Μπατίκ​—Το Ξεχωριστό Ύφασμα της Ινδονησίας

ΤΟ ΜΠΑΤΙΚ κυκλοφορεί ανάμεσά μας εδώ και αιώνες, αλλά δεν είναι καθόλου παλιομοδίτικο. Το φοράει η αριστοκρατία σε παραμυθένιες δεξιώσεις, αλλά και οι έμποροι στα παζάρια. Είναι πανέμορφο, γεμάτο χρώμα και παράγεται σε απίστευτη ποικιλία. Αλλά τι ακριβώς είναι το μπατίκ; Πώς φτιάχνεται; Πού πρωτοεμφανίστηκε; Και πώς χρησιμοποιείται σήμερα;

Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το μπατίκ φτιάχνεται με μια ειδική τεχνική διαχείρισης του χρώματος και έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και του πολιτισμού της Ινδονησίας. Παρόμοια υφάσματα γοητεύουν ανθρώπους σε κάθε γωνιά του κόσμου.

Πάντρεμα Βαφής και Κεριού

Ο τεχνίτης δημιουργεί το μπατίκ χρησιμοποιώντας ένα μικρό χάλκινο εργαλείο γεμάτο υγρό κερί για να ζωγραφίσει με το χέρι ένα περίπλοκο σχέδιο σε ένα κομμάτι ύφασμα. Όταν το κερί ξεραθεί, το ύφασμα είναι έτοιμο να βαφτεί. Τα κερωμένα σημεία διατηρούν το φυσικό τους χρώμα, μένοντας ανεπηρέαστα από τη βαφή. Πολλές φορές η διαδικασία επαναλαμβάνεται με διάφορες βαφές ώστε να προκύψουν πολύχρωμα σχέδια.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι τεχνίτες του μπατίκ χρησιμοποιούσαν χάλκινες σφραγίδες για να βάζουν το κερί. Αυτή η μέθοδος αποδείχτηκε γρηγορότερη και μπορούσε να παραγάγει πανομοιότυπα υφάσματα. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα εργοστάσια άρχισαν να αποτυπώνουν το σχέδιο στο ύφασμα με μεταξοτυπία. Σήμερα, αν και το χειροποίητο μπατίκ κυκλοφορεί ακόμα, τη μερίδα του λέοντος στην αγορά κατέχει το βιομηχανοποιημένο.

Ως βάση του μπατίκ χρησιμοποιείται κατά κανόνα βαμβακερό ή μεταξωτό ύφασμα. Οι βαφές φτιάχνονται από ντόπια προϊόντα: φύλλα, ξύλο, φλοιούς δέντρων και μπαχαρικά. Αλλά υπάρχουν και συνθετικές βαφές. Πριν διαδοθεί η χρήση του κεριού, τα σχέδια γίνονταν με πολτούς λαχανικών, ζωικό λίπος, ακόμα και λάσπη. Στην εποχή μας, προτιμούν συνήθως το συνθετικό κερί, χωρίς όμως να έχουν καταργήσει και το μείγμα παραφίνης και φυσικού κεριού μέλισσας.

Μακρά Ιστορία, Λαμπρό Μέλλον

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πότε και πού γεννήθηκε το μπατίκ. Στην Κίνα, σώζονται δείγματα που χρονολογούνται από τον έκτο αιώνα Κ.Χ. Δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί πότε έφτασε η τεχνική στην Ινδονησία, αλλά το 17ο αιώνα υπάρχουν ήδη ενδείξεις εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου μπατίκ σε αυτή τη χώρα.

Τις πρόσφατες δεκαετίες, το μπατίκ κερδίζει συνεχώς έδαφος στις προτιμήσεις του κοινού, και αποτελεί πλέον σύμβολο της ινδονησιακής εθνικής ταυτότητας. Το 2009, σε αναγνώριση της μακράς ιστορίας του μπατίκ στην Ινδονησία και της επίδρασής του στον τοπικό πολιτισμό, η UNESCO το συμπεριέλαβε στον κατάλογο της «Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας».

Γκαρνταρόμπα από Μπατίκ

Κάποιοι παραδοσιακοί τρόποι με τους οποίους φοριέται, τυλίγεται στο σώμα αλλά και φτιάχνεται το μπατίκ είναι επηρεασμένοι από τοπικές αντιλήψεις και δεισιδαιμονίες. Πολλές επαρχίες της Ινδονησίας έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά χρώματα και σχέδια. Για παράδειγμα, το μπατίκ από τις βόρειες ακτές της Ιάβας έχει ζωηρά χρώματα και συνήθως απεικονίζει λουλούδια, πουλιά και ζώα. Αλλά το μπατίκ από την κεντρική Ιάβα έχει συνήθως μικρότερη ποικιλία χρωμάτων με γεωμετρικά σχέδια. Υπάρχουν περίπου 3.000 καταγραμμένα σχέδια μπατίκ.

Ένα παραδοσιακό ένδυμα από μπατίκ είναι το σελεντάνγκ, που το φοράνε οι γυναίκες στους ώμους τους σαν σάλι ή για να μεταφέρουν αντικείμενα. Συχνά βάζουν μέσα το μωρό τους ή τα ψώνια τους, αλλά το χρησιμοποιούν και για να καλύπτουν το κεφάλι τους όταν έχει πολύ ήλιο.

Οι άντρες χρησιμοποιούν ένα παραδοσιακό κάλυμμα για το κεφάλι που λέγεται ίκετ κεπαλά. Πρόκειται για ένα τετράγωνο κομμάτι μπατίκ που δένεται γύρω από το κεφάλι σχηματίζοντας τουρμπάνι. Συνήθως φοριέται σε επίσημες τελετές.

Ένα άλλο δημοφιλές ρούχο από μπατίκ είναι το σαρόνγκ, ένα ορθογώνιο κομμάτι υφάσματος που τυλίγεται γύρω από το σώμα. Μερικές φορές ράβουν τις δύο άκρες του υφάσματος δίνοντάς του σωληνοειδές σχήμα. Το κλασικό σαρόνγκ φοριέται γύρω από τα πόδια και στερεώνεται στη μέση, έτσι ώστε να μοιάζει με φαρδιά φούστα. Το φοράνε άντρες και γυναίκες.

Υφάσματα μπατίκ χρησιμοποιούνται για όλα σχεδόν τα είδη ντυσίματος, από καθημερινά παντελόνια μέχρι γοητευτικές βραδινές τουαλέτες. Αλλά χρησιμοποιούνται επίσης για πίνακες ζωγραφικής, διακοσμητικά τοίχου, καλύμματα κρεβατιών και ούτω καθεξής. Οι τουρίστες που κάνουν τη βόλτα τους σε μια ινδονησιακή αγορά μπορούν να βρουν ένα σωρό πράγματα από μπατίκ: τσάντες, σανδάλια, αμπαζούρ, μέχρι και θήκες για λάπτοπ. Η ποικιλία δεν έχει τέλος​—είναι ένα πραγματικά ξεχωριστό ύφασμα!

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ο τεχνίτης χρησιμοποιεί ένα μικρό χάλκινο εργαλείο γεμάτο υγρό κερί για να ζωγραφίσει με το χέρι ένα περίπλοκο σχέδιο

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Το ύφασμα με το σχέδιο από κερί βυθίζεται επανειλημμένα στη βαφή

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Ρούχα από Μπατίκ

1. Σελεντάνγκ

2. Ίκετ κεπαλά

3. Σαρόνγκ