“New World Translation”—Esịne Ifiọk Onyụn̄ Edi Akpanikọ
“ỌYỌHỌ ye nsu!” Ko ke ọyọhọ isua ikie-16, oro edi se mme andibiọn̄ọ ẹketịn̄de ẹban̄a edikabade Bible eke Martin Luther. Mmọ ẹma ẹnịm ẹte ke mmimọ imekeme ndisọn̄ọ nte ke Bible Luther esịne “ukwan̄ ukpepn̄kpọ ye nsu 1,400.” Mfịn, ẹda Bible Luther nte ata akpan edikabade. N̄wed oro Translating the Bible akam okot enye “utom mbufiọk”!
Ke ọyọhọ isua ikie-20 emi, ẹmedori New World Translation uyo n̄ko nte edide nsunsu. Ntak-a? Koro enye ọmọwọn̄ọde ọkpọn̄ ido oro ẹdade ẹwet ediwak ufan̄ikọ onyụn̄ ọsọn̄ọ ada enyịn̄ Abasi, kpa Jehovah. Ntem, enye itieneke ido oro ẹdade. Edi nte emi anam enye edi nsu? Baba. Ẹkenam enye ye akwa ukpeme ye ntịn̄enyịn ke kpukpru ntọt, ndien se ikpetiede nte esen esen n̄kpọ edi ukeme ofụri esịt ndifiak nsịn n̄kpri ukpụhọde ye ntịn̄enyịn ke mme akpa usem ẹkedade ẹwet. Ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro, C. Houtman, anam an̄wan̄a ntak emi New World Translation mîtieneke akani ido edinam ete: “Ẹma ẹduọk nsio nsio ido edikabade mme akpan ikọ nto akpa uwetn̄kpọ, nte an̄wan̄ade man ẹkpekeme ndisịn mfọnn̄kan ifiọk.” Ẹyak ikere iban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ emi.
Isio Isio—Edi Ikwan̄ake
N̄kpọ kiet edi-o, ke ebiet ẹkemede, ẹda nsio nsio Ikọmbakara ẹkabade ikọ ẹmi ẹtịmde ẹnyene ebuana ke mme akpa usem Bible, ntem anamde nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹdu ke edidemede ẹban̄a nsio nsio n̄kpọ oro mmọ ẹwọrọde. Ntem, ẹkabade syn·teʹlei·a nte “akpatre” ye teʹlos nte “utịt,” okposụkedi ẹkabarede ikọ iba ẹmi nte “utịt” ke ediwak edikabade eken. (Matthew 24:3, 13, NW) Ẹkabade ikọ oro koʹsmos nte “ererimbot,” ai·onʹ nte “editịm n̄kpọ,” ye oi·kou·meʹne nte “isọn̄ oro ẹdụn̄de.” N̄ko, ediwak edikabade Bible ẹda sụk ikọ oro “ererimbot” ndida nnọ iba m̀mê ofụri ikọ Greek ita ẹmi, okposụkedi, ke akpanikọ, ukpụhọde ẹdude ke ufọt mmọ.—Matthew 13:38, 39, NW; 24:14, NW.
Ukem oro n̄ko, New World Translation ye ntịn̄enyịn owụt ukpụhọde ke ufọt gnoʹsis (“ifiọk”) ye e·piʹgno·sis (emi ẹkabarede “nnennen ifiọk”)—kpa ukpụhọde oro ediwak mbon eken efụmide. (Philippi 1:9, NW; 3:8) Enye n̄ko esịn ukpụhọde ke ufọt taʹphos (“itie ubụkowo,” kpa ọkpọ ọkpọ ebiet oro ẹbụkde owo), mneʹma (“udi”), mne·meiʹon (“udi editi”), ye haiʹdes (“hades,” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible nte ikpîkpu udi ubonowo oro ẹkpan̄ade). (Matthew 27:60, 61, NW; John 5:28, NW; Utom 2:29, 31, NW) Ediwak edikabade Bible ẹsịn ukpụhọde ke ufọt taʹphos ye mne·meiʹon ke Matthew 23:29 edi idịghe ntre ke ebiet efen.—Se Matthew 27:60, 61, New International Version.
Ẹsịn mme ikọ-edinam ye ntịn̄enyịn ye nte enende. Ke uwụtn̄kpọ, ke Revised Standard Version, 1 John 2:1 okot ete: “Edieke owo ekededi anamde idiọkn̄kpọ, nnyịn imenyene andikpe Ete ubọk, kpa edinen Jesus Christ.” Ibio ini ke oro ebede, ukem edikabade oro akabade 1 John 3:6: “Owo baba kiet emi odụn̄de ke [Jesus] inamke idiọkn̄kpọ.” Edieke anditiene Jesus ndomokiet mînamke idiọkn̄kpọ, didie ke ẹbuan 1 John 2:1?
New World Translation ebiere se ikpetiede nte ntuaha emi. Ke 1 John 2:1, enye ọdọhọ ete: “Ami n̄wet n̄kpọ ẹmi nnọ mbufo man mbufo ẹkûnam idiọkn̄kpọ. Edi, edieke owo ekededi anamde idiọkn̄kpọ, nnyịn imenyene andin̄wam ye Ete, Jesus Christ, kpa edinen owo.” John akada ikọ-edinam oro mîkpụhọkede ke ufan̄ikọ emi, owụtde edinam idiọkn̄kpọ, kpa orụk n̄kpọ oro kpukpru nnyịn isinamde ke ini ke ini ke ntak emi nnyịn idide mme anana mfọnmma. Nte ededi, 1 John 3:6 okot ete: “Kpukpru owo ẹmi ẹdụde ke edidianakiet ye enye isịnke idem ke idiọkn̄kpọ; baba owo kiet eke esịnde idem ke idiọkn̄kpọ ikwe enye inyụn̄ idịghe idifiọk enye.” John mi akada ikọ ini-idahaemi, owụtde edinam oro akade-kaiso, usụn̄uwem unam idiọkn̄kpọ kpukpru ini oro anamde edidọhọ oro owo ọdọhọde ke idi Christian okûnyene ufọn.
Nditọ Ukpepn̄kpọ Eken Ẹnyịme
Ndusụk esen esen ikọ oro ẹdọhọde ke edi Mme Ntiense Jehovah ẹtịbi edi ẹdi se mme edikabade Bible m̀mê mme n̄wed ndụn̄ọde eken ẹnọde ibetedem. Ke Luke 23:43, New World Translation ewet ikọ oro Jesus eketịn̄de ọnọ abiatibet oro ẹkewotde ye enye ete: “Ke akpanikọ ke ndọhọ fi mfịn emi, Afo eyedu ye ami ke Paradise.” Ke akpa usem Greek, idiọn̄ọ uduọk ibifịk ke ẹkotde n̄wed, utọ nte mme kọma ikodụhe; edi nte ido edide mme andikabade ẹma ẹsisịn ndusụk orụk idiọn̄ọ uduọk odudu man an̄wam ke edikot. Ata ediwak, nte ededi, ẹnam Luke 23:43 okot nte n̄kpọ eke edide Jesus ye abiatibet oro ẹma ẹnyọn̄ Paradise kpa ke usen oro. The New English Bible okot ete: “Ami ntịn̄ nnọ fi nte: mfịn emi afo eyedu ye ami ke Paradise.” Nte ededi, idịghe kpukpru ẹnọ ukem ekikere emi. Prọfesọ Wilhelm Michaelis akabade ufan̄ikọ oro ete: “Ke akpanikọ, ami mmọn̄wọn̄ọ nnọ fi mfịn emi nte: (usen kiet) afo eyedu ọtọkiet ye ami ke paradise.” Edikabade emi otịm esịne ifiọk akan eke The New English Bible. Abiatibet oro akakpade do ikpekekemeke ndika Paradise ye Jesus kpa ke ukem usen oro. Owo ikanamke Jesus eset ke n̄kpa ibọhọke ke ọyọhọ usen ita ke n̄kpa esie ebede. Mi kan̄a enye okodu ke Hades, kpa udi ofụri ubonowo.—Utom 2:27, 31, NW; 10:39, 40.
Nte ekemde ye Matthew 26:26 ke New World Translation, Jesus, ke ini ọkọtọn̄ọde usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, ọkọdọhọ aban̄a uyo oro enye ọkọnọde mme mbet esie ete: “Emi ọwọrọ ikpọkidem mi.” Ekese edikabade eken ẹkabade ufan̄ikọ oro ntem: “Emi edi ikpọkidem mi,” ndien ẹda emi ndisọn̄ọ ukpepn̄kpọ oro nte ke ini ẹnịmde usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, uyo oro ke ata ata usụn̄ akabade edi ikpọkidem Christ. Ikọ emi ẹkabarede ke New World Translation nte “ọwọrọ” (es·tinʹ, orụk ei·miʹ) oto ikọ Greek oro ọwọrọde “ndidi,” edi enye n̄ko ekeme ndida mban̄a “ndiwọrọ.” Ntem, Greek-English Lexicon of the New Testament eke Thayer ọdọhọ ete ke ikọ-edinam emi “esiwak ndidi [ukem n̄kpọ ye] ndida nnọ, ndida mban̄a, ndiwọrọ.” Ke akpanikọ, “ọwọrọ” edi edikabade oro esịnede ifiọk mi. Ke ini Jesus ọkọtọn̄ọde Akpatre Udia Mbubịteyo, ikpọkidem esie okosụk ododu ke ọkpọ esie, ntre didie ke uyo oro ekpekekeme ndidi ata ikpọkidem esie?a
Ke John 1:1 New World Translation okot ete: “Ikọ ekedi abasi.” Ke ediwak edikabade uwetn̄kpọ emi okot ete: “Ikọ ekedi Abasi” ẹnyụn̄ ẹda emi ndisọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem ndien, ntak emi mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet mîmaha edikabade eke New World Translation. Edi owo ikanamke John 1:1 edi nsu man ẹsọn̄ọ nte ke Jesus idịghe Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Mme Ntiense Jehovah, adianade ye ediwak mbon en̄wen, ẹma ẹfan̄a ẹban̄a ediwet “abasi” ke ikpọ abc anyanini mbemiso New World Translation ọwọrọ edi, emi an̄wanade ndikabade akpa usem oro nnennen nnennen. Mme andikabade Bible ition ẹtode Germany ukem ntre ẹda ikọ oro “abasi” ke ufan̄ikọ oro.b Ke nsụhọde n̄kaha 13 en̄wen ẹda mme utọ uwetn̄kpọ nte “uduot Abasi” m̀mê “mbiet Abasi.” Mme edikabade ẹmi ẹdu ke n̄kemuyo ye mme ikpehe eken ke Bible ndiwụt nte ke, ih, Jesus ke heaven edi abasi ke usụn̄ifiọk nte enye edide edisana. Edi Jehovah ye Jesus idịghe ukem owo, ukem Abasi.—John 14:28, NW; 20:17, NW.
Ọkpọ Ọkpọ Enyịn̄ Abasi
Ke Luke 4:18, nte ekemde ye New World Translation, Jesus ama ada prọfesi ke Isaiah etịn̄ aban̄a idemesie, ọdọhọde ete: “Spirit Jehovah odoro mi ke idem.” (Isaiah 61:1) Ediwak owo ẹfan̄a ẹban̄a nte ẹsịnde enyịn̄ oro, Jehovah, mi. Enye, nte ededi, akam edi kiet ke otu se iwakde ikan itie 200 oro enyịn̄ oro odude ke New World Translation ke N̄wed Abasi eke Christian Usem Greek, kpa inua-okot Obufa Testament. Edi akpanikọ, idụhe akpa uwetn̄kpọ usem Greek eke “Obufa Testament” oro ọbọhọde odu, oro esịnede ọkpọ ọkpọ enyịn̄ Abasi. Edi ẹma ẹsịn enyịn̄ emi ke New World Translation kaban̄a mme akpan ntak, idịghe ke unana ntak. Ndien mmọ eken ẹtiene ukem edinam emi. Ke usem German ikpọn̄, ke nsụhọde n̄kaha edikabade 11 ẹda “Jehovah” (m̀mê edikabade ikọ Hebrew oro, “Yahweh” n̄wet ke mme abc mmọ) ke udọn̄ikọ eke “Obufa Testament,” ke adan̄aemi mme andikabade inan̄ ẹsịnde enyịn̄ oro ke esịt idiọn̄ọ emi, () [parentheses], ke ẹma ẹkewet “Ọbọn̄.”c Se iwakde ikan mme edikabade 70 ke usem German ẹda enye ke mme ikọ idakisọn̄ m̀mê ke mme utatikọ mmọ.
Ke Israel, ẹma ẹkot enyịn̄ Abasi ke se iwakde ibe tọsịn isua kiet ye unana ukpan. Enye edi enyịn̄ oro odude awak akan ke N̄wed Abasi eke Usem Hebrew (“Akani Testament”), ndien nsọn̄ọ ndomokiet ẹnamde ẹnịm idụhe ndiwụt nte ke mme owo ke ofụri ofụri ikọfiọkke enye m̀mê nte ke ẹma ẹfre nte ẹkesikotde enye ke akpa isua ikie eke Eyo Nnyịn, ke ini ẹkenọde mme Christian ẹdide Jew odudu spirit ndiwet mme n̄wed “Obufa Testament.”—Ruth 2:4.
Wolfgang Feneberg etịn̄ ke magazine n̄ka Jesus oro Entschluss/Offen (April 1985) ete: “Enye [Jesus] ikodịpke nnyịn enyịn̄ ete esie YHWH, edi ama ayak enye ọnọ nnyịn. Ke n̄kan̄ eken edi n̄kpọ emi owo mîkemeke ndinam an̄wan̄a ntak emi akpa eben̄e ke Akam Ọbọn̄ okpokotde ete: ‘Yak ẹnam enyịn̄ fo asana!’” Feneberg ama akaiso ndiwụt nte “ke akpa uwetn̄kpọ oro ẹkewetde ẹnọ mme Jew oro ẹsemde usem Greek mbemiso eyo mme Christian, owo ikadaha kýrios [Ọbọn̄] isịn ke itie enyịn̄ Abasi, edi ẹkewet enye ke mme abc oro mînyeneke uyo [YHWH] ke Hebrew m̀mê ke akani ido uwetn̄kpọ eke mme Hebrew. . . . Nnyịn imokụt ẹfiakde ẹsịn enyịn̄ emi ke mme uwetn̄kpọ eke Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono; edi mmọ inyeneke udọn̄ iban̄a enye. Ke ndikabade enyịn̄ emi kýrios (Ọbọn̄), Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono ẹkenen̄ede ẹnyene udọn̄ ke ndimen akakan idaha eke kýrios nnọ Jesus Christ.” New World Translation afiak ada enyịn̄ oro edisịn ke mme ufan̄ikọ Bible ke ebiet ekededi oro eti ntak odude, emi esịnede ifiọk ndinam ntre.—Se Appendix 1D ke Reference Bible.
Ndusụk owo ẹsụk uyo eban̄a enyịn̄ oro, “Jehovah” emi New World Translation esịnde enyịn̄ Abasi. Ke mme uwetn̄kpọ Hebrew, enyịn̄ oro esịne n̄kukụre nte abc inan̄ oro mînyeneke uyo, YHWH, ndien ediwak owo ẹyịre ẹte ke nnennen edikot enye edi “Yahweh,” idịghe “Jehovah.” Ntem, mmọ ẹkere ẹte ke ndida “Jehovah” edi ndudue. Edi, ke akpanikọ, nditọ ukpepn̄kpọ inyịmeke ke usụn̄ ekededi nte ke “Yahweh” ada ọnọ ata akpa ido nte ẹkesikotde. Akpanikọ edi nte ke adan̄aemi Abasi okotịmde nte ẹbọpde enyịn̄ esie “YHWH” onịm ke se iwakde ibe utịm ike-6,000 ke Bible, enye ikotịmke nte ẹkotde enye inịm, emi Moses okokopde nte enye okotde ke Obot Sinai. (Exodus 20:2) Ke ntre, idịghe nte ẹkotde enye otịm edi akpan n̄kpọ akan ke ini emi.
Ke Europe enyịn̄ oro, “Jehovah” edi se ẹtịmde ẹdiọn̄ọ ntatara ntatara ke ediwak isua ikie ẹnyụn̄ ẹda enye ke ediwak Bible, esịnede mme edikabade eke mme Jew. Ẹkụt enye anana-ibat ini ke mme ufọk, ke okụk ye n̄kpọ eken, ye ke mme n̄kpọ oro ẹmịn̄de-mịn̄, ọkọrọ ye ediwak ikwọ ufọkederi. Ntre utu ke ndidomo ndiwụt nte ẹkekotde enye ke akpa usem Hebrew, New World Translation ke ofụri nsio nsio usem esie amada orụk enyịn̄ Abasi oro ẹtịmde ẹmehe. Emi edi ukem ukem se mme edikabade eken ẹnamde ye mme enyịn̄ eken ke Bible.
Ntak Uyat Uyat Nsụkuyo-o?
Ẹkesụk Bible Luther uyo koro owo emi ekemịn̄de enye akayararede mme ndudue ido ukpono eke eyo esie. Edikabade esie ama eberede usụn̄ ọnọ mme ọsọ owo ndikụt akpanikọ ke ekese se enye eketịn̄de. Ukem oro n̄ko, ẹsụk New World Translation uyo koro mme andimịn̄ enye ẹdide Mme Ntiense Jehovah, ẹmi ẹyararede an̄wan̄wa nte ke ediwak ukpepn̄kpọ Christendom idụhe ke Bible. New World Translation—ke akpanikọ, Bible ekededi—anam emi ana in̄wan̄în̄wan̄.
Ke akpanikọ, New World Translation edi n̄wed oro esịnede ifiọk. Ke 1989, Prọfesọ Benjamin Kedar otode Israel ọkọdọhọ ete: “Ke ndụn̄ọde ukpep usem oro n̄kanamde ke Bible usem Hebrew ye mme edikabade esie, mma nsiwak ndiwọn̄ọde mbịne nsiondi eke Ikọmbakara oro ẹdiọn̄ọde nte New World Translation. Ke ndinam ntre, ẹma ẹsọn̄ọ ekikere mi ndien ndien nte ke n̄wed emi owụt ukeme esịt-akpanikọ oro ẹsịnde ndinyene ifiọk ikọ nwed oro edide nnennen nte ekekeme. Ke ọnọde uyarade ntatara odudu oro akpa usem enyenede, enye emen mme akpa ikọ esịn ke udiana usem ke usụn̄ an̄wan̄ade ye unana ediwaha nte mîdotke n̄kpọn̄ akpan usụn̄ usem Hebrew. . . . Kpukpru utịn̄ikọ usem amayak ifet odu ọnọ ndusụk ntatara usụn̄ ke edinam an̄wan̄a m̀mê edikabade. Ntre edibiere ido usem ke idaha ekededi ekeme ndidi se ẹnenide. Edi akananam n̄kwe ukwan̄ ekikere ndomokiet ke New World Translation ndidịn n̄kpọ emi mîsịneke ke udọn̄ikọ.”
Ediwak million mme okot Bible ke ofụri ererimbot ẹkama New World Translation sia enye edide edikabade eke usem eyomfịn oro esịnde mme ikọ Bible ata nnennen nnennen. Ofụri Bible emi odu idahaemi ke usem 9 ndien N̄wed Abasi eke Christian Usem Greek ikpọn̄ odu ke usem 2 efen; ke ẹtịm enye n̄ko ke usem 20 efen. Nnennen edikabade oyom uwak isua utom ọkpọsọn̄ ukeme, edi nnyịn imodori enyịn ndinyene New World Translation ke nsio nsio usem ẹmi man enye akpan̄wam ediwak owo efen efen nditịm mfiọk “ikọ uwem.” (Philippi 2:16) Sia enye ama akan̄wan̄wam ediwak million owo ndinam ntre, enye ke akpanikọ omodot itoro.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ke Ediyarade 1:20, akabade ikọ owo Germany oro, Curt Stage, akakabade ukem ikọ-edinam oro nte etienede mi: “Adaha utuenikan̄ itiaba oro ọwọrọ [ei·sinʹ] esop itiaba.” Fritz Tillmann ye Ludwig Thimme ukem ntre ẹkabade enye nte “ọwọrọ” [es·tinʹ] ke Matthew 12:7.
b Jürgen Becker, Jeremias Felbinger, Oskar Holtzmann, Friedrich Rittelmeyer, ye Siegfried Schulz. Emil Bock ọdọhọ ete, “edisana owo.” Se n̄ko mme edikabade eke Ikọmbakara ẹmi: Today’s English Version, The New English Bible, Moffatt, Goodspeed.
c Johann Babor, Karl F. Bahrdt, Petrus Dausch, Wilhelm M. L. De Wette, Georg F. Griesinger, Heinrich A. W. Meyer, Friedrich Muenter, Sebastian Mutschelle, Johann C. F. Schulz, Johann J. Stolz, ye Dominikus von Brentano. August Dächsel, Friedrich Hauck, Johann P. Lange, ye Ludwig Reinhardt ẹsịn enyịn̄ oro ke esịt idiọn̄ọ emi, ().
[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 28]
Ke ẹnam ndutịm edikabade New World Translation nsịn ke usem 20 efen
[Ekebe ke page 29]
EDIKABADE ORO OTORODE IDEMESIE
Kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ke Germany ama enyene nneme ye akanian̄wan kiet, emi enye okokotde Habakkuk 1:12 ọnọ, ete: “O Jehovah, nte afo ukodụhe toto ke anyanini emi ekebede? O Abasi mi, Edisana Owo mi, afo ukpaha n̄kpa.” N̄wan oro ama afan̄a koro Bible esie ọkọdọhọ ete, “Kûyak nnyịn ikpan̄a.” Ntiense oro ama owụt ete ke New World Translation ọsọn̄ọ eyịre ket-ket ye mme akpa uwetn̄kpọ. Sia akanian̄wan oro ekesemde usem Hebrew, n̄wan emi ama emen Bible usem Hebrew esie ndien enye ke n̄kpaidem ama edifiọk nte ke New World Translation edi ata nnennen. Mme Sopherim (mme osion̄o n̄wed ẹdide mme Jew) ẹkekpụhọ udọn̄ikọ ẹmi ke anyanini emi ekebede koro mmọ ẹkekerede ke akpa uwetn̄kpọ oro ikowụtke ukpono inọ Abasi. Ke ẹsiode ibat ibat ẹfep, mme edikabade Bible ke usem German inamke ukpụhọde ndomokiet ke ndinen̄ede se mme osion̄ọ n̄wed ẹmi ẹkesiode ẹfep. New World Translation ama afiak emen akpa udọn̄ikọ oro esịn ke itie.
[Ndise ke page 26]
New World Translation oro ẹkabarede ofụri ofụri odu idahaemi ke usem: Denmark, Netherlands, Ikọmbakara, France, Germany, Italy, Japan, Portugal, ye Spain.