost ke isua 33 eke Eyo Nnyịn! Nte ekemde ye Utom Mme Apostle 2:1-11, n̄kpọ nte mme anditiene Jesus Christ 120 ẹma ẹbono ke ubet enyọn̄ ke Jerusalem. (Utom 1:13, 15) Inikiet inikiet, uyom ama oyomo oto heaven “ebiet uyom ata ọkpọsọn̄ oyobio eke ofụmede.” Ẹkụt “mme edeme eke ẹsakde ikan̄” nte ẹdemede idem ẹdoro mmọ. Ke oro mme mbet ẹmi ‘ẹma ẹyọhọ ye edisana spirit ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndisem nsio nsio usem, nte spirit ọnọde mmọ ukeme nditịn̄.’ Ke mme usem oro Abasi ọkọnọde mi, mmọ ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a “n̄kpọsọn̄ utom Abasi.” Ndien nso utịben̄kpọ ke oro ekedi ntem, nte mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew eke nsio nsio usem oro ẹtode utọ anyan ebiet nte Mesopotamia, Egypt, Libya, ye Rome, ẹkefiọkde se ọnọ-uwem etop oro ọwọrọde!
Usem Oro Abasi Ọnọde Mfịn!
7. Nso idotenyịn ikpodu edieke ẹkpesemde ẹnyụn̄ ẹkopde usem kiet kpọt ke ofụri ererimbot?
7 Sia Abasi ekemede ndinọ owo usem ke utịbe utịbe usụn̄, nte ikpedịghe utịben̄kpọ edieke enye anamde ekeme ndisem usem kiet kpọt oro ẹkopde ke ofụri ererimbot? Oro ekpesịn n̄kọri ke nte owo ọdiọn̄ọde kiet eken ọfọn akan ke ekpụk ubonowo. Nte The World Book Encyclopedia esịnde enye ete: “Edieke kpukpru owo ẹkpesemde usem kiet, ebuana n̄kọri ifiọk ye ebuana ndutịm uforo ẹkpekpere akan, ndien eti uduakesịt ọkpọkọri ke ufọt mme idụt.” Ọfọn, ẹma ẹtịm ke nsụhọde n̄kaha usem ofụri ererimbot 600 ke mme isua ẹmi ẹkebede? Ke otu mmọemi, Esperanto ama okụt unen akan koro n̄kpọ nte owo 10,000,000 ẹma ẹkpep enye tọn̄ọ nte ẹketịbi enye edi ke isua 1887. Edi, ukeme owo ndidian ubonowo kiet ebe ke usem ofụri ekondo akanam ikwe unen. Ke akpanikọ, mme mfịna ẹdọdiọn̄ ẹdemede ubahade ke ererimbot emi nte ‘ndiọi owo ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹdiọk ẹkaiso.’—2 Timothy 3:13.
8. Idem edieke ẹkpedade usem kiet ẹnyene ke ofụri ekondo ke ererimbot mfịn, nso ikposụk ikaiso ndidu, ndien ntak-a?
8 Ke n̄kan̄ ido ukpono, akwa ndutịme odu. Edi nte nnyịn ikpodorike enyịn ndikụt emi, sia n̄wed Bible eke Ediyarade okotde ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono “Akwa Babylon”? (Ediyarade 18:2) Ih, koro “Babylon” ọwọrọ “Ndutịme.” Idem ọkpọkọm ẹkeda usem oro ẹtịbide-tịbi m̀mê ndammana usem utọ nte Ikọmbakara, usem France, Germany, m̀mê Russia nte usem ofụri ekondo ke ererimbot mfịn, unana edidianakiet okposụk ododu ke n̄kan̄ ido ukpono ye ke afan̄ eken. Ntak-a? Koro “ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk,” Satan kpa Devil. (1 John 5:19) Enye edi ata uwụtn̄kpọ ibụk, ndien enye ke idiọkitọn̄ oyom ofụri ubonowo ẹtuak ibuot ẹnọ imọ, kpa nte enye akanamde ke eyo Nimrod ye Tọwa Babel. Sese, usem ofụri ekondo oro mme anamidiọk owo ẹsemde ekeme idem ndinọ Satan ifet nditọn̄ọ utuakibuot Devil oro adianade kiet! Edi Jehovah tutu amama idiyakke oro otịbe; ke akpanikọ, enye eyesọp ada utịt ọsọk kpukpru nsunsu, ido ukpono oro Devil ọnọde odudu.
9. Didie ke mme owo ẹtode kpukpru idụt ye orụk ediana kiet mfịn?
9 Edi, utịbe utịbe akpanikọ kiet edi nte ke nti owo ẹtode kpukpru idụt ye orụk ke ẹdiana kiet kpa idahaemi. Emi ke ada itie ke uduak Abasi ye ke ufọn utuakibuot esie. Mfịn, Abasi ke anam mme owo ẹkeme ndikpep nnyụn̄ nsem edisana usem kierakiet ke isọn̄. Ndien enye ke akpanikọ edi usem ofụri ekondo. Ke akpanikọ, Jehovah Abasi ke ekpep ediwak owo ẹtode kpukpru idụt ke ererimbot mfịn. Emi edi edisu ntịn̄nnịm un̄wọn̄ọ Abasi ebe ke Zephaniah, prọfet ye ntiense esie ete: “Ke ini oro nyekabade edisana n̄kpọkinua [“usem,” NW] nnọ mme idụt: man kpukpru mmọ ẹkot enyịn̄ Jehovah, man ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye ke esịt kiet.” (Zephaniah 3:9) Edi nso ke edisana usem emi edi?
Se Edisana Usem Ọwọrọde
10. Nso idi edisana usem?
10 Edisana usem edi akpanikọ Abasi oro ẹkụtde ke Ikọ esiemmọ, kpa Edisana N̄wed Abasi. Enye akpan akpan edi akpanikọ aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi, emi edidade emem ye mme edidiọn̄ eken ọsọk ubonowo. Edisana usem owụri ndudue ido ukpono ye nsunsu utuakibuot. Enye adian kpukpru mbon oro ẹsemde enye ọtọkiet ke eti, edisana, edifọn utuakibuot odu-uwem Abasi akpanikọ, Jehovah. Mfịn, n̄kpọ nte usem 3,000 ẹdu nte ọkọ oro ọbiọn̄ọde ifiọk, ndien nsunsu ido ukpono ke ediwak ikie ẹtịmede ubonowo. Ntem nnyịn ikop idatesịt didie ntem nte ke Abasi ke ada ediwak owo owụt utịbe utịbe, edisana usem emi!
11. Nso ke edisana usem emi anam ọnọ mme owo ẹtode kpukpru idụt ye orụk?
11 Ih, mme owo ke kpukpru idụt ye orụk ke ẹsem edisana usem emi. Nte n̄kukụre eti usem eke spirit ke isọn̄, enye anam n̄kpọ nte ọkpọsọn̄ odudu edidianakiet. Enye anam kpukpru mbon oro ẹsemde enye “ẹkot enyịn̄ Jehovah, man ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye ke esịt kiet,” m̀mê ke ata ata usụn̄, “ke afara kiet.” Mmọ ke ntem ẹnam n̄kpọ Abasi “ye unyịmesịt kiet,” “ye unyịme n̄kemuyo kiet ye esịt oro adianade kiet.” (The New English Bible; The Amplified Bible) Edikabade eke Steven T. Byington okot ete: “Adan̄aoro ami [Jehovah Abasi] nyenam n̄kpọkinua kpukpru owo ẹsana, man kpukpru mmọ ẹkeme ndikot enyịn̄ Jehovah ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ke utom esie.” Utọ edidianakiet eke uwak usem ofụri ererimbot oro ke utom Abasi odu ke otu Mme Ntiense Jehovah ikpọn̄. Ke idụt 212 mfịn, mme asuanetop Obio Ubọn̄ ẹwakde ẹbe million inan̄ ke ẹkwọrọ eti mbụk emi ke ediwak usem owo. Edi, Mme Ntiense ẹmi “ẹnyene ikọinua kiet” ẹnyụn̄ ẹdiana kiet “ke edinyene esịt kiet ye ekikere kiet.” (1 Corinth 1:10) Emi edi ntre koro inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹdu m̀mọ̀n̄ ke isọn̄, kpukpru Mme Ntiense Jehovah ẹsem edisana usem kiet ndida itoro ye ubọn̄ nsọk Ete mmọ eke heaven.
Kpep Edisana Usem Idahaemi!
12, 13. (a) Ntak emi afo ekpekerede aban̄a edisem edisana usem? (b) Ntak emi ikọ eke Zephaniah 3:8, 9 ẹnyenede akpan ufọn ntre mfịn?
12 Ntak emi afo ekpekerede aban̄a edisem edisana usem-e? N̄kpọ kiet edi-o, koro uwem fo ọkọn̄ọ ke ndikpep nnyụn̄ nsem enye. Ibio ini mbemiso Abasi ọkọn̄wọn̄ọ ‘ndikabade edisana usem nnọ mme idụt,’ enye ama odụri owo utọn̄ ete: “Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹbet mi ndien, tutu osịm ke usen eke ndidahade ke enyọn̄ nda mbụme. Koro mmaduak ndisop mme idụt, nnyụn̄ mbon mme obio ndidem, man n̄n̄wan̄a mmọ ifụtesịt mi ke idem, ofụri ikan̄ iyatesịt mi: koro ofụri ererimbot eyeta ikan̄ ufụp mi.”—Zephaniah 3:8.
13 Ẹkebemiso ẹtịn̄ ikọ Ọbọn̄ Jehovah Andikara ekondo emi ke isua ikie 26 ẹmi ẹkebede ke Judah, emi Jerusalem ekedide ibuot obio. Edi ẹketịn̄ ikọ oro akpan akpan ẹban̄a eyo nnyịn koro Jerusalem akadade aban̄a Christendom. Ndien ini nnyịn, tọn̄ọ nte ẹkewụk Obio Ubọn̄ Abasi ke heaven ke 1914, edi usen Jehovah adade nditan̄ mme idụt mbok nnyụn̄ nsop mme obio ndidem. Enye amatan̄ kpukpru mmọ obon ọtọkiet ke idak ndausụn̄ esie oto utom akwa ikọ ntiense. Nte utịp, emi emedemede mmọ ndibiọn̄ọ uduak esie. Nte ededi, Jehovah Abasi ke mbọm amanam mme owo ẹtode kpukpru idụt ẹmi ẹdiana kiet ke ndisem edisana usem. Ye emi, kpukpru mbon oro ẹyomde uwem ke obufa ererimbot oro enye ọn̄wọn̄ọde ẹkeme ndinam n̄kpọ esie ke edidianakiet mbemiso ẹsobode kpukpru idụt ke ikan̄ ikan̄ iyatesịt Abasi ke “ekọn̄ akwa usen Abasi, Andikara kpukpru n̄kpọ” oro ẹwakde ndikot Armageddon. (Ediyarade 16:14, 16; 2 Peter 3:13) Nte enemde, mbon oro ẹsemde edisana usem, ẹnyụn̄ ẹkotde enyịn̄ Jehovah ke mbuọtidem nte ata mme andituak ibuot oro ẹdianade kiet ẹyenyene ukpeme Abasi ke ini ikan̄ ikan̄ afanikọn̄ ererimbot oro. Abasi eyeda mmọ ifụre ifụre odụk obufa ererimbot, emi edisana usem ikpọn̄îkpọn̄ edidude ke n̄kpọkinua ofụri ubonowo ke akpatre.
14. Ebede ke Zephaniah, didie ke Abasi owụt nte ke edibọhọ utịt editịm n̄kpọ emi oyom ẹnam n̄kpọ usọp usọp?
14 Ebede ke prọfet esie, Zephaniah, Jehovah anam an̄wan̄a ete ke ana mbon oro ẹdoride enyịn ndibọhọ utịt idiọk editịm n̄kpọ odude kemi ẹnam n̄kpọ usọp usọp. Nte ekemde ye Zephaniah 2:1-3, Abasi ọdọhọ ete: “Mbufo ẹsop idem mbufo, ẹnyụn̄ ẹbono, O idụt eke mîkemeke ndikụt bụt; ke ewụhọ mîka-imanke kan̄a; usen eyebe nte mbio ibokpot; ke ikan̄ iyatesịt Jehovah mîka-isịmke kan̄a mbufo. Mbufo kpukpru sụn̄sụn̄ mbio isọn̄ ẹmi ẹnamde ikpe esie, ẹyom Jehovah; mbufo ẹyom edinen ido, ẹyom sụn̄sụn̄ ido: m̀mê mbufo ẹyedịbe ke usen iyatesịt Jehovah.”
15. (a) Nso ikedi akpa edisu eke Zephaniah 2:1-3? (b) Mmanie ẹkebọhọ nsobo ubiereikpe oro Abasi akadade odori Judah ke idem, ndien nso idibiet ubọhọ emi ke eyo nnyịn?
15 Mme ikọ ẹmi ẹma ẹsu akpa ke idem Judah ye Jerusalem eset. Mme anamidiọk mbon Judah ikonyịmeke eben̄e Abasi, nte ẹwụtde ẹto edibiere ikpe esie ndori mmọ ke idem ke ubọk mbon Babylon ke isua 607 B.C.E. Idem nte Judah ekedide “idụt eke mîkemeke ndikụt bụt” ke iso Abasi, ntre ke Christendom edi “idụt” anana iso o-bụt ke iso Jehovah. Nte ededi, ke ntak edikop uyo Abasi, ndusụk mbon Judah ye mbon eken ẹma ẹbọhọ, anam-akpanikọ prọfet Jehovah, Jeremiah, ama odu ke otu mmọ. Mbon eken ẹkebọhọde ẹkedi owo Ethiopia ekekerede Ebed-melech ye mme andito ubon Jehonadab. (Jeremiah 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18) Kpasụk ntre mfịn, “akwa otuowo” eke “mme erọn̄ en̄wen” Jesus ẹmi ẹtan̄de ke kpukpru idụt ẹbok ẹyebọhọ Armageddon ẹdụk obufa ererimbot Abasi. (Ediyarade 7:9; John 10:14-16) Mbon oro ẹkpepde ẹnyụn̄ ẹsemde edisana usem ikpọn̄îkpọn̄ edidi idara idara mme andibọhọ.
16. Nso ke ana owo anam man edi se ẹdịpde “ke usen iyatesịt Jehovah”?
16 Kpa nte enye ekedide ewụhọ Jehovah nte ke ẹkpenyene ndisobo Judah ye Jerusalem mfep, ntre ana Christendom ebe efep. Ke akpanikọ, nsobo ofụri nsunsu ido ukpono emekpere, ndien mbon oro ẹduakde ndibọhọ ana ẹnam n̄kpọ usọp usọp. Ana mmọ ẹnam ntre ‘mbemiso usen ebede nte mbio ibokpot,’ emi ofụm asuande usọp usọp ọduọn̄ọ, nte ini ẹtopde ibokpot ke enyọn̄ ke itie ubek ibokpot. Man idi se ẹnyan̄ade ẹsio ke iyatesịt Abasi, ana nnyịn isem edisana usem inyụn̄ inam n̄kpọ iban̄a ntọt Abasi mbemiso usen ikan̄ ikan̄ iyatesịt Jehovah osịmde nnyịn. Ke eyo Zephaniah ye mfịn, sụn̄sụn̄ mbio isọn̄ ẹyom Jehovah Abasi ọkọrọ ye edinen ido ye sụn̄sụn̄ ido. Nnyịn ndiyom Jehovah ọwọrọ ndima enye ke ofụri esịt, ukpọn̄, ekikere, ye odudu nnyịn. (Mark 12:29, 30) “M̀mê [mbon oro ẹnamde ntre] ẹyedịbe ke usen iyatesịt Jehovah.” Edi ntak emi prọfesi emi ọdọhọde “m̀mê”? Koro edinyan̄a ọkọn̄ọ ke edinam akpanikọ ye edime ime. (Matthew 24:13) Ke usen iyatesịt Jehovah ẹyedịp mbon oro ẹdude uwem ẹkekem ye ndinen edumbet Abasi ẹnyụn̄ ẹkade iso ndisem edisana usem.
17. Mme mbụme ewe ẹsụhọ ẹnọ nnyịn ndikere mban̄a?
17 Sia usen iyatesịt Jehovah ekperede edinyan̄a onyụn̄ ọkọn̄ọde ke ndikpep nnyụn̄ nsem edisana usem, idahaemi edi ini ndisịn idem ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke ndikpep nnyụn̄ nsem enye. Edi didie ke owo ekeme ndikpep edisana usem? Ndien didie ke afo ekeme ndibọ ufọn nto edisem enye?
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Didie ke usem owo ọkọtọn̄ọ?
◻ Nso idi edisana usem?
◻ Ntak emi ikọ Zephaniah 3:8, 9 ẹdide akpan n̄kpọ ntre mfịn?
◻ Nso ke ana nnyịn inam man idi se ẹdịpde “ke usen iyatesịt Jehovah”?
[Ndise ke page 11]
Ke Babel, Abasi ama asuan ubonowo ke nditịmede usem mmọ