Nte Afo ke Anyanade Ebịne?

“Edieke owo oyomde ndida idaha ufọk Abasi [“anyanarede ebịne itieutom esenyịn,” NW) enye oyom eti utom.”​—1 TIMOTHY 3:1.

1. Ndinam ewe uduak edi ata akpan n̄kpọ ke otu Mme Ntiense Jehovah?

MME NTIENSE JEHOVAH ẹnyene nti uduak oro ẹnọde ndausụn̄ ẹnyụn̄ ẹnamde ke usụn̄ Abasi. Emi ikpaha owo idem, sia Abasi mmọ enyenede nti uduak ndien kpukpru ini esinam mme uduak esie. (Isaiah 55:8-11) Mme asan̄autom Jehovah ikpebietke mbon oro ẹnanade eti uduak ẹnyụn̄ ẹdude uwem unana ntịn̄enyịn mînyụn̄ inamke n̄kpọ ndomokiet ndida ufọn nsọk owo ekededi ibọhọke idemmọ ikpọn̄. Se idide akpan n̄kpọ inọ Mme Ntiense Abasi edi ndiyọhọ eti uduak editan̄a Obio Ubọn̄ nnyụn̄ mbuana ọnọ-uwem ifiọk Ikọ Abasi ye mbon en̄wen.​—Psalm 119:105; Mark 13:10; John 17:3.

2. Ewe uduak ẹnyenede ẹnọ Christian iren ke Paul akasiak ke 1 Timothy 3:1?

² Ke esop Jehovah, nti uduak en̄wen ẹdu. Apostle Paul ama asiak kiet ke otu mmọemi ke ini enye ekewetde ete: “Ikọ emi edi akpanikọ, ete, edieke owo oyomde ndida idaha ufọk Abasi [“anyanarede ebịne itieutom esenyịn,” NW] enye oyom eti utom.” Utọ owo oro oyom ndinam n̄kpọ ke ufọn mbon en̄wen. Enye oyom “eti utom,” idịghe uwem nduọkodudu ye ubọn̄. Edikabade en̄wen ọdọhọ ete: “Edi ata akpanikọ ndidọhọ nte ke owo oro esịnde esịt esie ndida usụn̄ enyene udọn̄ oro odotde itoro.”​—1 Timothy 3:1, Phillips.

N̄kpọndịk Ẹdude Ẹnọ Mbiowo

3, 4. Ntak erenowo oro anyanarede ebịne edikabade ndi esenyịn ekpekpemede esịt esie-e?

³ Ke ewe usụn̄ ke owo oro esịnde esịt esie ke ndidi esenyịn Christian enyene “udọn̄ oro odotde itoro”? Ọfọn, udọn̄ edi ọkpọsọn̄ ediyom akpan n̄kpọ. Edi akpanikọ, nti ye mfụm mfụm udọn̄ ẹdu. Edi edieke owo ke nsụhọdeidem anyanarede ebịne itieutom esenyịn koro enye oyomde ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen, enye anam utom esie ye nti uduak ndien ekeme ndisụn̄ọ ke mme edidiọn̄ eke spirit. Edi oyom enye ekpeme esịt esie.​—Mme N̄ke 4:23.

⁴ Ndusụk mbon oro ẹnyenede udọn̄ ikpọ n̄kpọ ẹsiyom ubọn̄. Mmọ eken ẹyom ndikara ekemmọ owo. Idiọkitọn̄ uyom uwọrọiso m̀mê odudu etie nte mbumbu orụn̄ oro ekemede ndinam idem ediye eto ọduọ. Christian n̄ko ekeme ndiyak idem nnọ utọ idiọk udọn̄ ntre. (Mme N̄ke 16:18) Apostle John ọkọdọhọ ete, “Mma n̄wet ekpri n̄wed nnọ ẹsọk ufọk Abasi: edi Diotrephes, emi amade ndidi ebeiso ke otu mmọ [“emi oyomde ndidi ibuot ke kpukpru n̄kpọ,” Phillips], inyịmeke ndidara nnyịn. Ntre, mma ndi, nyeti mme owo ubọkutom eke enye anamde do, adan̄a nte enye akprakde inua etịn̄ idiọk ikọ adian nnyịn: sia oro mînyụn̄ ikemke enye, enye ke idemesie esịn ndidara nditọete, onyụn̄ ọbiọn̄ọ mmọemi ẹyomde ndidara mmọ, ebịn mmọ osio ke ufọk Abasi.” (3 John 9, 10) Udọn̄ Diotrephes ikedịghe edu Christian. Ntan̄idem ye udọn̄ edikara mmọ en̄wen inyeneke itie ke otu mme ata anditiene Christ.​—Mme N̄ke 21:4.

5. Ke nso edu ke mme esenyịn ẹkpese ẹban̄a utom mmọ?

⁵ Christian esenyịn oro etịn̄de enyịn anam utom esie ye eti uduak idibịneke mme ibụk ibụk udọn̄. Enye eyese eti utom usenyịn Christian emi nte ifet otode Abasi onyụn̄ ọbọk otuerọn̄ Abasi ‘idịghe ke edinyenyịk, edi ke imaesịt; inyụn̄ idịghe kaban̄a mbukpo udori, edi ke edinyịme esịt; inyụn̄ idịghe ke ndibre odudu ye mmọemi ẹdide inyene Abasi, edi ẹdi uwụtn̄kpọ ẹnọ mme erọn̄.’ (1 Peter 5: 2, 3) Ih, mme esenyịn ẹkpenyene ndikpeme mbak ediwụt ntan̄idem ye ediyom ndibre odudu ke idiọk usụn̄.

6. Ntak emi mînaha ebiowo akara ikọt Abasi?

⁶ Ebiowo ikpenyeneke ndikara mme Christian eken, koro enye edi ekemmọ owoutom, idịghe ‘andikara mmọ ke n̄kpọ mbuọtidem.’ (2 Corinth 1:24) Ke ini ndusụk mme apostle ẹkeyomde uwọrọiso, Jesus ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹfiọk ẹte, mme andikara mme Gentile ẹsọn̄ ubọk ẹkara mmọ, ikpọ owo mmọ ẹnyụn̄ ẹbre odudu ye mmọ. Ididịghe ntre ke otu mbufo; edi owo ekededi eke oyomde ndikabade n̄kpon ke otu mbufo eyedi asan̄autom mbufo; owo ekededi eke onyụn̄ oyomde ndidi ebeiso owo ke otu mbufo eyedụk ufụn ọnọ mbufo; kpa nte Eyen Owo mîkedịghe, nam ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak ediwak owo.” (Matthew 20:20-28) Ebiowo idịghe Etubom Ekpemerọn̄ edi edi sụk udiana ekpemerọn̄. Edieke enye akarade mme erọn̄, enye owụt edu ntan̄idem. Eyetịm osụn̄ọ ke afanikọn̄ edieke enye akpakde mbon en̄wen ndin̄wam enye ndikaiso ke mme udọn̄ ntan̄idem esie. N̄ke kiet ọdọhọ ete: “Jehovah abat kpukpru okponesịt ke mbubiam: ubọk okposụk adadiana ye ubọk enye idibọhọke.”​—Mme N̄ke 16:5.

7, 8. (a) Ntak oyomde mbiowo Christian ẹsụhọde idem-e? (b) Nọ uwụtn̄kpọ kiet oro aban̄ade ebiowo oro osụhọrede idem.

⁷ Mbiowo Christian ke ntre ẹkpenyene ‘ndisụhọde idemmọ ke idak ọkpọsọn̄ ubọk Abasi.’ Ntan̄idem ọbọbiọn̄ọ ufọn n̄kpọ eke spirit, koro edi sụk mbon nsụhọdeidem ẹnyene nnennen idaha esịt ye ekikere ndinam uduak Abasi. “Abasi an̄wan̄wana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsụkidem.” (1 Peter 5:5, 6) Ih, Jehovah esidiọn̄ mbon nsụhọdeidem. Edi ke otu mmọemi ke ẹsimek irenowo oro ẹdotde ndinam utom nte mbiowo Christian.

⁸ Mbụk eyomfịn eke Mme Ntiense Jehovah ọyọhọ ye mbụkutom nsụhọdeidem oro mbon uten̄e Abasi ẹnamde. Ke uwụtn̄kpọ, kere mban̄a enyene-ifụre ifụre ido owo oro, W. J. Thorn, emi inikiet ekedide owo isan̄, m̀mê esenyịn oro asan̄ade-san̄a, ye anamutom ke Bethel ke anyanini. Kaban̄a enye, Christian kiet ọkọdọhọ ete: “Tutu amama ami ndifreke ikọ kiet oro Brọda Thorn eketịn̄de oro an̄wamde mi tutu osịm mfịn emi. Enye ọkọdọhọ ete, ndien ami ntịn̄ se enye eketịn̄de ‘Ini ekededi oro ami n̄kerede ekese mban̄a idemmi, ami nyedụri idemmi utọn̄, yak ndọhọ ntre, nnyụn̄ ndọhọ nte: “Afo ekpri n̄kpọ nte obu emi. Nso ke afo oyom nditan̄ idem mban̄a?”‘“ Nso eti edu ke emi edi ntem ọnọ mbiowo ye mbon eken ndiwụt! Ti ete, “Utịp nsụkesịt ye eke uten̄e Abasi edi inyene, ye ukpono, ye uwem.”​—Mme N̄ke 22:4.

Udọn̄ oro Abasi Ọnọde Ndinam Utom

9. Ntak ẹkemede ndidọhọ nte ke udọn̄ ndinam utom nte ebiowo oto Abasi?

⁹ Ndi udọn̄ ndinam utom nte esenyịn oto Abasi? Ih, koro spirit Jehovah ọnọ uduakesịt, uko, ye ukeme ndinam edisana utom nnọ enye. Ke uwụtn̄kpọ, nso ikotịbe ke ini mme anditiene Jesus oro ẹkekọbọde ẹkebọn̄de akam ẹyom uko ndikwọrọ ikọ? “Ufọk emi mmọ ẹbonode ke esịt enyek; ndien kpukpru mmọ ẹyọhọ ye edisana spirit, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ikọ Abasi uko uko.” (Utom 4:27-31) Sia edisana spirit okosion̄ode utọ nti utịp ntre, enye n̄ko ekeme ndidemede owo ndinyanade mbịne.

10. (a) Nso idi ntak kiet emi Christian eren ekemede nditre ndinyanade mbịne? (b) Edieke Abasi ọnọde nnyịn ifetutom, nso ke nnyịn ikponịm ke akpanikọ?

¹⁰ Ntak emi Christian oro ọkọride osịm ọyọhọ idaha ekemede nditre ndinyanade mbịne? Enye ekeme ndidi owo eke enyenede spirit edi ekere ke imọ idotke. (1 Corinth 2: 14, 15) Edi akpanikọ, akpana nnyịn inyene ekikere nsụhọdeidem iban̄a idem nnyịn, ifiọkde mme mmeme nnyịn. (Micah 6:8) Utu ke ndikere ke iseri nte ke nnyịn idi mbon oro idotde ikan ndibiom ndusụk mbiomo, eyefọn nditi nte ke “eti ibuot odu ye mme osụk idem.” (Mme N̄ke 11:2) Edi nnyịn ikpenyene ndifiọk n̄ko nte ke edieke Abasi ọnọde nnyịn ifetutom, enye eyenọ nnyịn n̄ko ukeme oro ẹyomde ndinam enye. Nte Paul ọkọdọhọde ete: “Mmenyene ukeme ndinam kpukpru n̄kpọ ke odudu Andisọn̄ọ mi idem.”​—Philippi 4:13.

11. Nso ke Christian oro mînyanakede ibịne ke ntak ekerede ete ke imọ inyeneke ifiọk ndinọ item ekeme ndinam?

¹¹ Christian ekeme nditre ndinyanade mbịne koro enye ekerede ete ke imọ inyeneke ifiọk ikem ndinọ item. Ọfọn, iso-ọfọn enye ekeme ndinyene eti ibuot ke ndidi ata esịn-ifịk eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi, ndien ke akpanikọ enye ekpenyene ndibọn̄ akam nyom eti ibuot. James ekewet ete: “Edieke owo mbufo ekededi ananade eti ibuot, yak enye eben̄e Abasi, emi ọnọde kpukpru owo ke ntatubọk, mînyụn̄ itọhọke owo; ndien Abasi eyenọ enye. Edi yak enye eben̄e ke mbuọtidem, okûyok; koro owo eke oyokde ebiet mbufụt mmọn̄ eke ofụm eberide, emen, otop, ọduọk ko. Owo oro okûse ete imọ iyebọ baba n̄kpọ kiet ke ubọk Ọbọn̄; enye edi owo esịt iba, eke mînyeneke nsọn̄ọnda ke kpukpru usụn̄ esie.” (James 1:5-8) Ke ibọrọ akam, Abasi ama ọnọ Solomon “esịt ifiọk ye ọniọn̄” oro akan̄wamde enye ndifiọk eti ye idiọk ke ini ekpede ikpe. (1 Ndidem 3:9-14) Eke Solomon ekedi n̄wọrọnda, edi ye ifịk ifịk ukpepn̄kpọ ye un̄wam Abasi, irenowo oro ẹyakde mbiomo esop ẹsịn ke ubọk ẹkeme ndinọ mbon en̄wen item ke edinen usụn̄. “Jehovah [ọnọ] eti ibuot; ifiọk ye mbufiọk ẹto enye ke inua.”​—Mme N̄ke 2:6.

12. Edieke owo mînyanakede ibịne ke ntak editịmede esịt, nso ikeme ndin̄wam enye?

¹² Ndusụk udomo editịmede esịt ekeme ndibiọn̄ọ owo ndinyanade mbịne. Enye ekeme ndikere ete ke imọ idikemeke ndibiom ndodobi mbiomo edidi ebiowo. Idem Paul ama onyịme ete: “Mbiomo efen ẹtiene ẹfịk mi kpukpru usen, kpa ọkpọsọn̄ ekikere eke nnyenede kaban̄a kpukpru mme ufọk Abasi.” (2 Corinth 11:28) Edi apostle oro ama ọdiọn̄ọ se akpanamde ke okopde editịmede esịt, koro enye ekewet ete: “Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet, edi ke kpukpru n̄kpọ, ẹsan̄a ye akam ye n̄kpeubọk ye ekọm, ẹsian Abasi se mbufo ẹyomde. Ndien emem Abasi, emi ayan̄ade ifiọk owo eyekpeme mbufo esịt ye ekikere ke Christ Jesus.” (Philippi 4:6, 7) Ih, akam ye mbuọtidem ke Abasi ekeme ndin̄wam ndisụhọde editịmede esịt ubọk.

13. Didie ke owo oro mîdụhe ke ifụre ndinyanade mbịne ọkpọbọn̄ akam?

¹³ Edieke ndusụk editịmede esịt osụk akade iso, owo oro mîdụhe ke ifụre ndinyanade mbịne mi ekeme ndibọn̄ akam nte David ọkọbọn̄de ete: “O Abasi, dụn̄ọde mi, nyụn̄ fiọk esịt mi: domo mi, nyụn̄ fiọk ekikere mi: nyụn̄ se m̀mê usụn̄ ukwan̄ odu mi ke esịt, nyụn̄ da mi usụn̄ nsinsi uwem.” (Psalm 139: 23,’ 24) Se ededi ekemede ndidi udomo “ekikere” m̀mê “editịmede” esịt nnyịn, Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn ndiyọ mmọ man nnyịn ikeme ndinam n̄kọri eke spirit. (Se The New International Version.) Ẹsịn emi mfọn mfọn ke psalm efen ete: “Ke ndọhọde nte, ukot mi ọfiọnọde: ima fo, O Jehovah, omụm mi akama. Ke uwak ekikere ẹmi ẹdude mi ke esịt ndọn̄esịt fo enem mi esịt.”​—Psalm 94:18, 19.

Nam Utom Idara Idara Nte Jehovah Aduakde

14. Ntak emi owo oro mînyanakede ibịne ọkpọbọn̄de akam oyom edisana spirit Abasi?

¹⁴ Edieke Christian eren okpude ndinyanade mbịne oto ntak editịmede esịt, edikere ke idotke, m̀mê unana udọn̄, ke akpanikọ okpodot ndibọn̄ akam nyom spirit Abasi. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mmọdo edieke mbufo ẹmi ẹdiọkde ẹfiọkde ndinọ nditọ mbufo nti enọ, adan̄a didie akan oro ke Ete mbufo ke heaven ediyak edisana spirit ọnọ mmọ eke ẹben̄ede Enye?” (Luke 11:13) Sia emem ye mfara ke idem ẹdude ke otu mbun̄wụm spirit, spirit emi ekeme ndin̄wam nnyịn ndikan editịmede esịt m̀mê ndikere nte ke nnyịn idotke.​—Galatia 5:22, 23.

15. Mme utọ akam ewe ikeme ndin̄wam mbon oro ẹnanade uduakesịt ndinọ idemmọ unyịme unyịme kaban̄a ifetutom?

¹⁵ Nso kaban̄a unana udọn̄? Nte mme Christian oro ima ikana baptism, oyom nnyịn ibọn̄ akam man Abasi anam nnyịn inam se inemde enye esịt. David ama eben̄e ete: “Wụt mi usụn̄ fo, O Jehovah; . . . Nam mi nsan̄a ke akpanikọ fo, nyụn̄ teme mi.” (Psalm 25:4, 5) Mme utọ akam ẹmi ẹyen̄wam nnyịn nditre ndidụk idiọk usụn̄, ndien nnyịn imekeme ndibọn̄ akam ke ukem usụn̄ emi edieke nnyịn inanade udọn̄ ndinyanade mbịne. Nnyịn imekeme ndiben̄e Jehovah ite anam nnyịn iyom ndinyịme mme ifetutom. Ke akpanikọ, edieke nnyịn ibọn̄de akam iyom spirit Abasi inyụn̄ iyak idem inọ ndausụn̄ esie, nnyịn ye unana eyịghe iyenọ idem nnyịn unyịme unyịme edieke ẹnọde nnyịn mme ifetutom. Idem n̄kpọ, mme asan̄autom Abasi ikpoyomke ndibiọn̄ọ spirit esie ke usụn̄ ndomokiet.​—Ephesus 4:30.

16. Nso edu inọ ọkpọsọn̄ uduakesịt ndinyanade mbịne ubiom mbiomo esop?

¹⁶ Ke ndinyene “ekikere Christ,” nnyịn iyekop inem ke ndinam uduak Abasi. (1 Corinth 2:6) Jesus ekenyene ukem edu nte andiwet psalm, emi ọkọdọhọde ete: “Mmama ndinam se afo amade, O Abasi mi, mbet fo ẹnyụn̄ ẹdu mi ke esịt.” (Psalm 40:8) Christ ọkọdọhọ ete: “Sese, mmedi ndinam uduak Fo,” ndien oro ama ada itie tutu osụn̄ọ ke n̄kpa ke eto ndutụhọ. (Mme Hebrew 10:9, 10) Udọn̄ ndinam kpukpru n̄kpọ oro ẹkemede ke utom Jehovah ọnọ ọkpọsọn̄ uduakesịt ndinyanade mbịne edibiom mbiomo esop.

Sak Iso Se Ini Iso

17. (a) Ntak emi irenowo oro idahaemi mînamke utom ọyọhọ ọyọhọ nte mmọ inikiet ẹkesinamde mîkpememke idem-e? (b) Nso idi akakan ifetutom?

¹⁷ Ke ntak unana nsọn̄idem m̀mê mme ntak eken, ndusụk mbon oro inikiet ẹkesede ẹban̄a mme akpan mbiomo esop inyeneke mme utọ ifetutom oro aba idahaemi. Mmọemi ikpenyeneke ndimem idem. Nnyịn imọfiọk ite ke ediwak iren mbuọtidem oro mîkemeke ndinam utom ọyọhọ ọyọhọ aba nte mmọ inikiet ẹkesinamde ke ẹsụk ẹsọn̄ọ ẹda nte mbon oro ẹmụmde nsọn̄ọnda ẹkama. (Psalm 25:21) Ke akpanikọ, mme osụhọdeidem mbiowo ẹmi ẹnamde utom ke anyanini ẹkeme ndikaiso nnam ifiọkutom mmọ osụk odu ke ndisụk ndu ke otu mbiowo. Okposụkedi ẹnanade ukeme ke ntak isua emana m̀mê mme ndo eken, iyomke mmọ ẹkpọn̄ utom. Mi kan̄a, yak Ntiense Jehovah kiet kiet adara mfọn n̄kan kpukpru ifetutom, eke ‘edibụk ubom ubọn̄ Abasi’ nte mme akama edisana enyịn̄ esie.​—Psalm 145:10-13.

18. (a) Edieke ẹbọde ebiowo m̀mê asan̄autom unamutom ifetutom, ekeme ndidi oyom nso? (b) Nso eti edu ke ebiowo kiet oro ẹkebọde ifetutom okowụt?

¹⁸ Edieke afo ke inikiet ekedide ebiowo m̀mê asan̄autom unamutom edi mûnamke utom aba ke ifetutom oro, nịm ke akpanikọ ete ke Abasi ke osụk ekere aban̄a fi, ndien iso-ọfọn enye eyenọ fi ndusụk ifetutom oro mûdorike enyịn uban̄a ke ini iso. (1 Peter 5:6, 7) Edieke oyomde afo anam ndusụk ukpụhọde, du ke mben̄eidem ndinyịme ndudue nyụn̄ nam n̄kpọ ban̄a emi ye un̄wam Abasi. Ndusụk mbon oro ẹkebọde ifetutom nte mbiowo ẹma ẹnyene edu oro mîdịghe eke Christian, ndien ibat ibat mmọ ẹma ẹkabade ẹdi mbon oro mînamke utom aba m̀mê ẹkeduọde ẹkpọn̄ akpanikọ. Edi owụt eti ibuot didie ntem ndibiet mbon oro ẹnyenede eti edu! Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkebọde ebiowo kiet oro akanamde utom ke ediwak isua ke Central America ifetutom, enye ama ọdọhọ ete: “Abiak mi ata eti eti ndiduọk ifetutom oro n̄kadade ke ọsọn̄urua n̄kpọ ke ata anyanini. Edi ami m̀mọ̀n̄ nnam utom ọkpọsọn̄ ke usụn̄ ekededi oro nditọete ẹyomde ndida mi nnam nnyụn̄ nnam n̄kpọ man mfiak nnyene mme ifetutom mi.” Nte ini akade, ẹma ẹnọ eyenete eren emi ifet ndifiak nnam utom nte ebiowo.

19. Nso eti ntem ke ẹnọ eyenete oro ẹkebọde ifetutom nte ebiowo m̀mê asan̄autom unamutom?

¹⁹ Edieke ẹkebọde fi ifetutom nte ebiowo m̀mê nte asan̄autom unamutom, do, nyene edu nsụhọdeidem. Fep idiọk edu oro edinamde fi okûdot ndinyene ifetutom ke ini iso. Edu otode Abasi ọbọ ukpono. Utu ke ndikabade n̄kop mmemidem, kere nte Jehovah ọdiọn̄de utom fo ye ubon fo. Bọp ubon fo ọkọri ke n̄kan̄ eke spirit, ka kese mbon unana nsọn̄idem, nyụn̄ sịn udọn̄ nọ mbon mmemidem. Akande kpukpru n̄kpọ, da ifet fo nditoro Abasi nnyụn̄ ntan̄a eti mbụk nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ke akpan n̄kpọ.​—Psalm 145:1, 2; Isaiah 43:10-12.

20. Didie ke otu mbiowo ẹkeme ndin̄wam akani esenyịn m̀mê asan̄autom unamutom?

²⁰ Otu mbiowo ekpenyene ndifiọk nte ke edibọ owo ifetutom ekeme ndida mfụhọ nsọk akani esenyịn m̀mê asan̄autom unamutom, idem ọkpọkọm enye okokokoi ọkpọn̄ ifetutom oro. Edieke owo mîsioho-sio enye ifep, edi mbiowo ẹkụtde ẹte ke eyenete oro okop mfụhọ, mmọ ẹkpenyene ndinọ ima ima un̄wam eke spirit. (1 Thessalonica 5:14) Mmọ ẹkpenyene ndin̄wam enye ọfiọk nte ke ẹyom imọ ke esop. Idem ọkpọkọm ama oyom ẹnọ item, ikpadaha anyanini mbemiso osụhọdeidem ye owụt esịtekọm eren afiakde enyene mme udiana ifetutom ke esop.

21. Mmanie ẹkebet mme ifetutom, ndien nso ekikere ke ẹnọ mbon oro ẹbetde mme ifetutom mfịn?

²¹ Edieke afo anyanarede ebịne, ekeme ndiyom afo ebet esisịt mbemiso ọbọde mme udiana ifetutom. Kûnam n̄kpọ ye unana ime. Moses ama ebet ke isua 40 mbemiso Abasi akadade enye anam n̄kpọ ke ini okosion̄ode nditọ Israel efep ke ufụn ke Egypt. (Utom 7:23-36) Mbemiso ẹmekde nte andida itie Moses, Joshua ama anam utom ke anyanini nte asan̄autom esie. (Exodus 33:11; Numbers 27:15-23) David ama ebet ke ndusụk ini mbemiso ẹdoride ke ebekpo Israel. (2 Samuel 2:7; 5:3) Peter ye John Mark nte an̄wan̄ade ẹma ẹbọ edinen̄ede. (Matthew 26:69-75; John 21:15-19; Utom 13:13; 15:36-41; Colossae 4:10) Ntre edieke afo mûkamake mme ifetutom ke esop, ekeme ndidi Jehovah ọnọ fi ifet ndikọri ebe ke ndinyene ifiọk efen efen. Ke idaha ekededi, yom un̄wam Abasi nte afo anyanarede ebịne, ndien enye ekeme ndidiọn̄ fi ye udiana ifetutom. Kan̄a kemi, nam utom ifịk ifịk ndidot ndinyene ifetutom esop nyụn̄ wụt edu David, emi ọkọdọhọde ete: “Inua mi eyetịn̄ itoro Jehovah: ofụri obụkidem eyenyụn̄ ọkọm edisana enyịn̄ esie ke nsinsi nsinsi.”​—Psalm 145:21.

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Mme n̄kpọndịk ewe ke mbiowo Christian ẹkpekpeme idem?

◻ Nso ikeme ndin̄wam mbon oro mînyanakede ibịne oto ntak editịmede esịt m̀mê edikere nte ke mmimọ idotke?

◻ Nso ikeme ndidemede owo esịt ndinọ idemesie unyịme unyịme ndibiom mbiomo esop?

◻ N̄kani mbiowo ye mme asan̄autom unamutom ẹkpesak iso ẹse ini iso ye nso edu?

[Ndise ke page 19]

W. J. Thorn ama onịm eti uwụtn̄kpọ nte ebiowo oro osụhọrede idem

[Ndise ke page 21]

Nte Jesus, nte afo omonyịme ndinam kpukpru n̄kpọ oro ekemede ke utom Jehovah?