Η Πινιάτα και η Χρήσις Της

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στο Μεξικό

«ΧΤΥΠΑ την, χτύπα την, χτύπα την! Χαμηλότερα! Λίγο ψηλότερα!»

Τι συμβαίνει; Γιατί τόσες φωνές απ’ τα παιδιά και τους μεγάλους; Γιατί τόση έξαψις;

Καθώς πλησιάζομε τον όμιλο, βλέπομε δύο άνδρες από δυο παρακείμενες οροφές να κρατούν ένα σπάγγο από τον οποίο κρέμεται ένα αντικείμενο που μοιάζει σαν άστρο με τρεις ακτίνες. «Τι είναι αυτό;» ρωτούμε.

«Είναι μια πινιάτα,» φωνάζουν τα παιδιά.

Πολλά παιδιά με δεμένα τα μάτια προσπαθούν με την σειρά να σπάσουν την πινιάτα μ’ ένα ραβδί. Αλλ’ οι άνδρες τα εμποδίζουν τραβώντας το σχοινί για ν’ απομακρύνουν την πινιάτα. Τελικά, ένα παιδί με δεμένα τα μάτια δίνει στην πινιάτα ένα τρομερό χτύπημα. Αυτή σπάζει και τα περιεχόμενά της σκορπίζουν στο έδαφος. Υπάρχουν κάθε είδους φρούτα, κομμάτια από ζαχαροκάλαμο, πορτοκάλια, φυστίκια, τεγιοκότες (ένα φρούτο σαν αγριοκορόμηλο), κι’ άλλα.

Τα παιδιά ορμούν για να δουν πόσα μπορεί να μαζέψη το καθένα. Ύστερ’ από λίγα λεπτά δεν μένει τίποτα στο έδαφος παρά σπασμένα κομμάτια πήλινα και κομμάτια από σγουρό χαρτί. Τους κώνους, που έκαναν την πινιάτα να φαίνεται σαν αστέρι με τρεις ακτίνες, τους παίρνουν τα παιδιά σαν λάφυρα.

Η περιέργειά μας διεγείρεται. Θέλομε να μάθωμε περισσότερα για την πινιάτα. Ποια είναι η προέλευσίς της; Γιατί χρησιμοποιείται στο Μεξικό και σ’ άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής; Υπάρχει κάποια σημασία στο σπάσιμο της;

Θρησκευτικές Σχέσεις

Η προέλευσις των πινιάτας δεν είναι ακριβώς γνωστή. Πιστεύεται όμως ότι ο φημισμένος Βενετός θαλασσοπόρος Μάρκο Πόλο τις έφερε από την Ανατολή στη γενέτειρά του πόλι στην Ιταλία. Αργότερα, στην Ισπανία η χρήσις τους απετέλεσε μέρος θρησκευτικών εορτασμών. Μετά την Ισπανική κατάκτησι του Δυτικού ημισφαιρίου εισήχθησαν στο Μεξικό. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για να κάμουν τις πινιάτας είναι ένα πήλινο δοχείο, σγουρό χαρτί, λίγη κόλλα και χαρτόνι για να δοθή η μορφή του σχήματος.

Οι Καθολικοί διδάσκαλοι χρησιμοποίησαν τις πινιάτας για να δώσουν στους Ινδούς ιθαγενείς θρησκευτική διδασκαλία. Χρησιμοποιήθηκαν, επί παραδείγματι, σε συνδυασμό με τη Σαρακοστή που τηρείται από την Καθαρή Τετάρτη έως την Κυριακή του Πάσχα. Ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται σε μερικά μέρη. Την παραμονή του Πάσχα σπάζουν μια πινιάτα με τη μορφή του Ιούδα του Ισκαριώτη, σκορπίζοντας καραμέλλες που τα παιδιά ορμούν να μαζέψουν.

Οι πινιάτας χρησιμοποιήθηκαν επίσης σε συνδυασμό με τα Χριστούγεννα. Ένας σύγχρονος συγγραφεύς παρατηρεί: «Οι Ινδιάνοι αγαπούσαν πάρα πολύ τις θεατρικές αναπαραστάσεις την ώρα που διεξήγοντο οι τελετουργίες. Οι μοναχοί άρχισαν να κάνουν θεατρικές αναπαραστάσεις σε συνδυασμό με τον εορτασμό της γεννήσεως του Ιησού Χριστού.» Το σπάσιμο της πινιάτα κατέληξε να είναι το τέλος μιας τέτοιας θεατρικής αναπαραστάσεως.

Γύρω στο 1587 μ.Χ. ένας μοναχός του Τάγματος του Αυγουστίνου ονόματι Ντιέγκο ντε Ντόρια εξουσιοδοτήθηκε από τον Πάπα να κάμη λειτουργίες στη διάρκεια των εννέα ημερών προ των Χριστουγέννων. Στους ιθαγενείς εδιδάχθη η παράδοσις ότι πριν απ’ τη γέννησι του Ιησού, ο Ιωσήφ και η Μαρία έψαχναν εννέα μέρες για να βρουν κατάλυμα. Η Γραφή, εν τούτοις, δεν λέγει κάτι τέτοιο. Είναι απλώς μια ανθρωποποίητη παράδοσις.

Η ποσάδα ήταν η εορτή που εισήχθη για να διδάξουν την παράδοσι αυτή. Παρίστανε το υποτιθέμενο εννεαήμερο ψάξιμο της Μαρίας και του Ιωσήφ. Ένας νεαρός άνδρας και μια νεαρή γυναίκα εκλέγονται για να παραστήσουν τον Ιωσήφ και τη Μαρία. Έγινε συνήθεια να σχηματίζεται ένας όμιλος που έψαλλε και προσευχόταν καθώς περιήρχοντο προσποιούμενοι ότι έψαχναν για κατάλυμα. Ο κόσμος συγκεντρωνόταν στην εκκλησία για να δη αυτή τη θεατρική αναπαράστασι.

Αργότερα, ο εορτασμός ετελείτο επίσης στα σπίτια των ανθρώπων που οργάνωναν τη δική των ποσάδα. Με το πέρασμα του χρόνου πήλινες, γύψινες και ξύλινες μορφές του Ιωσήφ και της Μαρίας αντικατέστησαν τις ανθρώπινες αναπαραστάσεις, Έγινε συνήθεια να πηγαίνουν δυο παιδιά μπροστά από την πομπή μεταφέροντας τις μορφές του Ιωσήφ και της Μαρίας.

Οι οικογένειες στο Μεξικό περιμένουν να γιορτάσουν τη ποσάδα όλες τις εννέα νύκτες πριν από την ημέρα των Χριστουγέννων. Τα παιδιά που προηγούνται της πομπής πηγαίνουν από δωμάτιο σε δωμάτιο, αλλά τους απαγορεύουν την είσοδο έως ότου φθάσουν στο δωμάτιο όπου έχει κατασκευασθή ένα νασιμιέντο δηλαδή μια σκηνή της γεννήσεως μ’ ένα μικρογραφικό ωραία στολισμένο σταύλο. Εδώ τους επιτρέπεται η είσοδος και τοποθετούν τις μορφές του Ιωσήφ και της Μαρίας στον σταύλο. Αλλά μόνο την τελευταία νύχτα της ποσάδα βάζουν εκεί μια μορφή που παριστάνει το βρέφος Ιησού.

Ο εορτασμός τελειώνει με το σπάσιμο της πινιάτα. Αυτές οι πινιάτας μπορούν να έχουν διάφορα σχήματα—πλοίων, γελωτοποιών, διαβόλων, άστρων με τρεις ακτίνες, κουνελιών, ρεπανιών, πεπονιών, κ.λ.π. Σήμερα ο οικοδεσπότης μπορεί να προσκαλέση οποιονδήποτε στην αυλή του. Εκεί άτομα με δεμένα τα μάτια προσπαθούν με την σειρά να χτυπήσουν την πινιάτα που κρέμεται με ένα σχοινί από την οροφή του προαυλίου ή από ένα κλαρί δένδρου.

Οι Καθολικοί διδάσκαλοι δίνουν μεγάλη σημασία στη χρήσι της πινιάτα σ’ αυτόν τον θρησκευτικό εορτασμό. Διδάσκουν ότι η πινιάτα παριστά τον Διάβολο ή το κακό πνεύμα. Το γεγονός ότι το άτομο που προσπαθεί να σπάση τη πινιάτα έχει τα μάτια του σκεπασμένα, δείχνει ότι θα πρέπει να έχη τυφλή πίστι ότι θα υπερνικήση τον Διάβολο. Τα αντικείμενα που βάζουν μέσα στην πινιάτα παριστούν τους πειρασμούς που υφίσταται ο άνθρωπος στη διάρκεια της ζωής του. Και το σπάσιμο της πινιάτα σημαίνει ότι κέρδισε αιώνια ζωή.

Σύγχρονη Τάσις

Σήμερα η ποσάδα στο Μεξικό παίρνει την μορφή της αταξίας, της μέθης, και της εγκληματικής δραστηριότητος. Οι εορτασμοί χρησιμεύουν σαν δικαιολογία για αχαλίνωτη και ανήθικη ζωή. Συχνά άτομα φονεύονται και άλλοι ληστεύονται και τραυματίζονται. Οι αστυνομικοί είναι εξαιρετικά πολυάσχολοι στην διάρκεια αυτών των εορτασμών.

Η ποσάδα μάς θυμίζει την αρχαία Ρωμαϊκή εορτή του Δεκεμβρίου των Σατουρναλίων. Το γεγονός είναι ότι οι εγκυκλοπαίδειες λέγουν ότι αυτή η παγανιστική εορτή επρομήθευσε το πρότυπο για πολλά εύθυμα έθιμα των Χριστουγέννων με τα οποία είναι στενά συνδεδεμένη η ποσάδα και η χρήσις της πινιάτα.

Σήμερα εν τούτοις πολλοί δίνουν λίγη σημασία στις θρησκευτικές απόψεις της ποσάδα και του σπασίματος της πινιάτα. Το μόνο που γνωρίζουν μερικοί επιχειρηματίαι γι’ αυτές είναι ότι η πώλησις των πινιάτας είναι επικερδής. Μπορούν να τις πωλήσουν μέχρι δέκα έξη δολλάρια τη μια, και στη διάρκεια της ποσάδα η τιμή τους ανεβαίνει. Οι πινιάτες χρησιμοποιούνται σήμερα επίσης σε μεγάλη έκτασι για ψυχαγωγία σε κοινωτικές περιστάσεις, όπως στα παιδικά πάρτυ και στους εορτασμούς των γενεθλίων.

Αλλ’ αν και η χρήσις της πινιάτα είναι πολύ δημοφιλής σε μερικά μέρη, υπάρχουν κι’ εκείνοι που έχουν σοβαρές υποψίες για τα ψευδή θρησκευτικά έθιμα που συνδέονται μ’ αυτήν.