Τι Προκαλεί τις Διαταραχές της Διατροφής;

«Μια διαταραχή της διατροφής δεν εμφανίζεται ξαφνικά από το πουθενά. Αποτελεί σύμπτωμα, σημάδι που φανερώνει ότι κάτι δεν πάει καλά στη ζωή του ατόμου».—Νάνσι Κολόντνι, κοινωνική λειτουργός.

ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ της διατροφής δεν είναι κάτι το καινούριο. Η νευρική ανορεξία διαγνώστηκε επίσημα για πρώτη φορά το 1873, και αναφέρεται ότι τα συμπτώματά της είχαν ήδη παρατηρηθεί πριν από 300 χρόνια. Εντούτοις, από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα, ο αριθμός των ανορεκτικών ατόμων φαίνεται ότι αυξήθηκε δραματικά. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τη βουλιμία. Μολονότι είναι γνωστή επί αιώνες, τις τελευταίες δεκαετίες «βρέθηκε εντελώς ξαφνικά στο προσκήνιο», όπως δηλώνει ένα βιβλίο που ασχολείται με αυτό το θέμα.

Τι κρύβεται πίσω από τις διαταραχές της διατροφής; Είναι κληρονομικές ή αποτελούν μια ασυνήθιστη αντίδραση σε ένα κατεστημένο που εκθειάζει το αδυνάτισμα; Τι ρόλο παίζει το οικογενειακό περιβάλλον; Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολο να απαντηθούν. Όπως εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Νάνσι Κολόντνι, το να προσδιορίσει κάποιος μια διαταραχή της διατροφής «δεν είναι τόσο εύκολο όσο το να διαγνώσει μια αρρώστια σαν την ιλαρά ή την ανεμοβλογιά, περιπτώσεις στις οποίες ο γιατρός γνωρίζει ακριβώς ποια είναι η αιτία, πώς κόλλησε ο ασθενής, πόσο θα διαρκέσει η ασθένεια και ποια είναι η καλύτερη θεραπευτική αγωγή».

Ωστόσο, οι ερευνητές υποδεικνύουν αρκετούς παράγοντες που μπορούν να συντελέσουν στην εμφάνιση διαταραχών της διατροφής. Ας εξετάσουμε μερικούς από αυτούς.

Ένα Κατεστημένο που Εκθειάζει το Αδυνάτισμα

Στις πλούσιες χώρες, η βιομηχανία της μόδας βάζει αποστεωμένα μανεκέν να παρελαύνουν μπροστά σε νεαρά και ευεπηρέαστα άτομα, εμποτίζοντάς τα με την ιδέα ότι η ομορφιά μιας κοπέλας εξαρτάται από το πόσο αδύνατη είναι. Αυτό το διαστρεβλωμένο μήνυμα αναγκάζει πολλές γυναίκες να αγωνίζονται για να διατηρήσουν το βάρος τους σε επίπεδο που είναι και ανθυγιεινό και μη ρεαλιστικό. Η Δρ Κριστίν Ντέιβις παρατηρεί: «Η μέση γυναίκα έχει ύψος 1,65 μέτρα και βάρος 66 κιλά. Το μέσο μανεκέν έχει ύψος 1,80 μέτρα και βάρος 50 κιλά. Το ενενήντα πέντε τοις εκατό των υπόλοιπων γυναικών δεν ταιριάζει με αυτό το πρότυπο ούτε πρόκειται να ταιριάξει ποτέ».

Παρά το γεγονός αυτό, μερικές γυναίκες φτάνουν στα άκρα για να αποκτήσουν το σώμα που οι ίδιες θεωρούν ιδεώδες. Παραδείγματος χάρη, σε μια έρευνα που έγινε το 1997 και περιέλαβε 3.452 γυναίκες, το 24 τοις εκατό είπαν ότι θα ήταν διατεθειμένες να θυσιάσουν τρία χρόνια από τη ζωή τους για να φτάσουν στα κιλά που ήθελαν. Σύμφωνα με την έρευνα, μια διόλου ευκαταφρόνητη μειονότητα πιστεύει «ότι αξίζει να ζεις μόνο αν είσαι αδύνατη». Εφόσον το 22 τοις εκατό των ερωτηθέντων γυναικών είπαν ότι, από τότε που ήταν μικρές, η άποψή τους για τη σωματική εμφάνιση επηρεάστηκε από τα μανεκέν που εμφανίζονταν σε περιοδικά μόδας, το δημοσίευμα κατέληγε στο εξής συμπέρασμα: «Δεν είναι πια δυνατόν να αρνηθούμε το γεγονός ότι οι εικόνες των μανεκέν που εμφανίζονται στα μέσα ενημέρωσης ασκούν τρομακτική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι γυναίκες τον εαυτό τους».

Φυσικά, οι γυναίκες που έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να πέσουν θύματα του τεχνητού ιδεώδους το οποίο προβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης είναι εκείνες που ούτως ή άλλως δεν νιώθουν ικανοποιημένες με τον εαυτό τους. Όπως λέει η κοινωνική λειτουργός Αϊλίν Φίσμαν, «η ουσία του ζητήματος είναι η αυτοεκτίμηση». Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα που αποδέχονται την εμφάνισή τους σπανίως παρουσιάζουν ψύχωση με τη διατροφή.

Διατροφή και Συναισθήματα

Πολλοί ειδικοί λένε ότι οι διαταραχές της διατροφής δεν σχετίζονται απλώς και μόνο με το φαγητό. «Η διαταραχή της διατροφής αποτελεί σήμα κινδύνου», εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Νάνσι Κολόντνι, «που σου λέει ότι πρέπει να προσέξεις κάποια κατάσταση της ζωής σου την οποία αγνοείς ή αποφεύγεις. Η διαταραχή της διατροφής αποτελεί υπενθύμιση του γεγονότος ότι δεν μιλάς ανοιχτά για τις πιέσεις και τις απογοητεύσεις που μπορεί να περνάς».

Τι είδους πιέσεις και απογοητεύσεις; Για μερικά άτομα, αυτές μπορεί να σχετίζονται με προβλήματα μέσα στο σπίτι. Παραδείγματος χάρη, η Τζενίν Ροθ θυμάται πως, όταν ήταν παιδί, το φαγητό—και κυρίως τα γλυκά—ήταν το μέσο με το οποίο «αμυνόταν όταν οι άλλοι άρχιζαν να χτυπούν τις πόρτες και να υψώνουν τη φωνή τους». Η ίδια λέει: «Όταν διαισθανόμουν ότι θα ξεσπούσε καβγάς ανάμεσα στη μητέρα μου και στον πατέρα μου, ξαφνικά—σαν να άλλαζα κανάλι στην τηλεόραση—μεταπηδούσα με ευκολία από το αίσθημα ότι βρισκόμουν στο έλεός τους σε έναν κόσμο στον οποίο δεν υπήρχε τίποτα άλλο εκτός από εμένα και τη γλυκιά γεύση που είχα στον ουρανίσκο μου».

Μερικές φορές η διαταραχή της διατροφής μπορεί να έχει βαθύτερες ρίζες. Παραδείγματος χάρη, Το Νέο Βιβλίο για το Εφηβικό Σώμα (The New Teenage Body Book) σημειώνει: «Σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, τα άτομα που έχουν υποστεί ψυχικά τραύματα λόγω σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να προσπαθούν ασυνείδητα να προστατέψουν τον εαυτό τους κάνοντας τα σώματά τους μη ελκυστικά από σεξουαλική άποψη και επικεντρώνοντας την προσοχή τους σε κάτι ασφαλές όπως είναι η τροφή». Φυσικά, δεν θα πρέπει να βγάζει κανείς βιαστικά συμπεράσματα για το κατά πόσο το άτομο που πάσχει από κάποια διαταραχή της διατροφής έχει υποστεί σεξουαλική κακομεταχείριση.

Τα αίτια της διαταραχής της διατροφής είναι δυνατόν να βρίσκονται σε ένα περιβάλλον που μπορεί να φαίνεται ήρεμο. Μάλιστα ένα πρώτης τάξεως υποψήφιο θύμα της ανορεξίας μπορεί να είναι μια κοπέλα που ζει σε ένα περιβάλλον όπου δεν έχει την ελευθερία να παίρνει καμιά απόφαση μόνη της ή να εκφράζει τα αρνητικά της συναισθήματα. Εξωτερικά, συμμορφώνεται· αλλά, μέσα της, βρίσκεται σε αναστάτωση και νιώθει ότι δεν ελέγχει τη ζωή της. Επειδή δεν τολμάει να αντιδράσει απροκάλυπτα, επικεντρώνει την προσοχή της στο μοναδικό χαρακτηριστικό της ζωής της το οποίο μπορεί να ελέγξει—το σώμα της.

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι οι διαταραχές της διατροφής δεν αποτελούν πάντοτε αποτέλεσμα οικογενειακής αναταραχής ή ψυχικών τραυμάτων που οφείλονται σε σεξουαλική κακοποίηση. Μερικά άτομα παρουσιάζουν διαταραχές της διατροφής απλώς επειδή το σωματικό βάρος αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα στην οικογένεια. Ίσως ένας γονέας είναι υπέρβαρος ή κάνει μονίμως δίαιτα και δημιουργεί μια νοοτροπία που χαρακτηρίζεται από υπερβολική επιφυλακτικότητα—ή ακόμη και από φόβο—απέναντι στο φαγητό. Για άλλα άτομα, ένας παράγοντας είναι αυτό καθαυτό το ξεκίνημα της εφηβείας. Οι σωματικές αλλαγές που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της μετάβασης στην ενηλικίωση μπορούν να κάνουν μια κοπέλα να νιώθει ότι είναι παχιά—κυρίως όταν ωριμάζει πιο γρήγορα από τις συνομήλικές της. Μπορεί να καταφύγει σε ακραίες ενέργειες προκειμένου να εμποδίσει τις γυναικείες καμπύλες να αναπτυχθούν, αν θεωρεί τρομακτική αυτή τη μετάβαση.

Εκτός από τους συναισθηματικούς παράγοντες, μερικοί ερευνητές λένε ότι ίσως παίζει ρόλο και κάποιος οργανικός παράγοντας. Παραδείγματος χάρη, εξηγούν ότι η βουλιμία μπορεί να οφείλεται στη χημεία του εγκεφάλου του ασθενούς. Υποστηρίζουν ότι παίζει ρόλο η περιοχή εκείνη του εγκεφάλου που ελέγχει τη διάθεση και την όρεξη, καθώς και ότι αυτό μπορεί να εξηγεί το λόγο για τον οποίο, σε μερικές περιπτώσεις, τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα καταφέρνουν να καταστείλουν τα συμπτώματα του βουλιμικού ατόμου.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, οι ερευνητές δυσκολεύονται να προσδιορίσουν έναν και μοναδικό παράγοντα ο οποίος προκαλεί την ανορεξία ή τη βουλιμία. Αλλά τι μπορεί να γίνει για να βοηθηθούν τα άτομα που αγωνίζονται ενάντια σε αυτές τις διαταραχές της διατροφής;

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Τα ανορεκτικά άτομα συχνά έχουν διαστρεβλωμένη άποψη για την εμφάνισή τους

[Εικόνα στη σελίδα 8, 9]

Τα μέσα ενημέρωσης προωθούν την ιδέα ότι, για να είναι μια γυναίκα όμορφη, πρέπει να είναι αδύνατη