Η Διαφύλαξη των Ειρηνικών Παχύδερμων

«ΚΟΙΤΑ αυτά τα όμορφα μικρούλια! Πόσο αξιαγάπητα είναι! Εννοείς ότι αυτός που μας πλησιάζει, που τον λένε Λάνκα, είναι μόνο εφτά μηνών; Και αυτή η ντροπαλή εκεί πέρα, η Κένσανα, είναι οχτώ μηνών; Και όλα αυτά τα μικρά που βγαίνουν βιαστικά από το δάσος, με το σκληρό, βρεφικό τρίχωμα που προεξέχει από όλο το σώμα τους, τι κάνουν; Α, καθόλου παράξενο, είναι η ώρα του φαγητού! Τα ταΐζετε πέντε φορές την ημέρα και κάθε φορά τους δίνετε εφτά μπουκάλια γάλα που περιέχουν ένα λίτρο το καθένα; Μα, αυτό σημαίνει 35 λίτρα! Δεν προκαλεί έκπληξη που το καθένα ζυγίζει περίπου 90 κιλά παρά το γεγονός ότι είναι μόνο λίγων μηνών!»

Βρισκόμαστε στο Ορφανοτροφείο Ελεφάντων Πιναγουέλα, κάπου 85 χιλιόμετρα από το Κολόμπο, την πρωτεύουσα της Σρι Λάνκα. Όταν βρεθούν εγκαταλειμμένα ή πληγωμένα ελεφαντάκια στη ζούγκλα, τα φέρνουν σε αυτό το ορφανοτροφείο και τα ανατρέφουν μέχρι να ενηλικιωθούν. Περίπου 15 ελεφαντάκια βρίσκονταν εκεί όταν κάναμε την επίσκεψή μας. Συνήθως είναι ανακατεμένα με ενήλικους ελέφαντες και βρίσκονται διασκορπισμένα σε μια μεγάλη, ανοιχτή δασική έκταση, αλλά την ώρα του φαγητού τα μικρά καλούνται να πιουν το γάλα τους. Αυτά τα ορφανά δεν αργούν να φτάσουν εκεί και να εντοπίσουν κάποιον από τους τρεις ή τέσσερις επιτηρητές που περιμένουν κρατώντας μπουκάλια γεμάτα γάλα.

Τυλίγουν την προβοσκίδα πάνω από το κεφάλι τους, ανοίγουν διάπλατα το στόμα τους και καταπίνουν όσο πιο γρήγορα μπορούν, ενώ ο επιτηρητής κρατάει ψηλά το μπουκάλι και χύνει το γάλα. Δεν υπάρχει καιρός για θηλές σε αυτά τα μπουκάλια! Το γάλα ξεχύνεται με ορμή και μερικές φορές τρέχει από το πλάι του στόματός τους. Ένα ελεφαντάκι, μεγαλύτερο από τα άλλα, το έδεσαν με αλυσίδα σε ένα στύλο για να δοθεί μια ευκαιρία και στα μικρότερα. Πολύ θυμωμένο με αυτή τη «διάκριση», πηγαινοερχόταν από τη μια άκρη στην άλλη, σήκωνε ψηλά την προβοσκίδα του και γέμιζε τον αέρα με τις κραυγές διαμαρτυρίας του. Μόλις αυτά τα μικρά χορτάσουν, μαζεύονται γύρω σου, γέρνουν πάνω σου, τυλίγουν μάλιστα την προβοσκίδα τους γύρω από το πόδι σου για να τραβήξουν την προσοχή σου.

Η Μπανιέρα των Ελεφάντων

Προς το τέλος της ημέρας είναι ώρα για μπάνιο. Όλοι οι ελέφαντες, μεγάλοι και μικροί, κατευθύνονται προς την όχθη του ποταμού Μάια Όγια, σε απόσταση μισού χιλιομέτρου. Ο ποταμός είναι ρηχός και πολύ πλατύς με μεγάλες επίπεδες πέτρες που προεξέχουν από το νερό. Τρεις ή τέσσερις γυναίκες βρίσκονται εκεί και πλένουν τα ρούχα τους, τα χτυπούν στις πέτρες για να τινάξουν τη βρωμιά και μετά τα απλώνουν για να στεγνώσουν. Από μακριά αυτά φαίνονται σαν παπλώματα με όμορφα χρώματα απλωμένα πάνω στις πέτρες. Στην απέναντι όχθη του Μάια Όγια εκτείνεται πυκνή ζούγκλα. Έτσι δημιουργείται μια γραφική και τεράστια μπανιέρα για τους ελέφαντες.

Δεν χάνουν χρόνο και, με τα μικρά επικεφαλής, αμέσως τσαλαβουτάνε στα ρηχά. Ωστόσο, όλοι διστάζουν να πέσουν στο νερό. Έτσι οι επιτηρητές τούς πετούν νερό και τους κεντρίζουν με μακριά κοντάρια. Με αυτή την ενθάρρυνση, οι ελέφαντες βυθίζονται στο νερό για να δροσιστούν. Μερικοί από τους μεγάλους πέφτουν στο νερό με το κεφάλι μισοβυθισμένο, αλλά αφήνουν την άκρη της προβοσκίδας τους να προεξέχει ώστε να χρησιμεύει σαν αναπνευστήρας. Ο ήλιος ήταν καυτός και το νερό θα πρέπει να ανακουφίζει το παχύ δέρμα τους—όπως λέει και το όνομά τους, παχύδερμα.

Ο κ. Μπράντλεϊ Φερνάντο, διευθυντής του εθνικού ζωολογικού κήπου, έχει την επίβλεψη του ορφανοτροφείου. Αυτός εξηγεί στο Ξύπνα! το σκοπό αυτού του ζωολογικού κήπου: «Αρχικά, απλώς θέλουμε να συντηρήσουμε αυτά τα ελεφαντάκια στη ζωή. Μακροπρόθεσμα σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε μια αγέλη με σκοπό την αναπαραγωγή».

Ωστόσο, ποιον πιθανό εχθρό μπορεί να έχουν αυτά τα ειρηνικά ασιατικά παχύδερμα; Αν και είναι σημαντικά μικρότερος από τον αφρικανικό ξάδελφό του, ο ενήλικος ελέφαντας της Σρι Λάνκα ζυγίζει τέσσερις και πλέον τόνους και έχει ύψος τρία μέτρα ως τους ώμους. Αυτό το τεράστιο μέγεθος και μόνο είναι αρκετό για να αποθαρρύνει τα περισσότερα σαρκοφάγα ζώα. Η λεοπάρδαλη στη Σρι Λάνκα, όπως τα λιοντάρια και οι τίγρεις σε άλλες χώρες, μένει σε απόσταση ασφαλείας από τους ενήλικους ελέφαντες.

Ποιος είναι, λοιπόν, ο πιθανός εχθρός; Ο άνθρωπος. Οι ελέφαντες χρειάζονται γη· ο άνθρωπος θέλει γη· ο άνθρωπος παίρνει τη γη. Και οι ελέφαντες της Σρι Λάνκα απειλούνται με εξαφάνιση. Τουλάχιστον, με αυτόν τον τρόπο βλέπει το ζήτημα το περιοδικό Έζιαγουίκ (Asiaweek):

«Οι αρχαίοι βασιλιάδες της Σρι Λάνκα θεωρούσαν ιερό καθήκον να προστατεύουν τα άγρια ζώα. Εξέδιδαν διατάγματα—ίσως τους πρώτους νόμους στον κόσμο για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος—και έφτιαχναν καταφύγια γύρω από τις μεγάλες δεξαμενές άρδευσης που έχτιζαν. Το κυνήγι επιτρεπόταν και ασκούνταν σε άλλες περιοχές, αλλά ποτέ δεν σκότωναν ελέφαντες για τροφή ή σπορ. Και μόνο οι βασιλιάδες είχαν την εξουσία να κρατούν αυτό το ζώο αιχμάλωτο και να το εκπαιδεύουν για βασιλικές και θρησκευτικές πομπές ή να το χρησιμοποιούν ως κατοικίδιο υποζύγιο. Όλα αυτά άλλαξαν στη διάρκεια της αποικιοκρατίας. Ο ελέφαντας άρχισε να θεωρείται πολύτιμο θήραμα».

Ο Πολιτισμός Φέρνει Προβλήματα

Παλαιότερα, ποτέ δεν σκότωναν ελέφαντες για σπορ, αλλά όταν έφτασε ο Δυτικός πολιτισμός—και μαζί του οι σπόρτσμαν—τα πράγματα άλλαξαν. Τι θα πούμε για τους κυνηγούς ελεφάντων; Το βιβλίο Πορτραίτο της Φυσικής Ιστορίας της Κεϋλάνης (Sketches of the Natural History of Ceylon), του Τζ. Έμερσον Τένεντ, παρατηρεί τα εξής: «Ένας αξιωματικός, ο ταγματάρχης Ρότζερς, σκότωσε πάνω από 1.400 ελέφαντες· κάποιος άλλος, ο λοχαγός Γκάλγουεϊ φημίζεται ότι σκότωσε τους μισούς και πλέον από αυτόν τον αριθμό· ο ταγματάρχης Σκίνερ, Αρμοστής των Οδών, σχεδόν τους ίδιους· και λιγότερο επίμονοι διεκδικητές ακολουθούν με μικρότερους αριθμούς».

Ο Τένεντ δήλωσε περαιτέρω ότι η αποικιακή κυβέρνηση πρόσφερε λίγα σελίνια ως αμοιβή για κάθε νεκρό ελέφαντα—τους θεωρούσαν παράσιτα. Σε λίγα χρόνια είχε ζητηθεί αμοιβή για 5.500 νεκρούς ελέφαντες. Ο Τένεντ καταλήγει: «Φαίνεται ότι η ακατάπαυστη σφαγή των ελεφάντων από σπόρτσμαν στην Κεϋλάνη [σημερινή Σρι Λάνκα] οφειλόταν κυρίως στην επίδραση μιας καταστροφικής τάσης, αφού τα πτώματα των ζώων ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν για κάποιο ωφέλιμο σκοπό, αλλά αφήνονταν να αποσυντεθούν και να μολύνουν τον αέρα του δάσους». Το ελεφαντόδοντο δεν αποτελούσε παράγοντα για τη σφαγή στη Σρι Λάνκα, αφού «ούτε ένας στους εκατό ελέφαντες δεν έχει χαυλιόδοντες στην Κεϋλάνη, και οι λιγοστοί που έχουν είναι αποκλειστικά αρσενικοί».

Το περιοδικό Έζιαγουίκ συνοψίζει την περιγραφή του τρόπου με τον οποίο επιδεινώθηκε η θέση των ελεφάντων στη διάρκεια της αποικιοκρατικής εποχής και μετά: «Το καταφύγιό τους στη ζούγκλα, που δεν προστατευόταν πια από κάποιο βασιλικό διάταγμα, αποψιλώθηκε για να δημιουργηθούν φυτείες τσαγιού. Το 1800 υπήρχαν πιθανώς 50.000 ελέφαντες στο νησί. Το 1900 υπήρχαν 12.000. Σήμερα, ακόμη και έπειτα από 50 χρόνια αυστηρών νόμων για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, ο πληθυσμός είναι μικρότερος από 3.000». Το περιοδικό Έζιαγουίκ επίσης υποστηρίζει ότι το ελεφαντόδοντο δεν είναι σημαντικός παράγοντας για τη σφαγή, αν και θέτει την αναλογία των ελεφάντων που έχουν χαυλιόδοντες σε 1 προς 20, αντί για 1 προς 100. Κατόπιν παραθέτει τον πραγματικό λόγο για τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι ελέφαντες της Σρι Λάνκα: «Η πραγματική απειλή είναι η αμείλικτη αναζήτηση του ανθρώπου για γη. Καθώς η καλλιέργεια επεκτείνεται προς το φυσικό τους περιβάλλον, οι ελέφαντες της Σρι Λάνκα αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση».

Το Εθνικό Πάρκο Γιάλα

Ο Δρ Ράντζεν Φερνάντο, πρόεδρος της Εταιρίας για την Προστασία των Άγριων Ζώων και της Φύσης στη Σρι Λάνκα, σχολίασε στο Ξύπνα!: «Κυρίως εξαιτίας των προσπαθειών της εταιρίας μας, ιδρύθηκε στο Γιάλα η πρώτη περιοχή διατήρησης άγριων ζώων ως καταφύγιο θηραμάτων το 1898. Το 1938 το Γιάλα έγινε το πρώτο εθνικό μας πάρκο, και άλλα συνεχίζουν να προστίθενται. Θεωρούμε αυτά τα πάρκα εθνικό θησαυρό και θέλουμε να συνεχίσουν να προστατεύουν όλα τα πολύτιμα άγρια ζώα μας».

Είχαμε προγραμματίσει ένα ταξίδι στο Εθνικό Πάρκο Γιάλα, και όσα είπε ο Φερνάντο για αυτό αύξησαν το ενδιαφέρον μας. Ευχαριστήσαμε τους επιτηρητές στο Ορφανοτροφείο Ελεφάντων Πιναγουέλα για την καλοσύνη και την ευγένεια που μας έδειξαν, αποχαιρετήσαμε τα ορφανά και τους ενήλικους ελέφαντες που απολάμβαναν ακόμη το μπάνιο τους στον ποταμό Μάια Όγια (δεν είμαι βέβαιος ότι το πρόσεξαν) και κατευθυνθήκαμε προς το Εθνικό Πάρκο Γιάλα.

Περάσαμε τρεις νύχτες εκεί σε ένα μπανγκαλόου στην ακτή του ωκεανού. Ένας οδηγός μάς πήγε να δούμε τα ζώα—δεν επιτρέπεται να βγει κανείς από το αυτοκίνητο. Είδαμε ελάφια, αγριογούρουνα, αρκετά μεγάλα ιγκουάνα, πολλά όμορφα πουλιά. Ένα παγόνι άνοιξε τη φανταχτερή ουρά του και χόρεψε ένα χορό ζευγαρώματος, οι φωλιές των υφαντών κρέμονταν από τα δέντρα, και οι πελαργοί ήταν πολύ εντυπωσιακοί με την επιβλητική ομορφιά τους. Απογοητευτήκαμε που δεν είδαμε λεοπαρδάλεις, αν και υπάρχουν εκεί. Ωστόσο, είδαμε αρκετές αγέλες από τους παλιούς μας φίλους, τους ασιατικούς ελέφαντες. Φαίνονταν ειρηνικοί και ικανοποιημένοι στο προστατευμένο πάρκο τους.

Οι ελέφαντες χρειάζονται πολύ χώρο. Και με την πληθυσμιακή έκρηξη των ανθρώπων, η αρόσιμη γη γίνεται όλο και πιο σπάνια και περιζήτητη. Οι υπέρμαχοι της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος εκφράζουν αυξανόμενες ανησυχίες για το πόσο θα παραμείνει σταθερή η δέσμευση που έχει αναλάβει η κυβέρνηση για την επιβίωση των ελεφάντων. Μόνο ο χρόνος θα δείξει.—Από ένα μέλος του προσωπικού συγγραφής του «Ξύπνα!».

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Την ώρα του μπάνιου, καλοπιάνουν τους ελέφαντες για να πέσουν στο νερό, όπου χρησιμοποιούν την προβοσκίδα τους σαν αναπνευστήρα

[Εικόνες στις σελίδες 16, 17]

Ελεφαντάκια που μένουν ορφανά στη ζούγκλα ανατρέφονται στην Πιναγουέλα ώσπου να ενηλικιωθούν