Προς τα Πού Βαδίζει το Εργατικό Κίνημα;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στον Καναδά

«Ο ΠΛΟΥΤΟΣ συσσωρεύεται και οι άνθρωποι παρακμάζουν», παρατήρησε ένας ποιητής. Ωστόσο, πολλοί ελκύονται από τη γοητεία του διαρκώς αυξανόμενου υλικού πλούτου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ήρθε στο προσκήνιο ο καπιταλισμός το Μεσαίωνα.

Οι εργαζόμενοι συνειδητοποίησαν ότι, για πολλούς, ο καπιταλισμός συνοδευόταν συχνά από παρακμή της ποιότητας ζωής. Για να προστατευτούν, ίδρυσαν εργατικά συνδικάτα. Οπουδήποτε ανθούσε ο καπιταλισμός, το εργατικό κίνημα αναπτυσσόταν.

Εντούτοις, οι επικριτές, ακόμη και μερικοί υποστηρικτές αυτού του κινήματος, εκφράζουν την ανησυχία τους για το ότι το οργανωμένο εργατικό κίνημα μπορεί να βρίσκεται σε παρακμή. Ο αρθρογράφος Άντονι Γουέστελ καταγγέλλει: «Το εργατικό κίνημα ζει στο παρελθόν· είναι ανίκανο και απρόθυμο να προβεί σε αλλαγές». Το περιοδικό Δι Εκόνομιστ (The Economist), σ’ ένα άρθρο με τον τίτλο «Μια Αδελφότητα που Μειώνεται», σημειώνει ότι τα μέλη των βρετανικών εργατικών συνδικάτων μειώθηκαν «τουλάχιστο κατά δυο εκατομμύρια», μέσα σε πέντε χρόνια. Ο Άντολφ Στέρμθαλ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ιλινόις, γράφει σχετικά με την ύπαρξη «κρίσης στο διεθνές εργατικό κίνημα».

Απ’ ό,τι φαίνεται, οι στατιστικές υποστηρίζουν τις διαπιστώσεις του. Το Τριμηνιαίο Περιοδικό της Ιαπωνίας (Japan Quarterly) ανέφερε ότι το ποσοστό των συνδικαλισμένων εργαζομένων μειώθηκε στην Ιαπωνία από 32 τοις εκατό το 1960, σε 29 τοις εκατό το 1984 και στις Ηνωμένες Πολιτείες από 33 τοις εκατό, σε 19 τοις εκατό. Ενώ η Βρετανία και η Δυτική Γερμανία υποστηρίζουν πως στην περίπτωσή τους σημειώθηκε αύξηση, η εφημερίδα Δε Τζέρμαν Τρίμπιουν (The German Tribune) είπε ότι «η εικόνα δεν είναι τόσο ρόδινη όσο μπορεί να δείχνουν οι αριθμοί». Παρατήρησε ότι τα μέλη των συνδικάτων χάνουν την αίσθηση της δέσμευσης και ότι αυξάνουν οι μη συνδικαλισμένοι κλάδοι της οικονομίας. Σύμφωνα με το περιοδικό Οικονομική Επισκόπηση της Άπω Ανατολής (Far Eastern Economic Review), μολονότι οι συνδικαλισμένοι εργαζόμενοι στην Αυστραλία φτάνουν το υψηλό ποσοστό του 55 τοις εκατό, «έχουν καταληφθεί από ένα αίσθημα ανησυχίας· ίσως, μάλιστα, να διέρχονται κρίση».

Προβλήματα Στους Κόλπους του Εργατικού Κινήματος

Για να επιτύχουν, οι εργαζόμενοι πρέπει να είναι ενωμένοι. Αλλά πολλά εργατικά κινήματα είναι κάθε άλλο παρά ενωμένα. Η εφημερίδα Δε Τάιμς (The Times) του Λονδίνου παρατήρησε ότι, με τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί στη στάση των εργαζομένων, «θα είναι ύποπτη η ύπαρξη ομοφωνίας ανάμεσα στους εργαζομένους· είναι φανερό ότι δεν υπάρχει πουθενά τέτοια ομοφωνία». Οι απεργίες στην Αυστραλία προκαλούνται συχνά από διαμάχες που αφορούν τις δικαιοδοσίες των συνδικάτων. Στον Καναδά, όπου το ένα συνδικάτο μάχεται κατά του άλλου, αναφέρθηκε ότι ορισμένοι συνδικαλιστές είχαν εξοργιστεί εξαιτίας των σκληρών μεθόδων ενός συνδικάτου που έχει τη βάση του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πάνω από 400 εργαζόμενοι που απολύθηκαν στον Καναδά κατηγόρησαν δυο συνδικάτα ότι «σαμποτάρησαν τη . . . συμφωνία» με την οποία θα είχαν καταφέρει να διατηρήσουν τη δουλειά τους.

Ένα δεύτερο εσωτερικό πρόβλημα που βασανίζει τα συνδικάτα είναι ότι οι εργαζόμενοι χάνουν την αίσθηση της δέσμευσης. Η εργατική τάξη, η οποία αποτελούνταν κάποτε από εργάτες που έκαναν χειρωνακτική εργασία, απαρτίζεται τώρα από ολοένα και περισσότερους γραφιάδες, τεχνικούς και ειδικούς. «Η διείσδυση των συνδικάτων [σ’ αυτόν τον υπαλληλικό κλάδο] ήταν κατά παράδοση δύσκολη», σημειώνει το έντυπο Εργατικός Νόμος και Εργασιακές Σχέσεις στον Καναδά (Labour Law and Industrial Relations in Canada).

Για πολλά άτομα, η προσχώρηση σε κάποιο συνδικάτο είναι αναγκαία. Πάρτε για παράδειγμα έναν πτυχιούχο μηχανικό που προσλήφθηκε σε κάποια κυβερνητική υπηρεσία. Αυτός είπε στο Ξύπνα!: «Ούτε καν μου είπαν ότι προσχώρησα στο συνδικάτο. Απλώς, το όνομά μου εμφανίστηκε στον κατάλογο των μελών. Όταν έγινε μια ψηφοφορία για το αν θα απεργήσουμε, εγώ δεν ήμουν ούτε υπέρ ούτε κατά· γι’ αυτό δεν ψήφισα».

Η διαφθορά ή η εγκληματική δραστηριότητα συντελούν επίσης στη δυσαρέσκεια. Στην Πόλη της Νέας Υόρκης, μια σημαντική δίκη κάποιων περιβόητων εγκληματικών συμμοριών ξεσκέπασε την εκτεταμένη συνδικαλιστική ανάμειξη. Αναφέρεται ότι μερικά συνδικάτα στην Αυστραλία «βρίθουν από εγκληματίες». Οι παράνομες ενέργειες στη διάρκεια πρόσφατων απεργιών στον Καναδά είχαν σαν αποτέλεσμα τη σύλληψη 700 και πλέον ατόμων, περιλαμβανομένου κι ενός πολιτικού ηγέτη κάποιας επαρχίας.

Προβλήματα που δεν Μπορεί να Θέσει υπό Έλεγχο το Εργατικό Κίνημα

Υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, που τα συνδικάτα δεν μπορούν να θέσουν υπό έλεγχο και οι οποίοι απογοητεύουν τους ηγέτες του εργατικού κινήματος. Η ανθρώπινη κοινωνία βρίσκεται σε αναταραχή. Η αλληλεγγύη των μελών των συνδικάτων έχει διαβρωθεί. Ένας άντρας—που ήταν 49 χρόνια κατασκευαστής λεβήτων και, για ένα διάστημα, διαχειριστής καταστήματος—είπε στο Ξύπνα! πόση έλλειψη ενδιαφέροντος έδειξαν για τη συνταξιοδότησή του τα άλλα μέλη του συνδικάτου: «Την τελευταία μου μέρα, μάζεψαν με έρανο 35 δολάρια (περ. 6.000 δρχ.) και μου τα έδωσαν. Ένας-δυο άντρες μού έσφιξαν το χέρι, κι αυτό ήταν όλο. Εξαιτίας του ότι είχα απολυθεί στην περίοδο της οικονομικής κρίσης και γι’ αυτό μου έλειπαν έξι μήνες για να συμπληρώσω τα 50 χρόνια, δεν μου έδωσαν το χρυσό ρολόι που έδιναν συνήθως!»

Ως ένα βαθμό, η αποξένωση σημειώνεται επειδή το εργατικό κίνημα απέτυχε να φανεί αντάξιο των ιστορικών ιδεωδών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συνδικάτα επεκτείνουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και γίνονται μεγάλες αυτοκρατορίες όπου το συνδικάτο είναι ο εργοδότης. Ο Τζέραλντ Στιούαρτ παρατηρεί τα εξής στην εφημερίδα Δε Καμπέρα Τάιμς (The Canberra Times): «Τα συνδικάτα έχασαν το ηθικό τους δικαίωμα να κατακρίνουν τον καπιταλισμό, από τότε που υιοθέτησαν τις όχι και τόσο ελκυστικές του μεθόδους».

Οι τεχνολογικές αλλαγές και οι περίοδοι οικονομικής ύφεσης μπορεί να προκαλούν μείωση των θέσεων εργασίας στις γραμμές συναρμολόγησης στα εργοστάσια. Το περιοδικό Τάιμ (Time) ανέφερε ότι, στο Μιλγουόκι, οι εργάτες που έκαναν χειρωνακτικές εργασίες μειώθηκαν από 223.600 το 1979, σε 171.300 το 1986. Εκτός αυτού, εμφανίζονται καινούρια είδη εργασίας που ελκύουν τους νεαρότερους εργαζομένους με ειδικά προσόντα. Ο συνδικαλισμός δεν αγγίζει πάντα αυτό το είδος του ειδικευμένου εργαζομένου.

Οι εργαζόμενοι δεν ζητάνε απλώς και μόνο χρήματα. Αλλά η βρεφονηπιακή φροντίδα, η μικρότερη εβδομάδα εργασίας, οι προσαρμόσιμες βάρδιες, το να μοιράζονται την ίδια θέση εργασίας διάφορα άτομα, καθώς και η υγειονομική ασφάλιση μπορεί να ωφελούν μόνο ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων. Είναι δυσκολότερο για οποιονδήποτε οργανισμό να ικανοποιεί τόσο πολλά συμφέροντα. Και οι εργοδότες συχνά παρακάμπτουν τα συνδικάτα προσφέροντας αποδοτικά οφέλη απευθείας στους εργαζομένους.

Σε μερικές χώρες, η ανάμειξη της πολιτικής ή της θρησκείας στα συνδικάτα προκαλεί την επίκριση των μελών τους. Τα μέλη μπορεί να μη θέλουν να χρησιμοποιούνται οι εισφορές τους για την υποστήριξη δραστηριοτήτων με τις οποίες δεν συμφωνούν. Τα καναδικά δικαστήρια υποστήριξαν το δικαίωμα ενός μέλους να αρνηθεί να πληρώσει εισφορά σε κάποιο συνδικάτο γι’ αυτόν το λόγο.

Ενώ το πιο αποτελεσματικό όπλο του συνδικάτου είναι η απεργία, έχει γίνει κι αυτή λιγότερο αποτελεσματική απ’ ό,τι στο παρελθόν. Στον Καναδά, ένας επαρχιακός δικαστικός λειτουργός ζήτησε να αφαιρεθεί από τους αστυνομικούς το δικαίωμα της απεργίας και το Κεμπέκ ψήφισε αυστηρούς νόμους για να αντιμετωπίσει τις παράνομες απεργίες των εργαζομένων στον ιατρικό κλάδο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επενέβη για να διαλύσει το συνδικάτο των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας όταν αυτοί απέργησαν. Ο νόμος άλλων χωρών, όπως η Αυστραλία, προβλέπει την υποχρεωτική προσφυγή στη διαιτησία.

Οι εργοδότες έχουν αναπτύξει διάφορες στρατηγικές για να πλήξουν τα συνδικάτα. Αρκετές μεγάλες εταιρίες καταφεύγουν σ’ ένα είδος χρεοκοπίας για να ξεφύγουν από ενοχλητικές συμβάσεις εργασίας. Μερικές κάνουν μηνύσεις για παρενοχλήσεις, ενώ άλλες συσπειρώνονται για να προβάλλουν ενωμένο μέτωπο απέναντι στο εργατικό κίνημα.

Προσαρμογές για Επιβίωση

Από πολλές απόψεις, οι ανάγκες που οδήγησαν αρχικά στη δημιουργία του εργατικού κινήματος δεν υφίστανται πια. Η κοινωνική νομοθεσία—που θεσπίστηκε με αγώνες του οργανωμένου εργατικού κινήματος—προστατεύει τώρα τα παιδιά, καθορίζει κατώτατες παροχές προς τους εργαζομένους και προστατεύει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Αλλά οι ηγέτες του εργατικού κινήματος πιστεύουν πως η ισχύς των μεγάλων επιχειρήσεων και η αυξανόμενη ανεργία σε ορισμένες χώρες αποτελεί απόδειξη ότι το εργατικό κίνημα εξακολουθεί να είναι αναγκαίο.

Οι καινούριες γενιές των ηγετών του εργατικού κινήματος αναζωπυρώνουν και πάλι την υποστήριξη των εργαζομένων. Αναγνωρίζοντας ότι τα συνδικάτα δεν είναι πια δημοφιλή σε μεγάλο μέρος του κοινού, ο πρόεδρος ενός συνδικάτου λέει ότι «ο συνδικαλιστής-ηγέτης σήμερα ασχολείται πολύ περισσότερο με την προετοιμασία και την έρευνα», παρά με το να ξεσηκώνει τον κόσμο. Για να επιτύχουν οι σημερινοί ηγέτες, απαιτούνται αλλαγές στην οργάνωση και στις μεθόδους των εργατικών συνδικάτων.

Σε ορισμένους κλάδους απασχόλησης, το εργατικό κίνημα έχει προσαρμοστεί κι έχει επιβιώσει. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν κερδίσει πολλές παραχωρήσεις από μέρους των βιομηχανικών συνδικάτων, για να αυξήσουν την παραγωγικότητα. Καινούρια εργοστάσια, που μειώνουν το απαιτούμενο ανθρώπινο δυναμικό αντικαθιστώντας το με ρομπότ, έχουν επίσης εξασφαλίσει την υποστήριξη των συνδικάτων. «Επικρατεί ανησυχία», παραδέχτηκε ένα συνδικαλιστικό στέλεχος σχετικά με μια τέτοια περίπτωση, «αλλά επικρατεί κι ένα αίσθημα ικανοποίησης επειδή έπαιξαν και οι δικοί μας το ρόλο τους».

Μολονότι μερικά συνδικάτα αντιστέκονται στις προσπάθειες για τη μείωση του εργατικού δυναμικού, άλλα συμβιβάζονται με τη διοίκηση και πειραματίζονται διευθετώντας να μοιράζονται την ίδια θέση εργασίας διάφορα άτομα ή να γίνεται εκ περιτροπής η εργασία. Το Διεθνές Συνδικάτο Ναυτικών του Καναδά αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα προβλέπει την απασχόληση τετραμελών ομάδων—εκ περιτροπής, το καθένα από τα τέσσερα μέλη δουλεύει 90 μέρες και κάθεται 30 μέρες. «Το κυριότερο πλεονέκτημα», αναφέρει η εφημερίδα του Τορόντο Γκλόουμπ εντ Μέιλ (Globe and Mail), «είναι ότι απασχολούνται περισσότεροι ναυτικοί».

Μολονότι έχουν υπάρξει αξιοσημείωτες αποτυχίες όσον αφορά τη δημιουργία συνδικάτων σε μεγαλύτερες βιομηχανίες, τα συνδικάτα εξακολουθούν να σημειώνουν επιτυχία όταν πρόκειται για μικρότερους εργοδότες. Σε μια καναδική επαρχία, μόνο οι 42 από τις 704 νέες επιχειρήσεις, που ιδρύθηκαν μέσα σ’ ένα χρόνο, απασχολούσαν πάνω από εκατό άτομα. «Αλλά, κατά κανόνα, ο καιρός που τα συνδικάτα αποκτούσαν ομαδικά μεγάλους αριθμούς νέων μελών αποτελεί πια παρελθόν», δήλωσε ένας παρατηρητής.

Είναι φανερό ότι πολλά από τα αίτια της παρακμής του εργατικού κινήματος, καθώς και της παρακμής της κοινωνίας γενικά, ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα θέσει υπό έλεγχο. Οι άντρες και οι γυναίκες που ελκύονται από το εργατικό κίνημα λόγω της επιθυμίας τους για έναν καλύτερο κόσμο είναι αξιέπαινοι για τις ειλικρινείς προσπάθειες που καταβάλλουν προκειμένου να βοηθήσουν το συνάνθρωπό τους. Οι συνετοί άνθρωποι αναγνωρίζουν αυτές τις προσπάθειες που αποσκοπούν στην εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών εργασίας. Ωστόσο, η σημερινή κατάσταση των εργατικών συνδικάτων μάς δίνει μια ακόμη ένδειξη της ύπαρξης ανθρωποποίητων θεσμών που, αν και καλοπροαίρετοι, έχουν πράγματι ξεφύγει από το στόχο τους στους κρίσιμους καιρούς μας.—2 Τιμόθεον 3:1-5, ΜΝΚ.

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

Καπιταλισμός

Σύμφωνα μ’ ένα λεξικό, καπιταλισμός είναι ένα σύστημα με το οποίο «τα μέσα παραγωγής και διάθεσης αποτελούν ατομική ιδιοκτησία και χρησιμοποιούνται για την επίτευξη κέρδους».

Ο Γιάκομπ Φούγκερ, ένας πλούσιος έμπορος του Μεσαίωνα από το Άουγκσμπουργκ της Γερμανίας, ήταν και υπεύθυνος της Γενικής Υπηρεσίας του πάπα, η οποία μάζευε τις πληρωμές για τα συγχωροχάρτια. Ο ιστορικός Έριχ Κάλερ πιστεύει ότι ο καπιταλισμός έχει τις ρίζες του στον Φούγκερ και γράφει:

«Μερικοί σύγχρονοι οικονομολόγοι και κοινωνιολόγοι έχουν προσπαθήσει να αποδείξουν ότι υπήρχαν ίχνη καπιταλισμού ακόμη και στην αρχαία Βαβυλώνα. Αλλά αυτό που ανακάλυψαν δεν είναι καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός δεν ταυτίζεται με τον πλούτο και την κινητή περιουσία, δεν ταυτίζεται με την απόκτηση και το δανεισμό χρημάτων ούτε με την απλή επένδυση της περιουσίας με σκοπό την παραγωγή. Όλα τα παραπάνω δεν είναι αυτά καθαυτά καπιταλισμός, γιατί μπορεί να είναι απαραίτητα για τη ζωή, μπορεί να μη σχετίζονται με οικονομικές βλέψεις, μπορεί να γίνονται για την επίτευξη ενός σκοπού, ενός στόχου του ατόμου, για κάτι που μπορεί να απολαύσει ένα ανθρώπινο ον. Αλλά εδώ, για πρώτη φορά, . . . αυτές καθαυτές οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, αυτή καθαυτή η απόκτηση χρημάτων, η παραγωγή αγαθών και η συσσώρευση ανέσεων, όλα αυτά τα πράγματα άσκησαν τέτοια δύναμη στον άνθρωπο, ώστε αυτός άρχισε να δαπανά όλη του την ενεργητικότητα, όλη του την καρδιά, όλο του το παρόν και το μέλλον, όλο του το ανθρώπινο είναι, με την κατά γράμμα σημασία της λέξης, σε μια αδιάκοπη, μια διαρκώς αυξανόμενη και άπληστη παραγωγή, μια παραγωγή της οποίας έχει χάσει κι έχει λησμονήσει εντελώς την πραγματική σημασία.

»Και αυτή είναι η αρχή του καπιταλισμού, δηλαδή η διακυβέρνηση του ανθρώπου από το κεφάλαιο, η διακυβέρνηση της ανθρώπινης καρδιάς από την οικονομική δραστηριότητα. Εδώ αρχίζει η αυτονομία της οικονομίας, η αδιάκοπη και ανενδοίαστη αύξηση της εκμετάλλευσης της φύσης, και η παραγωγή αγαθών που κανένας δεν έχει τον ελεύθερο χρόνο ή τη δυνατότητα να απολαύσει πια. Οι επιπτώσεις αυτής της ανάπτυξης φαίνονται ξεκάθαρα σήμερα».—Άνθρωπος—Το Μέτρο Μέτρησης (Man the Measure).

[Πλαίσιο στη σελίδα 20]

Η Ιστορία του Εργατικού Κινήματος

«Εργατικό κίνημα» είναι «ο όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει όλες τις οργανωμένες ενέργειες που καταβάλλουν οι μισθωτοί με σκοπό να βελτιώσουν τις συνθήκες τους τώρα ή στο μέλλον».—Η Εγκυκλοπαίδεια των Αμερικανικών Λαών (The American Peoples Encyclopedia).

Μερικοί ισχυρίζονται ότι η άρνηση των Εβραίων δούλων, που βρίσκονταν στην Αίγυπτο, να φτιάξουν πλίνθους χωρίς να τους παρέχεται το άχυρο ήταν η πρώτη εργατική απεργία, αλλά οι Ισραηλίτες δεν ήταν μισθωτοί, ήταν δούλοι. (Έξοδος 5:15-18) Παρόμοια, το γεγονός ότι ο απόστολος Παύλος έστειλε τον Ονήσιμο πίσω στον Φιλήμονα δεν εφαρμόζεται στους μισθωτούς, επειδή ο Ονήσιμος ήταν δούλος.—Φιλήμονα 10-20.

Η ανάπτυξη των συντεχνιών—που ήταν ενώσεις τεχνιτών οι οποίοι απασχολούσαν εργάτες και μαθητευομένους—του 14ου και 15ου αιώνα άνοιξε το δρόμο για τα συνδικάτα. Από νωρίς, από το 1383, σύμφωνα με το σύγγραμμα Η Ιστορία του Εργατικού Συνδικαλισμού (The History of Trade Unionism), οι μισθωτοί «ενώθηκαν κατά των αρχόντων τους και των κυβερνητών τους».

Ο πρώτος εργατικός νόμος στην Αγγλία ήταν ο Κανονισμός περί Εργατών (1349 ή 1350). Το Διάταγμα περί Μαθητευομένων (1563) αποτέλεσε τον κώδικα των εργασιακών σχέσεων στην Αγγλία για γενιές ολόκληρες. Τον 20ό αιώνα, οι περισσότερες χώρες είχαν ήδη χαλαρώσει τους νόμους που περιόριζαν τα συνδικάτα.

Η ΔΟΕ (Διεθνής Οργάνωση Εργασίας) ιδρύθηκε το 1919, με βάση το Άρθρο 23 της Συνθήκης της Κοινωνίας των Εθνών, και εξακολουθεί να υπάρχει. Οι συνθήκες της ΔΟΕ έχουν υιοθετηθεί από την εργατική νομοθεσία των περισσότερων κρατών.

Η ύπαρξη συνδικάτων επιτρέπεται με βάση το νόμο, στις περισσότερες χώρες. Σε μερικές περιπτώσεις, ο εργαζόμενος που προσλαμβάνεται μπορεί να διαλέξει αν θα ενταχθεί στο συνδικάτο ή όχι, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, η ένταξη είναι υποχρεωτική και αποτελεί προϋπόθεση για την πρόσληψη.