Οι Επιζώντες της Ερήμου Ναμίμπ

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Νότια Αφρική

Η ΚΑΟΚΟΛΑΝΤ και η Νταμάραλαντ είναι αχανείς περιοχές που καλύπτουν το βόρειο μέρος της αφρικανικής ερήμου Ναμίμπ. «Χαμένοι κόσμοι τους οποίους, μέχρι πρόσφατα, ελάχιστοι είχαν το προνόμιο να γνωρίσουν, αψηφώντας τους κινδύνους»· έτσι τις περιγράφει ο Κλάιβ Γουόκερ στο βιβλίο του Ημίφως των Γιγάντων (Twilight of the Giants). Εδώ κατοικούν οι μοναδικοί στον κόσμο πραγματικοί ελέφαντες της ερήμου.

Υπάρχουν λιγότεροι ίσως από εκατό τέτοιοι γίγαντες σ’ αυτές τις περιοχές. Λιγότερα από δεκαπέντε εκατοστά βροχής πέφτουν κάθε χρόνο, και μερικές φορές δεν βρέχει επί χρόνια. Πώς σβήνουν οι ελέφαντες τη δίψα τους και πώς ικανοποιούν την τεράστια όρεξή τους;

Προσαρμογή στην Έρημο

Για πρώτη φορά αναφέρθηκαν ελέφαντες στη δυτική Ναμίμπ το 1895, και οι αποδείξεις δείχνουν ότι αυτοί ζουν στην έρημο επί αρκετές γενιές. Στη διάρκεια μιας πρόσφατης περιόδου ξηρασίας, οπότε είχε πέντε χρόνια να βρέξει, οι ελέφαντες παρέμειναν στην έρημο, και όσο αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί, δεν πέθανε κανένας ενήλικος ως άμεσο αποτέλεσμα της ξηρασίας, ενώ πέθαναν πολλά κούντου, γκέμσμποκ (όρυγες) και ορεσίβιες ζέβρες, καθώς επίσης και λίγα ελεφαντάκια. «Οι ελέφαντες», συμπεραίνει ο Μιτς Ρίρντον στο βιβλίο του Η Πολιορκούμενη Έρημος (The Besieged Desert), «συγκαταλέγονται στα πιο ευπροσάρμοστα πλάσματα της γης».

Μολονότι οι κοίτες των ποταμών στην Καόκολαντ είναι συνήθως ξερές, κάποια ποσότητα νερού από την ανατολική απότομη πλαγιά φιλτράρεται κάτω από την άμμο, και οι ελέφαντες χρησιμοποιούν αυτό το νερό. Ανοίγουν και διατηρούν νερόλακκους σκάβοντας στην άμμο της κοίτης του ποταμού. Το νερό περνάει σιγά-σιγά μέσα σ’ αυτούς τους λάκκους, και όταν οι ελέφαντες πιουν αρκετό και ξεδιψάσουν, κυριολεκτικά μυριάδες άλλα ζώα, πουλιά και έντομα χρησιμοποιούν τα ίδια πηγάδια και επιβιώνουν.

Επειδή οι ελέφαντες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες βλάστησης, καθώς χρειάζονται πάνω από 100 κιλά την ημέρα, μερικοί μπορεί να σκεφτούν ότι διαταράσσουν την οικολογία της περιοχής. Προσέξτε, όμως, την παρατήρηση μιας πασίγνωστης αυθεντίας, του Δρ Άντονι Χολ-Μάρτιν, στο βιβλίο Οι Ελέφαντες της Αφρικής (Elephants of Africa): «Οι ελέφαντες των πλούσιων σε βλάστηση τροπικών περιοχών καταστρέφουν ολόκληρα δέντρα μόνο και μόνο για να φτάσουν λίγα φύλλα, αλλά οι ελέφαντες της ερήμου σπάνια σπάνε ή ρίχνουν δέντρα. Αν το έκαναν αυτό, σύντομα δεν θα είχε απομείνει τίποτα για να φάνε. Αντίθετα, τρώνε κάθε κομμάτι πρασινάδα που μαζεύουν, και δεν θα μπορούσαμε να βρούμε στο έδαφος τίποτα περισσότερο από λίγα ποδοπατημένα και παραπεταμένα φύλλα».

Στην πραγματικότητα οι ελέφαντες της ερήμου προωθούν την ανάπτυξη των δέντρων. Μια από τις αγαπημένες τους τροφές είναι το δέντρο ακακία, και καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες από λοβούς ακακίας όταν αυτοί είναι στην εποχή τους. Αυτοί οι σπόροι περνούν πρώτα από το πεπτικό σύστημα, όπου οι σκληροί λοβοί μαλακώνουν, και κατόπιν αποβάλλονται και εναποθέτονται σ’ ένα σωρό ζεστής κοπριάς γεμάτης θρεπτικά συστατικά, έτοιμοι να φυτρώσουν όταν πέσουν τελικά οι βροχές. Μ’ αυτόν τον τρόπο, χάρη στους ελέφαντες, οι ακακίες αντικαθίστανται αποτελεσματικά μέσα σ’ έναν ατέρμονο οικολογικό κύκλο.

Μνήμη Σημαίνει Επιβίωση

Πιθανώς έχετε ακούσει τη φράση: «Ο ελέφαντας ποτέ δεν ξεχνάει». Ας εξετάσουμε πώς εφαρμόζεται αυτό στον τρόπο ζωής των ελεφάντων της ερήμου. Αυτοί έχουν αναπτυγμένη σε υψηλό βαθμό την αίσθηση της οικογενειακής ζωής, δηλαδή της συντροφικότητας, κι έτσι ένα ελεφαντάκι παραμένει κοντά στη μητέρα του μέχρι και δέκα χρόνια, μια παιδική ηλικία που διαρκεί αρκετά μεγάλο διάστημα σε σύγκριση μ’ αυτή των άλλων θηλαστικών και έρχεται δεύτερη σε μήκος μόνο αν συγκριθεί μ’ αυτή του ανθρώπου.

Στη διάρκεια αυτής της εφηβείας το ελεφαντάκι συναναστρέφεται με ελέφαντες διαφόρων ηλικιών, μαθαίνοντας απ’ αυτούς τα μυστικά της επιβίωσης σ’ ένα αμείλικτο περιβάλλον. Του δείχνουν πού και πώς να βρίσκει νερό, ποια φυτά να τρώει και πότε είναι η κατάλληλη εποχή τους. Επίσης, το διδάσκουν πώς να αποφεύγει τους ανθρώπους. Αυτήν ακριβώς την παρακαταθήκη διδασκαλίας και γνώσης δεν πρέπει ποτέ να την ξεχάσει το ελεφαντάκι όταν ενηλικιωθεί. «Σε περιόδους ξηρασίας», εξηγεί ο Ρίρντον, «η μνήμη και η πείρα του ελέφαντα μπορεί να αποτελέσουν το κλειδί για την επιβίωσή του».

Ο τρόπος ζωής των ελεφάντων βασίζεται στο πρότυπο της μητριαρχικής κοινωνίας, και η βασική φιγούρα για την επιβίωση του κοπαδιού είναι αναμφίβολα η ηλικιωμένη ελεφαντίνα. Αυτή οδηγεί την οικογένειά της και το κοπάδι στη συνεχή αναζήτηση για νερό και τροφή. Μέσα σε 50 ίσως χρόνια ζωής, αποκτάει συσσωρευμένη γνώση για επιβίωση. Με την ηγεσία και το παράδειγμά της, μεταβιβάζει αυτή τη γνώση στα νεότερα μέλη του κοπαδιού. Γι’ αυτό, όταν κάποιοι λαθροθήρες σκοτώνουν μια τέτοια ηλικιωμένη ελεφαντίνα, ουσιαστικά χάνεται μια βιβλιοθήκη με χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την ανεύρεση τροφής.

Ο Γκαρθ Όουεν-Σμιθ, από την Ένωση για την Άγρια Ζωή της Ναμίμπια, αναφέρει γι’ αυτούς τους ελέφαντες της ερήμου Ναμίμπ: «Να θυμάστε . . . , δεν αναφερόμαστε απλώς σε κάποια άγρια ζώα. Εδώ πρόκειται για ελέφαντες της ερήμου . . . Ο συνδυασμός αυτός . . . δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο. . . . Τι καταστροφή, τι απώλεια θα είναι για την επιστήμη και για τον κόσμο αν αφήσουμε να εκλείψουν». Ωστόσο, αυτοί οι γίγαντες δεν θα εκλείψουν εύκολα από την κατοικία την οποία διάλεξαν οι ίδιοι. Είναι, όχι μόνο απαράμιλλα προσαρμοστικοί, αλλά και έξοχα εξοπλισμένοι για να επιβιώσουν.

Άλλα Μυστικά Επιβίωσης

Αν βρισκόσασταν κοντά σ’ ένα κοπάδι—με τον άνεμο να φυσάει προς το μέρος σας, φυσικά—θα μπορούσατε να παρατηρήσετε με τα ίδια σας τα μάτια μερικά από τα μυστικά επιβίωσης που έχουν. Θα προσέχατε ότι συγκεντρώνονται γύρω από ένα ρηχό κοίλωμα ψιλής άμμου, χτυπούν τα μπροστινά τους πόδια στο έδαφος, απορροφούν την ψιλή σκόνη με την προβοσκίδα τους και την αδειάζουν πάνω στο σώμα τους, ώσπου μοιάζουν με γκρίζα φαντάσματα. Μήπως νομίζετε ότι αυτό συμβαίνει επειδή τους αρέσει να είναι βρώμικοι; Κάθε άλλο. Το στρώμα της σκόνης, όπως το ψιλό ταλκ, δροσίζει το δέρμα και το μονώνει ενάντια στον καυτερό ήλιο.

Αν παραμείνετε πολύ ήσυχοι, θα δείτε το κοπάδι να αναπαύεται μετά το σκόνισμα. Αναπαύονται, αλλά αυτό δεν ισχύει για τα μεγάλα αφτιά τους. Προσέξτε πώς κινούνται διαρκώς, απαλά σαν βεντάλια. Εκτός από το ελαφρό ρεύμα αέρα που προκαλούν, το οποίο είναι πάντοτε ευπρόσδεκτο, το αίμα που περνάει διαμέσου του δικτύου των επιδερμικών φλεβών, οι οποίες υπάρχουν στα αφτιά, ψύχεται κατά 6 βαθμούς Κελσίου. Αυτό το ψυχρότερο αίμα τίθεται κατόπιν σε κυκλοφορία μέσα στο τεράστιο σώμα και επιστρέφει πάλι στα αφτιά. Θα ευχόσασταν μερικές φορές να είχατε κι εσείς ένα ενσωματωμένο κλιματιστικό μηχάνημα;

Μήπως τα πόδια σας έχουν πια κουραστεί από το γονάτισμα; Παρακολουθήστε πώς ξεκουράζει τα πόδια του εκείνο το θηλυκό με τους μεγάλους χαυλιόδοντες. Κοιτάξτε πόσο κομψά λυγίζει το μπροστινό του γόνατο, ισορροπώντας το πόδι στα νύχια των δαχτύλων. Ξεκουράζει την πατούσα του ποδιού του. Μερικές φορές οι ελέφαντες σταυρώνουν τα πίσω πόδια τους με διασκεδαστικό τρόπο, όπως κάποιος που στηρίζεται σε μπαστούνι.

Μια άλλη περίεργη συνήθεια φαίνεται στην απέναντι σελίδα. Δείτε τη στρογγυλή πέτρα που κυλάει ο ελέφαντας κάτω από το πόδι του. Επικρατεί η άποψη ότι αυτό χαλαρώνει την πατούσα των κουρασμένων ποδιών, όπως συμβαίνει όταν ο ποδίατρος κάνει μασάζ στο πέλμα του πονεμένου ποδιού του ασθενούς. Πρέπει να θυμάστε ότι το κοπάδι μπορεί να έχει περπατήσει πολλά χιλιόμετρα, και απ’ ό,τι φαίνεται αυτοί είναι μερικοί από τους τρόπους που έχουν για να ανακουφίζουν τις πατούσες τους από την πίεση.

Πόσο Ακόμη θα Επιβιώσουν;

Μολονότι οι γίγαντες της ερήμου είναι ικανοί να επιβιώνουν από τους φυσικούς κινδύνους του περιβάλλοντός τους, μπορούν να επιβιώσουν και από την εισβολή του μόνου κυνηγού τους, του ανθρώπου; Φαίνεται ότι μπορούν. Οι ντόπιες φυλές συμμετέχουν τώρα στη διατήρηση των ίδιων τους των φυσικών πόρων.

Σύμφωνα με το περιοδικό Η Άγρια Ζωή της Αφρικής (African Wildlife), μια εκστρατεία επιμόρφωσης σχετικά με τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος την οποία άρχισε η Ένωση για την Άγρια Ζωή της Ναμίμπια «είχε ως αποτέλεσμα να απαγορέψουν πλήρως οι αρχές των φυλών Νταμάρα και Χερέρο το κυνήγι στην περιοχή». Επιπλέον, η Ένωση για την Άγρια Ζωή κέρδισε την υποστήριξη των επικεφαλής της φυλής Χίμπα στην Καόκολαντ, οι οποίοι διόρισαν τα μέλη της φυλής τους προστάτες των άγριων ζώων.

Αυτή η θετική υποστήριξη εκ μέρους των παραδοσιακών ηγετών έκανε τις φυλές να αναπτύξουν αισθήματα υπερηφάνειας για τη φυσική τους πανίδα. «Πρώτη φορά σε δεκαπέντε χρόνια», αναφέρει το περιοδικό Η Άγρια Ζωή της Αφρικής, «οι ελέφαντες και οι μαύροι ρινόκεροι σ’ αυτή την πανέμορφη και συναρπαστική περιοχή αυξάνονται». Ας ελπίσουμε ότι αυτό το ενδιαφέρον προς το βασίλειο των άγριων ζώων θα συνεχιστεί.

Τότε, πραγματικά, αυτοί οι περιπλανώμενοι της άνυδρης ερήμου θα περιφέρονται για καιρό στις βραχώδεις περιοχές της κατοικίας που διάλεξαν οι ίδιοι. Με τα φυσικά τους ένστικτα και τα ενσωματωμένα σύνεργα επιβίωσης, αυτοί είναι οι πραγματικοί επιζώντες της ερήμου Ναμίμπ.

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Οι ελέφαντες διατηρούν νερόλακκους σκάβοντας στην άμμο της κοίτης του ποταμού

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Οι ελέφαντες κυλούν μια στρογγυλή πέτρα κάτω από το πόδι τους, προφανώς για να χαλαρώσουν την πατούσα των ποδιών τους

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Clive Kihn