Κεφάλαιο 1

Έχετε Λόγους να Ενδιαφερθείτε για Άλλες Θρησκείες;

1-7. Ποια είναι μερικά γνωρίσματα των διαφόρων θρησκειών του κόσμου;

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από τον τόπο στον οποίο ζείτε, χωρίς αμφιβολία έχετε διαπιστώσει προσωπικά πώς η θρησκεία επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, ίσως και τη δική σας ζωή. Σε χώρες όπου είναι διαδεδομένος ο Ινδουισμός, θα δείτε συχνά ανθρώπους να τηρούν την πουτζά—μια τελετή που μπορεί να περιλαμβάνει προσφορές στους θεούς τους, αποτελούμενες από καρύδες, λουλούδια και μήλα. Ο ιερέας βάζει στα μέτωπα των πιστών μια βούλα κόκκινου ή κίτρινου χρώματος, το τιλάκ. Ακόμη, εκατομμύρια άνθρωποι συρρέουν κάθε χρόνο στον ποταμό Γάγγη για να εξαγνιστούν με τα νερά του.

² Σε Καθολικές χώρες, θα δείτε ανθρώπους να προσεύχονται μέσα σε εκκλησίες και καθεδρικούς ναούς, κρατώντας στα χέρια τους ένα σταυρό ή ένα ροζάριο. Οι χάντρες του ροζάριου χρησιμεύουν για την καταμέτρηση των προσευχών που αναπέμπονται ως ένδειξη αφοσίωσης στη Μαρία. Και δεν είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις μοναχές και τους ιερείς, γιατί διακρίνονται από τα μαύρα τους ενδύματα.

³ Οι Προτεσταντικές χώρες βρίθουν από παρεκκλήσια και ναούς, και την Κυριακή οι ενορίτες βάζουν συνήθως τα καλά τους ρούχα και συγκεντρώνονται για να ψάλουν ύμνους και να ακούσουν κηρύγματα. Οι κληρικοί τους φοράνε συνήθως μαύρο κουστούμι κι ένα χαρακτηριστικό κολάρο.

⁴ Στις Ισλαμικές χώρες, μπορεί κανείς να ακούσει τους Μουσουλμάνους μουεζίνηδες να φωνάζουν πέντε φορές τη μέρα από τους μιναρέδες καλώντας τους πιστούς για το σάλατ, δηλαδή την τελετουργική προσευχή. Το Άγιο Κοράνιο είναι γι’ αυτούς το ιερό βιβλίο του Ισλαμισμού. Σύμφωνα με τις Ισλαμικές δοξασίες, αυτό το βιβλίο είναι αποτέλεσμα θεϊκής αποκάλυψης και δόθηκε στον προφήτη Μωάμεθ τον έβδομο αιώνα Κ.Χ. από τον άγγελο Γαβριήλ.a

⁵ Στους δρόμους πολλών Βουδιστικών χωρών, οι μοναχοί του Βουδισμού, που συνήθως φορούν βαθυκίτρινες, μαύρες ή κόκκινες στολές, αποτελούν σύμβολο σεβασμού. Οι παμπάλαιοι ναοί με τις αναπαραστάσεις του γαλήνιου Βούδα δείχνουν πόσο αρχαία είναι η πίστη στο Βουδισμό.

⁶ Ο Σιντοϊσμός, που υπάρχει κυρίως στην Ιαπωνία, εισχωρεί στην καθημερινή ζωή, με τα οικογενειακά ιερά και με τις προσφορές στους προγόνους. Οι Ιάπωνες προσεύχονται, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, για τα πιο επίγεια πράγματα, ακόμα και για να πετύχουν στις σχολικές εξετάσεις.

⁷ Μια άλλη θρησκευτική δραστηριότητα που είναι πασίγνωστη σ’ όλο τον κόσμο είναι το έργο που κάνουν ορισμένοι άνθρωποι, καθώς πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και στέκονται στους δρόμους παρουσιάζοντας Άγιες Γραφές και έντυπα που στηρίζονται στην Αγία Γραφή. Βλέποντάς τους να κρατάνε τα περιοδικά Σκοπιά και Ξύπνα!, σχεδόν όλοι καταλαβαίνουν ότι οι άνθρωποι που κάνουν αυτό το έργο είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά.

8. Τι υποδηλώνει η ιστορία της θρησκευτικής αφοσίωσης;

⁸ Τι υποδηλώνει αυτή η τεράστια ποικιλία με την οποία εκδηλώνεται η θρησκευτική αφοσίωση σ’ όλο τον κόσμο; Ότι, εδώ και χιλιάδες χρόνια, το ανθρώπινο γένος έχει πνευματικές ανάγκες και πνευματικές επιδιώξεις. Ο άνθρωπος περνάει τη ζωή του με βάσανα και δεινά, με αμφιβολίες και ερωτήματα, περιλαμβανομένου και του αινίγματος του θανάτου. Τα θρησκευτικά συναισθήματα έχουν εκδηλωθεί με πολλούς και διάφορους τρόπους, καθώς οι άνθρωποι έχουν στραφεί στον Θεό ή στους θεούς τους, αποζητώντας ευλογίες και ανακούφιση. Ακόμη, η θρησκεία προσπαθεί να απαντήσει στις εξής σπουδαίες ερωτήσεις: Γιατί βρισκόμαστε εδώ; Πώς θα πρέπει να ζούμε; Τι επιφυλάσσει το μέλλον για το ανθρώπινο γένος;

9. Με ποιον τρόπο έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια μορφή θρησκευτικής αφοσίωσης στη ζωή τους;

⁹ Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που δηλώνουν ότι είναι άθρησκοι και ότι δεν πιστεύουν σε κάποιο θεό. Είναι άθεοι. Μια άλλη μερίδα ανθρώπων, οι αγνωστικιστές, πιστεύουν ότι ο Θεός είναι άγνωστος, ίσως και ακατάληπτος. Προφανώς, όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν αρχές ή ηθικές αξίες, όπως ακριβώς και εκείνος που δηλώνει ότι ακολουθεί μια θρησκεία δεν σημαίνει αναπόφευκτα ότι έχει αρχές και ηθικές αξίες. Αν δεχτούμε, όμως, ότι θρησκεία σημαίνει «αφοσίωση σε κάποια αρχή· απόλυτη πίστη ή πιστότητα· ευσυνειδησία· ευλαβική προσήλωση ή προσκόλληση», τότε οι περισσότεροι άνθρωποι, περιλαμβανομένων και των άθεων καθώς και των αγνωστικιστών, έχουν κάποια μορφή θρησκευτικής αφοσίωσης στη ζωή τους.—Το Συντμημένο Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης (The Shorter Oxford English Dictionary).

10. Ασκεί η θρησκεία επιρροή στο σύγχρονο κόσμο; Δώστε ένα παράδειγμα.

¹⁰ Επειδή υπάρχουν τόσο πολλές θρησκείες, σ’ έναν κόσμο που μικραίνει συνεχώς λόγω των ολοένα και πιο γρήγορων μέσων συγκοινωνίας και επικοινωνίας, η επιρροή των διαφόρων θρησκευμάτων γίνεται αισθητή σ’ όλο τον κόσμο, είτε αυτό μας αρέσει είτε όχι. Η κατακραυγή που ξέσπασε το 1989 γύρω από το βιβλίο Οι Σατανικοί Στίχοι, το συγγραφέα του οποίου μερικοί τον αποκάλεσαν ‘αποστάτη Μουσουλμάνο’, δείχνει ξεκάθαρα πώς μπορούν να εκδηλωθούν τα θρησκευτικά συναισθήματα σε παγκόσμια κλίμακα. Ισλαμιστές ηγέτες ζήτησαν να απαγορευτεί το βιβλίο, ακόμα και να θανατωθεί ο συγγραφέας. Τι κάνει τους ανθρώπους να ενεργούν με τόση δριμύτητα σε ζητήματα που έχουν σχέση με τη θρησκεία;

11. Γιατί δεν είναι εσφαλμένο να εξετάζουμε άλλα θρησκεύματα;

¹¹ Για να απαντήσουμε σ’ αυτή την ερώτηση, χρειάζεται να γνωρίζουμε ορισμένα στοιχεία για τις θρησκείες του κόσμου. Όπως λέει ο Τζέφρι Πάριντερ στο βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα (World Religions—From Ancient History to the Present): «Ένα άτομο που μελετάει διάφορες θρησκείες δεν σημαίνει απαραίτητα ότι απαρνείται την πίστη του· απεναντίας μπορεί να τη διευρύνει, βλέποντας πώς άλλοι άνθρωποι αναζήτησαν την πραγματικότητα και πόσο τους έχει καλλιεργήσει η έρευνά τους». Η γνώση οδηγεί στην κατανόηση και η κατανόηση στη διαλλακτικότητα απέναντι στους ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις.

Ποιους Λόγους Έχουμε για να Ερευνήσουμε;

12. Ποιοι παράγοντες καθορίζουν συνήθως τη θρησκεία ενός ατόμου;

¹² Έχετε ποτέ σκεφτεί ή πει: ‘Εγώ έχω τη δική μου θρησκεία. Αυτό είναι εντελώς προσωπικό ζήτημα. Δεν το συζητάω με άλλους’; Οπωσδήποτε το ζήτημα της θρησκείας είναι εντελώς προσωπικό—στην ουσία, από τότε που γεννιόμαστε, οι γονείς και οι συγγενείς μας εμφυτεύουν στη διάνοιά μας θρησκευτικές ή ηθικές αντιλήψεις. Κατά συνέπεια, εμείς συνήθως ακολουθούμε τα θρησκευτικά ιδεώδη των γονέων και των παππούδων μας. Η θρησκεία έχει σχεδόν καταλήξει να είναι ζήτημα οικογενειακής παράδοσης. Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας; Αυτό που συμβαίνει είναι ότι, σε πολλές περιπτώσεις, άλλοι αποφασίζουν ποια θα είναι η θρησκεία μας. Αυτό το ζήτημα έχει φτάσει να εξαρτάται απλώς από το πού και το πότε γεννηθήκαμε. Ή, όπως το έθεσε ο ιστορικός Άρνολντ Τόινμπι, η προσήλωση ενός ατόμου σε μια συγκεκριμένη πίστη καθορίζεται συχνά από «τον τυχαίο παράγοντα της γεωγραφικής τοποθεσίας στην οποία γεννήθηκε».

13, 14. Γιατί δεν είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι η θρησκεία που δόθηκε σε κάποιον κατά τη γέννησή του επιδοκιμάζεται αυτόματα από τον Θεό;

¹³ Είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι η θρησκεία την οποία επέβαλαν σ’ ένα άτομο κατά τη γέννησή του καλύπτει κατ’ ανάγκη ολόκληρο το φάσμα της αλήθειας; Αν είχατε γεννηθεί στην Ιταλία ή στη Νότια Αμερική, θα μεγαλώνατε ως Καθολικός, θέλοντας και μη. Αν είχατε γεννηθεί στην Ινδία, πιθανώς θα γινόσασταν αυτόματα Ινδουιστής ή, αν ήσασταν από το Παντζάμπ, ίσως γινόσασταν Σιχ. Αν οι γονείς σας ήταν από το Πακιστάν, προφανώς θα ήσασταν Μουσουλμάνος. Κι αν είχατε γεννηθεί σε κάποια Σοσιαλιστική χώρα στη διάρκεια των τελευταίων λίγων δεκαετιών, ίσως να μην είχατε άλλη εκλογή από το να ανατραφείτε ως άθεος.—Γαλάτας 1:13, 14· Πράξεις 23:6.

¹⁴ Έτσι λοιπόν, μήπως η θρησκεία που δόθηκε σε κάποιον κατά τη γέννησή του είναι αυτόματα η αληθινή θρησκεία που επιδοκιμάζεται από τον Θεό; Αν επικρατούσε αυτή η αντίληψη στη διάρκεια των χιλιετιών που πέρασαν, τότε πολλοί άνθρωποι θα ακολουθούσαν ακόμα τον πρωτόγονο σαμανισμό και τα αρχαία θρησκεύματα που θεοποιούσαν τη γονιμότητα, ισχυριζόμενοι πως ‘ό,τι αρκούσε για τους προγόνους μου αρκεί και για εμένα’.

15, 16. Ποια οφέλη απορρέουν από την εξέταση άλλων θρησκειών;

¹⁵ Επειδή στα 6.000 χρόνια που έχουν περάσει αναπτύχθηκε μεγάλη ποικιλία θρησκευτικής έκφρασης σε ολόκληρο τον κόσμο, αν καταλάβει κάποιος τι πιστεύουν άλλοι άνθρωποι και από πού προήλθαν οι πεποιθήσεις τους, θα αυξήσει τις εγκυκλοπαιδικές του γνώσεις και θα διευρύνει την αντίληψή του. Και μπορεί ακόμη να αποκτήσει μια πιο στερεή ελπίδα για το μέλλον.

¹⁶ Σε πολλές χώρες σήμερα, λόγω της μετανάστευσης και της μετακίνησης πληθυσμού, στην ίδια γειτονιά μένουν άνθρωποι που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Επομένως, αν υπάρχει αμοιβαία κατανόηση, αυτό θα οδηγήσει σε ουσιαστικότερη επικοινωνία και συνεννόηση ανάμεσα στους ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικά θρησκεύματα. Ίσως και να διαλύσει μέρος του μίσους που υπάρχει στον κόσμο εξαιτίας των θρησκευτικών διαφορών. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι μπορεί να διαφωνούν έντονα σχετικά με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, αλλά αυτό δεν είναι λόγος για να μισεί κάποιος έναν άλλο άνθρωπο απλώς και μόνο επειδή αυτός έχει διαφορετικές απόψεις.—1 Πέτρου 3:15, ΜΝΚ· 1 Ιωάννου 4:20, 21· Αποκάλυψις 2:6.

17. Γιατί δεν θα πρέπει να μισούμε εκείνους που έχουν θρησκευτικές ιδέες οι οποίες διαφέρουν από τις δικές μας;

¹⁷ Ο αρχαίος Ιουδαϊκός νόμος δήλωνε: «Δεν θέλεις μισήσει τον αδελφόν σου εν τη καρδία σου· θέλεις ελέγξει παρρησία τον πλησίον σου και δεν θέλεις υποφέρει αμαρτίαν επ’ αυτόν. Δεν θέλεις εκδικείσθαι ουδέ θέλεις μνησικακεί κατά των υιών του λαού σου· αλλά θέλεις αγαπά τον πλησίον σου ως σεαυτόν. Εγώ είμαι ο Κύριος [Ιεχωβά]». (Λευιτικόν 19:17, 18) Ο Ιδρυτής της Χριστιανοσύνης δήλωσε: «Αλλά προς εσάς τους ακούοντας λέγω· Αγαπάτε τους εχθρούς σας, αγαθοποιείτε εκείνους, οίτινες σας μισούσιν, . . . και θέλει είσθαι ο μισθός σας πολύς, και θέλετε είσθαι υιοί του Υψίστου· διότι αυτός είναι αγαθός προς τους αχαρίστους και κακούς». (Λουκάς 6:27, 35) Κάτω από τον τίτλο «Η Δοκιμασία», το Κοράνιο δηλώνει μια παρόμοια αρχή (σούρα 60:7, ΧΠ): «Ίσως κάποια μέρα ο [Αλλάχ] να σας συμφιλιώση με τους εχθρούς σας. Είναι παντοδύναμος, επιεικής και ευσπλαχνικός».

18. Γιατί μπορούμε να πούμε ότι έχει σημασία τι πιστεύουμε;

¹⁸ Παρότι, όμως, χρειάζεται να δείχνουμε διαλλακτικότητα και κατανόηση, αυτό δεν υπονοεί ότι δεν έχει σημασία το τι πιστεύουμε. Όπως δήλωσε ο ιστορικός Τζέφρι Πάριντερ: «Μερικές φορές λέγεται ότι όλες οι θρησκείες έχουν τον ίδιο στόχο, ή ότι είναι ισοδύναμοι δρόμοι που οδηγούν στην αλήθεια, ή ακόμη ότι όλες διδάσκουν τα ίδια πράγματα . . . Παρ’ όλα αυτά, η θρησκεία των αρχαίων Αζτέκων, οι οποίοι ύψωναν προς τον ήλιο τις παλλόμενες καρδιές των θυμάτων τους, σίγουρα δεν ήταν τόσο καλή όσο η θρησκεία του φιλειρηνικού Βούδα». Επιπρόσθετα, δεν είναι ο ίδιος ο Θεός αυτός που θα έπρεπε να καθορίζει τι είναι και τι δεν είναι αποδεκτό, όσον αφορά τη λατρεία;—Μιχαίας 6:8, ΜΝΚ.

Πώς θα Πρέπει να Αξιολογηθούν οι Θρησκείες;

19. Πώς θα πρέπει να επηρεάζει η θρησκεία τη διαγωγή ενός ανθρώπου;

¹⁹ Μολονότι οι περισσότερες θρησκείες έχουν ένα σύνολο δοξασιών ή δογμάτων, συχνά αυτά σχηματίζουν μια πολύ περίπλοκη θεολογία που υπερβαίνει την κατανόηση του μέσου λαϊκού ανθρώπου. Ωστόσο η αρχή της αιτίας και του αποτελέσματος εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση. Οι διδασκαλίες μιας θρησκείας θα πρέπει να επηρεάζουν την προσωπικότητα και τη διαγωγή του κάθε πιστού της. Έτσι, η διαγωγή του κάθε ανθρώπου πρέπει φυσιολογικά να αντανακλά, λίγο ή πολύ, το θρησκευτικό υπόβαθρο αυτού του ατόμου. Πώς επηρεάζει η θρησκεία σας τη δική σας ζωή; Διαπλάθει η θρησκεία σας έναν ευγενικότερο άνθρωπο; Πιο γενναιόδωρο, τίμιο, ταπεινό, διαλλακτικό και συμπονετικό; Αυτές είναι εύλογες ερωτήσεις, επειδή όπως είπε κάποιος σπουδαίος δάσκαλος μιας θρησκείας, ο Ιησούς Χριστός: «Παν δένδρον καλόν κάμνει καλούς καρπούς, το δε σαπρόν δένδρον κάμνει κακούς καρπούς. Δεν δύναται δένδρον καλόν να κάμνη καρπούς κακούς, ουδέ δένδρον σαπρόν να κάμνη καρπούς καλούς. Παν δένδρον μη κάμνον καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται. Άρα από των καρπών αυτών θέλετε γνωρίσει αυτούς».—Ματθαίος 7:17-20.

20. Ποια ερωτήματα ανακύπτουν σχετικά με τη θρησκεία και την ιστορία;

²⁰ Η παγκόσμια ιστορία πρέπει ασφαλώς να μας κάνει να σταθούμε και να σκεφτούμε τι ρόλο έχει παίξει η θρησκεία στους τόσους πολέμους που έχουν ταλαιπωρήσει το ανθρώπινο γένος και έχουν προκαλέσει ανείπωτα δεινά. Γιατί σκοτώνουν και σκοτώνονται τόσο πολλοί άνθρωποι στο όνομα της θρησκείας; Οι Σταυροφορίες, η Ιερά Εξέταση, οι διαμάχες στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Ιρλανδία, οι σφαγές μεταξύ Ιράκ και Ιράν (1980-1988), η ρήξη Ινδουιστών-Σιχ στην Ινδία—όλα αυτά τα γεγονότα δημιουργούν ασφαλώς ερωτήματα στους σκεπτόμενους ανθρώπους σχετικά με τις θρησκευτικές δοξασίες και τις ηθικές αξίες των θρησκειών.—Βλέπε το παρακάτω πλαίσιο.

21. Ποια είναι μερικά παραδείγματα της καρποφορίας του Χριστιανικού κόσμου;

²¹ Η επικράτεια του Χριστιανικού κόσμου επέδειξε αξιοσημείωτη υποκρισία σ’ αυτόν τον τομέα. Σε δυο παγκόσμιους πολέμους, Καθολικοί σκότωσαν Καθολικούς και Προτεστάντες σκότωσαν Προτεστάντες, κατ’ εντολή των «Χριστιανών» πολιτικών ηγετών τους. Αλλά η Αγία Γραφή διαχωρίζει καθαρά τα έργα της σάρκας από την καρποφορία του πνεύματος. Σχετικά με τα έργα της σάρκας, αυτή δηλώνει: «Είναι . . . πορνεία, ακαθαρσία, ασέλγεια, ειδωλολατρεία, φαρμακεία, έχθραι, έριδες, ζηλοτυπίαι, θυμοί, μάχαι, διχοστασίαι, αιρέσεις, φθόνοι, . . . μέθαι, κώμοι, και τα όμοια τούτων, περί των οποίων σας προλέγω, καθώς και προείπον, ότι οι τα τοιαύτα πράττοντες βασιλείαν Θεού δεν θέλουσι κληρονομήσει». Κι όμως, οι κατ’ όνομα Χριστιανοί κάνουν αυτά τα πράγματα αιώνες τώρα και η διαγωγή τους έχει επικροτηθεί πολλές φορές από τους κληρικούς τους.—Γαλάτας 5:19-21.

22, 23. Αντίθετα, τι καρποφορία θα πρέπει να έχει η αληθινή θρησκεία;

²² Αντίθετα, η θετική καρποφορία του πνεύματος περιγράφεται ως εξής: «Αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια· κατά των τοιούτων δεν υπάρχει νόμος». Όλες οι θρησκείες όφειλαν να παράγουν τέτοια ειρηνική καρποφορία. Αλλά το κάνουν αυτό; Το κάνει αυτό η δική σας θρησκεία;—Γαλάτας 5:22, 23.

²³ Συνεπώς, η εξέταση που γίνεται σ’ αυτό το βιβλίο, σχετικά με την αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό μέσω των θρησκειών του κόσμου, θα πρέπει να δώσει απάντηση σε μερικές από τις ερωτήσεις μας. Αλλά με τι κριτήρια θα πρέπει να αξιολογηθεί μια θρησκεία; Με τίνος το πρότυπο;

‘Εμένα, μου Αρκεί η Θρησκεία μου’

24, 25. Ποια πρόκληση παρουσιάζεται για τον κάθε άνθρωπο σε σχέση με τη θρησκεία του;

²⁴ Πολλοί άνθρωποι αρνούνται να συζητήσουν για τη θρησκεία, λέγοντας: ‘Εμένα, μου αρκεί η θρησκεία μου. Δεν κάνω κακό σε κανέναν και βοηθάω όποτε μπορώ’. Αλλά φτάνει αυτό; Είναι επαρκή τα προσωπικά μας κριτήρια για την αξιολόγηση των θρησκειών;

²⁵ Αν η θρησκεία είναι «η έκφραση της πίστης του ανθρώπου και της ευλάβειας που δείχνει προς μια υπερανθρώπινη δύναμη, την οποία αναγνωρίζει ως δημιουργό και κυβερνήτη του σύμπαντος», όπως λέει ένα λεξικό, τότε ασφαλώς το ερώτημα θα έπρεπε να είναι: Ευαρεστεί η θρησκεία μου το δημιουργό και κυβερνήτη του σύμπαντος; Σ’ αυτή την περίπτωση, εξάλλου, ο Δημιουργός θα έπρεπε να έχει το δικαίωμα να καθορίζει ποια διαγωγή, ποια λατρεία και ποια δόγματα είναι αποδεκτά και ποια όχι. Για να το κάνει αυτό, πρέπει να αποκαλύψει το θέλημά του στο ανθρώπινο γένος, και αυτή η αποκάλυψη πρέπει να είναι εύκολα διαθέσιμη και προσιτή σε όλους. Επιπλέον, τα πράγματα που αυτός αποκαλύπτει θα πρέπει πάντα να έχουν αρμονία και συνέπεια μεταξύ τους, κι ας έχουν αποκαλυφθεί με διαφορά πολλών αιώνων. Αυτό παρουσιάζει μια πρόκληση για τον κάθε άνθρωπο—να εξετάσει τα στοιχεία και να αποδείξει στον εαυτό του ποιο είναι το ευάρεστο θέλημα του Θεού.

26. Ποιο ιερό βιβλίο θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο στο ζήτημα της αληθινής λατρείας; Και γιατί;

²⁶ Ένα από τα πιο αρχαία βιβλία που ισχυρίζεται ότι γράφτηκε με θεϊκή έμπνευση είναι η Αγία Γραφή. Αυτή έχει επίσης κυκλοφορήσει και μεταφραστεί σε μεγαλύτερη κλίμακα από κάθε άλλο βιβλίο σε όλη την ιστορία. Πριν από δυο χιλιάδες χρόνια περίπου, ένας από τους συγγραφείς της είπε: «Μη συμμορφόνεσθε με τον αιώνα τούτον [αυτό το σύστημα πραγμάτων, ΜΝΚ], αλλά μεταμορφόνεσθε δια της ανακαινίσεως του νοός σας, ώστε να δοκιμάζητε [να αποδεικνύετε στους εαυτούς σας, ΜΝΚ] τι είναι το θέλημα του Θεού, το αγαθόν και ευάρεστον και τέλειον». (Ρωμαίους 12:2) Ποια θα ήταν η πηγή αυτών των αποδείξεων; Ο ίδιος συγγραφέας είπε: «Όλη η γραφή είναι θεόπνευστος και ωφέλιμος προς διδασκαλίαν, προς έλεγχον, προς επανόρθωσιν, προς εκπαίδευσιν την μετά της δικαιοσύνης, δια να ήναι τέλειος ο άνθρωπος του Θεού, ητοιμασμένος εις παν έργον αγαθόν». Επομένως, η θεόπνευστη Αγία Γραφή θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως αξιόπιστο μέτρο στο ζήτημα της αληθινής και αποδεκτής λατρείας.—2 Τιμόθεον 3:16, 17.

27. (α) Ποια είναι τα ιερά συγγράμματα μερικών θρησκειών του κόσμου; (β) Πώς θα πρέπει να θεωρούνται οι διδασκαλίες τους σε σύγκριση μ’ εκείνες της Αγίας Γραφής;

²⁷ Το αρχαιότερο τμήμα της Αγίας Γραφής γράφτηκε πριν απ’ όλα τα άλλα θρησκευτικά συγγράμματα που υπάρχουν στον κόσμο. Η Τορά, δηλαδή τα πέντε πρώτα βιβλία της Αγίας Γραφής, που αποτελούν το Νόμο τον οποίο έγραψε με θεϊκή έμπνευση ο Μωυσής, χρονολογείται από το 15ο και 16ο αιώνα Π.Κ.Χ. Σε σύγκριση με την Αγία Γραφή, τα Ινδουιστικά συγγράμματα που ονομάζονται Ριγκ-Βέδα (μια συλλογή ύμνων) συμπληρώθηκαν περίπου το 900 Π.Κ.Χ. και δεν ισχυρίζονται ότι είναι θεόπνευστα. Ο Βουδιστικός «Κανόνας των Τριών Καλαθιών» τοποθετείται στον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ. Το Κοράνιο, που ισχυρίζεται ότι έχει δοθεί από τον Θεό μέσω του αγγέλου Γαβριήλ, είναι προϊόν του έβδομου αιώνα Κ.Χ. Το Βιβλίο των Μορμόνων, το οποίο λέγεται ότι είχε δοθεί στον Τζόζεφ Σμιθ στις Ηνωμένες Πολιτείες από κάποιον άγγελο που λεγόταν Μορόνι, είναι προϊόν του 19ου αιώνα. Αν κάποια απ’ αυτά τα έργα είναι θεόπνευστα όπως υποστηρίζουν μερικοί, τότε η θρησκευτική καθοδήγηση την οποία παρέχουν δεν θα πρέπει να συγκρούεται με τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής, η οποία είναι η πρωταρχική θεόπνευστη πηγή. Θα πρέπει επίσης να δίνουν απάντηση σε μερικά από τα πιο δυσεπίλυτα ερωτήματα του ανθρώπινου γένους.

Ερωτήματα που Χρειάζονται Απάντηση

28. Ποια είναι μερικά ερωτήματα που χρειάζονται απάντηση;

²⁸ (1) Διδάσκει άραγε η Αγία Γραφή αυτά που διδάσκουν οι περισσότερες θρησκείες και που πιστεύουν πολλοί, δηλαδή ότι οι άνθρωποι έχουν αθάνατη ψυχή και ότι, όταν πεθαίνουν, αυτή η ψυχή πηγαίνει σ’ έναν «άλλο κόσμο», στον ουρανό, στην κόλαση ή στο καθαρτήριο, ή ότι επιστρέφει μετενσαρκωμένη;

(2) Διδάσκει άραγε η Αγία Γραφή ότι ο Υπέρτατος Κύριος του σύμπαντος δεν έχει όνομα; Μήπως διδάσκει ότι είναι ένας Θεός; ή ότι είναι τρία πρόσωπα σ’ έναν Θεό; ή ότι είναι πολλοί θεοί;

(3) Τι λέει η Αγία Γραφή για το ποιος ήταν ο αρχικός σκοπός του Θεού όταν δημιουργούσε το ανθρώπινο γένος για να ζει στη γη;

(4) Διδάσκει άραγε η Αγία Γραφή ότι η γη θα καταστραφεί; Ή μήπως αναφέρεται στο τέλος ή στη συντέλεια του διεφθαρμένου παγκόσμιου συστήματος;

(5) Πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί η εσωτερική ειρήνη και η σωτηρία;

29. (α) Ποια είναι η βασική αρχή που θα πρέπει να κατευθύνει την έρευνά μας για την εξεύρεση της αλήθειας; (β) Ποιες απαντήσεις παρέχει η Αγία Γραφή στα ερωτήματά μας;

²⁹ Η κάθε θρησκεία έχει διαφορετικές απαντήσεις, αλλά στην έρευνα που θα κάνουμε για να βρούμε την ‘καθαρή θρησκεία’, θα πρέπει τελικά να βγάλουμε τα συμπεράσματα που ο Θεός θέλει να βγάλουμε. (Ιακώβου 1:27) Γιατί μπορούμε να πούμε κάτι τέτοιο; Επειδή η βασική μας αρχή θα είναι: «Ας αναγνωρισθή ότι ο Θεός είναι αληθής, και κάθε άνθρωπος ψεύτης, καθώς είναι γραμμένον, Δια να αποδειχθής δίκαιος εις τα λόγια σου και να νικήσης όταν σε κρίνουν».—Ρωμαίους 3:4, ΚΔΤΚ.b

30. Ποιες είναι μερικές ερωτήσεις που θα εξεταστούν στο επόμενο κεφάλαιο;

³⁰ Τώρα που έχουμε μια βάση για να εξετάσουμε τις θρησκείες του κόσμου, ας στραφούμε στα πρώτα στάδια από τα οποία πέρασε το ανθρώπινο γένος στην αναζήτησή του για την πνευματικότητα. Τι γνωρίζουμε για το πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία; Ποια πρότυπα λατρείας καθιερώθηκαν ανάμεσα στους αρχαίους και ίσως πρωτόγονους λαούς;

Κεφάλαιο 2

Θρησκεία—Πώς Άρχισε να Υπάρχει;

1, 2. Τι έχει παρατηρηθεί όσον αφορά την αρχαιότητα της θρησκείας και την ποικιλία που παρουσιάζει;

Η ΙΣΤΟΡΙΑ της θρησκείας είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία του ίδιου του ανθρώπου. Αυτό μας λένε οι αρχαιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι. Ακόμα και στους πιο «πρωτόγονους» πολιτισμούς, δηλαδή στους υπανάπτυκτους, μπορούμε να βρούμε ενδείξεις κάποιας μορφής λατρείας. Μάλιστα Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) λέει ότι «σύμφωνα με όσα έχουν ανακαλύψει οι μελετητές μέχρι στιγμής, δεν υπήρξε ποτέ οποιοσδήποτε λαός, οπουδήποτε και σε οποιονδήποτε χρόνο, που να μην ήταν με κάποια έννοια θρησκευόμενος».

² Η θρησκεία, εκτός από την αρχαιότητα που τη χαρακτηρίζει, παρουσιάζει επίσης και μεγάλη ποικιλία. Οι κυνηγοί κεφαλών στις ζούγκλες της Βόρνεο, οι Εσκιμώοι της παγωμένης Αρκτικής, οι νομάδες της Ερήμου Σαχάρας, οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων του κόσμου—ο κάθε λαός και το κάθε έθνος πάνω στη γη έχει το θεό ή τους θεούς του και το δικό του τρόπο λατρείας. Η ποικιλομορφία που υπάρχει στη θρησκεία είναι πράγματι καταπληκτική.

3. Ποια ερωτήματα σχετικά με τις θρησκείες του κόσμου χρειάζεται να εξεταστούν;

³ Είναι λογικό να δημιουργούνται στο μυαλό μας ορισμένα ερωτήματα. Από πού προήλθαν όλες αυτές οι θρησκείες; Εφόσον υπάρχουν χαρακτηριστικές διαφορές καθώς και ομοιότητες μεταξύ τους, μήπως εμφανίστηκαν ανεξάρτητα η μια από την άλλη ή μήπως θα μπορούσαν να έχουν προέλθει από μια πηγή; Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε: Σε τελική ανάλυση, γιατί άρχισαν να υπάρχουν θρησκείες; Και πώς συνέβηκε αυτό; Οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ σπουδαίες για όλους όσοι θέλουν να βρουν την αλήθεια σχετικά με τη θρησκεία και τις θρησκευτικές δοξασίες.

Το Ζήτημα της Προέλευσης

4. Τι γνωρίζουμε για τους ιδρυτές πολλών θρησκειών;

⁴ Αναφερόμενοι στο ζήτημα της προέλευσης, οι άνθρωποι των διαφόρων θρησκειών φέρνουν στο μυαλό τους ονόματα όπως Μωάμεθ, Βούδας, Κομφούκιος και Ιησούς. Σχεδόν σε κάθε θρησκεία, μπορούμε να εντοπίσουμε μια κεντρική προσωπικότητα στην οποία αποδίδεται η εδραίωση της ‘αληθινής πίστης’. Μερικοί απ’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν μεταρρυθμιστές καθιερωμένων αντιλήψεων. Άλλοι ήταν ηθικολόγοι φιλόσοφοι. Κάποιοι άλλοι ήταν ανιδιοτελείς λαϊκοί ήρωες. Πολλοί απ’ αυτούς άφησαν συγγράμματα ή εκφράσεις που αποτέλεσαν τη βάση μιας νέας θρησκείας. Με τον καιρό, τα λόγια τους και οι πράξεις τους εμπλουτίστηκαν με περίτεχνα, διακοσμητικά στοιχεία και έλαβαν μια μυστικιστική χροιά. Μάλιστα, μερικοί απ’ αυτούς τους ηγέτες θεοποιήθηκαν κιόλας.

5, 6. Πώς εμφανίστηκαν πολλές θρησκείες;

⁵ Παρότι αυτά τα άτομα θεωρούνται οι ιδρυτές των μεγάλων θρησκειών τις οποίες γνωρίζουμε, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν επινόησαν οι ίδιοι αυτή καθεαυτή τη θρησκεία. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, άντλησαν τις διδασκαλίες τους από ήδη υπάρχουσες θρησκευτικές ιδέες, κι ας ισχυρίζονταν οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους ιδρυτές ότι είχαν θεϊκή έμπνευση γι’ αυτά που έλεγαν. Ή, άλλαξαν και τροποποίησαν υπάρχοντα θρησκευτικά συστήματα που είχαν γίνει ανεπαρκή με τον άλφα ή βήτα τρόπο.

⁶ Για παράδειγμα, ο Βούδας, σύμφωνα με όσα είναι σε θέση να βεβαιώσει η ιστορία, ήταν πρίγκιπας που είχε συγκλονιστεί από τα δεινά και τις ελεεινές συνθήκες που υπήρχαν γύρω του, σε μια κοινωνία όπου επικρατούσε ο Ινδουισμός. Ο Βουδισμός ήταν το αποτέλεσμα της αναζήτησής του για εξεύρεση λύσης στα οδυνηρά προβλήματα της ζωής. Παρόμοια, ο Μωάμεθ είχε ενοχληθεί πάρα πολύ από την ειδωλολατρία και την ανηθικότητα που χαρακτήριζαν τις θρησκευτικές συνήθειες στην περιοχή του. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει ειδικές αποκαλύψεις από τον Θεό, οι οποίες διαμόρφωσαν το Κοράνιο και αποτέλεσαν τη βάση μιας νέας θρησκευτικής κίνησης, του Ισλαμισμού. Ο Προτεσταντισμός γεννήθηκε μέσα από τον Καθολικισμό ως αποτέλεσμα της Μεταρρύθμισης η οποία άρχισε στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος διαμαρτυρήθηκε για τα συγχωροχάρτια που πουλούσε η Καθολική εκκλησία εκείνη την εποχή.

7. Ποιο ερώτημα σχετικά με τη θρησκεία εξακολουθεί να χρειάζεται μια απάντηση;

⁷ Έτσι λοιπόν, όσον αφορά τις θρησκείες που υπάρχουν σήμερα, έχουμε άφθονες πληροφορίες για την προέλευση και την εξέλιξή τους, τους ιδρυτές τους, τα ιερά τους συγγράμματα κτλ. Τι θα πούμε όμως για τις θρησκείες που υπήρχαν πριν απ’ αυτές; Και για εκείνες που υπήρξαν ακόμη πιο παλιά; Αν επιχειρήσουμε μια αρκετά μεγάλη αναδρομή στην ιστορία, αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να εξετάσουμε το ερώτημα: Πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία; Είναι ολοφάνερο ότι για να απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα, πρέπει να ξεφύγουμε από τα όρια των μεμονωμένων θρησκειών.

Πολλές Θεωρίες

8. Επί αιώνες, ποια ήταν η στάση των ανθρώπων απέναντι στη θρησκεία;

⁸ Η μελέτη της προέλευσης και της εξέλιξης της θρησκείας είναι ένας σχετικά καινούριος τομέας. Επί αιώνες, οι άνθρωποι αποδέχονταν, λίγο-πολύ, τις θρησκευτικές παραδόσεις στις οποίες είχαν γεννηθεί και με τις οποίες είχαν ανατραφεί. Οι περισσότεροι ήταν ικανοποιημένοι με τις εξηγήσεις που μεταβιβάζονταν σ’ αυτούς από τους προπάτορές τους, πιστεύοντας ότι η δική τους θρησκεία είχε την αλήθεια. Σπάνια υπήρχε λόγος να αμφισβητήσουν κάτι, ούτε και χρειαζόταν να ερευνήσουν το πώς, το πότε και το γιατί άρχισαν ορισμένα πράγματα. Μάλιστα για αιώνες, εξαιτίας του ότι τα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας ήταν περιορισμένα, λίγοι άνθρωποι γνώριζαν την ύπαρξη άλλων θρησκευτικών συστημάτων.

9. Από το 19ο αιώνα, ποιες προσπάθειες έχουν γίνει για να ανακαλυφτεί πώς και γιατί άρχισε να υπάρχει θρησκεία;

⁹ Κατά το 19ο αιώνα όμως, η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει. Η θεωρία της εξέλιξης σάρωνε τους κύκλους των διανοουμένων. Αυτή, καθώς και η εμφάνιση της επιστημονικής έρευνας, έκαναν πολλούς ανθρώπους να αμφισβητήσουν τα καθιερωμένα συστήματα, περιλαμβανομένης και της θρησκείας. Αναγνωρίζοντας πόσο ελλιπές ήταν να ψάχνουν για στοιχεία στις θρησκείες που ήδη υπήρχαν, μερικοί μελετητές στράφηκαν στα λείψανα αρχαίων πολιτισμών ή στις απόμακρες γωνιές της γης όπου υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν ακόμη σε πρωτόγονες κοινωνίες. Προσπάθησαν σ’ αυτές τις περιπτώσεις να εφαρμόσουν τις μεθόδους της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, κτλ., ελπίζοντας ότι θα ανακάλυπταν κάποιο στοιχείο σχετικά με το πώς και γιατί άρχισε να υπάρχει θρησκεία.

10. Πού κατέληξαν οι έρευνες ως προς την προέλευση της θρησκείας;

¹⁰ Πού κατέληξαν όλα αυτά; Ξαφνικά εμφανίστηκαν πολλές θεωρίες—φαίνονταν τόσες όσοι και οι ερευνητές—με τον κάθε ερευνητή να αντικρούει τον άλλον και να προσπαθεί να ξεπεράσει τον άλλον σε τόλμη και σε πρωτοτυπία. Μερικοί απ’ αυτούς τους ερευνητές κατέληξαν σε σημαντικά συμπεράσματα· το έργο κάποιων άλλων έχει απλώς ξεχαστεί. Αν πάρουμε μια εικόνα από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, αυτό θα είναι για εμάς και επιμορφωτικό και διαφωτιστικό. Θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις θρησκευτικές απόψεις των ανθρώπων που συναντάμε.

11. Εξηγήστε τη θεωρία του ανιμισμού.

¹¹ Μια θεωρία, που είναι γνωστή ως ανιμισμός, προτάθηκε από τον Άγγλο ανθρωπολόγο Έντουαρντ Τάιλορ (1832-1917). Αυτός ισχυρίστηκε ότι εμπειρίες όπως τα όνειρα, τα οράματα, οι παραισθήσεις και η άψυχη κατάσταση των πτωμάτων παρακίνησε τους πρωτόγονους ανθρώπους να συμπεράνουν ότι στο σώμα κατοικεί μια ψυχή (στη λατινική γλώσσα, άνιμα [anima]). Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία, αφού οι πρωτόγονοι ονειρεύονταν συχνά τα αγαπημένα τους πρόσωπα που είχαν πεθάνει, υπέθεσαν ότι υπήρχε μια ψυχή που συνέχιζε να ζει μετά το θάνατο, ότι αυτή εγκατέλειπε το σώμα και ζούσε σε δέντρα, σε πέτρες, σε ποτάμια και αλλού. Τελικά, οι νεκροί και τα αντικείμενα στα οποία υποτίθεται ότι κατοικούσαν έφτασαν στο σημείο να λατρεύονται ως θεοί. Κι έτσι, λέει ο Τάιλορ, γεννήθηκε η θρησκεία.

12. Εξηγήστε τη θεωρία του ανιματισμού.

¹² Ένας άλλος Άγγλος ανθρωπολόγος, ο Ρ. Ρ. Μάρετ (1866-1943), πρότεινε μια παραλλαγή του ανιμισμού, την οποία ονόμασε ανιματισμό. Ο Μάρετ, αφού μελέτησε τις δοξασίες των Μελανήσιων του Ειρηνικού Ωκεανού και των ιθαγενών της Αφρικής και της Αμερικής, συμπέρανε ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι, αντί να έχουν την έννοια της ατομικής ψυχής, πίστευαν ότι υπήρχε μια απρόσωπη ή υπερανθρώπινη δύναμη που ζωοποιούσε τα πάντα· αυτή η πίστη προκάλεσε αισθήματα δέους και φόβου στον άνθρωπο, τα οποία έγιναν η βάση της πρωτόγονης θρησκείας του. Για τον Μάρετ, η θρησκεία ήταν βασικά η συναισθηματική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στο άγνωστο. Η αγαπημένη του φράση ήταν ότι η θρησκεία «γεννήθηκε περισσότερο από παρόρμηση παρά από βαθιά σκέψη».

13. Ποια θεωρία όσον αφορά τη θρησκεία πρότεινε ο Τζέιμς Φρέιζερ;

¹³ Το 1890 ένας Σκωτσέζος επιστήμονας, ειδικός στην αρχαία λαογραφία, ο Τζέιμς Φρέιζερ (1854-1941), εξέδωσε ένα βιβλίο που άσκησε μεγάλη επιρροή, με τίτλο Το Χρυσό Κλαδί [The Golden Bough], στο οποίο υποστήριζε ότι η θρησκεία προήλθε από τη μαγεία. Σύμφωνα με τον Φρέιζερ, ο άνθρωπος προσπάθησε στην αρχή να ελέγξει τη ζωή του και το περιβάλλον του με το να μιμηθεί αυτά που έβλεπε να συμβαίνουν στη φύση. Για παράδειγμα, νόμιζε ότι μπορούσε να φέρει βροχή ραντίζοντας το έδαφος με νερό και χτυπώντας συγχρόνως τύμπανα των οποίων ο ήχος θύμιζε βροντές, και νόμιζε ότι μπορούσε να βλάψει τον εχθρό του μπήγοντας καρφίτσες σε ένα ομοίωμα. Ως επακόλουθο αυτού, άρχισαν να χρησιμοποιούνται ιεροτελεστίες, ξόρκια και μαγικά αντικείμενα σε πολλούς τομείς της ζωής. Όταν αυτά δεν απέφεραν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, τότε επιχείρησε να εξασφαλίσει τη βοήθεια των υπερανθρώπινων δυνάμεων κατευνάζοντας και ικετεύοντάς τες, και όχι προσπαθώντας να τις ελέγξει. Οι ιεροτελεστίες και τα ξόρκια έγιναν θυσίες και προσευχές, κι έτσι άρχισε να υπάρχει η θρησκεία. Παραθέτοντας τα λόγια του Φρέιζερ, η θρησκεία είναι «εξευμένιση ή συνδιαλλαγή με τις δυνάμεις που είναι ανώτερες από τον άνθρωπο».

14. Με ποιον τρόπο εξήγησε ο Ζίγκμουντ Φρόιντ την προέλευση της θρησκείας;

¹⁴ Ακόμα και ο διάσημος Αυστριακός ψυχαναλυτής Ζίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) επιχείρησε να εξηγήσει την προέλευση της θρησκείας στο βιβλίο του Τοτέμ και Ταμπού. Όπως θα περιμέναμε από έναν ψυχολόγο, η εξήγηση του Φρόιντ έλεγε ότι η πιο παλιά θρησκεία αναπτύχθηκε απ’ αυτό που ονόμασε νεύρωση για το πρότυπο του πατέρα. Αυτός υποστήριξε ότι στις πρωτόγονες κοινωνίες, όπως άλλωστε και στα κοπάδια των άγριων αλόγων και των βοοειδών, ο πατέρας ήταν ο κυρίαρχος της οικογένειας. Οι γιοι, που και μισούσαν και θαύμαζαν τον πατέρα, επαναστάτησαν και σκότωσαν τον πατέρα. Για να αποκτήσουν τη δύναμη του πατέρα, όπως ισχυρίστηκε ο Φρόιντ, ‘αυτοί οι άγριοι κανίβαλοι έφαγαν το θύμα τους’. Έπειτα, εξαιτίας των τύψεων που ένιωθαν, επινόησαν τελετές και ιεροτελεστίες για να εξιλεωθούν για την πράξη τους. Στη θεωρία του Φρόιντ, το πρότυπο του πατέρα έγινε Θεός, οι τελετές και οι ιεροτελεστίες έγιναν η πρώτη θρησκεία και η βρώση του σκοτωμένου πατέρα έγινε η παραδοσιακή μετάληψη που συνηθίζεται σε πολλές θρησκείες.

15. Τι συνέβηκε στις πιο πολλές από τις θεωρίες που προτάθηκαν για το ζήτημα της προέλευσης της θρησκείας;

¹⁵ Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε πολλές άλλες θεωρίες που προσπάθησαν να εξηγήσουν την προέλευση της θρησκείας. Όμως οι πιο πολλές έχουν ξεχαστεί και καμιά τους δεν ξεχώρισε ως πιο πιστευτή ή αποδεκτή από τις άλλες. Γιατί; Απλούστατα επειδή δεν βρέθηκε ποτέ κάποιο ιστορικό στοιχείο ή κάποια ιστορική απόδειξη για την αληθινότητα αυτών των θεωριών. Αυτές ήταν απλώς το αποτέλεσμα της φαντασίας ή των εικασιών κάποιου ερευνητή, και σύντομα παραχωρούσαν τη θέση τους στην επόμενη θεωρία που εμφανιζόταν.

Εσφαλμένο Θεμέλιο

16. Γιατί η πολυετής έρευνα δεν μπόρεσε να δώσει εξήγηση για το πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία;

¹⁶ Μετά από πολυετή έρευνα γύρω απ’ αυτό το θέμα, τώρα πολλοί έχουν συμπεράνει ότι είναι εντελώς απίθανο να σημειωθεί κάποιο θετικό βήμα προκειμένου να βρεθεί απάντηση στο ζήτημα του πώς άρχισε να υπάρχει θρησκεία. Πρώτα απ’ όλα, αυτό συμβαίνει επειδή τα κόκαλα των αρχαίων ανθρώπων και τα ερείπια που ανακαλύφτηκαν δεν μας λένε πώς σκέφτονταν αυτοί οι άνθρωποι, τι φοβόνταν ή γιατί απέδιδαν λατρεία. Οποιαδήποτε συμπεράσματα εξάγονται από τέτοια ευρήματα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, θεωρητικές εικασίες. Δεύτερον, οι θρησκευτικές συνήθειες των σημερινών πρωτόγονων, όπως τους λένε, ανθρώπων, λόγου χάρη των Αβορίγινων της Αυστραλίας, δεν είναι κατ’ ανάγκη αξιόπιστος δείκτης για να διαπιστώσουμε τι έκαναν ή τι σκέφτονταν οι άνθρωποι στους αρχαίους καιρούς. Κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά αν ή πώς άλλαξε ο πολιτισμός τους στο πέρασμα των αιώνων.

17. (α) Τι γνωρίζουν οι σύγχρονοι ιστορικοί που ασχολούνται με τις θρησκείες; (β) Για ποιο πράγμα φαίνεται ότι ενδιαφέρονται πολλοί που επιχειρούν να αναλύσουν το θέμα της θρησκείας;

¹⁷ Εξαιτίας της αβεβαιότητας που υπάρχει, το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα (World Religions—From Ancient History to the Present) συμπεραίνει ότι «ο σύγχρονος ιστορικός που ασχολείται με τις θρησκείες γνωρίζει ότι είναι αδύνατο να εντοπιστούν οι ρίζες της θρησκείας». Όσον αφορά, όμως, τις προσπάθειες των ιστορικών, το βιβλίο κάνει την εξής παρατήρηση: «Στο παρελθόν πάρα πολλοί ερευνητές που διατύπωναν τη θεωρία τους ενδιαφέρονταν όχι απλώς να περιγράψουν ή να εξηγήσουν τη θρησκεία, αλλά και να τη μειώσουν, πιστεύοντας ότι αν έδειχναν πως οι πρώτες μορφές θρησκειών βασίζονταν σε φαντασιώσεις, τότε θα μπορούσαν να υποσκάψουν την εμπιστοσύνη στις μεταγενέστερες και πιο προηγμένες θρησκείες».

18. (α) Γιατί απέτυχαν όλοι αυτοί οι ερευνητές να εξηγήσουν την προέλευση της θρησκείας; (β) Ποιες ήταν προφανώς οι πραγματικές προθέσεις των «επιστημόνων» που έκαναν έρευνες για τη θρησκεία;

¹⁸ Από αυτό το τελευταίο σχόλιο μπορούμε να καταλάβουμε γιατί διάφοροι «επιστήμονες», που έκαναν έρευνες για την προέλευση της θρησκείας, δεν παρουσίασαν βάσιμες εξηγήσεις. Η λογική μάς λέει ότι ένα σωστό συμπέρασμα εξάγεται μόνο από μια σωστή πρόταση. Αν κάποιος ξεκινάει με μια εσφαλμένη πρόταση, είναι απίθανο να καταλήξει σε ορθό συμπέρασμα. Οι επανειλημμένες αποτυχίες που είχαν οι ερευνητές «επιστήμονες» στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν λογικές εξηγήσεις θέτουν σε σοβαρή αμφισβήτηση την πρόταση πάνω στην οποία βάσισαν τις απόψεις τους. Με το να ακολουθήσουν τις προκατειλημμένες αντιλήψεις τους, αυτοί προσπάθησαν να ‘μειώσουν τη θρησκεία’ με σκοπό να μειώσουν τον Θεό.

19. Ποια είναι μια βασική αρχή που βρίσκεται πίσω από τις επιτυχείς επιστημονικές έρευνες; Παρακαλούμε, δώστε παράδειγμα.

¹⁹ Η κατάσταση μπορεί να συγκριθεί με τους πολλούς τρόπους τους οποίους ακολουθούσαν οι αστρονόμοι πριν από το 16ο αιώνα, στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν την κίνηση των πλανητών. Διατυπώθηκαν πολλές θεωρίες, αλλά καμιά τους δεν ήταν πραγματικά ικανοποιητική. Γιατί; Επειδή βασίζονταν στην υπόθεση ότι η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος και γύρω της περιστρέφονταν τα άστρα και οι πλανήτες. Ουσιαστική πρόοδος δεν επιτεύχθηκε παρά μόνο όταν οι επιστήμονες—και η Καθολική Εκκλησία—αποδέχτηκαν το γεγονός ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, αλλά περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, που είναι το κέντρο του ηλιακού συστήματος. Επειδή οι πολλές εκείνες θεωρίες απέτυχαν να εξηγήσουν τα γεγονότα, αυτό οδήγησε ορισμένα άτομα ευρείας αντίληψης, όχι στην παρουσίαση καινούριων θεωριών, αλλά στην επανεξέταση της πρότασης που αποτελούσε τη βάση των ερευνών τους. Και αυτό οδήγησε σε επιτυχία.

20. (α) Ποια ήταν η λανθασμένη πρόταση στην οποία στηριζόταν η «επιστημονική» έρευνα για την προέλευση της θρησκείας; (β) Για ποια ουσιώδη ανάγκη μίλησε ο Βολτέρος;

²⁰ Η ίδια αρχή μπορεί να εφαρμοστεί και στην έρευνα για την προέλευση της θρησκείας. Επειδή ο αθεϊσμός έχει αυξηθεί και η θεωρία της εξέλιξης έχει γίνει γενικά αποδεκτή, πολλοί άνθρωποι το θεωρούν δεδομένο ότι δεν υπάρχει Θεός. Με βάση αυτή την υπόθεση, νομίζουν ότι η εξήγηση για την ύπαρξη της θρησκείας πρέπει να αναζητηθεί στον ίδιο τον άνθρωπο—στις λειτουργίες της σκέψης του, στις ανάγκες του, στους φόβους του, στις «νευρώσεις» του. Ο Βολτέρος δήλωσε: «Αν δεν υπήρχε Θεός, θα χρειαζόταν να τον εφεύρουμε»· έτσι, ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος εφεύρε τον Θεό.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 28.

21. Ποιο λογικό συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε, βλέποντας την αποτυχία των πολλών αυτών θεωριών που αναφέρονται στην προέλευση της θρησκείας;

²¹ Αφού οι πολλές αυτές θεωρίες δεν μπόρεσαν να δώσουν μια πραγματικά ικανοποιητική απάντηση, δεν είναι πια καιρός να επανεξετάσουμε την πρόταση στην οποία στηρίχτηκαν αυτές οι έρευνες; Αντί να ματαιοπονούμε, δεν είναι λογικό να αναζητήσουμε την απάντηση κάπου αλλού; Αν θέλουμε να είμαστε άνθρωποι ευρείας αντίληψης, θα συμφωνήσουμε ότι αυτός ο τρόπος ενέργειας είναι και λογικός και επιστημονικός. Κι έχουμε ακριβώς το κατάλληλο παράδειγμα που θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε τη λογική που υπάρχει σ’ αυτή την πορεία.

Μια Αρχαία Έρευνα

22. Πώς επηρέασαν τη λατρεία των Αθηναίων οι πολλές τους θεωρίες σχετικά με τους θεούς τους;

²² Τον πρώτο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας, η Αθήνα ήταν διάσημο κέντρο μάθησης. Ωστόσο υπήρχαν ανάμεσα στους Αθηναίους πολλές διαφορετικές σχολές φιλοσοφικής σκέψης, όπως οι Επικούριοι και οι Στωικοί, που η καθεμιά είχε τις δικές της ιδέες για τους θεούς. Με βάση αυτές τις διάφορες ιδέες, αποδιδόταν λατρεία σε πολλές θεότητες και αναπτύχθηκαν διαφορετικοί τρόποι λατρείας. Ως αποτέλεσμα τούτου, η πόλη ήταν γεμάτη από χειροποίητα είδωλα και ναούς.—Πράξεις 17:16.

23. Ποια εντελώς διαφορετική άποψη σχετικά με τον Θεό παρουσίασε ο απόστολος Παύλος στους Αθηναίους;

²³ Περίπου το έτος 50 Κ.Χ., ο Χριστιανός απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Αθήνα και παρουσίασε στους Αθηναίους μια εντελώς διαφορετική άποψη. Τους είπε: «Ο Θεός, όστις έκαμε τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ, ούτος Κύριος ων του ουρανού και της γης, δεν κατοικεί εν χειροποιήτοις ναοίς, ουδέ λατρεύεται υπό χειρών ανθρώπων ως έχων χρείαν τινός, επειδή αυτός δίδει εις πάντας ζωήν και πνοήν και τα πάντα».—Πράξεις 17:24, 25.

24. Στην ουσία, τι έλεγε ο Παύλος στους Αθηναίους, όσον αφορά την αληθινή λατρεία;

²⁴ Με άλλα λόγια, ο Παύλος έλεγε στους Αθηναίους ότι ο αληθινός Θεός, ο οποίος «έκαμε τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ», δεν είναι αποκύημα της φαντασίας του ανθρώπου ούτε και υπηρετείται με τρόπους που επινοεί ο άνθρωπος. Η αληθινή θρησκεία δεν είναι απλώς μια μονόπλευρη προσπάθεια που κάνει ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει κάποια ψυχολογική του ανάγκη ή για να καθησυχάσει κάποιο φόβο του. Αντίθετα, εφόσον ο αληθινός Θεός είναι ο Δημιουργός που έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα να σκέφτεται και τη δύναμη να λογικεύεται, είναι απολύτως λογικό ότι Αυτός θα έδειχνε στον άνθρωπο έναν τρόπο για να αποκτήσει μια ικανοποιητική σχέση μαζί Του. Και, σύμφωνα με τον Παύλο, αυτό ακριβώς έκανε ο Θεός. ‘Έκαμεν εξ ενός αίματος [από έναν άνθρωπο, ΜΝΚ] παν έθνος ανθρώπων, δια να κατοικώσιν εφ’ όλου του προσώπου της γης, . . . δια να ζητώσι τον Θεό, ίσως δυνηθώσι να ψηλαφήσωσιν αυτόν και να εύρωσιν, αν και δεν είναι μακράν από ενός εκάστου ημών’.—Πράξεις 17:26, 27.

25. Εξηγήστε το κύριο σημείο του επιχειρήματος που πρόβαλε ο Παύλος σχετικά με την προέλευση του ανθρώπινου γένους.

²⁵ Προσέξτε το κύριο σημείο που τονίζει ο Παύλος: Ο Θεός ‘έκανε από έναν άνθρωπο κάθε έθνος ανθρώπων’. Μολονότι υπάρχουν σήμερα πολλά έθνη ανθρώπων, που ζουν σε ολόκληρη τη γη, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν πράγματι τους ίδιους προγόνους. Αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί όταν λέμε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τους ίδιους προγόνους, αυτό σημαίνει πολύ περισσότερα από το ότι υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων απλώς βιολογική και γενετική συγγένεια. Οι άνθρωποι συγγενεύουν μεταξύ τους και από άλλες απόψεις επίσης.

26. Τι γνωρίζουμε σχετικά με τη γλώσσα, πράγμα που υποστηρίζει το κύριο σημείο που τόνισε ο Παύλος;

²⁶ Για παράδειγμα, παρατηρήστε τι λέει για τη γλώσσα του ανθρώπου το βιβλίο Ιστορία της Λατρείας στον Κόσμο (Story of the World’s Worship). «Όσοι έχουν μελετήσει τις γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο και έχουν συγκρίνει τη μια με την άλλη έχουν να πουν κάτι, κι αυτό είναι το εξής: Όλες οι γλώσσες μπορούν να ταξινομηθούν σε οικογένειες ή κατηγορίες και όλες αυτές οι οικογένειες θεωρούνται ότι έχουν την αρχή τους σε μια κοινή πηγή». Με άλλα λόγια, οι γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο δεν εμφανίστηκαν ξεχωριστά και ανεξάρτητα η μια από την άλλη, όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι εξελικτές. Αυτοί υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι των σπηλαίων στην Αφρική, στην Ευρώπη και στην Ασία έβγαζαν στην αρχή γρυλίσματα και μουγκρητά, και τελικά ανέπτυξαν τη δική τους γλώσσα. Δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτές οι γλώσσες είχαν «την αρχή τους σε μια κοινή πηγή».

27. Γιατί είναι λογικό να σκεφτούμε ότι οι ιδέες του ανθρώπου σχετικά με τον Θεό και τη θρησκεία έχουν την αρχή τους σε μια κοινή πηγή;

²⁷ Εφόσον αυτό αληθεύει για κάτι τόσο προσωπικό και αποκλειστικά ανθρώπινο, όπως είναι η γλώσσα, δεν θα ήταν λογικό να σκεφτούμε ότι οι ιδέες του ανθρώπου σχετικά με τον Θεό και τη θρησκεία θα πρέπει να έχουν κι αυτές την αρχή τους σε μια κοινή πηγή; Στο κάτω-κάτω, η θρησκεία συνδέεται με τη σκέψη και η σκέψη συνδέεται με την ικανότητα που έχει ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί τη γλώσσα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλες οι θρησκείες ξεπήδησαν από μια θρησκεία, αλλά οι ιδέες και οι αντιλήψεις θα πρέπει να ανάγονται σε κάποια κοινή προέλευση ή πηγή θρησκευτικών ιδεών. Υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να το υποστηρίζουν αυτό; Και αν η προέλευση των θρησκειών των ανθρώπων ανάγεται πράγματι σε μια κοινή πηγή, ποια είναι αυτή η πηγή; Πώς μπορούμε να το ανακαλύψουμε αυτό;

Διαφορετικές κι Ωστόσο Παρόμοιες

28. Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε αν οι θρησκείες του κόσμου έχουν κοινή προέλευση;

²⁸ Μπορούμε να βρούμε την απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο οι γλωσσολόγοι βρήκαν τις απαντήσεις που ζητούσαν σχετικά με την προέλευση της γλώσσας. Βάζοντας τις γλώσσες τη μια δίπλα στην άλλη και παρατηρώντας τις ομοιότητές τους, ο ετυμολόγος μπορεί να αναγάγει τις διάφορες γλώσσες στην πηγή τους. Παρόμοια, βάζοντας τις θρησκείες τη μια δίπλα στην άλλη, μπορούμε να εξετάσουμε τα δόγματά τους, τους μύθους τους, τις ιεροτελεστίες τους, τις τελετές τους, τους θεσμούς τους κτλ., και να δούμε αν υπάρχουν πίσω απ’ αυτές κάποια κοινά σημεία καθώς και να διακρίνουμε πού μας οδηγούν αυτά τα κοινά σημεία, στην περίπτωση που υπάρχουν.

29. Σε τι μπορούν να αποδοθούν πολλές από τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις θρησκείες;

²⁹ Επιφανειακά, οι πολλές θρησκείες που υπάρχουν σήμερα φαίνονται πολύ διαφορετικές η μια από την άλλη. Όμως αν αγνοήσουμε τα πράγματα που είναι απλώς διακοσμητικά στοιχεία και μεταγενέστερες προσθήκες ή αν αφαιρέσουμε εκείνες τις διαφορές που οφείλονται στο κλίμα, στη γλώσσα, σε ιδιάζουσες συνθήκες της χώρας στην οποία αναπτύχθηκαν και σε άλλους παράγοντες, είναι εκπληκτικό το πόσο παρόμοιες αποδεικνύονται ότι είναι οι περισσότερες απ’ αυτές.

30. Ποιες ομοιότητες διακρίνετε μεταξύ του Ρωμαιοκαθολικισμού και του Βουδισμού;

³⁰ Για παράδειγμα, οι πιο πολλοί άνθρωποι θα πίστευαν ότι πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να βρεθούν δυο θρησκείες που να διαφέρουν η μια από την άλλη περισσότερο από ό,τι η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Δύσης και ο Βουδισμός της Ανατολής. Όμως τι διαπιστώνουμε αν παραμερίσουμε τις διαφορές που θα μπορούσαν να αποδοθούν στη γλώσσα και στον πολιτισμό; Αν είμαστε αντικειμενικοί, πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτές οι δυο θρησκείες έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Τόσο ο Καθολικισμός όσο και ο Βουδισμός είναι γεμάτοι με ιεροτελεστίες και τελετές. Αυτές περιλαμβάνουν τα κεριά, το θυμίαμα, το αγίασμα, το ροζάριο, τις εικόνες των αγίων, τα τροπάρια και τα προσευχητάρια, ακόμα και το σημείο του σταυρού. Και οι δυο θρησκείες διατηρούν ιδρύματα για μοναχούς και μοναχές και χαρακτηρίζονται από την αγαμία των ιερέων, τα ειδικά ενδύματα, τις άγιες μέρες και τις ειδικές τροφές. Βέβαια δεν τελειώνει εδώ ο κατάλογος, αλλά όσα αναφέραμε φτάνουν για να καταδείξουν αυτό το σημείο. Το ερώτημα που δημιουργείται είναι: Γιατί έχουν τόσο πολλά κοινά σημεία δυο θρησκείες που φαίνονται τόσο διαφορετικές;

31. Ποιες ομοιότητες διακρίνετε μεταξύ άλλων θρησκειών;

³¹ Η σύγκριση άλλων θρησκειών μπορεί να αποδειχτεί τόσο διαφωτιστική όσο και η σύγκριση αυτών των δυο θρησκειών. Κάνοντας τέτοιες συγκρίσεις, διαπιστώνουμε ότι ορισμένες διδασκαλίες και δοξασίες υπάρχουν σχεδόν σ’ όλες τις θρησκείες. Οι περισσότεροι είμαστε εξοικειωμένοι με δόγματα όπως αυτό της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής, της ουράνιας ανταμοιβής για όλους τους καλούς ανθρώπους, των αιώνιων βασάνων στον κάτω κόσμο για τους ασεβείς, του καθαρτηρίου, του τρισυπόστατου θεού ή μιας κεντρικής θεότητας που αποτελείται από πολλούς θεούς και της θεομήτορος ή της θεάς-βασίλισσας του ουρανού. Ωστόσο, πέρα απ’ αυτά τα δόγματα, υπάρχουν πολλοί θρύλοι και μύθοι που είναι το ίδιο κοινοί. Για παράδειγμα, υπάρχουν μύθοι για την πτώση του ανθρώπου από τη θεία χάρη εξαιτίας της παράνομης προσπάθειας που έκανε με σκοπό την επίτευξη αθανασίας, μύθοι για την αναγκαιότητα της προσφοράς θυσιών ώστε να γίνει εξιλέωση από τις αμαρτίες, για την αναζήτηση κάποιου δέντρου της ζωής ή κάποιας πηγής νεότητας, για θεούς και ημίθεους που έζησαν ανάμεσα στους ανθρώπους και παρήγαγαν υπερανθρώπινους απογόνους, και για έναν καταστροφικό κατακλυσμό που εξάλειψε σχεδόν όλη την ανθρωπότητα.a

32, 33. (α) Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από τις αξιοσημείωτες ομοιότητες που υπάρχουν μεταξύ των θρησκειών του κόσμου; (β) Ποια ερώτηση χρειάζεται να απαντηθεί;

³² Τι μπορούμε να συμπεράνουμε απ’ όλα αυτά; Παρατηρούμε ότι εκείνοι που πίστευαν σ’ αυτούς τους μύθους και τους θρύλους ζούσαν σε μέρη που απείχαν πολύ το ένα από το άλλο γεωγραφικά. Ο πολιτισμός και οι παραδόσεις τους ήταν διαφορετικές και ξεχωριστές. Τα κοινωνικά τους έθιμα δεν είχαν καμιά σχέση μεταξύ τους. Ωστόσο, όσον αφορά τις θρησκείες τους, πίστευαν σε ιδέες που έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους. Αν και δεν πίστευε ο καθένας απ’ αυτούς τους λαούς σ’ όλα τα πράγματα που αναφέρθηκαν, όλοι τους πίστευαν σε μερικά απ’ αυτά. Η εύλογη ερώτηση που ανακύπτει είναι: Γιατί; Ήταν σαν να υπήρχε μια κοινή πηγή από την οποία η κάθε θρησκεία αντλούσε, λίγο ή πολύ, τις βασικές της δοξασίες. Με το πέρασμα του χρόνου, αυτές οι βασικές ιδέες διακοσμήθηκαν και τροποποιήθηκαν, και απ’ αυτές αναπτύχθηκαν άλλες διδασκαλίες. Αλλά ο βασικός κορμός τους είναι καταφανής.

³³ Λογικά, η ομοιότητα την οποία εντοπίσαμε στις βασικές αντιλήψεις όλων αυτών των θρησκειών του κόσμου αποτελεί ισχυρή απόδειξη του ότι δεν ξεκίνησαν να υπάρχουν με το δικό τους ξεχωριστό και ανεξάρτητο τρόπο. Αντίθετα, καθώς ανατρέχουμε αρκετά πίσω στο παρελθόν, διαπιστώνουμε ότι οι ιδέες τους πρέπει να έχουν μια κοινή προέλευση. Ποια ήταν αυτή η προέλευση;

Μια Παλιά Χρυσή Εποχή

34. Ποιος θρύλος σχετικά με το ξεκίνημα του ανθρώπου είναι κοινός σε πολλές θρησκείες;

³⁴ Είναι ενδιαφέρον ότι ανάμεσα στους θρύλους που είναι κοινοί σε πολλές θρησκείες υπάρχει και κάποιος που λέει ότι το ανθρώπινο γένος είχε στο ξεκίνημά του μια χρυσή εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος ήταν απαλλαγμένος από ενοχή, ζούσε ευτυχισμένα και ειρηνικά έχοντας στενή επικοινωνία με τον Θεό, και ήταν απαλλαγμένος από την αρρώστια και το θάνατο. Αν και οι λεπτομέρειες μπορεί να διαφέρουν, η ίδια αντίληψη σχετικά με το ότι κάποτε υπήρξε ένας τέλειος παράδεισος βρίσκεται στα συγγράμματα και στους θρύλους πολλών θρησκειών.

35. Περιγράψτε την αρχαία δοξασία του Ζωροαστρισμού που αναφέρεται σε μια παλιά χρυσή εποχή.

³⁵ Η Αβέστα, που είναι το ιερό βιβλίο του Ζωροαστρισμού, μιας αρχαίας περσικής θρησκείας, μιλάει για «τον δίκαιο Γίμα, τον καλό ποιμένα», που ήταν ο πρώτος θνητός με τον οποίο συζήτησε ο Αχούρα Μάζντα (ο δημιουργός). Αυτός έλαβε οδηγίες από τον Αχούρα Μάζντα «να θρέφει, να κυβερνάει και να προσέχει τον κόσμο μου». Για να το κάνει αυτό, έπρεπε να φτιάξει για όλα τα ζωντανά πλάσματα «ένα Βαρά», μια υπόγεια κατοικία. Σ’ αυτό το Βαρά, δεν υπήρχε «ούτε καταδυνάστευση ούτε και μοχθηρία, ούτε ανοησία ούτε και βία, ούτε φτώχεια ούτε και απάτη, ούτε ισχνότητα ούτε και αναπηρία, ούτε πελώρια δόντια ούτε και υπερμεγέθη σώματα. Οι κάτοικοι δεν υπέφεραν από ελαττώματα εξαιτίας του κακού πνεύματος. Ζούσαν ανάμεσα σε ευώδη δέντρα και χρυσές κολόνες· αυτά ήταν τα μεγαλύτερα, τα καλύτερα και τα ομορφότερα στη γη· αυτοί οι ίδιοι ήταν μια ψηλή και όμορφη φυλή».

36. Ποια περιγραφή μιας «Χρυσής Εποχής» έκανε ο Έλληνας ποιητής Ησίοδος;

³⁶ Το ποίημα Έργα και Ημέραι του Ησίοδου, ενός αρχαίου Έλληνα, μιλάει για τις Πέντε Εποχές του Ανθρώπου, η πρώτη από τις οποίες ήταν η «Χρυσή Εποχή» στην οποία ο άνθρωπος απολάμβανε πλήρη ευτυχία. Ο Ησίοδος έγραψε:

Αυτή η μυθική χρυσή εποχή, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, χάθηκε όταν ο Επιμηθέας δέχτηκε να πάρει για γυναίκα του την όμορφη Πανδώρα, η οποία ήταν δώρο του Ολύμπιου θεού Δία. Μια μέρα η Πανδώρα άνοιξε το κάλυμμα του πιθαριού της και ξαφνικά βγήκαν από μέσα προβλήματα, δυστυχία και αρρώστιες, πράγματα από τα οποία το ανθρώπινο γένος δεν θα συνερχόταν ποτέ.

37. Περιγράψτε τον αρχαίο κινεζικό μύθο που μιλάει για έναν «παράδεισο» που υπήρχε στο ξεκίνημα της ιστορίας.

³⁷ Υπάρχουν επίσης αρχαίοι κινεζικοί μύθοι που λένε για μια χρυσή εποχή στις μέρες του Χουάνγκ-Τι (Κίτρινου Αυτοκράτορα), ο οποίος λέγεται ότι βασίλεψε για εκατό χρόνια στον 26ο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτός θεωρούνταν ότι εφεύρε οτιδήποτε έχει σχέση με τον πολιτισμό—το ρουχισμό και τη στέγη, τα μέσα μεταφοράς, τα όπλα και τον πόλεμο, την καλλιέργεια της γης, τη βιομηχανία, τη μεταξουργία, τη μουσική, τη γλώσσα, τα μαθηματικά, το ημερολόγιο και άλλα. Λέγεται ότι στη βασιλεία του «δεν υπήρχαν ούτε κλέφτες ούτε μάχες στην Κίνα, και οι άνθρωποι ζούσαν με ταπεινότητα και ειρήνη. Οι βροχοπτώσεις και οι καιρικές συνθήκες, που ήταν ιδανικές, απέφερναν άφθονες σοδειές τον ένα χρόνο μετά τον άλλο. Το πιο καταπληκτικό ήταν ότι τα θηρία δεν σκότωναν και τα αρπακτικά πτηνά δεν έβλαπταν. Με λίγα λόγια, η ιστορία της Κίνας ξεκίνησε με έναν παράδεισο». Μέχρι σήμερα, οι Κινέζοι εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι είναι οι απόγονοι του Κίτρινου Αυτοκράτορα.

38. Ποιο συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε απ’ όλες τις παρόμοιες μυθικές αφηγήσεις για την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου;

³⁸ Παρόμοιες μυθικές αφηγήσεις που μιλάνε για έναν καιρό ευτυχίας και τελειότητας στο ξεκίνημα της ιστορίας του ανθρώπου μπορούν να βρεθούν στις θρησκείες πολλών άλλων λαών—των Αιγυπτίων, των Θιβετιανών, των Περουβιανών, των Μεξικανών και άλλων. Μήπως ήταν απλώς από σύμπτωση που όλοι αυτοί οι λαοί—οι οποίοι ζούσαν απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο και που είχαν εντελώς διαφορετικούς πολιτισμούς, γλώσσες και έθιμα—διατηρούσαν τις ίδιες ιδέες σχετικά με την προέλευσή τους; Μήπως ήταν απλώς τυχαίο ή συμπτωματικό το ότι όλοι τους διάλεξαν να εξηγήσουν την αρχή της ύπαρξής τους με τον ίδιο τρόπο; Η λογική και η πείρα μάς λένε ότι θα ήταν αδύνατο να είναι έτσι τα πράγματα. Απεναντίας, πρέπει να υπάρχουν ενσωματωμένα σ’ όλους αυτούς τους μύθους κάποια κοινά στοιχεία αλήθειας σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου και της θρησκείας του.

39. Ποια σύνθετη εικόνα μπορεί να συναρμολογηθεί από τα στοιχεία τα οποία είναι κοινά στους πολλούς μύθους που υπάρχουν σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου;

³⁹ Πράγματι, πολλά κοινά στοιχεία είναι ευδιάκριτα σ’ όλους τους διαφορετικούς μύθους σχετικά με την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου. Όταν τα συναρμολογήσουμε, τότε αρχίζει να διαφαίνεται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Αυτή δείχνει πώς ο Θεός δημιούργησε τον πρώτο άντρα και την πρώτη γυναίκα και τους έβαλε σε έναν παράδεισο. Στην αρχή ήταν πολύ ευχαριστημένοι και ευτυχισμένοι, όμως σε λίγο έγιναν στασιαστικοί. Αυτός ο στασιασμός οδήγησε στην απώλεια του τέλειου παράδεισου, του οποίου τη θέση πήραν ο κόπος και ο μόχθος, ο πόνος και τα δεινά. Τελικά οι άνθρωποι έγιναν τόσο κακοί που ο Θεός τούς τιμώρησε στέλνοντας ένα μεγάλο κατακλυσμό ο οποίος κατέστρεψε τους πάντες, εκτός από μια οικογένεια. Καθώς αυτή η οικογένεια πολλαπλασιαζόταν, μερικοί απόγονοι ενώθηκαν και άρχισαν να χτίζουν έναν πελώριο πύργο περιφρονώντας τον Θεό. Ο Θεός ανέτρεψε τα κακόβουλα σχέδιά τους συγχέοντας τη γλώσσα τους και διασκορπίζοντάς τους στα πέρατα της γης.

40. Εξηγήστε τη σχέση της Αγίας Γραφής με τους μύθους που μιλούν για την προέλευση των θρησκειών του ανθρώπου.

⁴⁰ Μήπως αυτή η σύνθετη εικόνα είναι προϊόν της διανοητικής προσπάθειας κάποιου ατόμου; Όχι. Βασικά αυτή είναι η εικόνα που παρουσιάζεται στην Αγία Γραφή, στα πρώτα 11 κεφάλαια του βιβλίου της Γένεσης. Μολονότι δεν πρόκειται να εξετάσουμε εδώ την αυθεντικότητα της Αγίας Γραφής, ας σημειωθεί ότι η αφήγηση της Αγίας Γραφής σχετικά με τα πρώτα στάδια της ιστορίας του ανθρώπου αντανακλάται στα κύρια στοιχεία πολλών μύθων.b Η αφήγηση αποκαλύπτει ότι, καθώς η ανθρώπινη φυλή άρχισε να διασκορπίζεται πέρα από τη Μεσοποταμία, οι άνθρωποι πήραν μαζί τους τις αναμνήσεις τους, τις εμπειρίες τους και τις ιδέες τους οπουδήποτε κι αν πήγαν. Με τον καιρό αυτές εμπλουτίστηκαν και τροποποιήθηκαν, κι έτσι έγιναν ο πυρήνας της θρησκείας σ’ όλα τα μέρη του κόσμου. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε την αντιστοιχία την οποία αναφέραμε προηγουμένως, η αφήγηση της Γένεσης αποτελεί την αρχική, ολοκάθαρη πηγή από την οποία απορρέουν οι βασικές ιδέες για την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου και της λατρείας, τις οποίες ιδέες βρίσκουμε στις διάφορες θρησκείες του κόσμου. Σ’ αυτές οι άνθρωποι πρόσθεσαν τις δικές τους δοξασίες και συνήθειες, όμως η ομοιότητα που υπάρχει είναι καταφανής.

41. Τι θα πρέπει να έχετε υπόψη σας καθώς θα μελετάτε τα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου;

⁴¹ Στα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου, θα εξετάσουμε λεπτομερέστερα πώς ξεκίνησαν να υπάρχουν και πώς αναπτύχθηκαν μερικές συγκεκριμένες θρησκείες. Θα βρείτε ότι είναι πολύ διαφωτιστικό να παρατηρήσετε, όχι μόνο πώς η κάθε θρησκεία διαφέρει από τις άλλες, αλλά και πώς μοιάζει με τις άλλες. Θα μπορέσετε επίσης να παρατηρήσετε πού βρίσκεται η κάθε θρησκεία στο χρονοδιάγραμμα της ανθρώπινης ιστορίας και της ιστορίας της θρησκείας, πώς το ιερό βιβλίο ή τα ιερά συγγράμματά της σχετίζονται μ’ αυτά άλλων θρησκειών, πώς ο ιδρυτής ή ο ηγέτης της επηρεάστηκε από άλλες θρησκευτικές ιδέες και πώς η ίδια επηρέασε τη διαγωγή και την ιστορία των ανθρώπων. Έχοντας υπόψη σας αυτά τα σημεία, η μελέτη της μακρόχρονης αναζήτησης του ανθρώπου για τον Θεό θα σας βοηθήσει να διακρίνετε πιο καθαρά την αλήθεια όσον αφορά τη θρησκεία και τις θρησκευτικές διδασκαλίες.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 23]

Η εμφάνιση της επιστημονικής έρευνας και η θεωρία της εξέλιξης έκαναν πολλούς ανθρώπους να αμφισβητήσουν τη θρησκεία

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 34]

Είναι σαν να υπήρχε μια κοινή πηγή από την οποία η κάθε θρησκεία αντλούσε τις βασικές της δοξασίες

[Πλαίσιο στη σελίδα 28]

Γιατί Είναι ο Άνθρωπος Θρησκευόμενο Ον;

▪ Ο Τζον Μπ. Νος τονίζει τα εξής στο βιβλίο του Οι Θρησκείες του Ανθρώπου (Man’s Religions): «Όλες οι θρησκείες λένε με τον άλφα ή βήτα τρόπο ότι ο άνθρωπος δεν είναι, και δεν μπορεί να είναι, αυτοτελής. Συνδέεται ζωτικά με διάφορες εξωτερικές, σε σχέση με αυτόν, δυνάμεις της Φύσης και της Κοινωνίας, και εξαρτάται από αυτές. Είτε αμυδρά είτε καθαρά, ξέρει ότι δεν είναι ένα ανεξάρτητο κέντρο δύναμης ικανό να σταθεί ξέχωρα από τον κόσμο».

Παρόμοια, το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα λέει: «Η μελέτη της θρησκείας αποκαλύπτει ότι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της είναι η σφοδρή επιθυμία για αξίες στη ζωή, η πίστη ότι η ζωή δεν είναι τυχαία και άσκοπη. Η αναζήτηση για την ανεύρεση σκοπού οδηγεί προς την πίστη σε μια δύναμη ισχυρότερη από τον άνθρωπο και τελικά οδηγεί προς μια παγκόσμια και υπερανθρώπινη διάνοια που έχει την πρόθεση και τη θέληση να διαφυλάξει τις ανώτατες αξίες της ανθρώπινης ζωής».

Έτσι, η θρησκεία ικανοποιεί μια βασική ανάγκη του ανθρώπου, όπως ακριβώς και η τροφή ικανοποιεί την πείνα που νιώθουμε. Ξέρουμε ότι με το να τρώμε χωρίς διάκριση όταν πεινάμε, ίσως κοπεί η πείνα μας· μακροπρόθεσμα, όμως, αυτό θα βλάψει την υγεία μας. Για να ζούμε με υγεία, χρειαζόμαστε τροφή που να είναι υγιεινή και θρεπτική. Με τον ίδιο τρόπο, χρειαζόμαστε υγιεινή πνευματική τροφή για να διατηρήσουμε την πνευματική μας υγεία. Γι’ αυτό άλλωστε, μας λέει η Αγία Γραφή: ‘Ο άνθρωπος δεν ζη με μόνον άρτον, αλλ’ ο άνθρωπος ζη με πάντα λόγον εξερχόμενον εκ του στόματος του Ιεχωβά’.—Δευτερονόμιον 8:3.

[Χάρτης στη σελίδα 39]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Καθώς η ανθρώπινη φυλή διασκορπίστηκε πέρα από τη Μεσοποταμία, οι άνθρωποι πήραν μαζί τους τις θρησκευτικές τους ιδέες και αναμνήσεις

ΒΑΒΥΛΩΝΑ

ΛΥΔΙΑ

ΣΥΡΙΑ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΑΣΣΥΡΙΑ

ΜΗΔΙΑ

ΕΛΑΜ

ΠΕΡΣΙΑ

[Εικόνες στη σελίδα 21]

Άνθρωποι όπως ο Βούδας, ο Κομφούκιος και ο Λούθηρος άλλαξαν προηγούμενα θρησκευτικά συστήματα· δεν επινόησαν αυτή καθεαυτή τη θρησκεία

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Ο Αυστριακός ψυχαναλυτής Ζίγκμουντ Φρόιντ απέδωσε τη θρησκεία στο φόβο για το πρότυπο του πατέρα

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Η πρόταση ότι η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος οδήγησε σε εσφαλμένα συμπεράσματα σχετικά με τις κινήσεις των πλανητών

[Εικόνες στη σελίδα 33]

Βουδισμός και Ρωμαιοκαθολικισμός—γιατί εμφανίζουν τόσο πολλά κοινά σημεία;

Βουδιστική θεά του ελέους, η οποία λατρεύεται στην Κίνα, μαζί με ένα βρέφος

Η Μαντόνα του Καθολικισμού με τον Ιησού ως βρέφος

Θιβετιανός Βουδιστής καθώς χρησιμοποιεί τον τροχό των προσευχών και το ροζάριο

Καθολική καθώς χρησιμοποιεί το ροζάριο

[Εικόνα στη σελίδα 36]

Κινεζικοί μύθοι μιλάνε για μια χρυσή εποχή στη διάρκεια της βασιλείας του Χουάνγκ-Τι (Κίτρινου Αυτοκράτορα) σε μυθικούς χρόνους

Κεφάλαιο 3

Κοινά Στοιχεία στη Μυθολογία

1-3. (α) Γιατί θα πρέπει να μας ενδιαφέρουν οι μύθοι; (β) Τι θα εξετάσουμε σ’ αυτό το κεφάλαιο;

ΓΙΑΤΙ να ασχοληθούμε με μύθους; Δεν είναι αυτοί απλώς φανταστικές αφηγήσεις από το μακρινό παρελθόν; Ενώ αληθεύει ότι πολλοί μύθοι βασίζονται στη φαντασία, υπάρχουν όμως και άλλοι που βασίζονται σε γεγονότα. Πάρτε για παράδειγμα τους μύθους και τους θρύλους που απαντώνται σ’ όλο τον κόσμο και που βασίζονται στον παγκόσμιο Κατακλυσμό, γεγονός το οποίο εξιστορείται στην Αγία Γραφή.

² Ένας λόγος για τον οποίο αξίζει να ασχοληθούμε με μύθους είναι ότι αυτοί αποτελούν θεμέλιο δοξασιών και τελετών που εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα σε διάφορες θρησκείες. Για παράδειγμα, η δοξασία της αθανασίας της ψυχής μπορεί να εντοπιστεί σε αρχαίους ασσυροβαβυλωνιακούς μύθους, έπειτα στην αιγυπτιακή, στην ελληνική και στη ρωμαϊκή μυθολογία και από εκεί στο Χριστιανικό κόσμο, στη θεολογία του οποίου έχει γίνει βασικό δόγμα. Οι μύθοι αποδεικνύουν ότι ο αρχαίος άνθρωπος έψαχνε να βρει κάποιους θεούς, καθώς και νόημα στη ζωή. Σ’ αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε με συντομία ορισμένα από τα κοινά θέματα που εμφανίζονται στους μύθους των σημαντικότερων πολιτισμών του κόσμου. Καθώς θα ανασκοπούμε αυτές τις μυθολογίες, θα παρατηρήσουμε πώς η δημιουργία, ο Κατακλυσμός, οι ψεύτικοι θεοί και ημίθεοι, η αθανασία της ψυχής και η λατρεία του ήλιου κάνουν συχνά την εμφάνισή τους ως κοινά στοιχεία στο μωσαϊκό της μυθολογίας. Αλλά γιατί θα πρέπει να συμβαίνει αυτό;

³ Πολύ συχνά υπάρχει ένας πυρήνας που αποτελείται από ιστορικά στοιχεία, όπως λόγου χάρη από κάποιο άτομο ή γεγονός που αργότερα μεγαλοποιήθηκε ή παραποιήθηκε, φτιάχνοντας έτσι το μύθο. Ένα απ’ αυτά τα ιστορικά στοιχεία είναι η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τη δημιουργία.a

Γεγονότα και Φανταστικές Αφηγήσεις Σχετικά με τη Δημιουργία

4, 5. Ποιες ήταν μερικές από τις δοξασίες της ελληνικής μυθολογίας;

⁴ Οι μύθοι για τη δημιουργία είναι άφθονοι, αλλά κανένας τους δεν έχει την απλή λογική που έχει η αφήγηση της Αγίας Γραφής που αναφέρεται στη δημιουργία. (Γένεσις, κεφάλαια 1, 2) Για παράδειγμα, η αφήγηση που υπάρχει στην ελληνική μυθολογία έχει βάρβαρα χαρακτηριστικά. Ο πρώτος Έλληνας που κατέγραψε μύθους με συστηματικό τρόπο ήταν ο Ησίοδος, ο οποίος έγραψε τη Θεογονία του τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτός εξηγεί με ποιον τρόπο άρχισαν να υπάρχουν οι θεοί και ο κόσμος. Ξεκινάει αναφέροντας τη Γαία (Γη), η οποία γεννάει τον Ουρανό. Ο λόγιος Τζάσπερ Γκρίφιν, στην Ιστορία του Κλασικού Κόσμου, Έκδοση Οξφόρδης (The Oxford History of the Classical World), εξηγεί τι συμβαίνει στη συνέχεια:

⁵ «Ο Ησίοδος αφηγείται τη γνωστή στον Όμηρο ιστορία της διαδοχής των ουράνιων θεών. Στην αρχή ο Ουρανός ήταν ο υπέρτατος θεός, αλλά αυτός καταπίεζε τα παιδιά του και η Γαία παρότρυνε το γιο του τον Κρόνο να τον ευνουχίσει. Έπειτα, ο Κρόνος καταβρόχθιζε τα ίδια του τα παιδιά, μέχρι που η γυναίκα του η Ρέα του έδωσε να φάει μια πέτρα αντί για τον Δία· ο Δίας ανατράφηκε στην Κρήτη, ανάγκασε τον πατέρα του να εξεμέσει τα αδέλφια του, και μαζί τους, καθώς και με τη βοήθεια άλλων, νίκησε τον Κρόνο και τους Τιτάνες του και τους έριξε στον Τάρταρο».

6. Σύμφωνα με τον Τζάσπερ Γκρίφιν, ποια είναι η προφανής πηγή πολλών ελληνικών μύθων;

⁶ Από ποια πηγή άντλησαν οι Έλληνες αυτούς τους παράξενους μύθους; Ο ίδιος συγγραφέας απαντάει: «Η αρχική προέλευσή τους φαίνεται ότι ήταν βασικά σουμεριακή. Σ’ αυτές τις ιστορίες της ανατολής βρίσκουμε μια διαδοχή θεών καθώς και αναφορές σε ευνουχισμό, σε καταβρόχθιση και στην ύπαρξη κάποιας πέτρας, οι οποίες επαναλαμβάνονται με τρόπους που, αν και ποικίλλουν, δείχνουν ότι η ομοιότητα με τον Ησίοδο δεν είναι σύμπτωση». Πρέπει να στραφούμε στην αρχαία Μεσοποταμία και στην αρχαία Βαβυλώνα ως την πηγή πολλών μύθων που εισχώρησαν σε άλλους πολιτισμούς.

7. (α) Γιατί δεν είναι εύκολο να βρούμε πληροφορίες για αρχαίους κινεζικούς μύθους; (β) Πώς εξηγεί ένας κινεζικός μύθος τη δημιουργία της γης και του ανθρώπου; (Παράβαλε Γένεσις 1:27· 2:7.)

⁷ Η αρχαία μυθολογία της παραδοσιακής κινεζικής θρησκείας δεν είναι πάντα εύκολο να καθοριστεί, επειδή πολλά γραπτά αρχεία καταστράφηκαν στην περίοδο 213-191 Π.Κ.Χ.b Ωστόσο, μερικοί μύθοι διασώθηκαν, όπως αυτός που περιγράφει πώς σχηματίστηκε η γη. Ο Άντονι Κρίστι, καθηγητής της ανατολικής τέχνης, γράφει: «Μαθαίνουμε ότι το Χάος ήταν σαν το αβγό μιας κότας. Δεν υπήρχε ούτε ο Ουρανός ούτε η Γη. Από το αβγό γεννήθηκε ο Παν-κου, ενώ από τα βαριά στοιχεία του έγινε η Γη και από τα ελαφριά στοιχεία ο Ουρανός. Ο Παν-κου παριστάνεται ως νάνος, φορώντας δέρμα αρκούδας ή μανδύα από φύλλα. Επί 18.000 χρόνια η απόσταση ανάμεσα στη Γη και στον Ουρανό μεγάλωνε κατά τρία μέτρα κάθε μέρα, και ανάλογα μεγάλωνε και ο Παν-κου έτσι ώστε το σώμα του γέμισε το κενό που δημιουργήθηκε. Όταν πέθανε, τα διάφορα μέρη του σώματός του έγιναν στοιχεία της φύσης. . . . Από τους ψύλλους που είχε στο σώμα του έγινε η ανθρώπινη φυλή».

8. Σύμφωνα με τη μυθολογία των Ίνκα, πώς ήρθαν σε ύπαρξη οι γλώσσες;

⁸ Από τη Νότια Αμερική μάς έρχεται ένας μύθος των Ίνκα που εξηγεί πώς κάποιος μυθικός δημιουργός έδωσε την ικανότητα ομιλίας στο κάθε έθνος. «Στο κάθε έθνος έδωσε τη γλώσσα που θα μιλούσε στο εξής . . . Έδωσε στο καθένα ύπαρξη και ψυχή καθώς και τους άντρες και τις γυναίκες και διέταξε το κάθε έθνος να βυθιστεί κάτω από τη γη. Γι’ αυτό, όλα τα έθνη μπήκαν μέσα στη γη και βγήκαν από τους τόπους στους οποίους αυτός τα διόρισε να μένουν». (Οι Μύθοι και οι Τελετές των Ίνκα [The Fables and Rites of the Ynkas], του Κριστόμπαλ ντε Μολίνια του Κούζο, που παρατίθεται στο Μυθολογία της Νότιας Αμερικής [South American Mythology]) Σ’ αυτή την περίπτωση φαίνεται ότι η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τη σύγχυση των γλωσσών που έγινε στη Βαβέλ είναι ο πυρήνας των ιστορικών στοιχείων που υπάρχει σ’ αυτόν το μύθο των Ίνκα. (Γένεσις 11:1-9) Όμως τώρα ας στρέψουμε την προσοχή μας στον Κατακλυσμό, τον οποίο περιγράφει η Αγία Γραφή στα εδάφια Γένεσις 7:17-24.

Ο Κατακλυσμός—Γεγονός ή Μύθος;

9. (α) Τι μας λέει η Αγία Γραφή για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη γη πριν από τον Κατακλυσμό; (β) Τι έπρεπε να κάνει ο Νώε και η οικογένειά του για να σωθούν από τον Κατακλυσμό;

⁹ Πηγαίνοντάς μας πίσω κάπου 4.500 χρόνια, περίπου στο 2.500 Π.Κ.Χ., η Αγία Γραφή μάς λέει ότι ορισμένοι στασιαστικοί πνευματικοί γιοι του Θεού υλοποιήθηκαν παίρνοντας ανθρώπινη μορφή και «έλαβον εις εαυτούς γυναίκας». Αυτή η αφύσικη διασταύρωση παρήγαγε τους βίαιους Νεφιλείμ, που ήταν «οι δυνατοί, οι έκπαλαι άνδρες ονομαστοί». Η άνομη διαγωγή τους επηρέασε τον προκατακλυσμιαίο κόσμο σε τέτοιο βαθμό που ο Ιεχωβά είπε: ‘Θέλω εξαλείψει τον άνθρωπον, τον οποίον εποίησα, από προσώπου της γης· . . . επειδή μετεμελήθην ότι εποίησα αυτούς. Ο δε Νώε εύρε χάριν ενώπιον Ιεχωβά’. Κατόπιν η αφήγηση συνεχίζει αναφέροντας τα συγκεκριμένα και πρακτικά βήματα που έπρεπε να κάνει ο Νώε για να σώσει από τον Κατακλυσμό τον εαυτό του, καθώς επίσης και την οικογένειά του και διάφορα είδη ζώων.—Γένεσις 6:1-8, 13–8:22· 1 Πέτρου 3:19, 20· 2 Πέτρου 2:4· Ιούδα 6.

10. Γιατί δεν θα πρέπει να θεωρείται μύθος η αφήγηση της Αγίας Γραφής για τον Κατακλυσμό;

¹⁰ Οι σύγχρονοι κριτικοί έχουν χαρακτηρίσει μύθο την αφήγηση της Γένεσης σχετικά με τα προκατακλυσμιαία γεγονότα. Παρ’ όλα αυτά, την ιστορία για τον Νώε την αποδέχονταν και την πίστευαν πιστοί άντρες, όπως ο Ησαΐας, ο Ιεζεκιήλ, ο Ιησούς Χριστός και οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Επίσης υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι αντανακλάται σε πάρα πολλές μυθολογικές αφηγήσεις σ’ όλο τον κόσμο, περιλαμβανομένου του αρχαίου Έπους του Γιλγαμές καθώς και των μύθων της Κίνας, των Αζτέκων, των Ίνκα και των Μάγια. Έχοντας υπόψη την αφήγηση της Αγίας Γραφής, ας εξετάσουμε τώρα την ασσυροβαβυλωνιακή μυθολογία καθώς και τι αναφέρει αυτή για κάποιον κατακλυσμό.c—Ησαΐας 54:9· Ιεζεκιήλ 14:20· Ματθαίος 24:37· Εβραίους 11:7.

Ο Κατακλυσμός και ο Θεάνθρωπος Γιλγαμές

11. Σε τι βασίζονται αυτά που γνωρίζουμε για το Έπος του Γιλγαμές;

¹¹ Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή περίπου 4.000 χρόνων, συναντούμε το φημισμένο ακκαδικό μύθο που λέγεται Έπος του Γιλγαμές. Ό,τι γνωρίζουμε γι’ αυτό βασίζεται κυρίως σ’ ένα κείμενο σφηνοειδούς γραφής που προέρχεται από τη βιβλιοθήκη του Ασουρμπανιπάλ, ο οποίος βασίλεψε στην αρχαία Νινευή.

12. Ποιος ήταν ο Γιλγαμές και γιατί δεν ήταν δημοφιλής; (Παράβαλε Γένεσις 6:1, 2.)

¹² Πρόκειται για την εξιστόρηση των άθλων του Γιλγαμές, ο οποίος περιγράφεται ως δύο τρίτα θεός και ένα τρίτο άνθρωπος, δηλαδή ως ημίθεος. Μια μετάφραση αυτού του έπους λέει: «Στην Ουρούκ έχτισε τείχη, ένα μεγάλο οχυρό, και τον πανάγιο ναό Εανά για το θεό του στερεώματος τον Ανού και για την Ιστάρ, τη θεά του έρωτα . . . , τη δέσποινά μας του έρωτα και του πολέμου». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 45, όπου υπάρχει κατάλογος ασσυροβαβυλωνιακών θεών και θεαινών.) Όμως ο Γιλγαμές δεν ήταν και τόσο ευχάριστο άτομο. Οι κάτοικοι της Ουρούκ παραπονέθηκαν στους θεούς: «Με τη λαγνεία που έχει δεν αφήνει καμιά παρθένα στον αγαπημένο της, ούτε κόρη πολεμιστή ούτε και γυναίκα ευγενούς».

13. (α) Πώς αντέδρασαν οι θεοί, και τι έκανε ο Γιλγαμές; (β) Ποιος ήταν ο Ουτναπιστίμ;

¹³ Πώς αντέδρασαν οι θεοί όταν άκουσαν τις διαμαρτυρίες των ανθρώπων; Η θεά Αρούρου δημιούργησε τον Ενκίντου με σκοπό να είναι ο άνθρωπος που θα αντιμετώπιζε τον Γιλγαμές. Αυτοί όμως, αντί να είναι εχθροί, έγιναν στενοί φίλοι. Το έπος λέει αργότερα ότι ο Ενκίντου πέθανε. Συντετριμμένος ο Γιλγαμές αναφώνησε: «Όταν πεθάνω, δεν θα γίνω κι εγώ όπως κι ο Ενκίντου; Συμφορά έχει μπει στα σωθικά μου. Φοβούμενος το θάνατο, περιπλανιέμαι στη στέπα». Αυτός ήθελε να μάθει το μυστικό της αθανασίας κι έτσι ξεκίνησε για να βρει τον Ουτναπιστίμ, που είχε επιζήσει από τον κατακλυσμό και είχε λάβει αθανασία σαν εκείνη των θεών.

14. (α) Ποιες οδηγίες δόθηκαν στον Ουτναπιστίμ; (Παράβαλε Γένεσις 6:13-16.) (β) Ποια ήταν η κατάληξη της επικής περιήγησης του Γιλγαμές;

¹⁴ Τελικά ο Γιλγαμές βρίσκει τον Ουτναπιστίμ, ο οποίος του λέει την ιστορία του κατακλυσμού. Όπως αναφέρεται στην πινακίδα ΙΑ΄ του Έπους, που είναι γνωστή ως Πινακίδα του Κατακλυσμού, ο Ουτναπιστίμ αφηγείται τις οδηγίες που του δόθηκαν για τον κατακλυσμό: «Γκρέμισε (αυτό) το σπίτι, φτιάξε ένα πλοίο! Παράτησε τα υπάρχοντά σου, προσπάθησε να σώσεις τη ζωή σου. . . . Στο πλοίο να πάρεις μαζί σου το σπέρμα όλων των ζωντανών πραγμάτων». Δεν σας φαίνεται αυτό κάπως παρόμοιο μ’ εκείνα που αναφέρει η Αγία Γραφή για τον Νώε και τον Κατακλυσμό; Αλλά ο Ουτναπιστίμ δεν μπορεί να χορηγήσει αθανασία στον Γιλγαμές. Ο Γιλγαμές επιστρέφει απογοητευμένος στην Ουρούκ. Η αφήγηση τελειώνει με το θάνατό του. Το γενικό μήνυμα του έπους είναι η λύπη και η απόγνωση που φέρνει ο θάνατος και η μεταθανάτια κατάσταση. Εκείνοι οι αρχαίοι λαοί δεν βρήκαν τον Θεό της αλήθειας και της ελπίδας. Ωστόσο, η σχέση του έπους με την απλή αφήγηση της Αγίας Γραφής που αναφέρεται στην προκατακλυσμιαία περίοδο είναι ολοφάνερη. Ας εξετάσουμε τώρα την αφήγηση του Κατακλυσμού όπως εμφανίζεται σε άλλους μύθους.

Ο Μύθος του Κατακλυσμού σε Άλλους Πολιτισμούς

15. Γιατί μας ενδιαφέρει ο σουμεριακός μύθος περί κατακλυσμού;

¹⁵ Ακόμα πιο παλιός από την αφήγηση που περιλαμβάνεται στο Έπος του Γιλγαμές είναι ο σουμεριακός μύθος που μιλάει για τον «Ζιουσούδρα, ο οποίος αντιστοιχεί με τον Νώε της Αγίας Γραφής, και περιγράφεται ως ευλαβής, θεοφοβούμενος βασιλιάς που πάντοτε αναζητούσε να βρει θεϊκές αποκαλύψεις σε όνειρα ή σε ξόρκια». (Αρχαία Κείμενα της Εγγύς Ανατολής που Σχετίζονται με την Παλαιά Διαθήκη [Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament]) Σύμφωνα με την ίδια πηγή, αυτός ο μύθος «αποτελεί τη χαρακτηριστικότερη περίπτωση ανευρεθέντος κειμένου της σουμεριακής λογοτεχνίας που προσεγγίζει τη Βιβλική αφήγηση». Ο βαβυλωνιακός και ο ασσυριακός πολιτισμός, οι οποίοι ήταν μεταγενέστεροι, επηρεάστηκαν από το σουμεριακό.

16. Από ποια πηγή θα μπορούσαν να προέρχονται οι κινεζικοί μύθοι για τον κατακλυσμό;

¹⁶ Το βιβλίο Κίνα—Μια Ιστορία Τέχνης [China—A History in Art] μάς λέει ότι ένας από τους αρχαίους κυβερνήτες της Κίνας ήταν ο Γιου, «ο νικητής του Μεγάλου Κατακλυσμού. Ο Γιου διοχέτευσε τα νερά του κατακλυσμού σε ποτάμια και θάλασσες για να μπορέσει να επανεγκατασταθεί ο λαός του». Ο Τζόζεφ Κάμπελ, ειδικός σε θέματα μυθολογίας, έγραψε τα εξής σχετικά με μια περίοδο της ιστορίας της Κίνας, την «Περίοδο των Μεγάλων Δέκα»: «Η αρχαία μυθολογία της εποχής των Τσου αναφέρει δέκα αυτοκράτορες σ’ αυτή τη σημαντική περίοδο που τερματίζεται με έναν Κατακλυσμό. Επομένως, φαίνεται ότι αυτό που έχουμε εδώ ίσως είναι μια τοπική εκδοχή του καταλόγου που περιέχει τη διαδοχή των αρχαίων Σουμέριων βασιλιάδων». Ο Κάμπελ παρέθεσε στη συνέχεια κι άλλα παραδείγματα κινεζικών μύθων τα οποία «ενίσχυαν το επιχείρημα που θεωρεί τη Μεσοποταμία ως την πηγή των μύθων». Αυτό μας επαναφέρει στην ίδια βασική πηγή πολλών μύθων. Ωστόσο, η ιστορία του Κατακλυσμού εμφανίζεται επίσης και στην ήπειρο της Αμερικής, για παράδειγμα στο Μεξικό κατά την περίοδο των Αζτέκων το 15ο και 16ο αιώνα Κ.Χ.

17. Ποιους μύθους για τον κατακλυσμό είχαν ο Αζτέκοι;

¹⁷ Η μυθολογία των Αζτέκων ανέφερε τέσσερις προγενέστερες εποχές, στην πρώτη από τις οποίες οι κάτοικοι της γης ήταν γίγαντες. (Αυτό μας θυμίζει και πάλι τους Νεφιλείμ, τους γίγαντες που αναφέρονται στην Αγία Γραφή στο εδάφιο Γένεσις 6:4.) Αυτή η μυθολογία περιλάμβανε έναν πρωτόγονο μύθο για τον κατακλυσμό, σύμφωνα με τον οποίο «τα πάνω νερά συγχωνεύτηκαν με τα κάτω νερά, εξαφανίζοντας τους ορίζοντες και μετατρέποντας τα πάντα σ’ έναν ατέρμονα παγκόσμιο ωκεανό». Ο θεός που έλεγχε τη βροχή και τα νερά ήταν ο Τλάλοκ. Η βροχή του όμως ήταν ακριβή, «με αντάλλαγμα το αίμα των θυσιασμένων θυμάτων των οποίων τα δάκρυα που έπεφταν παρίσταναν και προκαλούσαν τις βροχοπτώσεις». (Μυθολογία—Μια Εικονογραφημένη Εγκυκλοπαίδεια [Mythology—An Illustrated Encyclopedia]). Ένας άλλος μύθος λέει ότι στην τέταρτη εποχή κυβερνούσε η Τσαλτσιγουιτλίκουε, η θεά του νερού, της οποίας ο κόσμος εξολοθρεύτηκε από έναν κατακλυσμό. Οι άνθρωποι διασώθηκαν με το να γίνουν ψάρια!

18. Ποιες αφηγήσεις επικρατούν στη μυθολογία της Νότιας Αμερικής; (Παράβαλε Γένεσις 6:7, 8· 2 Πέτρου 2:5.)

¹⁸ Και οι Ίνκα, παρόμοια, είχαν τους μύθους τους περί Κατακλυσμού. Ο Βρετανός συγγραφέας Χάρολντ Όσμπορν δηλώνει: «Τα πιο συχνά χαρακτηριστικά στους μύθους της Νότιας Αμερικής είναι ίσως οι ιστορίες σχετικά με κάποιον κατακλυσμό . . . Οι μύθοι σχετικά με κάποιον κατακλυσμό είναι πολύ διαδεδομένοι και στους ορεσίβιους λαούς και στις φυλές των πεδινών τροπικών περιοχών. Ο κατακλυσμός συνδέεται συνήθως με τη δημιουργία και με κάποια φανέρωση του δημιουργού-θεού. . . . Μερικές φορές θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα της θεϊκής τιμωρίας που αφανίζει την υπάρχουσα ανθρωπότητα προκειμένου να εμφανιστεί ένα καινούριο γένος».

19. Περιγράψτε το μύθο των Μάγια σχετικά με τον κατακλυσμό.

¹⁹ Και οι Μάγια, στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική, είχαν κι αυτοί τους μύθους τους που περιλάμβαναν έναν παγκόσμιο κατακλυσμό, ή χαϊγιοκοκάμπ, που σημαίνει «νερό πάνω από τη γη». Ο Καθολικός επίσκοπος Λας Κάσας έγραψε ότι οι Ινδιάνοι της Γουατεμάλας «το έλεγαν αυτό Μπούτικ, μια λέξη που σημαίνει κατακλυσμό με πολλά νερά καθώς και την τελική κρίση, γι’ αυτό και πιστεύουν ότι πρόκειται να συμβεί ένα άλλο Μπούτικ, ένας άλλος κατακλυσμός και μια άλλη κρίση, όχι με νερό, αλλά με φωτιά». Κι άλλοι πολλοί μύθοι σχετικά με τον κατακλυσμό υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο, αλλά οι λίγοι που παρατέθηκαν εδώ αρκούν για να επιβεβαιώσουν τον πυρήνα των μύθων, το ιστορικό γεγονός που αναφέρεται στο βιβλίο της Γένεσης.

Η Ευρύτατα Διαδεδομένη Δοξασία της Αθανασίας της Ψυχής

20. Τι έλεγε η ασσυροβαβυλωνιακή δοξασία σχετικά με τη μεταθανάτια ζωή;

²⁰ Δεν έχουν όμως όλοι οι μύθοι τη βάση τους σε γεγονότα ή στην Αγία Γραφή. Στην αναζήτησή του για τον Θεό, ο άνθρωπος ακολούθησε εσφαλμένη πορεία, εξαπατημένος από την πλάνη της αθανασίας. Όπως θα δούμε στις σελίδες αυτού του βιβλίου, η δοξασία της αθανασίας της ψυχής και οι διάφορες παραλλαγές της είναι μια κληρονομιά χιλιάδων ετών που έχει φτάσει μέχρι εμάς. Οι λαοί του αρχαίου ασσυροβαβυλωνιακού πολιτισμού πίστευαν ότι υπάρχει μεταθανάτια ζωή. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας [New Larousse Encyclopedia of Mythology] εξηγεί: «Κάτω από τη γη και πέρα από την άβυσσο του Απσού [που ήταν γεμάτη γλυκό νερό και περιέβαλλε τη γη], υπήρχαν οι καταχθόνιες κατοικίες στις οποίες κατέβαιναν οι άνθρωποι όταν πέθαιναν. Εκεί ήταν η ‘Χώρα χωρίς γυρισμό’ . . . Οι ψυχές των νεκρών—οι εντιμού—‘φορώντας, σαν τα πουλιά, ένα ένδυμα από φτερά’, βρίσκονται η μια πάνω στην άλλη, σ’ αυτή την περιοχή του αιώνιου σκότους». Σύμφωνα με το μύθο, αυτόν τον καταχθόνιο κόσμο τον κυβερνούσε η θεά Ερεσκίγκαλ, η «Πριγκίπισσα της μεγάλης γης».

21. Σύμφωνα μ’ αυτά που πίστευαν οι Αιγύπτιοι, τι συνέβαινε στους νεκρούς;

²¹ Και οι Αιγύπτιοι επίσης είχαν τη δική τους άποψη για την αθανασία της ψυχής. Πριν καταλήξει η ψυχή σε κάποιο καταφύγιο ευτυχίας, έπρεπε να ζυγιστεί με αντιστάθμισμα τη Μάατ, τη θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης, της οποίας σύμβολο ήταν το φτερό της αλήθειας. Σ’ αυτή τη διαδικασία συνέβαλλε είτε ο Άνουβις, ο θεός που είχε κεφάλι τσακαλιού, είτε ο Ώρος, το γεράκι. Αν λάβαινε την επιδοκιμασία του Όσιρη, αυτή η ψυχή θα κέρδιζε τη μακαριότητα που έχουν και οι θεοί. (Βλέπε την εικόνα στη σελίδα 50.) Όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, διακρίνουμε κι εδώ ως κοινό στοιχείο τη βαβυλωνιακή αντίληψη της αθανασίας της ψυχής η οποία διαμορφώνει τη θρησκεία, τη ζωή και τις πράξεις των ανθρώπων.

22. Ποια αντίληψη είχαν οι Κινέζοι για τους νεκρούς και τι έκαναν για να τους βοηθήσουν;

²² Η παλιά κινέζικη μυθολογία περιλάμβανε την πίστη στην επιβίωση μετά το θάνατο και την ανάγκη που ένιωθαν οι άνθρωποι να κρατούν τους προγόνους τους ευτυχισμένους. Οι πρόγονοι «θεωρούνταν ζωντανά και ισχυρά πνεύματα, που ενδιαφέρονταν ζωηρά για την ευημερία των ζωντανών απογόνων τους, αλλά και που μπορούσαν να θυμώσουν και να επιβάλουν τιμωρίες αν τα δυσαρεστούσαν». Έπρεπε να βοηθούν τους νεκρούς με κάθε τρόπο, όπως με το να τους δίνουν συντρόφους όταν πέθαιναν. Έτσι, «μαζί με μερικούς βασιλιάδες της περιόδου των Σανγκ . . . θάφτηκαν από εκατό μέχρι τριακόσιοι άνθρωποι, οι οποίοι θανατώθηκαν για να τους υπηρετούν στον άλλο κόσμο. (Αυτή η συνήθεια συνδέει την αρχαία Κίνα με την Αίγυπτο, την Αφρική, την Ιαπωνία και άλλα μέρη, όπου γίνονταν παρόμοιες θυσίες.)» (Οι Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions], από τον Τζον Μπ. Νος) Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η πίστη στην αθανασία της ψυχής οδήγησε σε ανθρωποθυσίες.—Αντιπαράβαλε Εκκλησιαστής 9:5, 10· Ησαΐας 38:18, 19.

23. (α) Στην ελληνική μυθολογία, ποιος και τι ήταν ο Άδης; (β) Τι είναι ο Άδης σύμφωνα με την Αγία Γραφή;

²³ Οι Έλληνες, που είχαν επινοήσει πολλούς θεούς στη μυθολογία τους, ενδιαφέρονταν κι αυτοί για τους νεκρούς και τον προορισμό τους. Σύμφωνα με τους μύθους, υπεύθυνος στο βασίλειο του ζοφερού σκότους ήταν ένας γιος του Κρόνου και αδελφός των θεών Δία και Ποσειδώνα. Το όνομά του ήταν Άδης και το βασίλειό του είχε το ίδιο όνομα μ’ αυτόν. Πώς έφταναν στον Άδη οι ψυχές των νεκρών;d

24. (α) Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, τι συνέβαινε στον κάτω κόσμο; (β) Ποια ομοιότητα με το Έπος του Γιλγαμές υπήρχε στην ελληνική μυθολογία;

²⁴ Η συγγραφέας Έλεν Σουίτσερ εξηγεί: «Υπήρχαν . . . τρομακτικά όντα στον κάτω κόσμο. Υπήρχε ο Χάροντας, ο οποίος οδηγούσε τη βάρκα που μετέφερε από τον κόσμο των ζωντανών στον κάτω κόσμο αυτούς που είχαν πεθάνει πρόσφατα. Ο Χάροντας απαιτούσε να του δίνουν αμοιβή για τη μεταφορά με τη βάρκα του [από τη μια όχθη του ποταμού, ο οποίος λεγόταν Στυξ, στην άλλη] και οι Έλληνες, όταν έθαβαν τους νεκρούς τους, έβαζαν συνήθως ένα νόμισμα κάτω από τη γλώσσα τους για να έχουν εκείνοι τα απαραίτητα ναύλα. Οι πεθαμένες ψυχές που δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν τα ναύλα παρέμεναν στη λάθος όχθη του ποταμού, σ’ ένα είδος ενδιάμεσου σταθμού, και μπορεί να επέστρεφαν για να βασανίσουν τους ζωντανούς».e

25. Ποιοι επηρεάστηκαν από τις ελληνικές ιδέες σχετικά με την ψυχή;

²⁵ Οι ελληνικοί μύθοι σχετικά με την ψυχή επηρέασαν κατόπιν τις ρωμαϊκές αντιλήψεις, και οι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτων (περίπου 427-347 Π.Κ.Χ.), επηρέασαν πάρα πολύ τους πρώτους αποστάτες Χριστιανούς στοχαστές, οι οποίοι δέχτηκαν τη διδασκαλία της αθανασίας της ψυχής και την ενσωμάτωσαν στις δοξασίες τους, αν και αυτή δεν είχε καμιά Γραφική βάση.

26, 27. Πώς θεωρούσαν το θάνατο οι Αζτέκοι, οι Ίνκα και οι Μάγια;

²⁶ Οι Αζτέκοι, οι Ίνκα και οι Μάγια πίστευαν κι αυτοί στην αθανασία της ψυχής. Ο θάνατος ήταν γι’ αυτούς ένα μυστήριο, όπως ήταν και για άλλους πολιτισμούς. Είχαν τις δικές τους τελετές και δοξασίες ώστε να μπορούν να συνηθίζουν στην ιδέα του θανάτου. Όπως εξηγεί ο αρχαιολόγος ιστορικός Βίκτορ Γ. φον Χάγκεν στο βιβλίο του Τα Αρχαία Βασίλεια του Ήλιου στην Ήπειρο της Αμερικής [The Ancient Sun Kingdoms of the Americas]: «Στην πραγματικότητα, οι νεκροί ζούσαν: απλώς είχαν περάσει από μια φάση σε κάποια άλλη· ήταν αόρατοι, αψηλάφητοι, άτρωτοι. Οι νεκροί . . . είχαν γίνει τα αόρατα μέλη της φυλής».—Αντιπαράβαλε Κριταί 16:30· Ιεζεκιήλ 18:4, 20.

²⁷ Η ίδια πηγή μάς λέει ότι «οι Ινδιάνοι [Ίνκα] πίστευαν στην αθανασία· μάλιστα πίστευαν ότι ο άνθρωπος δεν πεθαίνει ποτέ, . . . απλώς το νεκρό σώμα ζωντάνευε και ερχόταν κάτω από την επήρεια των αόρατων δυνάμεων». Και οι Μάγια πίστευαν στην ψυχή και στην ύπαρξη 13 ουρανών και 9 κολάσεων. Έτσι λοιπόν, όπου κι αν στραφούμε, βλέπουμε ότι οι άνθρωποι δεν ήθελαν να παραδεχτούν την πραγματικότητα του θανάτου, και βρήκαν στήριγμα στην αθανασία της ψυχής.—Ησαΐας 38:18· Πράξεις 3:23.

28. Ποιες είναι μερικές διαδεδομένες δοξασίες στην Αφρική;

²⁸ Παρόμοια, και οι μυθολογίες της Αφρικής αναφέρονται στην ύπαρξη ψυχής που συνεχίζει να ζει. Πολλοί Αφρικανοί νιώθουν δέος απέναντι στις ψυχές των νεκρών. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας δηλώνει: «Αυτή η δοξασία συνδέεται και με την πεποίθηση ότι η ψυχή συνεχίζει να υπάρχει μετά θάνατον. Οι μάγοι μπορούν να επικαλούνται τις ψυχές για να τους βοηθήσουν ώστε να αυξηθούν οι δυνάμεις τους. Οι ψυχές των νεκρών μετενσαρκώνονται πολλές φορές σε σώματα ζώων ή ακόμα μετεμψυχώνονται και σε φυτά». Εξαιτίας αυτού, οι Ζουλού δεν σκοτώνουν ορισμένα φίδια τα οποία πιστεύουν ότι είναι πνεύματα συγγενών.

29. Εξηγήστε ποιοι είναι οι μύθοι μερικών φυλών στη νότια Αφρική. (Παράβαλε Γένεσις 2:15-17· 3:1-5.)

²⁹ Οι Μασάι στη νοτιοανατολική Αφρική πιστεύουν ότι ο δημιουργός, που τον ονομάζουν ’Νγκ άι, στέλνει σε κάθε άνθρωπο της φυλής Μασάι ένα φύλακα άγγελο για προστασία. Μόλις πεθάνει ο πολεμιστής, ο άγγελος παίρνει την ψυχή του και την πηγαίνει στον άλλο κόσμο. Η Λαρούς, από την οποία παραθέσαμε προηγουμένως, περιέχει ένα μύθο των Ζουλού σχετικά με το θάνατο, ο οποίος μιλάει για τον πρώτο άνθρωπο, τον Ουνκουλουνκούλου, που σ’ αυτόν το μύθο γίνεται το υπέρτατο ον. Αυτός έστειλε το χαμαιλέοντα να πει στο ανθρώπινο γένος: «Οι άνθρωποι δεν θα πεθαίνουν!» Ο χαμαιλέοντας πήγαινε αργά και χασομερούσε στο δρόμο. Γι’ αυτό ο Ουνκουλουνκούλου έστειλε τη σαύρα με ένα άλλο μήνυμα που έλεγε: «Οι άνθρωποι θα πεθαίνουν!» Η σαύρα έφτασε πρώτη, «κι από τότε κανένας άνθρωπος δεν γλίτωσε από το θάνατο». Με κάποιες παραλλαγές, ο ίδιος μύθος υπάρχει στις φυλές Μπετσουάνα, Μπασότο και Μπαρόνγκα.

30. Σε αυτό το βιβλίο, τι θα διαπιστώσουμε ακόμη περισσότερο σχετικά με την ψυχή;

³⁰ Καθώς θα συνεχίζουμε τη μελέτη γύρω από την αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό, θα διαπιστώσουμε ακόμη περισσότερο πόσο σημαντικός υπήρξε, κι εξακολουθεί να είναι, για το ανθρώπινο γένος ο μύθος της αθανασίας της ψυχής.

Η Λατρεία του Ήλιου και οι Ανθρωποθυσίες

31. (α) Τι πίστευαν οι Αιγύπτιοι για το θεό-ήλιο Ρα; (β) Πώς αντιπαραβάλλεται αυτό με ό,τι λέει η Αγία Γραφή; (Ψαλμός 19:4-6)

³¹ Η μυθολογία της Αιγύπτου περιλαμβάνει ένα εκτεταμένο πάνθεο από θεούς και θεές. Όπως συνέβηκε και σε πολλές άλλες αρχαίες κοινωνίες, καθώς οι Αιγύπτιοι αναζητούσαν τον Θεό, στράφηκαν προς τη λατρεία αυτού που συντηρούσε την καθημερινή τους ζωή—του ήλιου. Έτσι, δίνοντάς του το όνομα Ρα (Άμων-Ρα), προσκυνούσαν τον υπέρτατο κύριο του ουρανού, ο οποίος κάθε μέρα ταξίδευε με βάρκα από την ανατολή ως τη δύση. Όταν έπεφτε η νύχτα, έπαιρνε έναν επικίνδυνο δρόμο που περνούσε μέσα από τον κάτω κόσμο.

32. Περιγράψτε μια από τις γιορτές του θεού της φωτιάς Σιουτεκούτλι (Γουέιγουεϊτεοτλ).

³² Οι ανθρωποθυσίες ήταν κοινό χαρακτηριστικό της λατρείας του ήλιου, χαρακτηριστικό που περιλαμβανόταν στη θρησκεία των Αζτέκων, των Ίνκα και των Μάγια. Οι Αζτέκοι τελούσαν ένα συνεχή κύκλο θρησκευτικών γιορτών, κάνοντας ανθρωποθυσίες για τους διάφορους θεούς τους, ιδιαίτερα στη λατρεία του θεού-ήλιου Τεσκατλιπόκα. Επίσης, στη γιορτή του θεού της φωτιάς Σιουτεκούτλι (Γουέιγουεϊτεοτλ), «οι αιχμάλωτοι χόρευαν μαζί με τους κατακτητές τους και . . . έβαζαν τους αιχμαλώτους να γυρίζουν γύρω από μια εκτυφλωτική φωτιά κι έπειτα τους έριχναν στα κάρβουνα και τους έβγαζαν ενόσω ήταν ακόμη ζωντανοί για να τους κόψουν τις καρδιές τους, που ακόμη πάλλονταν, και να τις προσφέρουν στους θεούς».—Τα Αρχαία Βασίλεια του Ήλιου στην Ήπειρο της Αμερικής.

33. (α) Τι περιλάμβανε η λατρεία των Ίνκα; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για τις ανθρωποθυσίες; (Παράβαλε 2 Βασιλέων 23:5, 11· Ιερεμίας 32:35· Ιεζεκιήλ 8:16.)

³³ Ακόμη πιο νότια, η θρησκεία των Ίνκα είχε τις δικές της θυσίες και τους δικούς της μύθους. Η λατρεία των αρχαίων Ίνκα περιλάμβανε θυσίες παιδιών και ζώων ως προσφορά στο θεό-ήλιο Ίντι και στον Βιρακότσα, το δημιουργό.

Μυθικοί Θεοί και Θεές

34. Ποιοι αποτελούσαν την πιο επιφανή τριάδα των Αιγυπτίων και ποιους ρόλους είχε ο καθένας τους;

³⁴ Η πιο επιφανής από τις τριάδες των Αιγυπτίων είναι αυτή που αποτελείται από την Ίσιδα, η οποία είναι σύμβολο της θεϊκής μητρότητας· από τον Όσιρη, τον αδελφό και σύζυγό της· και τον Ώρο, το γιο τους, που συνήθως παριστάνεται ως γεράκι. Η Ίσις απεικονίζεται σε μερικά αιγυπτιακά αγάλματα προσφέροντας το στήθος της στο γιο της, εικόνα που θυμίζει έντονα τα αγάλματα και τους πίνακες του Χριστιανικού κόσμου που έχουν ως θέμα την παρθένα και το παιδί της και που ήρθαν στο προσκήνιο έπειτα από δυο χιλιάδες και πλέον χρόνια. Με τον καιρό, ο σύζυγος της Ίσιδος, ο Όσιρης, έγινε δημοφιλής ως ο θεός των νεκρών, επειδή πρόσφερε την ελπίδα αιώνιας ευτυχισμένης ζωής στον άλλο κόσμο για τις ψυχές των νεκρών.

35. Ποια ήταν η Άθωρ και ποια ήταν η κύρια γιορτή που γινόταν προς τιμή της κάθε χρόνο;

³⁵ Η Άθωρ ήταν για τους Αιγυπτίους η θεά του έρωτα και της χαράς, της μουσικής και του χορού. Αυτή έγινε η βασίλισσα των νεκρών, γιατί τους βοηθούσε να φτάσουν στον ουρανό με μια σκάλα. Όπως εξηγεί η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας, προς τιμή της γίνονταν μεγάλες γιορτές, «προ πάντων την Πρωτοχρονιά, που ήταν η επέτειος της γέννησής της. Πριν ξημερώσει, οι ιέρειες έβγαζαν έξω στο προαύλιο την εικόνα της Άθωρ για να τη χτυπήσουν οι ακτίνες του ανατέλλοντα ήλιου. Η χαρά που συνόδευε την περίσταση ήταν αφορμή για ένα πραγματικό καρναβάλι, και η μέρα τελείωνε με τραγούδια και μεθύσι». Μήπως άλλαξε καθόλου ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, χιλιάδες χρόνια αργότερα;

36. (α) Σε ποιο θρησκευτικό πλαίσιο βρέθηκε ο Ισραήλ το 16ο αιώνα Π.Κ.Χ.; (β) Ποια ειδική σημασία είχαν οι Δέκα Πληγές;

³⁶ Οι Αιγύπτιοι είχαν επίσης πολλούς ζωόμορφους θεούς και θεές στο πάνθεό τους, όπως ο Άπις το βόδι, ο Βαναδέδ ο κριός, η βατραχόμορφη Χεκτ, η Άθωρ η αγελάδα και ο Σεμπέκ ο κροκόδειλος. (Ρωμαίους 1:21-23) Σ’ αυτό το θρησκευτικό πλαίσιο βρέθηκαν υποδουλωμένοι οι Ισραηλίτες το 16ο αιώνα Π.Κ.Χ. Για να τους απελευθερώσει ο Ιεχωβά, ο Θεός του Ισραήλ, από τον πείσμονα ζυγό του Φαραώ, χρειάστηκε να στείλει δέκα διαφορετικές πληγές εναντίον της Αιγύπτου. (Έξοδος 7:14–12:36) Αυτές οι πληγές είχαν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ταπεινώσουν τους μυθικούς θεούς της Αιγύπτου.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 62.

37. (α) Τι χαρακτήρα είχαν μερικοί θεοί των Ρωμαίων; (β) Πώς η διαγωγή των θεών επηρέαζε τους ακολούθους τους; (γ) Τι εμπειρία είχαν στα Λύστρα ο Παύλος και ο Βαρνάβας;

³⁷ Ας προχωρήσουμε τώρα στους θεούς της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης. Η Ρώμη δανείστηκε από την αρχαία Ελλάδα πολλούς θεούς μαζί με τις αρετές και τις ακολασίες τους. (Βλέπε πλαίσια, σελίδες 43 και 66.) Για παράδειγμα, η Αφροδίτη (Βένους) και η Φλώρα ήταν ασύστολες πόρνες· ο Διόνυσος (Βάκχος) επιδιδόταν σε μεθύσια και σε κραιπάλες· ο Ερμής (Μέρκουρι) ήταν ληστής· και ο Απόλλων αποπλανούσε γυναίκες. Αναφέρεται ότι ο Δίας (Ζούπιτερ), ο πατέρας των θεών, διέπραξε μοιχεία ή αιμομειξία με 59 γυναίκες! (Πόσο μας θυμίζει αυτό τους στασιαστές αγγέλους που συζούσαν με γυναίκες πριν τον Κατακλυσμό!) Εφόσον οι λάτρεις τείνουν να αντανακλούν τη διαγωγή των θεών τους, μήπως είναι άξιο απορίας το ότι διάφοροι Ρωμαίοι αυτοκράτορες όπως ο Τιβέριος, ο Νέρων και ο Καλιγούλας ζούσαν ακόλαστα ως μοιχοί, πόρνοι και δολοφόνοι;

38. (α) Περιγράψτε τη μορφή της λατρείας που ακολουθούνταν στη Ρώμη. (β) Πώς επηρέαζε η θρησκεία το Ρωμαίο στρατιώτη;

³⁸ Οι Ρωμαίοι ενσωμάτωσαν στη θρησκεία τους θεούς από πολλές παραδόσεις. Για παράδειγμα, δέχτηκαν με ενθουσιασμό τη λατρεία του Μίθρα, που για τους Πέρσες ήταν θεός του φωτός, και τον έκαναν τον θεό-ήλιο τους (βλέπε πλαίσιο, σελίδες 60-61), καθώς και ασπάστηκαν τη θεά Ατάργατις (Ιστάρ) των Συρίων. Μετέτρεψαν την κυνηγό Άρτεμη των Ελλήνων και την ονόμασαν Διάνα, και είχαν τις δικές τους παραλλαγές για την Ίσιδα των Αιγυπτίων. Υιοθέτησαν επίσης τις κελτικές τριάδες που αποτελούνταν από θεές της γονιμότητας.—Πράξεις 19:23-28.

39. (α) Ποιος εξουσίαζε το ρωμαϊκό ιερατείο; (β) Περιγράψτε μια από τις ρωμαϊκές θρησκευτικές τελετές.

³⁹ Για να τελούν τις δημόσιες λατρευτικές τους πράξεις στα ιερά τους και στους ναούς τους, που λειτουργούσαν κατά εκατοντάδες, αυτοί είχαν πολλούς ιερείς, που όλοι τους «υπάγονταν στον Ποντίφεξ Μαξίμους [Ύπατο Ποντίφηκα], ο οποίος ήταν η κεφαλή της θρησκείας του κράτους». (Άτλαντας του Ρωμαϊκού Κόσμου [Atlas of the Roman World]) Αυτό το βιβλίο αναφέρει ότι μια ρωμαϊκή τελετή ήταν και το ταυροβόλιο, στο οποίο «ο λάτρης στεκόταν μέσα σ’ ένα λάκκο και λουζόταν με το αίμα ενός ταύρου ο οποίος θυσιαζόταν από πάνω του. Απ’ αυτή την ιεροτελεστία, ο λάτρης έβγαινε σε μια κατάσταση εξαγνισμένης αθωότητας».

Χριστιανικοί Μύθοι και Θρύλοι;

40. Ποια άποψη έχουν πολλοί λόγιοι για τα γεγονότα που συνέβηκαν στην αρχή της Χριστιανοσύνης;

⁴⁰ Σύμφωνα με μερικούς σύγχρονους κριτικούς, και η Χριστιανοσύνη επίσης περιλαμβάνει μύθους και θρύλους. Συμβαίνει πράγματι κάτι τέτοιο; Πολλοί λόγιοι απορρίπτουν την παρθενική γέννηση του Ιησού, τα θαύματα που έκανε και την ανάστασή του λέγοντας ότι είναι μύθοι. Μερικοί μάλιστα λένε ότι ποτέ δεν υπήρξε ο Ιησούς και ότι ο μύθος σχετικά μ’ αυτόν είναι κατάλοιπο από αρχαιότερες μυθολογίες και από τη λατρεία του ήλιου. Όπως έγραψε ο Τζόζεφ Κάμπελ, ειδικός στη μυθολογία: «Αρκετοί σχολιαστές, λοιπόν, ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε ποτέ ούτε ο Ιωάννης [ο Βαφτιστής] ούτε ο Ιησούς, αλλά μόνο κάποιος θεός των νερών και κάποιος θεός-ήλιος». Πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι πολλοί απ’ αυτούς τους λόγιους είναι άθεοι κι επομένως απορρίπτουν εντελώς οποιαδήποτε πίστη στον Θεό.

41, 42. Ποιες αποδείξεις υποστηρίζουν την ιστορικότητα της πρώτης Χριστιανοσύνης;

⁴¹ Ωστόσο αυτές οι σκεπτικιστικές απόψεις δεν στέκουν αν λάβουμε υπόψη τις ιστορικές αποδείξεις. Για παράδειγμα, ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος (περίπου 37-100 Κ.Χ.) έγραψε: «Μερικοί Ιουδαίοι είδαν την καταστροφή των στρατευμάτων του Ηρώδη ως εκδήλωση θεϊκής εκδίκησης, και ασφαλώς δίκαιης εκδίκησης, για όσα είχε κάνει αυτός στον Ιωάννη, τον επονομαζόμενο Βαφτιστή. Γιατί ο Ηρώδης τον είχε θανατώσει, παρ’ όλο που εκείνος ήταν καλός άνθρωπος».—Μάρκος 1:14· 6:14-29.

⁴² Ο ίδιος ιστορικός επιβεβαίωσε επίσης την ιστορικότητα της ύπαρξης του Ιησού Χριστού, καθώς έγραψε ότι εμφανίστηκε «κάποιος ονόματι Ιησούς, ένας πανέξυπνος άνθρωπος, αν μπορούμε βέβαια να τον πούμε άνθρωπο . . . τον οποίο οι μαθητές του ονομάζουν γιο Θεού». Στη συνέχεια λέει ότι «ο Πιλάτος τον είχε καταδικάσει . . . Και ακόμη και τώρα, η ομάδα αυτών που καλούνται προς τιμή του ‘Μεσσιανιστές’ δεν έχει εξαλειφτεί».f—Μάρκος 15:1-5, 22-26· Πράξεις 11:26.

43. Σε ποια βάση στηριζόταν ο απόστολος Πέτρος για να πιστεύει στον Χριστό;

⁴³ Έτσι λοιπόν, ο Χριστιανός απόστολος Πέτρος μπορούσε να γράψει με απόλυτη πεποίθηση, ως αυτόπτης μάρτυρας της μεταμόρφωσης του Ιησού, λέγοντας: «Διότι σας εγνωστοποιήσαμεν την δύναμιν και παρουσίαν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ουχί μύθους σοφιστικούς ακολουθήσαντες, αλλ’ αυτόπται γενόμενοι της εκείνου μεγαλειότητος. Διότι έλαβε παρά Θεού Πατρός τιμήν και δόξαν, ότε ήλθεν εις αυτόν τοιαύτη φωνή υπό της μεγαλοπρεπούς δόξης, Ούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις τον οποίον εγώ ευηρεστήθην· και ταύτην την φωνήν ημείς ηκούσαμεν εξ ουρανού ελθούσαν, όντες μετ’ αυτού εν τω όρει τω αγίω».—2 Πέτρου 1:16-18.g

44. Ποια Γραφική αρχή θα πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο σε κάθε σύγκρουση ανάμεσα στη γνώμη του ανθρώπου και στο Λόγο του Θεού;

⁴⁴ Σ’ αυτή την περίπτωση, στην οποία έχουμε τη γνώμη του «ειδήμονα» ανθρώπου να συγκρούεται με το Λόγο του Θεού, πρέπει να εφαρμόσουμε την αρχή που αναφέρθηκε πρωτύτερα: «Διότι τι σημασίαν έχει εάν μερικοί έγιναν άπιστοι; Μήπως η απιστία τους μπορή να καταργήση την αξιοπιστίαν του Θεού; Όχι βέβαια! Ας αναγνωρισθή ότι ο Θεός είναι αληθής, και κάθε άνθρωπος ψεύτης, καθώς είναι γραμμένον, Δια να αποδειχθής δίκαιος εις τα λόγια σου και να νικήσης όταν σε κρίνουν».—Ρωμαίους 3:3, 4, ΚΔΤΚ.

Κοινά Στοιχεία

45. Ποια είναι μερικά κοινά στοιχεία της μυθολογίας σ’ όλο τον κόσμο;

⁴⁵ Αυτή η σύντομη ανασκόπηση μερικών από τις μυθολογίες που υπάρχουν στον κόσμο κατέδειξε ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, πολλά από τα οποία μπορούν να αναχθούν στη Βαβυλώνα της Μεσοποταμίας, το λίκνο των περισσότερων θρησκειών. Υπάρχουν κοινά στοιχεία, είτε στα γεγονότα που αφορούν τη δημιουργία είτε στις αφηγήσεις για μια περίοδο κατά την οποία ημίθεοι και γίγαντες κατοικούσαν στη γη και ένας κατακλυσμός κατέστρεψε τους ασεβείς είτε στις βασικές θρησκευτικές αντιλήψεις όσον αφορά τη λατρεία του ήλιου και την αθανασία της ψυχής.

46, 47. (α) Ποια Γραφική εξήγηση μπορούμε να προβάλουμε για την κοινή προέλευση και τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν στη μυθολογία; (β) Ποιες περαιτέρω πλευρές της αρχαίας λατρείας θα καλύψουμε;

⁴⁶ Βλέποντας τα πράγματα από την άποψη της Αγίας Γραφής, μπορούμε να εξηγήσουμε αυτά τα κοινά στοιχεία αν θυμηθούμε ότι μετά τον Κατακλυσμό, με εντολή του Θεού οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν από τη Βαβέλ της Μεσοποταμίας, πριν από 4.200 χρόνια και πλέον. Αν και ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους, σχηματίζοντας οικογένειες και φυλές που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, στο ξεκίνημά τους κατανοούσαν με τον ίδιο βασικό τρόπο την προηγούμενη ιστορία και τις θρησκευτικές αντιλήψεις. (Γένεσις 11:1-9) Καθώς περνούσαν οι αιώνες, αυτή η κατανόηση παραποιήθηκε και καλλωπίστηκε στον κάθε πολιτισμό, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών φανταστικών αφηγήσεων, θρύλων και μύθων που έχουν φτάσει σ’ εμάς σήμερα. Αυτοί οι μύθοι που είχαν αποκοπεί από την αλήθεια της Αγίας Γραφής δεν έφεραν τον άνθρωπο πιο κοντά στον αληθινό Θεό.

⁴⁷ Όμως ο άνθρωπος έχει εκφράσει τα θρησκευτικά του συναισθήματα και με διάφορους άλλους τρόπους—με τον πνευματισμό, το σαμανισμό, τη μαγεία, την προγονολατρία κτλ. Μας λένε τίποτε αυτά σχετικά με την αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 43]

Ελληνικές και Ρωμαϊκές Θεότητες

Πολλοί θεοί και θεές της ελληνικής μυθολογίας κατείχαν παρόμοιες θέσεις και στη ρωμαϊκή μυθολογία. Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει μερικές από αυτές τις θεότητες.

Ελληνικές Ρωμαϊκές Η Θέση τους

Αθηνά Μινέρβα Θεά των τεχνών, του πολέμου και της σοφίας

Απόλλων Απόλλων Θεός του φωτός, της ιατρικής και της ποίησης

Άρης Μαρς Θεός του πολέμου

Άρτεμη Διάνα Θεά του κυνηγιού και της τεκνοποίησης

Ασκληπιός Ασκληπιός Θεός της θεραπείας

Αφροδίτη Βένους Θεά του έρωτα

Γαία Τέρα Σύμβολο της γης και μητέρα και σύζυγος του Ουρανού

Δήμητρα Σερές Θεά της καλλιέργειας

Δίας Ζούπιτερ Άρχοντας των θεών

Έρως Κούπιντ Θεός του έρωτα

Εστία Βέστα Θεά της εστίας Προστάτιδα του γάμου και των γυναικών.

Ρέα Οπς Σύζυγος και αδελφή του Κρόνου

Ύπνος Σόμνους Θεός του ύπνου

Πηγή: Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), 1987, Τόμος 13.

[Πλαίσιο στη σελίδα 45]

Ασσυροβαβυλωνιακοί Θεοί και Θεές

Ανού—ο υπέρτατος θεός, άρχοντας των ουρανών· πατέρας της Ιστάρ

Ασσούρ—εθνικός θεός-πολεμιστής των Ασσυρίων· και θεός της γονιμότητας

Έα—θεός των νερών. Πατέρας του Μαρντούκ. Προειδοποίησε τον Ουτναπιστίμ για τον κατακλυσμό

Ενλίλ (Βηλ)—κύριος του αέρα· το μεταγενέστερο αντίστοιχό του στην ελληνική μυθολογία είναι ο Δίας. Οι Βαβυλώνιοι τον εξομοίωσαν με τον Μαρντούκ (Βηλ)

Ιστάρ—θεϊκή προσωποποίηση του πλανήτη Αφροδίτη· η ιεροδουλία ήταν μέρος της λατρείας της. Στη Φοινίκη ονομαζόταν Αστάρτη, στη Συρία Ατάργατις, στην Αγία Γραφή Ασταρώθ (1 Σαμουήλ 31:10), στην Ελλάδα Αφροδίτη και στη Ρώμη Βένους

Μαρντούκ—ο πρώτος των βαβυλωνιακών θεών· «όλοι οι άλλοι θεοί και όλες οι διάφορες δραστηριότητές τους αφομοιώθηκαν στο πρόσωπό του». Οι Ισραηλίτες τον έλεγαν Μερωδάχ

Σαμάς—ο θεός-ήλιος, που συνδεόταν με το φως και τη δικαιοσύνη. Προάγγελος του Απόλλωνα των Ελλήνων

Σιν—ο θεός-σελήνη, μέλος της τριάδας που περιλάμβανε τον Σαμάς (τον ήλιο) και την Ιστάρ (τον πλανήτη Αφροδίτη)

Ταμμούζ (Τουμούγι)—ο θεός της συγκομιδής. Εραστής της Ιστάρ

(Πηγή: Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας)

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 60, 61]

Θεοί του Ρωμαίου Στρατιώτη

Η Ρώμη φημιζόταν για τον πειθαρχημένο στρατό της. Η συνοχή της αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από το ηθικό και την αποτελεσματικότητα των πολεμικών λεγεώνων. Έπαιζε η θρησκεία κάποιο ρόλο σ’ αυτό το θέμα; Ναι, και ευτυχώς για εμάς, οι Ρωμαίοι άφησαν καθαρά ίχνη της κατοχής τους με τη μορφή οδών, οχυρών, υδραγωγείων, στάδιων και ναών. Για παράδειγμα, στη Νορθουμβρία, που βρίσκεται στο βόρειο μέρος της Αγγλίας, υπάρχει το περίφημο Αδριάνειο Τείχος που χτίστηκε περίπου το 122 Κ.Χ. Τι έχουν αποκαλύψει οι ανασκαφές για τις ασχολίες στις ρωμαϊκές φρουρές και για το ρόλο της θρησκείας;

Στο Μουσείο Χάουστεντς, που βρίσκεται κοντά στα ερείπια μιας ρωμαϊκής φρουράς στο Αδριάνειο Τείχος, υπάρχει ένα έκθεμα του οποίου η επιγραφή δηλώνει: «Η θρησκευτική ζωή του Ρωμαίου στρατιώτη χωριζόταν σε τρία μέρη. Πρώτα . . . ήταν η λατρεία των Θεοποιημένων Αυτοκρατόρων και των προστατών θεών της Ρώμης, όπως του Ζούπιτερ, του Βίκτωρ και του Μαρς. Κάθε χρόνο αφιερωνόταν στο προαύλιο κάθε οχυρού ένας βωμός στον Ζούπιτερ. Όλοι οι στρατιώτες υποχρεώνονταν να συμμετέχουν στις γιορτές που γίνονταν για τα γενέθλια, τη στέψη και τις νίκες των Θεοποιημένων Αυτοκρατόρων». Πόσο μοιάζουν αυτά με τα έθιμα των σημερινών στρατών, όπου οι ιερείς, οι βωμοί και οι σημαίες είναι τακτικό μέρος της στρατιωτικής λατρείας.

Ποιο ήταν όμως το δεύτερο χαρακτηριστικό στη θρησκευτική ζωή του Ρωμαίου στρατιώτη; Ήταν η λατρεία των προστατών θεών και του πνεύματος που φύλαγε τη δική του μονάδα, «καθώς και των θεών που έφερνε από την πατρίδα του».

«Τελικά, υπήρχαν και οι θεοί τους οποίους λάτρευε ο καθένας προσωπικά. Εφόσον ο στρατιώτης εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις του προς την επίσημη λατρεία, ήταν ελεύθερος να λατρεύει όποιο θεό ήθελε». Από αυτό φαίνεται ότι επικρατούσε μεγάλη ελευθερία λατρείας, αλλά «εξαιρέσεις ήταν εκείνες οι θρησκείες, όπως ο Δρυϊδισμός, των οποίων οι συνήθειες θεωρούνταν απάνθρωπες και εκείνες για τις οποίες υπήρχαν υποψίες όσον αφορά την οσιότητά τους στο Κράτος, λόγου χάρη η Χριστιανοσύνη».—Παράβαλε Λουκάς 20:21-25· 23:1, 2· Πράξεις 10:1, 2, 22.

Είναι ενδιαφέρον ότι το 1949 ανακαλύφτηκε ένας ναός του Μίθρα σ’ ένα βάλτο στο Κάροουμπεργκ, πολύ κοντά στο Αδριάνειο Τείχος. (Βλέπε φωτογραφία.) Οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν ότι χτίστηκε γύρω στο 205 Κ.Χ. Περιέχει μια εικόνα του θεού-ήλιου, βωμούς και μια λατινική επιγραφή που λέει, σε κάποιο σημείο της: «Στον ακατανίκητο θεό Μίθρα».

[Πλαίσιο στη σελίδα 62]

Οι Θεοί της Αιγύπτου και οι Δέκα Πληγές

Ο Ιεχωβά εξετέλεσε την κρίση του κατά των ανίσχυρων θεών της Αιγύπτου μέσω των Δέκα Πληγών.—Έξοδος 7:14–12:32.

Πληγή Περιγραφή

[Πλαίσιο στη σελίδα 66]

Η Μυθολογία και η Χριστιανοσύνη

Η λατρεία των μυθικών θεών της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης ήταν ευρύτατα διαδεδομένη τον καιρό που εμφανίστηκε στο προσκήνιο η Χριστιανοσύνη σχεδόν πριν από δυο χιλιάδες χρόνια. Στη Μικρά Ασία εξακολουθούσαν να επικρατούν τα ελληνικά ονόματα, κάτι που εξηγεί το γιατί οι άνθρωποι στα Λύστρα (που σήμερα βρίσκονται στην Τουρκία) αποκάλεσαν ‘θεούς’ τους Χριστιανούς Παύλο και Βαρνάβα, που είχαν κάνει ένα θαύμα θεραπείας, ονομάζοντας τον ένα Ερμή και τον άλλο Δία αντίστοιχα, αντί να χρησιμοποιήσουν τα ρωμαϊκά ονόματα Μέρκουρι και Ζούπιτερ. Η αφήγηση λέει ότι «ο ιερεύς του Διός, του όντος έμπροσθεν της πόλεως αυτών, έφερε ταύρους και στέμματα εις τας πύλας μετά του όχλου και ήθελε να προσφέρη θυσίαν». (Πράξεις 14:8-18) Με δυσκολία κατάφεραν ο Παύλος και ο Βαρνάβας να πείσουν τον όχλο να μην προσφέρει θυσία προς τιμή τους. Αυτό δείχνει παραστατικά πόσο στα σοβαρά έπαιρναν αυτοί οι άνθρωποι τη μυθολογία τους εκείνη την εποχή.

[Εικόνα στη σελίδα 42]

Το όρος Όλυμπος στην Ελλάδα, όπου υποτίθεται ότι έμεναν οι θεοί

[Εικόνα στη σελίδα 47]

Πήλινη πινακίδα σφηνοειδούς γραφής, που περιέχει μέρος του Έπους του Γιλγαμές

[Εικόνα στη σελίδα 50]

Ο Άνουβις, ο θεός με κεφάλι τσακαλιού, ζυγίζει μια καρδιόσχημη ψυχή, στο αριστερό σκέλος της πλάστιγγας, με αντιστάθμισμα τη Μάατ, τη θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης, της οποίας σύμβολο είναι το φτερό· ο Θωθ γράφει το αποτέλεσμα σε μια πινακίδα πριν το ανακοινώσει στον Όσιρη

[Εικόνες στη σελίδα 55]

Η Τσαλτσιγουιτλίκουε, η θεά των γλυκών νερών, την οποία λάτρευαν οι Αζτέκοι· αγγείο σε σχήμα κουκουβάγιας με μια κοιλότητα, όπου πιστεύεται ότι τοποθετούνταν οι καρδιές θυσιασμένων ανθρώπων

[Εικόνα στη σελίδα 57]

Η αιγυπτιακή τριάδα: από αριστερά, Ώρος, Όσιρης και Ίσις

[Εικόνες στη σελίδα 58]

Οι Ίνκα ασκούσαν τη λατρεία του ήλιου στο Μάτσου Πίτσου του Περού

Το Ιντιχουατάνα, στην ένθετη φωτογραφία, ο στύλος όπου ‘έδεναν’ τον ήλιο, που ίσως χρησιμοποιούνταν σε συνδυασμό με τη λατρεία του ήλιου στο Μάτσου Πίτσου

[Εικόνες στη σελίδα 63]

Αναπαραστάσεις του γερακόμορφου Ώρου, του βοϊδόμορφου Άπη και της βατραχόμορφης Χεκτ. Οι θεοί της Αιγύπτου ήταν ανίκανοι να εμποδίσουν τις πληγές τις οποίες έστειλε ο Ιεχωβά, περιλαμβανομένης και της μετατροπής του Νείλου σε αίμα

[Εικόνες στη σελίδα 64]

Θεότητες των Ελλήνων, από αριστερά, η Αφροδίτη· ο Δίας, που κρατάει τον Γανυμήδη, τον οινοχόο των θεών· και η Άρτεμη

Κεφάλαιο 4

Αναζήτηση για το Άγνωστο Μέσω της Μαγείας και του Πνευματισμού

1 Τι είπε ο Παύλος προς τους Αθηναίους στον Άρειο Πάγο; Γιατί;

‘ΑΝΤΡΕΣ Αθηναίοι, βλέπω ότι σ’ όλα τα πράγματα φαίνεται πως έχετε περισσότερο φόβο για τις θεότητες απ’ ό,τι άλλοι’. (Πράξεις 17:22, ΜΝΚ) Αυτά είπε ο Χριστιανός απόστολος Παύλος σ’ ένα πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στον Άρειο Πάγο, δηλαδή στο Λόφο του Άρη, ο οποίος βρισκόταν στην αρχαία Αθήνα της Ελλάδας. Ο Παύλος έκανε αυτή την παρατήρηση επειδή πρωτύτερα είχε δει «την πόλιν γέμουσαν ειδώλων». (Πράξεις 17:16) Τι είχε δει;

2 Τι φανέρωνε το φόβο που έτρεφαν οι Αθηναίοι για τις θεότητες;

² Χωρίς αμφιβολία, σ’ εκείνο το κοσμοπολίτικο μέρος ο Παύλος είχε δει πολλούς και διάφορους θεούς των Ελλήνων και των Ρωμαίων, και ήταν ολοφάνερο ότι η ζωή των ανθρώπων περιστρεφόταν γύρω από τη λατρεία την οποία πρόσφεραν στις θεότητές τους. Φοβούμενοι μήπως παραλείψουν να προσκυνήσουν κάποια σπουδαία ή ισχυρή θεότητα και μήπως την εξοργίσουν μ’ αυτόν τον τρόπο, οι Αθηναίοι περιέλαβαν στη λατρεία τους ακόμα κι έναν ‘Άγνωστο Θεό’. (Πράξεις 17:23) Αυτό φανέρωνε καθαρά το φόβο που έτρεφαν για τις θεότητες.

3 Μήπως περιορίζεται μόνο στους Αθηναίους ο φόβος για τις θεότητες;

³ Φυσικά, ο φόβος για τις θεότητες, ειδικά γι’ αυτές που είναι άγνωστες, δεν περιορίζεται μόνο στους Αθηναίους του πρώτου αιώνα. Αυτός ο φόβος διακατέχει σχεδόν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος χιλιάδες χρόνια τώρα. Σε πολλά μέρη του κόσμου, σχεδόν ο κάθε τομέας της ζωής των ανθρώπων συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με κάποια θεότητα ή με πνεύματα. Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι μυθολογίες των αρχαίων Αιγυπτίων, Ελλήνων, Ρωμαίων, Κινέζων και άλλων λαών ήταν βαθιά ριζωμένες σε ιδέες που σχετίζονταν με θεούς και πνεύματα και που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις προσωπικές και στις εθνικές υποθέσεις. Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, κυκλοφορούσαν άφθονες ιστορίες για αλχημιστές, μαγγανευτές και μάγισσες σ’ όλη την επικράτεια του Χριστιανικού κόσμου. Και σήμερα η κατάσταση είναι παρόμοια.

Τελετουργικά Έθιμα και Δεισιδαιμονίες Σήμερα

4 Ποια είναι μερικά δημοφιλή έθιμα που συνδέονται προφανώς με θεότητες ή πνεύματα;

⁴ Είτε το καταλαβαίνουν αυτό οι άνθρωποι είτε όχι, πολλά πράγματα τα οποία κάνουν συνδέονται με δεισιδαιμονικές συνήθειες ή ιδέες, μερικές από τις οποίες έχουν να κάνουν με διάφορες θεότητες ή πνεύματα. Για παράδειγμα, γνωρίζατε ότι η τήρηση των γενεθλίων προέρχεται από την αστρολογία, η οποία δίνει μεγάλη βαρύτητα στην ακριβή ημερομηνία της γέννησης ενός ανθρώπου; Τι θα πούμε για τις τούρτες γενεθλίων; Φαίνεται ότι έχουν σχέση με τη θεά Άρτεμη των Ελλήνων, της οποίας τα γενέθλια τα γιόρταζαν χρησιμοποιώντας τούρτες με μέλι σε σχήμα ημισέληνου, που είχαν πάνω τους κεριά. Ξέρατε επίσης ότι τα μαύρα ρούχα στις κηδείες ήταν αρχικά ένα τέχνασμα για να αποφεύγουν οι άνθρωποι τα κακά πνεύματα που υποτίθεται ότι καραδοκούσαν σε τέτοιες περιστάσεις; Μερικοί μαύροι Αφρικανοί βάφονται άσπροι και οι άνθρωποι που πενθούν σε άλλες χώρες φορούν ρούχα ασυνήθιστων χρωμάτων προκειμένου να μην τους αναγνωρίσουν τα πνεύματα.

5 Ποιες είναι μερικές κοινές δεισιδαιμονίες τις οποίες γνωρίζετε;

⁵ Εκτός απ’ αυτά τα δημοφιλή έθιμα, σ’ όλο τον κόσμο οι άνθρωποι έχουν τις δεισιδαιμονίες και τους φόβους τους. Στη Δύση, το σπάσιμο ενός καθρέφτη, το να δει κάποιος μια μαύρη γάτα, το πέρασμα κάτω από μια σκάλα και, ανάλογα με το πού βρίσκεστε, η Τρίτη ή η Παρασκευή και 13 του μήνα, όλα αυτά θεωρούνται οιωνοί που προμηνύουν κάτι κακό. Στην Ανατολή, οι Ιάπωνες τυλίγουν το κιμονό τους από τα αριστερά στα δεξιά, γιατί ο αντίθετος τρόπος χρησιμοποιείται μόνο στα πτώματα των νεκρών. Όταν χτίζουν τα σπίτια τους, δεν βάζουν παράθυρα ή πόρτες στα βορειοανατολικά για να μη βρουν την είσοδο οι δαίμονες, που υποτίθεται ότι έρχονται απ’ αυτή την κατεύθυνση. Στις Φιλιππίνες, οι άνθρωποι βγάζουν τα παπούτσια των νεκρών και τους τα βάζουν δίπλα στα πόδια πριν τους θάψουν, έτσι ώστε να τους καλωσορίσει ο «Άγιος» Πέτρος. Οι ηλικιωμένοι λένε στα παιδιά να κάθονται φρόνιμα, επισημαίνοντας ότι η μορφή πάνω στο φεγγάρι είναι ο «Άγιος» Μιχαήλ που βλέπει και σημειώνει τις πράξεις τους.

6 Σε ποιο βαθμό ασχολούνται σήμερα οι άνθρωποι με τον πνευματισμό;

⁶ Ωστόσο, η πίστη σε πνεύματα και σε θεότητες δεν περιορίζεται μόνο σε φαινομενικά ακίνδυνα έθιμα και δεισιδαιμονίες. Και στις πρωτόγονες αλλά και στις σύγχρονες κοινωνίες, οι άνθρωποι κατέφυγαν σε διάφορα μέσα προκειμένου να ελέγξουν ή να κατευνάσουν τα φοβερά πνεύματα και να κερδίσουν την εύνοια των φιλάγαθων πνευμάτων. Φυσικά, ίσως έρχονται αρχικά στο μυαλό μας εικόνες ανθρώπων από μακρινές ζούγκλες και βουνά που πηγαίνουν και συμβουλεύονται μέντιουμ, μάγους-γιατρούς και σαμάν (ιερείς της μαγείας) όταν αρρωσταίνουν ή βρίσκονται σε κάποια άλλη δυσάρεστη θέση. Αλλά και οι άνθρωποι σε μεγάλες και μικρές πόλεις επίσης πηγαίνουν σε αστρολόγους, σε άτομα με ειδικές ψυχικές ικανότητες, σε προγνώστες και σε μάντεις για να τους ρωτήσουν σχετικά με το μέλλον ή για να λάβουν βοήθεια ώστε να πάρουν σημαντικές αποφάσεις. Μερικοί, μολονότι ανήκουν τυπικά σε κάποια θρησκεία, ακολουθούν τέτοιες συνήθειες με μεγάλο ενθουσιασμό. Πολλοί άλλοι έχουν για θρησκεία τους τον πνευματισμό, τη μαύρη μαγεία και τον αποκρυφισμό.

7 Ποιες ερωτήσεις χρειάζεται να εξετάσουμε;

⁷ Ποια είναι η πηγή ή η προέλευση όλων αυτών των συνηθειών και των δεισιδαιμονιών; Μήπως είναι απλώς διαφορετικοί δρόμοι για να προσεγγίσουμε τον Θεό; Και το πιο σημαντικό, τι επίδραση ασκούν σ’ αυτούς που τις ακολουθούν; Για να βρούμε την απάντηση σ’ αυτές τις ερωτήσεις, πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία του ανθρώπου και να λάβουμε μια ιδέα για τις αρχικές μορφές της λατρείας του.

Προσπάθειες για την Εξιχνίαση του Αγνώστου

8 Ποια μοναδική ιδιότητα κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα κατώτερα πλάσματα;

⁸ Παρά τα όσα ισχυρίζονται οι εξελικτές, ο άνθρωπος έχει μια πνευματική διάσταση που τον κάνει διαφορετικό και ανώτερο από τα κατώτερα πλάσματα. Γεννιέται με την παρόρμηση να αναζητήσει το άγνωστο. Πασχίζει διαρκώς να βρει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Τι συμβαίνει όταν πεθαίνει κάποιος; Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τον υλικό κόσμο και, γενικότερα, με το σύμπαν; Επίσης, τον άνθρωπο τον ωθεί η επιθυμία να βρει κάτι ανώτερο ή ισχυρότερο από τον εαυτό του και να το εξιχνιάσει προκειμένου να κατορθώσει να ασκεί κάποιον έλεγχο στο περιβάλλον του και στη ζωή του.—Ψαλμός 8:3, 4· Εκκλησιαστής 3:11, ΜΝΚ· Πράξεις 17:26-28.

9 Πώς περιγράφει την «πνευματικότητα» κάποιος μελετητής;

⁹ Ο Ίβαρ Λίσνερ, στο βιβλίο του Άνθρωπος, Θεός και Μαγεία (Man, God and Magic), το θέτει αυτό ως εξής: «Είναι αδύνατο να μη θαυμάσει κανείς την επιμονή με την οποία ο άνθρωπος έχει αγωνιστεί, σ’ όλη του την ιστορία, να εξιχνιάσει τον κόσμο πέρα από τον εαυτό του. Ποτέ δεν συγκεντρώνονταν οι δυνάμεις του αποκλειστικά στις ανάγκες της ζωής. Ανέκαθεν ερευνούσε, ψηλαφώντας για να ανοίξει νέους δρόμους, φιλοδοξώντας να πετύχει το ανέφικτο. Αυτή η παράξενη και έμφυτη παρόρμηση που υπάρχει στα ανθρώπινα όντα είναι η πνευματικότητά τους».

10. Τι δείχνει ότι ο άνθρωπος νιώθει μια φυσική παρόρμηση να εξιχνιάσει τον Θεό;

¹⁰ Βέβαια, όσοι δεν πιστεύουν στον Θεό δεν έχουν την ίδια άποψη γι’ αυτά τα ζητήματα. Γενικά, αποδίδουν αυτή την ανθρώπινη τάση στις ανάγκες του ανθρώπου, είτε ψυχολογικές είναι αυτές είτε άλλης μορφής, όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 2. Ωστόσο, δεν είναι κοινή διαπίστωση όλων μας ότι η πρώτη αντίδραση των περισσότερων ανθρώπων, όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο ή κάποια απελπιστική κατάσταση, είναι να επικαλεστούν τον Θεό ή κάποια ανώτερη δύναμη για βοήθεια; Αυτό είναι το ίδιο αληθινό σήμερα, όπως και στο παρελθόν. Έτσι, ο Λίσνερ είπε στη συνέχεια: «Δεν είναι δυνατόν να μην καταλάβει ένας άνθρωπος που διεξήγαγε κάποια έρευνα γύρω από τους πιο παλιούς πρωτόγονους λαούς ότι όλοι τους είχαν κάποιες αντιλήψεις για τον Θεό, ότι συνειδητοποιούσαν έντονα την ύπαρξη κάποιου ανώτερου όντος».

11. Ποιο είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας του ανθρώπου που αποσκοπούσε στην εξιχνίαση του αγνώστου; (Παράβαλε Ρωμαίους 1:19-23.)

¹¹ Το πώς προσπάθησαν να ικανοποιήσουν αυτή την έμφυτη επιθυμία για εξιχνίαση του αγνώστου είναι ένα τελείως διαφορετικό ζήτημα. Οι νομάδες που ασχολούνταν με το κυνήγι και την εκτροφή ζώων έτρεμαν τη δύναμη των θηρίων. Οι γεωργοί προσαρμόζονταν ανάλογα με τις αλλαγές του καιρού και των εποχών. Οι κάτοικοι της ζούγκλας ενεργούσαν εντελώς διαφορετικά από τους ανθρώπους που ζούσαν στις ερήμους ή στα βουνά. Αντιμέτωποι με φόβους και ανάγκες που ποίκιλλαν τόσο πολύ, οι άνθρωποι ανέπτυξαν μια εκπληκτική ποικιλία θρησκευτικών συνηθειών μέσω των οποίων έλπιζαν να ελκύσουν τους φιλάγαθους θεούς και να κατευνάσουν τους φοβερούς θεούς.

12. Ποια κοινά χαρακτηριστικά μπορούμε να διακρίνουμε παντού στις θρησκευτικές συνήθειες των ανθρώπων;

¹² Όμως εκτός από τη μεγάλη ποικιλομορφία, μπορούμε να εντοπίσουμε και ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά σ’ αυτές τις θρησκευτικές συνήθειες. Μερικά απ’ αυτά είναι η ευλάβεια και ο φόβος απέναντι στα ιερά πνεύματα και στις υπερφυσικές δυνάμεις, η χρήση της μαγείας, οι μαντείες για το μέλλον μέσω σημαδιών και οιωνών, η αστρολογία και άλλες διάφορες μέθοδοι πρόγνωσης του μέλλοντος. Καθώς θα εξετάζουμε αυτά τα χαρακτηριστικά, θα δούμε ότι έχουν παίξει πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της θρησκευτικής σκέψης των ανθρώπων σ’ όλο τον κόσμο και σ’ όλες τις εποχές, ακόμα και στη δική μας.

Ιερά Πνεύματα και Υπερφυσικές Δυνάμεις

13. Τι μπορεί να προβλημάτιζε τους ανθρώπους στο παρελθόν;

¹³ Η ζωή των ανθρώπων στους αρχαίους χρόνους έμοιαζε να είναι γεμάτη μυστήρια. Αυτοί περιβάλλονταν από ανεξήγητα και περίπλοκα γεγονότα. Για παράδειγμα, δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί ένας απόλυτα εύρωστος άνθρωπος αρρώσταινε ξαφνικά ή γιατί ο ουρανός δεν έβρεχε στη συνηθισμένη εποχή ή γιατί ένα γυμνό και φαινομενικά άψυχο δέντρο έβγαζε πράσινα φύλλα και έσφυζε από ζωή μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Μυστήριο ήταν ακόμα και η σκιά, οι χτύποι της καρδιάς και η αναπνοή του ανθρώπου.

14, 15. Επειδή του έλειπε η κατανόηση και η καθοδήγηση, σε τι απέδωσε πιθανότατα ο άνθρωπος ό,τι ήταν ανεξήγητο; (Παράβαλε 1 Σαμουήλ 28:3-7.)

¹⁴ Εφόσον ο άνθρωπος είχε έμφυτη πνευματική τάση, ήταν εντελώς φυσικό να αποδώσει αυτά τα μυστηριώδη πράγματα και συμβάντα σε κάποια υπερφυσική δύναμη. Επειδή όμως του έλειπε η κατάλληλη καθοδήγηση και κατανόηση, σύντομα ο κόσμος του γέμισε με ψυχές, πνεύματα, φαντάσματα και δαίμονες. Για παράδειγμα, οι Ινδιάνοι Αλγκόνκιν της Βόρειας Αμερικής χρησιμοποιούν για την ψυχή ενός ατόμου τη λέξη οταχτσούκ, που σημαίνει «σκιά του», και οι Μαλαίοι της Νοτιοανατολικής Ασίας πιστεύουν ότι, όταν πεθαίνει ο άνθρωπος, η ψυχή του φεύγει από τα ρουθούνια του. Σήμερα η πίστη σε πνεύματα και σε απελθούσες ψυχές—καθώς και οι προσπάθειες για επικοινωνία μαζί τους με κάποιον τρόπο—είναι σχεδόν παγκόσμιο φαινόμενο.

¹⁵ Με τον ίδιο τρόπο, και άλλα πράγματα του φυσικού περιβάλλοντος—ο ήλιος, η σελήνη, τα αστέρια, οι ωκεανοί, τα ποτάμια, τα βουνά—φαίνονταν ότι ήταν ζωντανά και ότι ασκούσαν άμεση επιρροή στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Εφόσον αυτά τα πράγματα φαίνονταν να αποτελούν έναν ολότελα δικό τους κόσμο, τα προσωποποίησαν χαρακτηρίζοντάς τα ως πνεύματα ή θεότητες, μερικές από τις οποίες ήταν φιλάγαθες και πρόθυμες να βοηθήσουν, ενώ άλλες ήταν πονηρές και επιβλαβείς. Η λατρεία των δημιουργημάτων έφτασε στο σημείο να κατέχει εξέχουσα θέση σχεδόν σ’ όλες τις θρησκείες.

16. Πώς εκδηλώθηκε η λατρεία των πνευμάτων, των θεοτήτων και των ιερών αντικειμένων;

¹⁶ Μπορούμε να βρούμε δοξασίες αυτού του είδους στις θρησκείες ουσιαστικά όλων των αρχαίων πολιτισμών. Οι Βαβυλώνιοι και οι Αιγύπτιοι λάτρευαν τους δικούς τους θεούς του ήλιου, της σελήνης και των αστερισμών. Τα ζώα και τα θηρία αποτελούσαν επίσης αντικείμενα ευλάβειας γι’ αυτούς. Οι Ινδουιστές φημίζονται για το πάνθεό τους, που αριθμεί εκατομμύρια θεούς. Οι Κινέζοι είχαν ανέκαθεν ιερά βουνά και θεούς των ποταμών, και εκφράζουν τον ευλαβικό τους σεβασμό προς τους προγόνους τους με το να τους λατρεύουν. Οι αρχαίοι Δρυΐδες των Βρετανικών Νησιών θεωρούσαν τις βελανιδιές ιερές και έδειχναν ιδιαίτερη ευλάβεια για το γκι που φυτρώνει στις βελανιδιές. Αργότερα, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν κι αυτοί τις ιδέες τους· και η πίστη σε κάθε είδους πνεύματα, θεότητες, ψυχές, δαίμονες και ιερά αντικείμενα εδραιώθηκε πολύ γερά.

17. Πώς εξακολουθεί να είναι έκδηλη σήμερα η λατρεία των δημιουργημάτων;

¹⁷ Αν και μερικοί άνθρωποι σήμερα ίσως βλέπουν όλες αυτές τις δοξασίες ως δεισιδαιμονίες, ωστόσο τέτοιες ιδέες μπορούν ακόμη να βρεθούν στις θρησκευτικές συνήθειες πολλών ανθρώπων σ’ όλο τον κόσμο. Μερικοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ορισμένα βουνά, ποτάμια, βράχοι με παράξενα σχήματα, παλιά δέντρα και πολλά άλλα πράγματα είναι ιερά και τα λατρεύουν θεωρώντας τα αντικείμενα αφοσίωσης. Χτίζουν βωμούς, ιερά και ναούς σ’ αυτά τα μέρη. Για παράδειγμα, ο Ποταμός Γάγγης είναι ιερός για τους Ινδουιστές, των οποίων η μεγαλύτερη επιθυμία είναι να λουστούν στα νερά του ενόσω είναι ακόμη ζωντανοί και να σκορπιστούν οι στάχτες τους σ’ αυτόν όταν πεθάνουν. Για τους Βουδιστές είναι μοναδική εμπειρία να προσφέρουν λατρεία στο ιερό που υπάρχει στο Μπουντ Γκαγιά της Ινδίας, όπου λέγεται ότι ο Βούδας απέκτησε τη φώτιση κάτω από ένα δέντρο μπόντι. Οι Καθολικοί πηγαίνουν γονατιστοί στη Βασιλική της Δέσποινάς Μας στη Γουαδαλούπη του Μεξικού ή λούζονται στα «άγια» νερά που βρίσκονται στο ιερό της Λούρδης στη Γαλλία, επιδιώκοντας θαυματουργικές θεραπείες. Η λατρεία των δημιουργημάτων και όχι του Δημιουργού εξακολουθεί να είναι πολύ έκδηλη σήμερα.—Ρωμαίους 1:25.

Η Εμφάνιση της Μαγείας

18. Σε τι οδήγησε η πίστη στην ύπαρξη των πνευμάτων και των θεοτήτων;

¹⁸ Αφού εδραιώθηκε η δοξασία που έλεγε ότι ο άψυχος κόσμος ήταν γεμάτος πνεύματα, καλά και κακά, αυτό οδήγησε εύκολα στο επόμενο βήμα—στις προσπάθειες να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι με τα καλά πνεύματα, για να λάβουν καθοδήγηση και ευλογίες, καθώς και να κατευνάσουν τα κακά πνεύματα. Το αποτέλεσμα ήταν η εξάσκηση της μαγείας η οποία άκμασε ουσιαστικά σε κάθε έθνος, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν.—Γένεσις 41:8· Έξοδος 7:11, 12· Δευτερονόμιον 18:9-11, 14· Ησαΐας 47:12-15· Πράξεις 8:5, 9-13· 13:6-11· 19:18, 19.

19. (α) Τι είναι η μαγεία; (β) Γιατί η μαγεία φαίνεται πιστευτή σε πολλούς ανθρώπους;

¹⁹ Σύμφωνα με την πιο στοιχειώδη έννοιά της, η μαγεία είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να ελέγξει τις φυσικές ή τις υπερφυσικές δυνάμεις ή να τις αναγκάσει να κάνουν ό,τι θέλει αυτός. Μη γνωρίζοντας την πραγματική αιτία που βρισκόταν πίσω από πολλά καθημερινά συμβάντα, οι άνθρωποι στις παλιότερες κοινωνίες πίστευαν ότι, αν επαναλάμβαναν ορισμένες μαγικές λέξεις ή ξόρκια ή αν έκαναν κάποιες τελετουργίες, τότε θα μπορούσαν να έχουν επιθυμητά αποτελέσματα. Εκείνο που έκανε περισσότερο πιστευτό αυτό το είδος μαγείας ήταν ότι μερικές τελετουργίες πετύχαιναν στ’ αλήθεια. Για παράδειγμα, έχει αναφερθεί ότι οι μάγοι-γιατροί των Νησιών Μενταβάι, τα οποία βρίσκονται δυτικά της Σουμάτρας, είχαν καταπληκτική επιτυχία στη θεραπεία ανθρώπων που έπασχαν από διάρροια. Η μαγική τους μέθοδος ήταν να βάζουν τους αρρώστους να ξαπλώνουν μπρούμυτα κοντά στην άκρη ενός γκρεμού και να γλείφουν κάθε τόσο το χώμα. Τι έκανε αυτή τη μέθοδο να πετυχαίνει; Το χώμα του γκρεμού περιείχε καολίνη, τον άσπρο πηλό που σήμερα χρησιμοποιείται εκτενώς σε μερικά φάρμακα για τη διάρροια.

20. Πώς έφτασε η μαγεία να διακατέχει τη ζωή των ανθρώπων;

²⁰ Μερικές επιτυχίες αυτού του είδους επισκίασαν γρήγορα όλες τις αποτυχίες και εδραίωσαν τη φήμη των μάγων. Σύντομα αυτοί έγιναν αξιοσέβαστα και αξιότιμα πρόσωπα—ιερείς, αρχηγοί, σαμάν, μάγοι-γιατροί, μέντιουμ. Οι άνθρωποι πήγαιναν σ’ αυτούς με τα προβλήματά τους, ζητώντας τους, για παράδειγμα, να θεραπεύσουν και να προλάβουν ασθένειες, να βρουν χαμένα αντικείμενα, να εντοπίσουν κλέφτες, να αποτρέψουν πονηρές επιρροές και να επιφέρουν εκδίκηση. Τελικά αναπτύχθηκε πληθώρα δεισιδαιμονικών συνηθειών και τελετουργιών γι’ αυτά τα ζητήματα και για άλλα γεγονότα της ζωής, όπως τη γέννηση, την ενηλικίωση, τη μνηστεία, το γάμο, το θάνατο και την ταφή. Σύντομα η δύναμη και το μυστήριο της μαγείας έφτασε να διακατέχει κάθε πλευρά της ζωής των ανθρώπων.

Οι Χοροί της Βροχής και τα Μάγια

21, 22. Τι σημαίνει ο όρος «μιμητική μαγεία»; Δώστε παραδείγματα.

²¹ Παρά την τεράστια ποικιλία που υπάρχει στις μαγικές πράξεις των διαφόρων λαών, οι βασικές ιδέες που βρίσκονται πίσω απ’ αυτές επιδεικνύουν αξιοσημείωτη ομοιότητα. Πρώτα-πρώτα, υπάρχει η ιδέα ότι το όμοιο παράγει όμοιο, ότι μπορείς να προκαλέσεις ένα επιθυμητό αποτέλεσμα αν το απομιμηθείς. Αυτή η ιδέα ονομάζεται μερικές φορές μιμητική μαγεία. Για παράδειγμα, όταν η ανομβρία απειλούσε τις σοδειές των Ινδιάνων Όμαχα της Βόρειας Αμερικής, τότε αυτοί χόρευαν γύρω από ένα αγγείο με νερό. Έπειτα ένας απ’ αυτούς έπινε λίγο από το νερό και το έφτυνε στον αέρα, μιμούμενος το ψιχάλισμα. Ή ένας άντρας μπορεί να κυλιόταν στο έδαφος σαν πληγωμένη αρκούδα, για να είναι σίγουρος ότι θα έχει επιτυχία στο κυνήγι της αρκούδας.

²² Άλλοι λαοί είχαν πιο περίπλοκες τελετουργίες που περιλάμβαναν τραγούδια και προσφορές. Οι Κινέζοι έφτιαχναν ένα μεγάλο χάρτινο ή ξύλινο δράκο, που ήταν γι’ αυτούς ο θεός της βροχής, και τον λιτάνευαν ή έβγαζαν από το ναό το είδωλο της θεότητάς τους και το άφηναν στον ήλιο ώστε να νιώσει τη ζέστη και να στείλει ίσως βροχή. Στη διάρκεια μιας τελετουργίας τους, οι Νγκόνι από την Ανατολική Αφρική χύνουν μπύρα σ’ ένα αγγείο που είναι θαμμένο στο έδαφος σε κάποιο ναό της βροχής και κατόπιν προσεύχονται: «Κύριε Τσάουτα, έχεις σκληρύνει την καρδιά σου απέναντί μας, τι θα ήθελες να κάνουμε; Πρέπει πράγματι να αφανιστούμε. Δώσε στα παιδιά σου τις βροχές, να η μπύρα που σου έχουμε δώσει». Ύστερα πίνουν όση μπύρα έχει απομείνει. Στη συνέχεια τραγουδούν και χορεύουν και κουνούν πέρα-δώθε κλαδιά βουτηγμένα στο νερό.

23. Πώς εμφανίστηκε η μαγεία καθώς και η συνήθεια να κάνουν μάγια σε άλλους ανθρώπους; (Παράβαλε Λευιτικόν 19:31· 20:6, 27· Δευτερονόμιον 18:10-13.)

²³ Μια άλλη ιδέα που υπάρχει πίσω από τις μαγικές πράξεις είναι ότι τα αντικείμενα που ανήκαν σ’ έναν άνθρωπο εξακολουθούν να τον επηρεάζουν ακόμα κι όταν βρίσκονται μακριά του. Αυτό οδήγησε στη συνήθεια να κάνουν μάγια σε κάποιο άτομο χρησιμοποιώντας ένα πράγμα που κάποτε ανήκε σ’ αυτόν. Ακόμα και μέχρι το 16ο και το 17ο αιώνα, οι άνθρωποι στην Ευρώπη και στην Αγγλία συνέχιζαν να πιστεύουν σε μάγισσες και σε μάγους που μπορούσαν να κάνουν κακό στους ανθρώπους με τη χρήση τέτοιας δύναμης. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούσαν περιλάμβαναν τα εξής: Έφτιαχναν ένα κέρινο ομοίωμα κάποιου ατόμου και το τρυπούσαν με καρφίτσες, έγραφαν το όνομά του σ’ ένα χαρτί και μετά το έκαιγαν, έθαβαν ένα κομμάτι από τα ρούχα του ή έκαναν διάφορα άλλα πράγματα με τα μαλλιά του, τα κομμένα νύχια του, τον ιδρώτα ή ακόμα και τα περιττώματά του. Η μεγάλη έκταση την οποία είχαν πάρει αυτές και άλλες πράξεις φαίνεται από το γεγονός ότι στην Αγγλία, το Κοινοβούλιο ψήφισε νόμους το 1542, το 1563 και το 1604 που χαρακτήριζαν τη μαγεία ως αδίκημα το οποίο επέσυρε την ποινή του θανάτου. Με τον άλφα ή βήτα τρόπο, αυτή η μορφή μαγείας εξασκήθηκε από τους ανθρώπους σχεδόν όλων των εθνών σ’ όλες τις εποχές.

Το Μέλλον Μέσα από Σημάδια και Οιωνούς

24. (α) Τι είναι η μαντεία; (β) Με ποιον τρόπο εξασκούσαν τη μαντεία οι Βαβυλώνιοι;

²⁴ Συχνά οι άνθρωποι καταφεύγουν στη μαγεία για να μάθουν κρυμμένες πληροφορίες ή για να εξιχνιάσουν το μέλλον μέσα από σημάδια και οιωνούς. Αυτό είναι γνωστό ως μαντεία, και οι Βαβυλώνιοι φημίζονταν για την εξάσκησή της. Όπως λέει το βιβλίο Μαγεία, Υπερφυσικισμός και Θρησκεία (Magic, Supernaturalism, and Religion), «αυτοί είχαν ειδικότητα στις τέχνες της πρόγνωσης του μέλλοντος, κάνοντας προβλέψεις από τα συκώτια και τα εντόσθια σφαγμένων ζώων, από τη φωτιά και τον καπνό, καθώς και από τη λαμπερότητα των πολύτιμων λίθων· πρόλεγαν τα γεγονότα ανάλογα με το κελάρυσμα των πηγών και βλέποντας το σχήμα των φυτών. . . . Τα ατμοσφαιρικά σημάδια, τις βροχές, τα σύννεφα, τον αέρα και τους κεραυνούς τα ερμήνευαν ως κακούς οιωνούς· το ράγισμα κάποιου επίπλου και κάποιου ξύλινου πλαίσιου προεικόνιζε μελλοντικά γεγονότα. . . . Οι μύγες και άλλα έντομα, όπως άλλωστε και οι σκύλοι, μετέφεραν αποκρυφιστικά μηνύματα».

25. Με ποιον τρόπο αναφέρθηκε ο Ιεζεκιήλ και ο Δανιήλ στην άσκηση μαντείας που λάβαινε χώρα στην αρχαία Βαβυλώνα;

²⁵ Το βιβλίο του Ιεζεκιήλ, που βρίσκεται στην Αγία Γραφή, αναφέρει ότι, σε μια στρατιωτική εκστρατεία, «ο βασιλεύς της Βαβυλώνος εστάθη εις τον διαχωρισμόν, εν τη αρχή των δύο οδών, δια να ερωτήση τους μάντεις· ανεκάτωσε τα μαντικά βέλη, ηρώτησε τα γλυπτά, παρετήρησε το ήπαρ». (Ιεζεκιήλ 21:21) ‘Επαοιδοί’, ‘γόητες’ και ‘μάγοι’ ιερείς αποτελούσαν επίσης αναπόσπαστο μέρος της βασιλικής αυλής στη Βαβυλώνα.—Δανιήλ 2:1-3, 27, 28.

26. Ποια μορφή μαντείας ήταν δημοφιλής στους Έλληνες;

²⁶ Και σε άλλα επίσης έθνη, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, οι άνθρωποι καταπιάστηκαν με πολλές μορφές μαντείας. Οι Έλληνες συμβουλεύονταν τα μαντεία τους για μεγάλα πολιτικά γεγονότα αλλά και για κοινές ιδιωτικές υποθέσεις, όπως ήταν ο γάμος, τα ταξίδια και τα παιδιά. Το πιο γνωστό από τα μαντεία τους ήταν το μαντείο των Δελφών. Τις απαντήσεις, που προέρχονταν, όπως πιστευόταν, από το θεό Απόλλωνα, τις μεταβίβαζε η ιέρεια Πυθεία με ακατάληπτους ήχους και τις ερμήνευαν οι ιερείς φτιάχνοντας διφορούμενους στίχους. Ένα κλασικό παράδειγμα ήταν η απάντηση που δόθηκε στον Κροίσο, το βασιλιά της Λυδίας, και που έλεγε: «Αν ο Κροίσος περάσει τον Άλυ θα καταστρέψει μια ισχυρή αυτοκρατορία». Απ’ ό,τι αποδείχτηκε, η ισχυρή αυτοκρατορία που καταστράφηκε ήταν η δική του. Ο Κροίσος ηττήθηκε από τον Κύρο τον Πέρση, όταν πέρασε τον Άλυ για να εισβάλει στην Καππαδοκία.

27. Μέχρι ποιου βαθμού ασχολούνταν με τη μαντεία οι Ρωμαίοι;

²⁷ Στη Δύση η μαντική τέχνη έφτασε στο απόγειό της με τους Ρωμαίους, οι οποίοι επιζητούσαν να βρουν οιωνούς σχεδόν σε οτιδήποτε έκαναν. Οι άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων πίστευαν στην αστρολογία, στη μαγεία, στα φυλαχτά, στην πρόγνωση του μέλλοντος και σε πολλές άλλες μορφές μαντείας. Και σύμφωνα με τον Έντουαρντ Γκίμπον, αυθεντία στη ρωμαϊκή ιστορία, «οι άνθρωποι θεωρούσαν εξίσου αληθινούς όλους τους ποικίλους νεωτερισμούς στον τομέα της λατρείας που επικρατούσαν στο ρωμαϊκό κόσμο». Ο περίφημος πολιτικός και ρήτορας Κικέρων ήταν ειδικός στην οιωνοσκοπία. Ο Ρωμαίος ιστορικός Πετρώνιος παρατήρησε ότι, αν κρίνουμε από το πλήθος των θρησκειών και των μορφών λατρείας σε μερικές ρωμαϊκές πόλεις, πρέπει να υπήρχαν σ’ αυτές περισσότεροι θεοί παρά άνθρωποι.

28. Με ποιον τρόπο εξασκούσαν τη μαντεία οι Κινέζοι στους αρχαίους καιρούς;

²⁸ Στην Κίνα, ανασκαφές έφεραν στο φως 100.000 και πλέον κομμάτια από κόκαλα και όστρακα της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ. (δυναστεία των Σανγκ), που εξυπηρετούσαν μαντικούς σκοπούς. Τα χρησιμοποιούσαν οι ιερείς των Σανγκ για να ζητούν θεϊκή καθοδήγηση στο καθετί, από την πρόγνωση του καιρού μέχρι τις κινήσεις των στρατευμάτων. Οι ιερείς έγραφαν πάνω σ’ αυτά τα κόκαλα ερωτήσεις σε μια αρχαία γραφή. Έπειτα τα ζέσταιναν, εξέταζαν τις ρωγμές που εμφανίζονταν σ’ αυτά και έγραφαν τις απαντήσεις πάνω στα ίδια κόκαλα. Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι η κινεζική γραφή εξελίχτηκε απ’ αυτή την αρχαία γραφή.

29. Ποια αρχή που αφορά τη μαντεία εκτίθεται στο Ι Τσινγκ;

²⁹ Το πιο γνωστό σύγγραμμα των αρχαίων Κινέζων που ασχολείται με τη μαντεία είναι το Ι Τσινγκ (Κανόνας των Μεταβολών), το οποίο λέγεται ότι το έγραψαν οι δυο πρώτοι αυτοκράτορες των Τσου, ο Ουέν Ουάνγκ και ο Τσου Κουνγκ, το 12ο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτό περιέχει λεπτομερείς εξηγήσεις για την αλληλεπίδραση των δυο αντικρουόμενων δυνάμεων, της δύναμης γιν και της δύναμης γιανγκ (σκοτάδι-φως, αρνητικό-θετικό, θηλυκό-αρσενικό, σελήνη-ήλιος, γη-ουρανός κτλ.), και μάλιστα πολλοί Κινέζοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι αυτές είναι οι αρχές που ελέγχουν όλες τις υποθέσεις της ζωής. Αυτό το σύγγραμμα προβάλλει την άποψη ότι τα πάντα αλλάζουν διαρκώς και τίποτε δεν είναι μόνιμο. Για να μπορέσει κανείς να έχει επιτυχία σε οποιοδήποτε εγχείρημά του, πρέπει να γνωρίζει και να ενεργεί σε αρμονία με όλες τις αλλαγές της συγκεκριμένης στιγμής. Έτσι, οι άνθρωποι υποβάλλουν ερωτήσεις, ρίχνουν κλήρους κι έπειτα ανοίγουν το Ι Τσινγκ για να βρουν τις απαντήσεις. Σ’ όλους τους αιώνες, το Ι Τσινγκ υπήρξε η βάση κάθε είδους πρόγνωσης του μέλλοντος, γεωμαντείας και άλλων μορφών μαντείας στην Κίνα.

Από την Αστρονομία στην Αστρολογία

30. Περιγράψτε τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης της αστρονομίας.

³⁰ Η τάξη που παρατηρείται στον ήλιο, στη σελήνη, στα άστρα και στους πλανήτες συνάρπαζε ανέκαθεν τους ανθρώπους στη γη. Στη Μεσοποταμία ανακαλύφτηκαν κατάλογοι άστρων που χρονολογούνται από το 1800 Π.Κ.Χ. Με βάση τέτοιες πληροφορίες, οι Βαβυλώνιοι μπορούσαν να προλέγουν πολλά αστρονομικά γεγονότα, όπως ήταν οι εκλείψεις της σελήνης, η ανατολή και η δύση των αστερισμών και ορισμένες κινήσεις των πλανητών. Οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και άλλοι αρχαίοι λαοί παρατηρούσαν και αυτοί τον ουρανό και κρατούσαν λεπτομερή αρχεία των αστρονομικών γεγονότων. Μέσω αυτών των αρχείων έφτιαχναν τα ημερολόγιά τους και ταξινομούσαν τις ετήσιες δραστηριότητές τους.

31. Πώς γέννησε η αστρονομία την αστρολογία;

³¹ Από τις αστρονομικές παρατηρήσεις, οι άνθρωποι πρόσεξαν ότι ορισμένα γεγονότα που συνέβαιναν στη γη φαινόταν ότι συγχρονίζονταν με κάποια άλλα ουράνια γεγονότα. Για παράδειγμα, η εναλλαγή των εποχών ακολουθούσε πιστά την κίνηση του ήλιου, οι φάσεις της παλίρροιας συμβάδιζαν μ’ αυτές της σελήνης, κάθε χρόνο ο Νείλος πλημμύριζε πάντα μετά την εμφάνιση του Σείριου, του λαμπρότερου άστρου. Το λογικό συμπέρασμα ήταν ότι τα ουράνια σώματα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην πρόκληση αυτών και άλλων γεγονότων στη γη. Μάλιστα, οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τον Σείριο Κομιστή του Νείλου. Η ιδέα ότι τα άστρα επηρέαζαν διάφορα γεγονότα στη γη οδήγησε γρήγορα στην άποψη ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να βασιστούν στα ουράνια σώματα προκειμένου να προβλέψουν το μέλλον. Έτσι λοιπόν, η αστρονομία γέννησε την αστρολογία. Πριν περάσει πολύς καιρός, οι βασιλιάδες και οι αυτοκράτορες συμπεριέλαβαν επίσημους αστρολόγους ανάμεσα στους αυλικούς τους για να συμβουλεύονται τα άστρα αναφορικά με σπουδαίες εθνικές υποθέσεις. Αλλά και οι άνθρωποι του απλού λαού απέβλεπαν στα άστρα για να μάθουν τη μοίρα τους.

32. Με ποιους τρόπους εξασκούσαν την αστρολογία οι Βαβυλώνιοι;

³² Για μια ακόμη φορά έρχονται στο προσκήνιο οι Βαβυλώνιοι. Αυτοί πίστευαν ότι τα άστρα ήταν οι ουράνιες κατοικίες των θεών, ακριβώς όπως οι ναοί ήταν οι επίγειες κατοικίες τους. Απ’ αυτή την άποψη πήγασε η ιδέα να ομαδοποιήσουν τα άστρα σε αστερισμούς, καθώς και η πεποίθηση ότι διάφορα ανησυχητικά φαινόμενα που συνέβαιναν στον ουρανό, όπως οι εκλείψεις ή η εμφάνιση ορισμένων λαμπρών άστρων ή κομητών, προμήνυαν θλίψη και πόλεμο στη γη. Ανάμεσα στα ευρήματα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές οι οποίες έγιναν στη Μεσοποταμία, περιλαμβάνονταν εκατοντάδες εκθέσεις τις οποίες είχαν υποβάλει αστρολόγοι στους βασιλιάδες. Μερικές απ’ αυτές έλεγαν, λόγου χάρη, ότι κάποια έκλειψη σελήνης που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί ήταν σημάδι για την ήττα ενός συγκεκριμένου εχθρού ή ότι η εμφάνιση συγκεκριμένου πλανήτη σε συγκεκριμένο αστερισμό θα σήμαινε «μεγάλη οργή» στη γη.

33. Τι είπε ο Ησαΐας για τους Βαβυλώνιους ‘αστρολόγους’;

³³ Το πόσο βασίζονταν οι Βαβυλώνιοι σ’ αυτή τη μορφή μαντείας μπορεί ακόμη να φανεί από τα ειρωνικά λόγια τα οποία απηύθυνε σ’ αυτούς ο προφήτης Ησαΐας, όταν προείπε την καταστροφή της Βαβυλώνας: «Στήθι τώρα με τας γοητείας σου και με το πλήθος των μαγειών σου, εις τας οποίας ηγωνίσθης εκ νεότητός σου· . . . Ας σηκωθώσι τώρα οι ουρανοσκόποι, οι αστρολόγοι, οι μηνολόγοι προγνωστικοί, και ας σε σώσωσιν εκ των επερχομένων επί σε».—Ησαΐας 47:12, 13.

34. Ποιοι ήταν οι «Μάγοι» που πήγαν να δουν τον Ιησού όταν ήταν βρέφος;

³⁴ Η Βαβυλώνα εξήγαγε την αστρολογία στην Αίγυπτο, στην Ασσυρία, στην Περσία, στην Ελλάδα, στη Ρώμη και στην Αραβία. Στην Ανατολή, οι Ινδουιστές και οι Κινέζοι είχαν κι αυτοί δικά τους περίπλοκα αστρολογικά συστήματα. Οι «Μάγοι» που πήγαν να δουν τον Ιησού όταν ήταν βρέφος, όπως αναφέρει ο ευαγγελιστής Ματθαίος, ήταν ‘αστρολόγοι από ανατολικά μέρη’. (Ματθαίος 2:1, 2, ΜΝΚ) Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι αυτοί οι αστρολόγοι μπορεί να ανήκαν στη χαλδαϊκή και μηδοπερσική αστρολογική σχολή και να έρχονταν από την Παρθία, η οποία υπήρξε επαρχία της Περσίας και αργότερα έγινε η ανεξάρτητη Πάρθια Αυτοκρατορία.

35. Ποια ανάπτυξη παρουσίασε η αστρολογία από τον καιρό των Ελλήνων;

³⁵ Εκείνοι όμως που ανέπτυξαν την αστρολογία στη σημερινή της μορφή ήταν οι Έλληνες. Το δεύτερο αιώνα Κ.Χ., ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ένας Έλληνας αστρονόμος από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, συγκέντρωσε όλες τις υπάρχουσες αστρολογικές πληροφορίες και τις καταχώρησε σε τέσσερα βιβλία, με την ονομασία Τετράβιβλος, τα οποία αποτελούν μέχρι σήμερα το βασικό αστρολογικό κείμενο. Απ’ αυτά, αναπτύχθηκε η γενεθλιακή αστρολογία, όπως λέγεται κοινώς, που είναι ένα σύστημα για την πρόβλεψη του μέλλοντος ενός ατόμου μέσω της μελέτης του γενέθλιου χάρτη του, ή αλλιώς του ωροσκόπιού του—χάρτης που δείχνει τις θέσεις του ήλιου, της σελήνης και διάφορων πλανητών ανάμεσα στους αστερισμούς, όπως φαίνονται από τον τόπο της γέννησης ενός ατόμου τη στιγμή της γέννησής του.

36. Ποια απόδειξη υπάρχει για το γεγονός ότι η αστρολογία έγινε ευυπόληπτη;

³⁶ Μέχρι το 14ο και το 15ο αιώνα, η αστρολογία είχε γίνει γενικά αποδεκτή στη Δύση. Στα πανεπιστήμια διδασκόταν ως επιστημονικός κλάδος, που απαιτούσε ικανοποιητικές γνώσεις ξένων γλωσσών και μαθηματικών. Οι αστρολόγοι θεωρούνταν λόγιοι. Τα συγγράμματα του Σέξπιρ είναι γεμάτα υπαινιγμούς για τις αστρολογικές επιδράσεις που ασκούνται στις ανθρώπινες υποθέσεις. Η κάθε βασιλική αυλή και πολλοί ευγενείς είχαν τους προσωπικούς τους αστρολόγους, για να τους συμβουλεύονται εύκολα και άμεσα. Δεν έκαναν σχεδόν τίποτα—είτε αυτό ήταν πόλεμος είτε οικοδομικό έργο είτε επαγγελματική υπόθεση είτε ταξίδι—χωρίς πρώτα να συμβουλευτούν τα άστρα. Η αστρολογία είχε γίνει ευυπόληπτη.

37. Πώς επηρέασε την αστρολογία η πρόοδος της επιστήμης;

³⁷ Παρά το ότι το έργο διάφορων αστρονόμων όπως του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου, καθώς και η πρόοδος της επιστημονικής διερεύνησης, έχουν κηλιδώσει πάρα πολύ την υπόληψη της αστρολογίας δείχνοντας ότι δεν είναι επιβεβαιωμένη επιστήμη, αυτή έχει επιβιώσει μέχρι την εποχή μας. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 85.) Αυτή η μυστηριώδης τέχνη, την οποία πρωτοπαρουσίασαν οι Βαβυλώνιοι και η οποία αναπτύχθηκε από τους Έλληνες και διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο από τους Άραβες, εξακολουθεί να ασκεί σήμερα μεγάλη επιρροή και σε ηγέτες Κρατών αλλά και σε λαϊκούς ανθρώπους, είτε αυτοί προέρχονται από τεχνολογικά προηγμένα έθνη είτε από απομονωμένα χωριά αναπτυσσόμενων χωρών.

Η Μοίρα Γραμμένη στο Πρόσωπο και στην Παλάμη

38. Τι οδήγησε σε επιπρόσθετες μεθόδους μαντείας που σχετίζονται με τα χέρια και το πρόσωπο των ανθρώπων;

³⁸ Αν το να ψάχνει κανείς τον ουρανό για να βρει σημάδια και οιωνούς για το μέλλον δεν φαίνεται να προσφέρει κάτι το χειροπιαστό, τότε υπάρχουν κι άλλοι πιο άμεσοι και προσιτοί τρόποι γι’ αυτούς που καταπιάνονται με την τέχνη της μαντείας. Το Ζόχαρ, ή αλλιώς Σέφερ χα-ζόχαρ (εβραϊκό σύγγραμμα, Βίβλος της Λαμπρότητας), ένα κείμενο ιουδαϊκού μυστικισμού του 13ου αιώνα, διακήρυττε: «Στο στερέωμα που περιβάλλει το σύμπαν, βλέπουμε να σχηματίζονται πολλές μορφές από τα άστρα και τους πλανήτες. Αυτές αποκαλύπτουν κρυμμένα πράγματα και μεγάλα μυστήρια. Παρόμοια, πάνω στο δέρμα μας, που περικλείει το ανθρώπινο ον, υπάρχουν μορφές και χαρακτηριστικά που είναι τα άστρα του σώματός μας». Αυτή η φιλοσοφία οδήγησε σε επιπρόσθετες μεθόδους μαντείας, ή πρόγνωσης του μέλλοντος, που βασίζονταν στην εξέταση του προσώπου και της παλάμης των χεριών με σκοπό την εξεύρεση προφητικών σημαδιών. Αυτές οι συνήθειες εξακολουθούν να είναι πολύ διαδεδομένες και στην Ανατολή και στη Δύση. Είναι όμως ολοφάνερο ότι έχουν τις ρίζες τους στην αστρολογία και στη μαγεία.

39. Τι είναι η φυσιογνωμική και πώς έχει εφαρμοστεί;

³⁹ Η φυσιογνωμική είναι η πρόγνωση του μέλλοντος που βασίζεται στην εξέταση των χαρακτηριστικών του προσώπου, όπως είναι το σχήμα των ματιών, της μύτης, των δοντιών και των αφτιών. Το 1531 στο Στρασβούργο, κάποιος Ιωάννης του Ινταζίν εξέδωσε ένα βιβλίο γύρω απ’ αυτό το θέμα, στο οποίο παρουσίαζε εκφραστικά σχέδια προσώπων με ποικίλα σχήματα ματιών, μύτης, αφτιών κτλ., καθώς και τις ερμηνείες που έδινε αυτός. Είναι ενδιαφέρον ότι παρέθετε τα λόγια του Ιησού Χριστού που καταγράφονται στο εδάφιο Ματθαίος 6:22—«εάν λοιπόν ο οφθαλμός σου ήναι καθαρός, όλον το σώμα σου θέλει είσθαι φωτεινόν»—πάνω στα οποία βάσιζε την άποψή του ότι τα μεγάλα, φωτεινά και στρογγυλά μάτια φανέρωναν ακεραιότητα και καλή υγεία, ενώ τα βαθουλωτά και μικρά μάτια ήταν σημάδια φθόνου, μοχθηρίας και καχυποψίας. Ωστόσο, σ’ ένα παρόμοιο βιβλίο, στην Επιτομή της Φυσιογνωμικής (Compendium of Physiognomy), που εκδόθηκε το 1533, ο συγγραφέας του Μπαρτολομέο Κόκλε ισχυριζόταν ότι τα μεγάλα και στρογγυλά μάτια φανέρωναν άστατο και οκνηρό άτομο.

40. (α) Τι είναι η χειρομαντεία; (β) Πώς χρησιμοποιήθηκε η Αγία Γραφή για να υποστηρίξει τη χειρομαντεία;

⁴⁰ Όπως λένε οι μάντεις, μετά το κεφάλι, τα μέλη του σώματος που αντανακλούν καλύτερα τις ανώτερες δυνάμεις είναι τα χέρια. Έτσι, το διάβασμα των γραμμών που υπάρχουν στα χέρια ενός ανθρώπου, με σκοπό τον καθορισμό του χαρακτήρα και της μοίρας του, αποτελεί μια άλλη δημοφιλή μορφή μαντείας, τη χειρομαντεία, όπως είναι γνωστή. Οι χειρομάντεις του Μεσαίωνα έψαχναν στην Αγία Γραφή για να βρουν κάτι που να υποστηρίζει την τέχνη τους. Αυτοί εντόπισαν εδάφια όπως τα εξής: «Κατασφραγίζει την χείρα παντός ανθρώπου· δια να γνωρίσωσι πάντες οι άνθρωποι το έργον αυτού» και «εις την δεξιάν χείρα της υπάρχει μακρότης ημερών, εις την αριστεράν της υπάρχουν πλούτη και τιμή». (Ιώβ 37:7· Παροιμίαι 3:16, ΛΧ) Επίσης λαβαίνονταν υπόψη και τα όρη του χεριού, επειδή υπήρχε η αντίληψη ότι αυτά εξεικόνιζαν τους πλανήτες και γι’ αυτό αποκάλυπταν ορισμένα πράγματα για το άτομο και το μέλλον του.

41. Πώς εξασκούν τη μαντεία οι άνθρωποι στην Ανατολή;

⁴¹ Η πρόγνωση του μέλλοντος μέσω της μελέτης του προσώπου και των χεριών είναι πάρα πολύ δημοφιλής στην Ανατολή. Εκτός από τους επαγγελματίες, που προσφέρουν τις συμβουλές τους διαβάζοντας το πρόσωπο ή τα χέρια, υπάρχουν και πολλοί ερασιτέχνες που δοκιμάζουν μόνοι τους τέτοιες μεθόδους, επειδή είναι πολύ εύκολο να βρει κανείς βιβλία και άλλα έντυπα οποιουδήποτε επιπέδου. Πολλές φορές οι άνθρωποι καταπιάνονται με το διάβασμα της παλάμης για να διασκεδάσουν, πολλοί όμως παίρνουν αυτά τα ζητήματα στα σοβαρά. Ωστόσο, οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές σπάνια αρκούνται στη χρήση μιας μόνο μορφής μαντείας. Όταν αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ή σημαντικές αποφάσεις, πηγαίνουν στους ναούς τους, είτε είναι Βουδιστές είτε Ταοϊστές είτε Σιντοϊστές είτε οτιδήποτε άλλο, για να ρωτήσουν τους θεούς τους, μετά πηγαίνουν στους αστρολόγους για να συμβουλευτούν τα άστρα, ύστερα σε μάντεις για να τους διαβάσουν την παλάμη και το πρόσωπό τους και τελικά γυρνάνε στο σπίτι τους όπου συμβουλεύονται τους πεθαμένους προγόνους τους. Ελπίζουν ότι κάπου θα βρουν μια απάντηση που να τους ικανοποιεί.

Είναι Απλώς Αθώα Διασκέδαση;

42. Σε τι οδήγησε τους ανθρώπους η φυσιολογική επιθυμία που έχουν να γνωρίζουν το μέλλον;

⁴² Είναι φυσιολογικό να θέλουμε όλοι να γνωρίζουμε τι θα φέρει το μέλλον. Επίσης, η επιθυμία που έχουν οι άνθρωποι να εξασφαλίσουν καλή τύχη και να αποτρέψουν ό,τι μπορεί να αποβεί επιβλαβές αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Γι’ αυτό άλλωστε και οι άνθρωποι σ’ όλους τους αιώνες απέβλεπαν σε πνεύματα και σε θεότητες για να λάβουν καθοδήγηση. Ακολουθώντας αυτή την πορεία, ασχολήθηκαν με τον πνευματισμό, τη μαγεία, την αστρολογία και διάφορες δεισιδαιμονίες. Στο παρελθόν οι άνθρωποι φορούσαν φυλαχτά και χαϊμαλιά για προστασία και κατέφευγαν σε μάγους-γιατρούς και σε σαμάν για να θεραπευτούν. Σήμερα οι άνθρωποι εξακολουθούν να έχουν μαζί τους εικονίτσες του «Αγίου» Χριστόφορου ή να φορούν διάφορα πράγματα για να τους φέρνουν «γούρι», κάνουν πνευματιστικές συγκεντρώσεις και έχουν πίνακες Ουίτζα, γυάλινες σφαίρες, ωροσκόπια και χαρτιά ταρό. Όσον αφορά τον πνευματισμό και τις δεισιδαιμονίες, οι άνθρωποι δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει και πολύ.

43. (α) Τι νομίζουν πολλοί άνθρωποι σε σχέση με τον πνευματισμό, τη μαγεία και τη μαντεία; (β) Ποιες ερωτήσεις που αφορούν τις δεισιδαιμονίες χρειάζονται απάντηση;

⁴³ Βέβαια, πολλοί άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι αυτά τα πράγματα δεν είναι παρά δεισιδαιμονίες και ότι δεν έχουν πραγματική βάση. Ίσως ακόμη να λένε ότι ασχολούνται μ’ αυτά απλώς για να διασκεδάσουν. Κάποιοι άλλοι προβάλλουν μάλιστα το επιχείρημα ότι η μαγεία και η μαντεία είναι ωφέλιμες, επειδή παρέχουν ψυχολογική ενίσχυση σε άτομα που, χωρίς αυτές, θα μπορούσαν να είχαν καταβληθεί πάρα πολύ εξαιτίας των εμποδίων που αντιμετωπίζουν στη ζωή. Είναι όμως όλα αυτά τα πράγματα απλώς αθώα διασκέδαση και ψυχολογική τόνωση; Ποια είναι στην πραγματικότητα η πηγή των πνευματιστικών και των μαγικών συνηθειών που εξετάσαμε σ’ αυτό το κεφάλαιο, καθώς και των τόσων άλλων που δεν αναφέραμε;

44. Στην ουσία, τι μπορεί να λεχθεί για τη βάση όλων αυτών των συνηθειών;

⁴⁴ Καθώς εξετάζαμε τις διάφορες πλευρές του πνευματισμού, της μαγείας και της μαντείας, προσέξαμε ότι συνδέονται στενά με την πίστη σε απελθούσες ψυχές και στην ύπαρξη πνευμάτων, είτε καλών είτε κακών. Στην ουσία, λοιπόν, η πίστη σε πνεύματα, στη μαγεία και στη μαντεία βασίζεται σε μια μορφή πολυθεϊσμού που έχει τις ρίζες του στο δόγμα της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής. Είναι αυτή στερεή βάση πάνω στην οποία να οικοδομήσει κανείς τη θρησκεία του; Θα θεωρούσατε αποδεκτή τη λατρεία που βασίζεται σε τέτοιο θεμέλιο;

45. Ποιο ερώτημα σχετικά με την τροφή που προσφερόταν στα είδωλα αντιμετώπιζαν οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα;

⁴⁵ Οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα αντιμετώπιζαν τα ίδια ερωτήματα. Αυτοί περιστοιχίζονταν από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, με τους τόσους θεούς και τις θεότητές τους καθώς και με τις δεισιδαιμονικές τους τελετουργίες. Σε μια τελετουργία τους, αυτοί πρόσφεραν τροφή στα είδωλα και κατόπιν μετείχαν στη βρώση της τροφής. Έπρεπε να λαβαίνει μέρος σε τέτοιες τελετουργίες όποιος αγαπούσε τον αληθινό Θεό και ενδιαφερόταν να τον ευαρεστεί; Προσέξτε με ποιον τρόπο απάντησε ο απόστολος Παύλος σ’ αυτό το ερώτημα.

46. Τι πίστευε ο Παύλος καθώς και οι πρώτοι Χριστιανοί για τον Θεό;

⁴⁶ «Περί της βρώσεως λοιπόν των ειδωλοθύτων [των τροφών που προσφέρονται στα είδωλα, ΜΝΚ], εξεύρομεν ότι το είδωλον είναι ουδέν εν τω κόσμω, και ότι δεν υπάρχει ουδείς άλλος Θεός ειμή εις. Διότι αν και ήναι λεγόμενοι θεοί είτε εν τω ουρανώ είτε επί της γης, καθώς και είναι θεοί πολλοί και κύριοι πολλοί, αλλ’ εις ημάς είναι εις Θεός ο Πατήρ, εξ ου τα πάντα και ημείς εις αυτόν». (1 Κορινθίους 8:4-6) Για τον Παύλο και τους Χριστιανούς του πρώτου αιώνα, η αληθινή θρησκεία δεν ήταν λατρεία πολλών θεών, δεν ήταν πολυθεϊστική, αλλά ήταν αφοσίωση μόνο σ’ ‘έναν Θεό τον Πατέρα’, του οποίου το όνομα το αποκαλύπτει η Αγία Γραφή λέγοντας: ‘Και εφάνην εις τον Αβραάμ, εις τον Ισαάκ και εις τον Ιακώβ, με το όνομα, Θεός Παντοκράτωρ· δεν εγνωρίσθην όμως εις αυτούς με το όνομά μου Ιεχωβά’.—Έξοδος 6:3.

47. Πώς αποκάλυψε ο Παύλος την πραγματική ταυτότητα των ‘θεών και κυρίων είτε στον ουρανό είτε στη γη’;

⁴⁷ Πρέπει όμως να προσέξουμε ότι, αν και ο απόστολος Παύλος είπε ότι «το είδωλον είναι ουδέν», δεν είπε ότι οι «θεοί» και οι «κύριοι», στους οποίους στρέφονταν οι άνθρωποι με τη μαγεία, τη μαντεία και τις θυσίες τους, ήταν ανύπαρκτοι. Ποιο είναι, λοιπόν, το σημείο; Ο Παύλος το διασαφήνισε αυτό πιο κάτω στην ίδια επιστολή, γράφοντας: «[Αλλά λέγω] ότι εκείνα, τα οποία θυσιάζουσι τα έθνη, εις τα δαιμόνια θυσιάζουσι και ουχί εις τον Θεόν». (1 Κορινθίους 10:20) Ναι, μέσω των θεών και των κυρίων τους, τα έθνη λάτρευαν στην ουσία τους δαίμονες—αγγελικά, δηλαδή πνευματικά, πλάσματα που στασίασαν κατά του αληθινού Θεού και ενώθηκαν με τον ηγέτη τους, τον Σατανά τον Διάβολο.—2 Πέτρου 2:4· Ιούδα 6· Αποκάλυψις 12:7-9.

48. Ποιος κίνδυνος εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα εξαιτίας του αποκρυφισμού, και πώς μπορεί να αποφευχθεί;

⁴⁸ Συχνά, οι άνθρωποι λυπούνται τους λεγόμενους πρωτόγονους λαούς που ήταν υπόδουλοι στις δεισιδαιμονίες και στους φόβους τους. Λένε ότι νιώθουν αποστροφή για τις αιματηρές θυσίες και τις άγριες τελετές. Και κάνουν πολύ καλά. Εντούτοις, μέχρι σήμερα εξακολουθούμε να ακούμε για βουντού, για ομάδες Σατανιστών, ακόμη και για ανθρωποθυσίες. Μολονότι αυτές μπορεί να είναι ακραίες περιπτώσεις, παρ’ όλα αυτά αποδεικνύουν ότι το ενδιαφέρον για τον αποκρυφισμό εξακολουθεί να είναι ολοζώντανο. Ίσως στην αρχή να ξεκινάει ως ‘αθώα διασκέδαση’ και να είναι αντικείμενο περιέργειας, αλλά συχνά καταλήγει σε τραγωδία και σε θάνατο. Πόσο σοφό είναι να ακούμε με προσοχή την προειδοποίηση της Αγίας Γραφής: «Εγκρατεύθητε, αγρυπνήσατε· διότι ο αντίδικός σας διάβολος ως λέων ωρυόμενος περιέρχεται ζητών τίνα να καταπίη».—1 Πέτρου 5:8· Ησαΐας 8:19, 20.

49. Ποιο θα είναι το αντικείμενο της έρευνάς μας στα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου;

⁴⁹ Αφού έχουμε εξετάσει το πώς άρχισε να υπάρχει η θρησκεία, την ποικιλομορφία την οποία παρουσιάζουν οι αρχαίες μυθολογίες και τις διάφορες μορφές πνευματισμού, μαγείας και δεισιδαιμονίας, θα στρέψουμε τώρα την προσοχή μας στις πιο επίσημες μεγάλες θρησκείες του κόσμου—τον Ινδουισμό, το Βουδισμό, τον Ταοϊσμό, τον Κομφουκιανισμό, το Σιντοϊσμό, τον Ιουδαϊσμό, τις εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου και τον Ισλαμισμό. Ποιο ήταν το ξεκίνημά τους; Τι διδάσκουν; Τι επιρροή ασκούν στους οπαδούς τους; Αυτές καθώς και άλλες ερωτήσεις θα εξετάσουμε στα επόμενα κεφάλαια.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 76]

Μερικές πράξεις μαγείας φαινόταν ότι είχαν επιτυχία

[Πλαίσιο στη σελίδα 85]

Είναι η Αστρολογία Επιστημονική;

Η αστρολογία διατείνεται ότι ο ήλιος, η σελήνη, τα άστρα και οι πλανήτες μπορούν να ασκούν επίδραση σε πράγματα που γίνονται στη γη και ότι η σχετική θέση αυτών των ουράνιων σωμάτων τη στιγμή της γέννησης ενός ατόμου παίζει ρόλο στη ζωή του. Ωστόσο, οι επιστημονικές ανακαλύψεις εγείρουν σημαντικές αντιρρήσεις:

▪ Το έργο διάφορων αστρονόμων, όπως του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου και του Κέπλερ, έχει αποδείξει ξεκάθαρα ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος. Ακόμη, γνωρίζουμε σήμερα ότι, πολλές φορές, τα άστρα που φαίνονται πως ανήκουν σ’ έναν αστερισμό δεν είναι στην πραγματικότητα περιορισμένα σε μια ομάδα άστρων. Μερικά απ’ αυτά μπορεί να βρίσκονται στο βάθος του διαστήματος, ενώ άλλα να βρίσκονται σχετικά κοντά. Επομένως, οι ζωδιακές ιδιότητες των διάφορων αστερισμών δεν είναι παρά φανταστικές.

▪ Οι πλανήτες Ουρανός, Ποσειδών και Πλούτων δεν ήταν γνωστοί στους αρχαίους αστρολόγους, γιατί ανακαλύφτηκαν μετά την εφεύρεση του τηλεσκόπιου. Πώς, λοιπόν, μπορούσε να εξηγηθεί η «επίδρασή» τους στους αστρολογικούς χάρτες που είχαν σχεδιαστεί αιώνες νωρίτερα; Επιπλέον, γιατί θα πρέπει η «επίδραση» ενός πλανήτη να είναι «καλή» και ενός άλλου «κακή», τη στιγμή που η επιστήμη γνωρίζει τώρα ότι βασικά όλοι οι πλανήτες είναι μάζες άψυχων βράχων ή αερίων που περιφέρονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα στο διάστημα;

▪ Η επιστήμη της γενετικής μάς λέει ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας διαμορφώνονται, όχι τη στιγμή της γέννησης, αλλά της σύλληψης, οπότε ένα από τα εκατομμύρια σπερματοζωάρια του πατέρα ενώνεται με ένα ωάριο της μητέρας. Όμως η αστρολογία καταστρώνει το ωροσκόπιο ενός ανθρώπου με βάση τη στιγμή της γέννησης. Σύμφωνα με τους αστρολογικούς κανόνες, αυτή η διαφορά περίπου εννιά μηνών θα κατέληγε σε τελείως διαφορετικό διάγραμμα προσωπικότητας.

▪ Σήμερα, ο υπολογισμός της διαδρομής που κάνει ο ήλιος μέσα από τους αστερισμούς, όπως τη βλέπει ένας παρατηρητής στη γη, βρίσκεται χρονικά κάπου ένα μήνα πίσω σε σχέση μ’ αυτόν που ίσχυε πριν από 2.000 χρόνια, όταν οι αστρολόγοι συνέτασσαν τους χάρτες και τους πίνακές τους. Έτσι, η αστρολογία θα καθόριζε ότι ένα άτομο γεννημένο στα τέλη του Ιουνίου ή στις αρχές του Ιουλίου είναι Καρκίνος (εξαιρετικά ευαίσθητο, κυκλοθυμικό, συνεσταλμένο). Στην πραγματικότητα όμως, ο ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό των Διδύμων εκείνη την εποχή, πράγμα που θα σήμαινε ότι το άτομο θα ήταν διαχυτικό, πνευματώδες, φλύαρο.

Είναι ολοφάνερο ότι η αστρολογία δεν ευσταθεί ούτε με λογικά ούτε με επιστημονικά κριτήρια.

[Εικόνες στη σελίδα 71]

Σπασμένοι καθρέφτες, μαύρες γάτες και ορισμένοι αριθμοί αποτελούν βάση για δεισιδαιμονίες. Ο κινεζικός χαρακτήρας για τον αριθμό «τέσσερα» είναι ομόηχος με το «θάνατο» στην κινεζική και στην ιαπωνική

[Εικόνες στη σελίδα 74]

Αριστερά, η Βασιλική της Δέσποινάς Μας στη Γουαδαλούπη του Μεξικού, όπου οι Καθολικοί προσεύχονται για να θεραπευτούν θαυματουργικά.

Δεξιά, το Στόνχετζ στην Αγγλία, όπου οι αρχαίοι Δρυΐδες λέγεται ότι λάτρευαν τον ήλιο

[Εικόνα στη σελίδα 80]

Μερικοί άνθρωποι συμβουλεύονται διάφορους σαμάν και μάγους-γιατρούς

[Εικόνες στη σελίδα 81]

Άλλοι κάνουν πνευματιστικές συγκεντρώσεις, έχουν πίνακες Ουίτζα, γυάλινες σφαίρες, χαρτιά ταρό και πηγαίνουν σε μάντεις

[Εικόνες στη σελίδα 82]

Στην Ανατολή η μαντεία, με τη χρήση επιγραφών πάνω σε όστρακα χελώνας και του συμβόλου γιν-γιανγκ, έχει μακραίωνη ιστορία

[Εικόνες στη σελίδα 87]

Πολλοί άνθρωποι συμβουλεύονται τα ωροσκόπια, νομίζοντας ότι η θέση του ήλιου, της σελήνης, των πλανητών και των άστρων τη στιγμή της γέννησης επηρεάζει τη ζωή τους

[Εικόνες στη σελίδα 90]

Βγάζοντας από το δοχείο το ραβδί του πεπρωμένου και κουνώντας το πέρα-δώθε, ο πιστός λαβαίνει κάποιο μήνυμα και την ερμηνεία του

Κεφάλαιο 5

Ινδουισμός—Η Αναζήτηση Απελευθέρωσης

«Στην Ινδουιστική κοινωνία, σύμφωνα με το θρησκευτικό έθιμο, το πρώτο πράγμα που κάνουν οι άνθρωποι το πρωί είναι να λούζονται σε κάποιο κοντινό ποτάμι ή στο σπίτι τους, αν δεν υπάρχει ποτάμι εκεί κοντά. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτό τους καθαγιάζει. Έπειτα, χωρίς να έχουν φάει ακόμη, πηγαίνουν στο ναό της περιοχής τους και προσφέρουν λουλούδια και φαγητά στο θεό της περιοχής. Μερικοί πλένουν το είδωλο και το στολίζουν με κόκκινη και κίτρινη σκόνη.

»Σχεδόν όλα τα σπίτια έχουν μια γωνιά ή ίσως κι ένα δωμάτιο για τη λατρεία του θεού τον οποίο προτιμά η οικογένεια. Σε μερικές τοποθεσίες ένας δημοφιλής θεός είναι ο Γκανέσα, ο θεός ελέφαντας. Οι άνθρωποι προσεύχονται ειδικά σ’ αυτόν για να έχουν καλή τύχη, αφού έχει τη φήμη ότι εξαφανίζει τα εμπόδια. Σε άλλα μέρη, ο Κρίσνα, ο Ράμα, ο Σίβα, η Ντουργκά ή κάποια άλλη θεότητα μπορεί να καταλαμβάνει την πρώτη θέση στη λατρεία».—Τάρα Τσ., Κατμαντού, Νεπάλ.

1. (α) Περιγράψτε μερικά έθιμα του Ινδουισμού. (β) Ποιες είναι μερικές διαφορές ανάμεσα στη νοοτροπία του δυτικού κόσμου και στη νοοτροπία του Ινδουισμού;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ο Ινδουισμός; Μήπως είναι απλώς και μόνο η απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε ζώα, το λούσιμο στο Γάγγη και η διαίρεση σε κάστες, όπως νομίζει γενικά ο δυτικός κόσμος; Ή μήπως περιλαμβάνει περισσότερα πράγματα; Η απάντηση είναι ότι περιλαμβάνει πολύ περισσότερα πράγματα. Ο Ινδουισμός είναι μια διαφορετική θεώρηση της ζωής, για την οποία οι αξίες του δυτικού κόσμου είναι εντελώς ξένες. Ο δυτικός κόσμος έχει την τάση να θεωρεί τη ζωή ως μια χρονολογική σειρά ιστορικών γεγονότων. Οι Ινδουιστές θεωρούν τη ζωή ως έναν αυτοεπαναλαμβανόμενο κύκλο, στον οποίο η ανθρώπινη ιστορία δεν έχει μεγάλη σημασία.

2, 3. (α) Γιατί είναι δύσκολο να δώσουμε τον ορισμό του Ινδουισμού; (β) Πώς εξηγεί κάποιος Ινδός συγγραφέας τον Ινδουισμό και τον πολυθεϊσμό;

² Δεν είναι εύκολο να δώσουμε τον ορισμό του Ινδουισμού, επειδή δεν έχει ούτε κάποιο καθορισμένο σύμβολο πίστης ούτε ιερατείο ούτε και διοικούσα αρχή. Όμως έχει σουάμι (δάσκαλους) και γκουρού (πνευματικούς καθοδηγητές). Σύμφωνα με ένα γενικό ορισμό που περιλαμβάνεται σε κάποιο βιβλίο ιστορίας, ο Ινδουισμός είναι «ολόκληρο το σύμπλεγμα των δοξασιών και των θεσμών που έχουν εμφανιστεί από τότε που συντάχθηκαν οι Βέδες, δηλαδή τα αρχαία (και τα πιο ιερά) συγγράμματά τους, μέχρι σήμερα». Ένας άλλος ορισμός λέει: «Μπορούμε να πούμε ότι ο Ινδουισμός είναι η προσήλωση ή η λατρεία που αποδίδεται στο θεό Βισνού ή στον Σίβα ή στη θεά Σάκτι ή στις μετενσαρκώσεις τους, στις παραλλαγές τους, στους συζύγους τους ή στους απογόνους τους». Αυτός ο ορισμός καλύπτει τη λατρεία του Ράμα και του Κρίσνα (μετενσαρκώσεις του Βισνού), της Ντουργκά, του Σκάντα και του Γκανέσα (που είναι αντίστοιχα γυναίκα και γιοι του Σίβα). Πιστεύεται ότι ο Ινδουισμός έχει 330 εκατομμύρια θεούς· παρ’ όλα αυτά λέγεται ότι δεν είναι πολυθεϊστική θρησκεία. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;

³ Ο Ινδός συγγραφέας Α. Παρθασαράθι εξηγεί: «Οι Ινδουιστές δεν είναι πολυθεϊστές. Ο Ινδουισμός μιλάει για έναν Θεό . . . Οι διάφοροι θεοί και οι θεές του Ινδουιστικού πάνθεου απλώς αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις και τις λειτουργίες του ενός υπέρτατου Θεού στον αποκαλυμμένο κόσμο».

4. Τι καλύπτει ο όρος «Ινδουισμός»;

⁴ Πολλές φορές οι Ινδουιστές αποκαλούν την πίστη τους σανατάνα ντάρμα, που σημαίνει αιώνιος νόμος ή αιώνια τάξη. Στην πραγματικότητα, ο όρος Ινδουισμόςa είναι γενικός και περιγράφει τις πάμπολλες θρησκείες και αιρέσεις (σαμπραντάγιας) που αναπτύχθηκαν και άκμασαν με το πέρασμα των χιλιετηρίδων, μέσα στα πλαίσια της πολυσύνθετης αρχαίας μυθολογίας του Ινδουισμού. Αυτή η μυθολογία είναι τόσο περίπλοκη που η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας (New Larousse Encyclopedia of Mythology) δηλώνει: «Η μυθολογία της Ινδίας είναι μια ανεξιχνίαστη ζούγκλα οργιώδους βλάστησης. Όταν μπαίνεις σ’ αυτήν, χάνεις το φως της μέρας και τον προσανατολισμό σου». Μολαταύτα, το κεφάλαιο αυτό θα καλύψει ορισμένα από τα χαρακτηριστικά και τις διδασκαλίες αυτής της πίστης.

Οι Αρχαίες Ρίζες του Ινδουισμού

5. Πόσο διαδεδομένος είναι ο Ινδουισμός;

⁵ Αν και ο Ινδουισμός μπορεί να μην είναι τόσο διαδεδομένος όσο μερικές άλλες μεγάλες θρησκείες, ωστόσο το 1990 είχε σχεδόν 700 εκατομμύρια πιστούς, δηλαδή 1 στους 8 ανθρώπους (13%) του παγκόσμιου πληθυσμού. Εντούτοις, οι πιο πολλοί απ’ αυτούς βρίσκονται στην Ινδία. Έτσι, είναι λογικό να ρωτήσουμε: Πώς και γιατί αναπτύχθηκε ο Ινδουισμός στην Ινδία;

6, 7. (α) Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, πώς έφτασε στην Ινδία ο Ινδουισμός; (β) Ποιος είναι ο Ινδουιστικός μύθος περί κατακλυσμού; (γ) Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Μάρσαλ, τι είδους θρησκεία επικρατούσε στην Κοιλάδα του Ινδού πριν εμφανιστούν οι Άριοι;

⁶ Μερικοί ιστορικοί λένε ότι ο Ινδουισμός είχε τις ρίζες του σ’ ένα μεταναστευτικό κύμα μιας λευκής φυλής, των Αρίων, το οποίο συνέβηκε πριν από 3.500 και πλέον χρόνια όταν αυτοί ήρθαν από τα βορειοδυτικά και εγκαταστάθηκαν στην Κοιλάδα του Ινδού, που τώρα βρίσκεται κυρίως στο Πακιστάν και στην Ινδία. Από εκεί σκορπίστηκαν στις πεδιάδες του Ποταμού Γάγγη και σ’ όλη την Ινδία. Ορισμένοι ειδικοί λένε ότι οι θρησκευτικές απόψεις των μεταναστών βασίζονταν σε αρχαίες ιρανικές και βαβυλωνιακές διδασκαλίες. Ένα κοινό στοιχείο που υπάρχει σε πολλούς πολιτισμούς καθώς επίσης και στον Ινδουισμό είναι ο μύθος περί κατακλυσμού.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 120.

⁷ Αλλά τι είδους θρησκεία επικρατούσε στην Κοιλάδα του Ινδού πριν εμφανιστούν οι Άριοι; Ένας αρχαιολόγος, ο Σερ Τζον Μάρσαλ, αναφέρεται στη «‘Μεγάλη Μητέρα Θεά’ που μερικές φορές απεικονίζεται με αγαλματίδια έγκυων γυναικών και τις περισσότερες φορές με μορφές γυμνών γυναικών που έχουν ψηλό κολάρο και περικάλυμμα στο κεφάλι τους. . . . Κατόπιν υπάρχει ‘Ο Άρρενας Θεός’, ‘που φαίνεται αμέσως ότι είναι το πρότυπο από το οποίο προήλθε ο Σίβα της ιστορικής εποχής’, καθισμένος με τις πατούσες των ποδιών του να ακουμπούν η μια την άλλη (στάση της γιόγκα), σε ιθυφαλλική στάση (θυμίζοντας τη λατρεία του λίνγκα [φαλλού]), περιστοιχισμένος από ζώα (υποδηλώνοντας την προσωνυμία του Σίβα ‘Κύριος των Κτηνών’). Οι πέτρινες αναπαραστάσεις φαλλού και αιδοίου αφθονούν, . . . πράγμα που υποδεικνύει τη λατρεία του λίνγκα και του ιόβι που ανήκαν στον Σίβα και στη σύζυγό του». (Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα [World Religions—From Ancient History to the Present]) Μέχρι σήμερα, ο Σίβα λατρεύεται ως ο θεός της γονιμότητας, ο θεός του φαλλού ή αλλιώς λίνγκα. Εμφανίζεται καθισμένος στον ταύρο Ναντίν.

8, 9. (α) Με ποιον τρόπο διαφωνεί με τη θεωρία του Μάρσαλ κάποιος Ινδουιστής λόγιος; (β) Ποιο αντεπιχείρημα προβάλλεται όσον αφορά τα αντικείμενα ευλάβειας του Ινδουισμού και της «Χριστιανοσύνης»; (γ) Ποια είναι η βάση των άγιων συγγραμμάτων του Ινδουισμού;

⁸ Ο Ινδουιστής λόγιος Σουάμι Σανκαρανάντα διαφωνεί με την ερμηνεία του Μάρσαλ, δηλώνοντας ότι αρχικά οι πέτρες που ήταν αντικείμενο ευλάβειας, μερικές από τις οποίες είναι γνωστές ως Σιβαλίνγκα, αποτελούσαν σύμβολα «της φωτιάς του ουρανού ή του ήλιου και της φωτιάς του ήλιου, δηλαδή των ακτίνων». (Ο Ριγκβεδικός Πολιτισμός του Προϊστορικού Ινδού [The Rigvedic Culture of the Pre-Historic Indus]) Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του, «η λατρεία του σεξ . . . δεν ξεκίνησε ως θρησκευτική λατρεία. Είναι μεταγενέστερο προϊόν. Είναι εκφυλισμός του αρχικού. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που υποβιβάζουν στα δικά τους επίπεδα το ιδανικό, το οποίο είναι πολύ υψηλό για να το συλλάβουν». Ως αντεπιχείρημα στις επικρίσεις του δυτικού κόσμου για τον Ινδουισμό, αυτός λέει ότι, κρίνοντας από την ευλάβεια που δείχνουν οι Χριστιανοί για το σταυρό—ένα ειδωλολατρικό φαλλικό σύμβολο—«οι Χριστιανοί . . . είναι εκείνοι που ακολουθούν τη λατρεία του σεξ».

⁹ Με το πέρασμα του χρόνου, οι δοξασίες, οι μύθοι και οι θρύλοι της Ινδίας καταγράφτηκαν και σήμερα αποτελούν τα άγια συγγράμματα του Ινδουισμού. Αν και αυτά τα ιερά έργα είναι εκτενή, δεν επιχειρούν να προτείνουν ένα ενιαίο Ινδουιστικό δόγμα.

Τα Άγια Συγγράμματα του Ινδουισμού

10. Ποια είναι μερικά από τα αρχαιότερα συγγράμματα του Ινδουισμού;

¹⁰ Τα αρχαιότερα συγγράμματα είναι οι Βέδες, οι οποίες είναι μια συλλογή προσευχών και ύμνων που φέρουν τα ονόματα Ριγκ-Βέδα, Σάμα-Βέδα, Γιατζούρ-Βέδα και Αθάρβα-Βέδα. Αυτές συντέθηκαν στη διάρκεια αρκετών αιώνων και συμπληρώθηκαν γύρω στο 900 Π.Κ.Χ. Αργότερα στις Βέδες προστέθηκαν και άλλα συγγράμματα, όπως οι Βραχμάνες και οι Ουπανισάδες.

11. (α) Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις Βραχμάνες και στις Ουπανισάδες; (β) Ποια δόγματα διατυπώνονται στις Ουπανισάδες;

¹¹ Οι Βραχμάνες διευκρινίζουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνονται οι τελετουργίες και οι θυσίες, τόσο οι οικιακές όσο και οι δημόσιες, και αναφέρονται σχολαστικά στο βαθύ νόημα αυτών των συνηθειών. Άρχισαν να καταγράφονται περίπου από το 300 Π.Κ.Χ. ή αργότερα. Οι Ουπανισάδες (λέξη που στην κυριολεξία σημαίνει «κάθομαι κοντά σ’ ένα δάσκαλο»), που είναι γνωστές και με το όνομα Βεντάντα και που γράφτηκαν γύρω στο 600-300 Π.Κ.Χ., αποτελούν πραγματείες οι οποίες εκθέτουν το λόγο που υπάρχει πίσω από κάθε σκέψη και ενέργεια, σύμφωνα με την Ινδουιστική φιλοσοφία. Τα δόγματα της σαμσάρα (μετεμψύχωση) και του Κάρμα (δοξασία σύμφωνα με την οποία οι πράξεις σε μια προηγούμενη ύπαρξη είναι η αιτία για την τωρινή κατάσταση της ζωής κάποιου) διατυπώθηκαν σ’ αυτά τα συγγράμματα.

12. Ποιος ήταν ο Ράμα και πού βρίσκεται η ιστορία που μιλάει γι’ αυτόν;

¹² Μια άλλη σειρά συγγραμμάτων είναι οι Πουράνες, μακροσκελείς αλληγορικές αφηγήσεις που περιλαμβάνουν πολλούς Ινδουιστικούς μύθους σχετικά με θεούς και θεές, καθώς και ήρωες του Ινδουισμού. Αυτή η εκτενής Ινδουιστική βιβλιοθήκη περιλαμβάνει επίσης τα έπη Ραμαγιάνα και Μαχαμπαράτα. Το πρώτο είναι η ιστορία του «Άρχοντα Ράμα . . . του πιο ένδοξου απ’ όλες τις μορφές που υπάρχουν στη θρησκευτική λογοτεχνία», σύμφωνα με τον Α. Παρθασαράθι. Το Ραμαγιάνα είναι ένα από τα πιο δημοφιλή συγγράμματα των Ινδουιστών και χρονολογείται περίπου από τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. Αφηγείται την ιστορία του ήρωα Ράμα, ή Ράμα Τσάντρα, τον οποίο οι Ινδουιστές θεωρούν ως πρότυπο γιου, αδελφού και συζύγου. Πιστεύεται ότι είναι η έβδομη αβατάρα (μετενσάρκωση) του Βισνού και το όνομά του χρησιμοποιείται συχνά ως χαιρετισμός.

13, 14. (α) Σύμφωνα με μια Ινδουιστική πηγή, τι είναι η Μπαγκαβάντ Γκιτά; (β) Τι σημαίνουν οι όροι Σρούτι και Σμρίτι, και τι είναι το Μάνου-σμρίτι;

¹³ Σύμφωνα με τον Μπακτιβεντάντα Σουάμι Πραμπουπάντα, ιδρυτή της Διεθνούς Ένωσης για τη Συνειδητοποίηση του Κρίσνα, «η Μπαγκαβάντ-γκιτά [μέρος του έπους Μαχαμπαράτα] είναι η υπέρτατη διδασκαλία ηθικής. Οι διδασκαλίες της Μπαγκαβάντ-γκιτά συνιστούν την υπέρτατη πορεία της θρησκείας και την υπέρτατη πορεία της ηθικής. . . . Η τελευταία διδασκαλία της Γκιτά είναι η κατακλείδα κάθε ηθικής και κάθε θρησκείας: αφέσου στον Κρίσνα».

¹⁴ Η Μπαγκαβάντ Γκιτά (Θείο Τραγούδι), που θεωρείται από μερικούς ως «το κόσμημα της πνευματικής σοφίας της Ινδίας», είναι μια συνομιλία στο πεδίο της μάχης «ανάμεσα στον Άρχοντα Σρι Κρίσνα, την Υπέρτατη Θεϊκή Προσωπικότητα, και στον Αρτζούνα, το στενό και αφοσιωμένο φίλο Του, τον οποίο Εκείνος εκπαιδεύει στην επιστήμη της αυτοσυνειδητοποίησης». Ωστόσο, η Μπαγκαβάντ Γκιτά είναι μόνο ένα μέρος της εκτενούς βιβλιοθήκης των άγιων συγγραμμάτων του Ινδουισμού. Μερικά απ’ αυτά τα συγγράμματα (Βέδες, Βραχμάνες και Ουπανισάδες) λέγεται ότι είναι Σρούτι, δηλαδή «εξ ακοής», και γι’ αυτό θεωρούνται άμεσα αποκαλυμμένες ιερές γραφές. Ορισμένα άλλα, όπως τα έπη και οι Πουράνες, είναι Σμρίτι, δηλαδή «απομνημονευμένα», και έτσι συντάχθηκαν από ανθρώπους, μολονότι προέρχονται από αποκαλύψεις. Ένα παράδειγμα είναι το Μάνου-σμρίτι, που εκθέτει τον Ινδουιστικό θρησκευτικό και κοινωνικό νόμο ενώ εξηγεί και τη βάση για το σύστημα των καστών. Ποιες είναι μερικές από τις δοξασίες που προέκυψαν απ’ αυτά τα Ινδουιστικά συγγράμματα;

Διδασκαλίες και Διαγωγή—Αχίμσα και Βάρνα

15. (α) Δώστε τον ορισμό της αχίμσα και εξηγήστε πώς την εφαρμόζουν οι Ζαϊνιστές. (β) Ποια άποψη είχε ο Γκάντι για την αχίμσα; (γ) Πώς διαφέρουν οι Σιχ από τους Ινδουιστές και από τους Ζαϊνιστές;

¹⁵ Όπως σε άλλες θρησκείες, έτσι και στον Ινδουισμό υπάρχουν ορισμένες βασικές έννοιες που επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης και την καθημερινή διαγωγή. Μια εξέχουσα έννοια είναι η αχίμσα (στα σανσκριτικά αχίνσα), δηλαδή η αποχή από βία, για την οποία φημιζόταν τόσο πολύ ο Μοχάντας Γκάντι (1869-1948), γνωστός και ως Μαχάτμα. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 113.) Σύμφωνα μ’ αυτή τη φιλοσοφία, οι Ινδουιστές δεν επιτρέπεται να σκοτώνουν ή να ασκούν βία σε βάρος άλλων πλασμάτων κι αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους αποδίδουν λατρευτικό σεβασμό σε μερικά ζώα όπως οι αγελάδες, τα φίδια και οι πίθηκοι. Οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της διδασκαλίας της αχίμσα και του σεβασμού για τη ζωή είναι οι οπαδοί του Ζαϊνισμού (που ιδρύθηκε τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ.), οι οποίοι περπατούν ξυπόλυτοι και μάλιστα φορούν μάσκα για να μην καταπιούν κατά λάθος κανένα έντομο. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 104, και φωτογραφία, σελίδα 108.) Αντίθετα, οι Σιχ είναι γνωστοί για την πολεμική τους παράδοση, κι ένα συνηθισμένο επίθετό τους, το Σινγκ, σημαίνει λιοντάρι.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 100-101.

16. (α) Πώς θεωρούν οι περισσότεροι Ινδουιστές το σύστημα των καστών; (β) Τι είπε ο Γκάντι για το σύστημα των καστών;

¹⁶ Μια πλευρά του Ινδουισμού που είναι παγκόσμια γνωστή είναι η βάρνα, δηλαδή το σύστημα των καστών το οποίο διαιρεί την κοινωνία σε αυστηρά καθορισμένες τάξεις. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 113.) Μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι η Ινδουιστική κοινωνία εξακολουθεί να διαρθρώνεται σύμφωνα μ’ αυτό το σύστημα, αν και οι Βουδιστές και οι Ζαϊνιστές το απορρίπτουν. Όπως όμως οι φυλετικές διακρίσεις συνεχίζουν να υφίστανται στις Ηνωμένες Πολιτείες και σ’ άλλα μέρη, έτσι ακριβώς και το σύστημα των καστών είναι βαθιά ριζωμένο στην ψυχολογία των Ινδών. Από μια άποψη, πρόκειται για ένα είδος ταξικής συνείδησης η οποία παρατηρείται με παράλληλο τρόπο ακόμη και σήμερα, σε μικρότερο βαθμό, στη βρετανική κοινωνία και σε άλλες χώρες. (Ιακώβου 2:1-9) Έτσι, στην Ινδία ο άνθρωπος γεννιέται σ’ ένα σύστημα αυστηρά καθορισμένων καστών και δεν υπάρχει σχεδόν καμιά διέξοδος απ’ αυτό. Εξάλλου, ο μέσος Ινδουιστής δεν ψάχνει για να βρει διέξοδο. Θεωρεί ότι αυτό είναι το γραφτό του, η μοίρα του από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει, το αποτέλεσμα των πράξεών του σε μια προηγούμενη ύπαρξη, δηλαδή το Κάρμα. Αλλά ποια ήταν η προέλευση του συστήματος των καστών; Πρέπει και πάλι να στραφούμε στην Ινδουιστική μυθολογία.

17, 18. Σύμφωνα με την Ινδουιστική μυθολογία, πώς άρχισε το σύστημα των καστών;

¹⁷ Σύμφωνα με την Ινδουιστική μυθολογία, στην αρχή υπήρχαν τέσσερις κύριες κάστες που προέκυψαν από τα μέρη του σώματος του Πουρούσα, του αρχικού πατέρα του ανθρώπινου γένους. Οι ύμνοι της Ριγκ-Βέδα λένε:

«Όταν μοίρασαν τον Πουρούσα, πόσα κομμάτια έφτιαξαν;

Πώς το λένε το στόμα του, τους βραχίονές του; Πώς τους λένε τους μηρούς του και τα πόδια του;

Οι Βραχμάνοι [η υψηλότερη κάστα] ήταν το στόμα του, από τα δυο του χέρια έγιναν οι Ρατζάνια.

Από τους μηρούς του έγιναν οι Βαϊσία, από τα πόδια του προήλθαν οι Σούντρα».—Η Βίβλος του Κόσμου (The Bible of the World).

¹⁸ Έτσι η ιερατική τάξη των Βραχμάνων, η υψηλότερη κάστα, υποτίθεται ότι προήλθε από το στόμα του Πουρούσα, το μέρος του σώματός του που βρίσκεται ψηλότερα. Η άρχουσα τάξη, ή τάξη των πολεμιστών (Ξατρίγια ή Ρατζάνια), σχηματίστηκε από τους βραχίονές του. Η τάξη των εμπόρων και των αγροτών, που λέγεται Βαϊσία, προήλθε από τους μηρούς του. Μια χαμηλότερη τάξη, οι Σούντρα, δηλαδή η τάξη των εργατών, προέκυψε από τα χαμηλότερα μέλη του σώματός του, τα πόδια του.

19. Ποιες άλλες κάστες εμφανίστηκαν;

¹⁹ Με το πέρασμα των αιώνων εμφανίστηκαν ακόμη χαμηλότερες κάστες, οι απόβλητοι των καστών και οι Άθικτοι, που ο Μαχάτμα Γκάντι τους έλεγε πιο ήπια Χάριτζανς, δηλαδή «άτομα που ανήκουν στο θεό Βισνού». Αν και ο χαρακτηρισμός «άθικτος» είναι παράνομος στην Ινδία από το 1948 κι έπειτα, οι Άθικτοι εξακολουθούν να ζουν πολύ δύσκολα.

20. Ποιες είναι μερικές άλλες πλευρές του συστήματος των καστών;

²⁰ Αργότερα, οι κάστες πολλαπλασιάστηκαν κι έφτασαν να αντιστοιχούν σχεδόν στο κάθε επάγγελμα και στην κάθε τέχνη που υπήρχε στην ινδική κοινωνία. Αυτό το αρχαίο σύστημα των καστών, που κρατάει τον κάθε άνθρωπο στην καθορισμένη του θέση μέσα στην κοινωνία, είναι στην πραγματικότητα και φυλετικό σύστημα, και «περιλαμβάνει ευδιάκριτες φυλετικές τάξεις που ποικίλλουν από τους [λευκού δέρματος] Άριους, όπως είναι γνωστοί, μέχρι τα [μελαμψού δέρματος] προδραβιδικά φύλα». Η λέξη βάρνα, ή κάστα, σημαίνει «χρώμα». «Οι πρώτες τρεις κάστες ήταν Άριοι, που είχαν πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα· η τέταρτη κάστα απαρτιζόταν από τους μελαμψούς ιθαγενείς που δεν ήταν Άριοι». (Σειρά Μύθων και Θρύλων—Ινδία [Myths and Legends Series—India], του Ντόναλντ Α. Μακένζι) Αποτελεί απτή πραγματικότητα για τη ζωή στην Ινδία το ότι το σύστημα των καστών, με την υποστήριξη της θρησκευτικής διδασκαλίας του Κάρμα, κρατάει εκατομμύρια ανθρώπους αιχμάλωτους σε διαρκή φτώχεια και αδικία.

Ο Ενοχλητικός Κύκλος των Υπάρξεων

21. Σύμφωνα με την Γκαρούντα Πουράνα, πώς επηρεάζεται από το Κάρμα το πεπρωμένο ενός ατόμου;

²¹ Άλλη μια βασική δοξασία που επηρεάζει τα ήθη και τη διαγωγή των Ινδουιστών, και η οποία είναι από τις πλέον σημαντικές, είναι η διδασκαλία του Κάρμα. Πρόκειται για την αρχή που λέει ότι η κάθε ενέργεια έχει τις συνέπειές της, θετικές ή αρνητικές· αυτή καθορίζει όλες τις υπάρξεις της ενσαρκωμένης ψυχής. Όπως εξηγεί η Γκαρούντα Πουράνα:

«Ο άνθρωπος δημιουργεί μόνος του τη μοίρα του, και ακόμα και στην εμβρυϊκή του ζωή επηρεάζεται από τα έργα που διέπραξε στην προηγούμενη ύπαρξή του. Είτε είναι απομονωμένος σ’ ένα ορεινό καταφύγιο είτε νανουρίζεται στην αγκαλιά κάποιας θάλασσας, είτε είναι ασφαλής στα γόνατα της μάνας του είτε αυτή τον κρατάει ψηλά πάνω από το κεφάλι της, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει την επίδραση των προηγούμενων πράξεών του. . . . Οτιδήποτε είναι γραφτό να γίνει στον άνθρωπο σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη ηλικία ή εποχή θα του συμβεί σίγουρα εκείνη την εποχή και εκείνη την ημερομηνία».

Η Γκαρούντα Πουράνα συνεχίζει:

«Η γνώση την οποία αποκτά ο άνθρωπος στην προηγούμενη γέννησή του, τα πλούτη που μοιράζει για φιλανθρωπικούς σκοπούς στην προηγούμενη ύπαρξή του και τα έργα που κάνει σε προηγούμενη ενσάρκωση προπορεύονται της ψυχής του στην επόμενή της ενσάρκωση».

22. (α) Ποια διαφορά υπάρχει ανάμεσα στον Ινδουισμό και στο Χριστιανικό κόσμο ως προς το πού μπορεί να πάει η ψυχή μετά το θάνατο; (β) Τι διδάσκει η Αγία Γραφή για την ψυχή;

²² Πού βασίζεται αυτή η δοξασία; Η αθανασία της ψυχής έχει μεγάλη σημασία για τη διδασκαλία του Κάρμα, και το Κάρμα είναι αυτό που κάνει την Ινδουιστική άποψη για την ψυχή να διαφέρει από την άποψη του Χριστιανικού κόσμου. Ο Ινδουιστής πιστεύει ότι η κάθε ψυχή, τζίβα ή πραν,b διέρχεται από πολλές μετενσαρκώσεις, ίσως και από την «κόλαση». Πρέπει να αγωνιστεί για να ενωθεί με την «Υπέρτατη Πραγματικότητα», που λέγεται επίσης Βράχμαν ή Βραχμ (δεν πρέπει να συγχέεται με τον Βράχμα, θεό του Ινδουισμού). Από την άλλη μεριά, υπάρχουν δοξασίες στο Χριστιανικό κόσμο που, ανάλογα με το θρήσκευμα, λένε ότι η ψυχή μπορεί να πάει στον ουρανό, στην κόλαση, στο καθαρτήριο ή στο Λίμπο.—Εκκλησιαστής 9:5, 6, 10· Ψαλμός 146:4.

23. Πώς επηρεάζει το Κάρμα την Ινδουιστική άποψη για τη ζωή; (Παράβαλε Γαλάτας 6:7-10.)

²³ Μια από τις συνέπειες του Κάρμα είναι ότι οι Ινδουιστές έχουν μοιρολατρική στάση. Πιστεύουν ότι η κοινωνική θέση και η κατάσταση ενός ατόμου είναι αποτέλεσμα μιας προηγούμενης ύπαρξης κι επομένως είναι δικαιολογημένη, είτε καλή είτε κακή είναι αυτή. Οι Ινδουιστές μπορούν να καταβάλουν προσπάθειες για να δημιουργήσουν καλύτερο όνομα, έτσι ώστε η επόμενη ύπαρξη να είναι πιο υποφερτή. Γι’ αυτό, δέχονται πιο πρόθυμα την κατάστασή τους απ’ ό,τι οι άνθρωποι στο δυτικό κόσμο. Οι Ινδουιστές βλέπουν στο καθετί τη λειτουργία του νόμου της αιτίας και του αποτελέσματος σε σχέση με την προηγούμενη ύπαρξή τους. Πιστεύουν στην αρχή ότι ‘θερίζει κανείς ό,τι έχει σπείρει’ σε μια υποτιθέμενη παλιότερη ύπαρξη. Όλα αυτά, βέβαια, βασίζονται στην υπόθεση ότι ο άνθρωπος έχει αθάνατη ψυχή η οποία μεταβαίνει σε μια άλλη μορφή ζωής, είτε αυτή είναι άνθρωπος είτε ζώο είτε φυτό.

24. Τι είναι η μόκσα και πώς πιστεύουν οι Ινδουιστές ότι επιτυγχάνεται;

²⁴ Ποιος είναι λοιπόν ο απώτερος σκοπός της Ινδουιστικής πίστης; Είναι η επίτευξη της μόκσα, που σημαίνει απελευθέρωση από τον κύκλο των διαδοχικών γεννήσεων και των διαφορετικών υπάρξεων. Επομένως, ο σκοπός είναι να διαφύγει η «ψυχή», όχι το σώμα, από την ενσαρκωμένη ύπαρξη. «Εφόσον ο στόχος του κάθε Ινδουιστή είναι η μόκσα, δηλαδή η απελευθέρωση από τη μακρά σειρά των ενσαρκώσεων, το σημαντικότερο γεγονός της ζωής του είναι πράγματι ο θάνατός του», όπως δηλώνει ένας σχολιαστής. Η μόκσα επιτυγχάνεται με το να ακολουθήσει κανείς τις διάφορες μάργκα, ή οδούς. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 110.) Πόσο πολύ βασίζεται αυτή η θρησκευτική διδασκαλία στην αρχαία βαβυλωνιακή αντίληψη περί αθανασίας της ψυχής!

25. Με ποιον τρόπο διαφέρει η Ινδουιστική άποψη για τη ζωή από την άποψη της Αγίας Γραφής;

²⁵ Εντούτοις, σύμφωνα με την Αγία Γραφή αυτή η περιφρόνηση και η υποβίβαση της υλικής ζωής είναι εντελώς αντίθετη με τον αρχικό σκοπό που είχε ο Ιεχωβά Θεός για το ανθρώπινο γένος. Όταν δημιούργησε το πρώτο ζευγάρι ανθρώπων, τους έδωσε την προοπτική μιας ευτυχισμένης, χαρούμενης ύπαρξης πάνω στη γη. Η αφήγηση της Αγίας Γραφής μάς λέει:

«Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον κατ’ εικόνα εαυτού· κατ’ εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν· άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς· και ευλόγησεν αυτούς ο Θεός· και είπε προς αυτούς ο Θεός, Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και γεμίσατε την γην και κυριεύσατε αυτήν, και εξουσιάζετε επί των ιχθύων της θαλάσσης και επί των πετεινών του ουρανού και επί παντός ζώου κινουμένου επί της γης. . . . Και είδεν ο Θεός πάντα όσα εποίησε· και ιδού, ήσαν καλά λίαν». (Γένεσις 1:27-31)

Η Αγία Γραφή προφητεύει ότι πλησιάζει μια εποχή στην οποία θα επικρατεί ειρήνη και δικαιοσύνη στη γη, μια εποχή στην οποία η κάθε οικογένεια θα έχει τη δική της κατάλληλη κατοικία και οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν για πάντα τέλεια υγεία και ζωή.—Ησαΐας 65:17-25· 2 Πέτρου 3:13· Αποκάλυψις 21:1-4.

26. Σε ποια ερώτηση χρειάζεται να δώσουμε τώρα απάντηση;

²⁶ Η επόμενη ερώτηση στην οποία πρέπει να δώσουμε απάντηση είναι: Ποιους θεούς πρέπει να ευαρεστούν οι Ινδουιστές για να έχουν καλό Κάρμα;

Το Πάνθεο του Ινδουισμού

27, 28. (α) Ποιοι θεοί αποτελούν το Τριμούρτι του Ινδουισμού; (β) Ποιες είναι οι σύζυγοι ή σύντροφοί τους; (γ) Αναφέρετε μερικούς άλλους θεούς και θεές του Ινδουισμού.

²⁷ Αν και ο Ινδουισμός ισχυρίζεται ότι έχει εκατομμύρια θεούς, στην ουσία υπάρχουν ορισμένοι θεοί τους οποίους, κατά κύριο λόγο, προτιμούν να λατρεύουν οι διάφορες αιρέσεις που υπάρχουν μέσα στον Ινδουισμό. Τρεις από τους πιο σημαντικούς θεούς απαρτίζουν αυτό που οι Ινδουιστές αποκαλούν Τριμούρτι, δηλαδή τριάδα θεών.—Για άλλους θεούς του Ινδουισμού, βλέπε πλαίσιο, σελίδες 116-117.

²⁸ Η τριάδα αποτελείται από τον Βράχμα τον Δημιουργό, τον Βισνού τον Συντηρητή και τον Σίβα τον Καταστροφέα και ο καθένας τους έχει από μία τουλάχιστον σύζυγο ή σύντροφο. Ο Βράχμα είναι νυμφευμένος με τη Σαρασβάτι, τη θεά της γνώσης. Η σύζυγος του Βισνού είναι η Λάκσμι, ενώ η πρώτη σύζυγος του Σίβα ήταν η Σάτι, η οποία αυτοκτόνησε. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έπεσε με τη θέλησή της στη θυσιαστική πυρά. Ακολουθώντας το παράδειγμά της, όπως αυτό αναφέρεται στη μυθολογία, στους περασμένους αιώνες χιλιάδες Ινδουίστριες χήρες θυσιάστηκαν εθελοντικά κατά την αποτέφρωση της σορού των συζύγων τους, μολονότι αυτή η συνήθεια είναι τώρα παράνομη. Ο Σίβα έχει και άλλη μια σύζυγο που είναι γνωστή με αρκετά ονόματα και τίτλους. Με την καλοκάγαθη μορφή της, αυτή είναι η Παρβάτι και η Ούμα, καθώς και η Γκαουρί, που σημαίνει Χρυσή. Ως Ντουργκά ή Κάλι, αυτή είναι μια τρομακτική θεά.

29. Πώς θεωρούν οι Ινδουιστές τον Βράχμα; (Παράβαλε Πράξεις 17:22-31.)

²⁹ Ο Βράχμα, αν και είναι κεντρικό πρόσωπο στην Ινδουιστική μυθολογία, δεν κατέχει σημαντική θέση στη λατρεία του μέσου Ινδουιστή. Μάλιστα, πολύ λίγοι ναοί είναι αφιερωμένοι σ’ αυτόν, παρότι αυτός ονομάζεται Βράχμα ο Δημιουργός. Ωστόσο, η Ινδουιστική μυθολογία αποδίδει το διορισμό για τη δημιουργία του υλικού σύμπαντος σ’ ένα υπέρτατο ον, μια υπέρτατη πηγή ή ουσία—το Βράχμαν ή Βραχμ, που προσδιορίζεται με την ιερή συλλαβή OM ή AUM. Και τα τρία μέλη της τριάδας θεωρούνται μέρη αυτού του «Όντος» και όλοι οι άλλοι θεοί πιστεύεται ότι είναι διαφορετικές εκφάνσεις του. Έτσι, όποιος θεός λατρεύεται ως ο υπέρτατος, αυτή η θεότητα πιστεύεται ότι περιλαμβάνει τα πάντα. Ενώ λοιπόν οι Ινδουιστές αποδίδουν φανερά λατρευτικό σεβασμό σε εκατομμύρια θεούς, οι περισσότεροι αναγνωρίζουν μόνο έναν αληθινό Θεό ο οποίος μπορεί να πάρει πολλές μορφές: ενός άντρα, μιας γυναίκας ή ακόμη και ενός ζώου. Γι’ αυτό, οι Ινδουιστές λόγιοι σπεύδουν να τονίσουν ότι ο Ινδουισμός είναι ουσιαστικά μονοθεϊστική θρησκεία, όχι πολυθεϊστική. Ωστόσο, ο μεταγενέστερος βεδικός στοχασμός απορρίπτει την αντίληψη για ένα υπέρτατο ον και την αντικαθιστά με μια απρόσωπη θεϊκή αρχή ή πραγματικότητα.

30. Ποιες είναι μερικές αβατάρα του Βισνού;

³⁰ Ο Βισνού, μια φιλάγαθη θεότητα του ήλιου και του σύμπαντος, αποτελεί επίκεντρο της λατρείας για τους οπαδούς του Βαϊσναβισμού. Αυτός εμφανίζεται με δέκα αβατάρα, δηλαδή μετενσαρκώσεις, που περιλαμβάνουν τον Ράμα, τον Κρίσνα και τον Βούδαc. Μια άλλη αβατάρα είναι ο Βισνού Ναραγιάνα, που «παριστάνεται με ανθρώπινη μορφή να κοιμάται πάνω στο κουλουριασμένο φίδι Σέσα ή Ανάντα, να πλέει στα νερά του σύμπαντος με τη σύζυγό του, τη θεά Λάκσμι, και να κάθεται στα πόδια του ενώ ο θεός Βράχμα γεννιέται από ένα λωτό που φυτρώνει από τον ομφαλό του Βισνού».—Η Εγκυκλοπαίδεια των Πίστεων του Κόσμου (The Encyclopedia of World Faiths).

31. Τι είδους θεός είναι ο Σίβα;

³¹ Ο Σίβα, που συνήθως ονομάζεται και Μάχεσα (Υπέρτατος Κύριος) και Μαχαντέβα (Μεγαλειώδης Θεός), είναι ο δεύτερος σε μεγαλειότητα θεός του Ινδουισμού και η λατρεία που αποδίδεται σ’ αυτόν λέγεται Σιβαϊσμός. Αυτός περιγράφεται ως «ο μεγάλος ασκητής, ο δάσκαλος της γιόγκα που κάθεται στις πλαγιές των Ιμαλαΐων απορροφημένος στους στοχασμούς του, με το σώμα του μουντζουρωμένο από στάχτες και με ανακατεμένα μαλλιά στο κεφάλι του». Επίσης φημίζεται «για τον ερωτισμό του, επειδή φέρνει γονιμότητα και είναι ο υπέρτατος κύριος της δημιουργίας, ο Μαχαντέβα». (Η Εγκυκλοπαίδεια των Πίστεων του Κόσμου) Στον Σίβα αποδίδεται λατρεία μέσω του λίνγκα, που είναι αναπαράσταση φαλλού.—Βλέπε φωτογραφίες, σελίδα 99.

32. (α) Ποιες μορφές παίρνει η θεά Κάλι; (β) Πώς προήλθε μια αγγλική λέξη από τη λατρεία της;

³² Όπως και πολλές άλλες θρησκείες στον κόσμο, ο Ινδουισμός έχει την υπέρτατη θεά του, η οποία μπορεί να είναι και ελκυστική και τρομακτική. Με την πιο ευχάριστη μορφή της, αυτή είναι γνωστή ως Παρβάτι και Ούμα. Ο φοβερός της χαρακτήρας εκδηλώνεται με τη μορφή της Ντουργκά ή αλλιώς Κάλι, η οποία είναι μια αιμοδιψής θεά που χαίρεται με τις ανθρωποθυσίες. Με τη μορφή της Μητέρας Θεάς, της Κάλι Μα (Μαύρη Γη-Μητέρα), αυτή αποτελεί την κύρια θεότητα της αίρεσης Σάκτι. Απεικονίζεται γυμνή ως τους γοφούς και για στολίδια φοράει πτώματα, φίδια και κρανία. Στο παρελθόν, ορισμένοι πιστοί της που λέγονταν θάγκι στραγγάλιζαν ανθρώπους και της πρόσφεραν αυτά τα θύματα, κι απ’ αυτή τη λέξη προήλθε η αγγλική λέξη «thug» («θαγκ», κακοποιός, δολοφόνος).

Ο Ινδουισμός και ο Ποταμός Γάγγης

33. Γιατί είναι ο Γάγγης ιερός για τους Ινδουιστές;

³³ Δεν γίνεται να μιλάμε για το πάνθεο του Ινδουισμού χωρίς να αναφερθούμε στον πιο ιερό ποταμό του—το Γάγγη. Μεγάλο μέρος της Ινδουιστικής μυθολογίας συνδέεται άμεσα με τον ποταμό Γάγγη, ή Γκάνγκα Μα (Μητέρα Γκάνγκα), όπως τον λένε οι πιστοί Ινδουιστές. (Βλέπε χάρτη, σελίδα 123.) Αυτοί απαγγέλλουν μια προσευχή που χρησιμοποιεί 108 διαφορετικά ονόματα για τον ποταμό. Γιατί αποδίδουν τέτοιο σεβασμό στο Γάγγη οι ειλικρινείς Ινδουιστές; Επειδή αυτός συνδέεται τόσο στενά με την καθημερινή τους βιοπάλη και με την αρχαία τους μυθολογία. Πιστεύουν ότι παλιότερα υπήρχε στον ουρανό με τη μορφή του Γαλαξία. Πώς, λοιπόν, κατέληξε να είναι ποταμός;

34. Σύμφωνα με την Ινδουιστική μυθολογία, ποια είναι μια εξήγηση όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο ήρθε σε ύπαρξη ο ποταμός Γάγγης;

³⁴ Με μερικές παραλλαγές, οι πιο πολλοί Ινδουιστές θα έδιναν την ακόλουθη εξήγηση: Ο μαχαραγιάς Σανκάρα είχε 60.000 γιους που σκοτώθηκαν από τη φωτιά του Καπίλα, ο οποίος είναι μια έκφανση του Βισνού. Οι ψυχές τους καταδικάστηκαν να μείνουν στην κόλαση, εκτός κι αν η θεά Γκάνγκα κατέβαινε από τον ουρανό για να τις εξαγνίσει και να τις απελευθερώσει από την κατάρα. Ο Βραγιράθα, που είχε προπάππο τον Σανκάρα, μεσολάβησε στον Βράχμα για να αφήσει την ιερή Γκάνγκα να κατέβει στη γη. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, η αφήγηση λέει στη συνέχεια τα εξής: «Η Γκάνγκα αποκρίθηκε. ‘Είμαι τόσο ισχυρός χείμαρρος που θα συνέτριβα τα θεμέλια της γης’. Έτσι, [ο Βραγιράθα] αφού απέδωσε τα επιτίμια για χίλια χρόνια, πήγε στο θεό Σίβα, το μεγαλύτερο απ’ όλους τους ασκητές, και τον έπεισε να σταθεί ψηλά πάνω από τη γη ανάμεσα στους βράχους και στους πάγους των Ιμαλαΐων. Ο Σίβα είχε ανακατεμένα μαλλιά στο κεφάλι του και επέτρεψε στην Γκάνγκα να πέσει ορμητικά από τους ουρανούς μέσα στις μπούκλες των μαλλιών του, οι οποίες απορρόφησαν ομαλά τους κραδασμούς που απειλούσαν τη γη. Ύστερα η Γκάνγκα άρχισε να ρέει σιγά-σιγά πάνω στη γη, κύλησε από τα βουνά και διέσχισε τις πεδιάδες, φέρνοντας νερό κι επομένως ζωή στην ξερή γη».—Από τον Ωκεανό στον Ουρανό (From the Ocean to the Sky), του Σερ Έντμοντ Χίλαρι.

35. Με ποιον τρόπο εξηγούν οι οπαδοί του Βισνού την ύπαρξη του ποταμού;

³⁵ Οι οπαδοί του Βισνού έχουν κάπως διαφορετική εκδοχή για το ξεκίνημα του Γάγγη. Σύμφωνα με κάποιο αρχαίο κείμενο, τη Βισνού Πουράνα, η εκδοχή τους είναι η εξής:

«Από αυτή την περιοχή [την άγια έδρα του Βισνού] εξέρχεται ο ποταμός Γάγγης ο οποίος εξαλείφει όλες τις αμαρτίες . . . Εκρέει από το νύχι του μεγάλου δάχτυλου του αριστερού ποδιού του Βισνού».

Ή, όπως λένε οι οπαδοί του Βισνού στη σανσκριτική γλώσσα: «Βισνού-παντάμπτζα-σαμπχούτα», που σημαίνει «Γεννημένος από το πόδι του Βισνού που είναι σαν λωτός».

36. Τι πιστεύουν οι Ινδουιστές σχετικά με τη δύναμη των νερών του Γάγγη;

³⁶ Οι Ινδουιστές πιστεύουν ότι ο Γάγγης έχει τη δύναμη να ελευθερώνει, να εξαγνίζει, να καθαρίζει και να θεραπεύει τους πιστούς. Η Βισνού Πουράνα δηλώνει:

«Οι άγιοι, που εξαγνίζονται όταν λούζονται στα νερά αυτού του ποταμού και των οποίων ο νους είναι αφιερωμένος στον Κεσάβα [Βισνού], εξασφαλίζουν τελειωτική απελευθέρωση. Ο ιερός ποταμός—όταν τον ακούνε, τον επιθυμούν, τον βλέπουν, τον αγγίζουν, λούζονται σ’ αυτόν ή τον υμνούν—μέρα με τη μέρα εξαγνίζει όλα τα όντα. Κι εκείνοι που, αν και μπορεί να ζουν μακριά απ’ αυτόν, . . . φωνάζουν ‘Γκάνγκα και Γκάνγκα’, απαλλάσσονται από τις αμαρτίες που έχουν διαπράξει στη διάρκεια των τριών προηγούμενων υπάρξεων».

Η Βραχμανταπουράνα δηλώνει:

«Η Θεά προστατεύει από εκατοντάδες χιλιάδες κινδύνους τις φυλές εκείνων που με ευλάβεια λούζονται μια φορά στα αγνά ρεύματα του Γκάνγκα. Κατάρες που έχουν συσσωρευτεί επί γενιές και γενιές εξαλείφονται. Απλώς και μόνο με το να λουστεί κανείς στον Γκάνγκα εξαγνίζεται αμέσως».

37, 38. Γιατί συρρέουν στο Γάγγη εκατομμύρια Ινδουιστές;

³⁷ Οι Ινδοί συρρέουν στον ποταμό για την πουτζά, δηλαδή τη λατρεία την οποία εκτελούν προσφέροντας λουλούδια, ψάλλοντας προσευχές και λαβαίνοντας από τον ιερέα το τιλάκ, τη βούλα από κόκκινη ή κίτρινη αλοιφή, στο μέτωπό τους. Κατόπιν μπαίνουν στα νερά για να πλυθούν. Επίσης, πολλοί απ’ αυτούς πίνουν το νερό, μολονότι είναι πολύ μολυσμένο από λύματα, χημικά απόβλητα και πτώματα. Κι όμως, τόσο μεγάλη είναι η πνευματική έλξη του Γάγγη που εκατομμύρια Ινδοί έχουν τη σφοδρή επιθυμία να λουστούν τουλάχιστον μια φορά στον ‘άγιο ποταμό’ τους, είναι δεν είναι μολυσμένος.

³⁸ Άλλοι φέρνουν τις σορούς των αγαπημένων τους για να γίνει η αποτέφρωσή τους δίπλα στην όχθη του ποταμού και μερικές φορές σκορπίζουν κατόπιν την τέφρα στα νερά του ποταμού. Πιστεύουν ότι αυτό εξασφαλίζει στην απελθούσα ψυχή αιώνια ευδαιμονία. Όσοι είναι πολύ φτωχοί και δεν μπορούν να πληρώσουν για την επικήδεια αποτέφρωση απλώς ρίχνουν το σαβανωμένο πτώμα στον ποταμό, όπου δέχεται την επίθεση όρνεων ή απλώς αποσυντίθεται. Αυτό μας οδηγεί στο ερώτημα: Εκτός απ’ αυτά που έχουμε ήδη εξετάσει, τι διδάσκει ο Ινδουισμός για τη ζωή μετά το θάνατο;

Ο Ινδουισμός και η Ψυχή

39, 40. Τι λέει κάποιος Ινδουιστής σχολιαστής σχετικά με την ψυχή;

³⁹ Η Μπαγκαβάντ Γκιτά δίνει μια απάντηση, λέγοντας:

«Όπως η ενσαρκωμένη ψυχή μεταβαίνει συνεχώς, σ’ αυτό το σώμα, από την παιδική ηλικία στη νεανική κι από εκεί στη γεροντική, έτσι ακριβώς η ψυχή μεταβαίνει σ’ ένα άλλο σώμα κατά το θάνατο».—Κεφάλαιο 2, χωρίο 13.

⁴⁰ Κάποιος Ινδουιστής κάνει τα εξής σχόλια γι’ αυτό το χωρίο: «Εφόσον η κάθε ζωντανή οντότητα είναι και μια ξεχωριστή ψυχή, ο καθένας αλλάζει το σώμα του ανά πάσα στιγμή, εμφανιζόμενος άλλοτε ως παιδί, άλλοτε ως νεαρός κι άλλοτε ως ηλικιωμένος—μολονότι υπάρχει στο σώμα η ίδια πνευματική ψυχή, που δεν υφίσταται αλλαγές. Τελικά αυτή η ξεχωριστή ψυχή αλλάζει και σώμα, καθώς μεταβαίνει από το ένα σώμα στο άλλο, κι αφού είναι βέβαιο ότι θα έχει κάποιο άλλο σώμα στην επόμενη γέννηση—υλικό ή πνευματικό—δεν υπήρχε λόγος να θρηνήσει ο Αρτζούνα εξαιτίας του θανάτου».

41. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ποια διευκρίνιση πρέπει να γίνει όσον αφορά την ψυχή;

⁴¹ Προσέξτε ότι τα σχόλια δηλώνουν πως «η κάθε ζωντανή οντότητα είναι και μια ξεχωριστή ψυχή». Αυτή η δήλωση συμφωνεί με τα λόγια της Αγίας Γραφής που βρίσκονται στο εδάφιο Γένεσις 2:7:

‘Και έπλασε Ιεχωβά ο Θεός τον άνθρωπον από χώματος εκ της γης· και ενεφύσησεν εις τους μυκτήρας αυτού πνοήν ζωής, και έγεινεν ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν’.

Όμως πρέπει να κάνουμε εδώ μια σημαντική διευκρίνιση: Αποτελεί ο άνθρωπος ζωντανή ψυχή με όλες τις λειτουργίες και τις δυνατότητές του ή μήπως έχει μια ψυχή ξεχωριστή από τις λειτουργίες του σώματός του; Είναι ο άνθρωπος ψυχή ή έχει ψυχή; Το ακόλουθο απόσπασμα διασαφηνίζει την αντίληψη του Ινδουισμού.

42. Με ποιον τρόπο διαφέρουν ο Ινδουισμός και η Αγία Γραφή στο θέμα της κατανόησης της ψυχής;

⁴² Το κεφάλαιο 2 και χωρίο 17 της Μπαγκαβάντ Γκιτά δηλώνει:

«Αυτό που ενυπάρχει σ’ ολόκληρο το σώμα είναι ακατάλυτο. Κανείς δεν μπορεί να καταστρέψει την άφθαρτη ψυχή».

Κατόπιν δίνεται γι’ αυτό το χωρίο η εξήγηση:

«Όλα ανεξαιρέτως τα σώματα περιέχουν μια ξεχωριστή ψυχή και οι ενδείξεις της παρουσίας της ψυχής νοούνται με τη μορφή της προσωπικής συνειδητοποίησης».

Έτσι λοιπόν, μολονότι η Αγία Γραφή δηλώνει ότι ο άνθρωπος είναι ψυχή, η διδασκαλία του Ινδουισμού δηλώνει ότι έχει ψυχή. Κι εδώ υπάρχει τεράστια διαφορά που επηρεάζει βαθιά τις διδασκαλίες οι οποίες απορρέουν απ’ αυτές τις απόψεις.—Λευιτικόν 24:17, 18, ΜΝΚ.

43. (α) Από πού προέρχεται η διδασκαλία της αθανασίας της ψυχής; (β) Ποια είναι τα επακόλουθά της;

⁴³ Η διδασκαλία της αθανασίας της ψυχής προέρχεται σε τελική ανάλυση από το τέλμα της βαβυλωνιακής θρησκευτικής γνώσης. Λογικά επακόλουθα αυτής της δοξασίας είναι οι διδασκαλίες τόσων θρησκειών που σχετίζονται με τη ‘ζωή μετά το θάνατο’—η μετενσάρκωση, ο ουρανός, η κόλαση, το καθαρτήριο, το Λίμπο κτλ. Για τους Ινδουιστές, ο ουρανός και η κόλαση είναι ενδιάμεσοι τόποι όπου η ψυχή περιμένει πριν από την επόμενη μετενσάρκωσή της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Ινδουιστική αντίληψη για την κόλαση.

Η Ινδουιστική Διδασκαλία για την Κόλαση

44. Πώς γνωρίζουμε ότι ο Ινδουισμός διδάσκει πως υπάρχει μια κόλαση συνειδητών βασάνων;

⁴⁴ Ένα χωρίο της Μπαγκαβάντ Γκιτά δηλώνει:

«Και οι άνθρωποι, που τα οικογενειακά τους ήθη έχουν διαφθαρεί, ω Ζαναρδάνα, ζούνε . . . στην κόλαση».—Α΄ 43, 1983.

Ένα σχολιολόγιο λέει: «Εκείνοι που είναι πολύ αμαρτωλοί στην επίγεια ζωή τους πρέπει να υποστούν διάφορες τιμωρίες σε διάφορους πλανήτες που μοιάζουν με κολάσεις». Ωστόσο, υπάρχει μια αμυδρή διαφορά με τα αιώνια βασανιστήρια της πύρινης κόλασης στα οποία πιστεύει ο Χριστιανικός κόσμος: «Αυτή η τιμωρία . . . δεν είναι αιώνια». Τότε, τι είναι ακριβώς η κόλαση του Ινδουισμού;

45. Πώς περιγράφονται τα βασανιστήρια της Ινδουιστικής κόλασης;

⁴⁵ Η ακόλουθη παράθεση από τη Μαρκαντέγια Πουράνα είναι η περιγραφή της μοίρας ενός αμαρτωλού:

«Ύστερα οι απεσταλμένοι του Γιάμα [του θεού των νεκρών] τον δένουν γρήγορα με τρομερές θηλιές και τον σέρνουν προς το νότο, καθώς αυτός τρέμει από τις ραβδιές. Μετά τον σέρνουν οι απεσταλμένοι του Γιάμα, καθώς αυτός βγάζει τρομερές, απεγνωσμένες κραυγές περνώντας από δύσβατα εδάφη στα οποία υπάρχει [το φυτό] Κούσα, αγκάθια, μυρμηγκοφωλιές, καρφίτσες και πέτρες, και τα οποία φλέγονται σε μερικά σημεία, είναι γεμάτα λάκκους, ανάβουν από το λιοπύρι και καίνε από τις ακτίνες του ήλιου. Καθώς τον σέρνουν οι τρομεροί απεσταλμένοι και τον τρώνε εκατοντάδες τσακάλια, ο αμαρτωλός πηγαίνει στο σπίτι του Γιάμα περνώντας από μια φοβερή διάβαση. . . .

»Όταν το σώμα του καίγεται, αισθάνεται έντονο κάψιμο· και όταν δέρνουν ή κόβουν το σώμα του, νιώθει έντονο πόνο.

»Αφού καταστρέφεται με τέτοιο τρόπο το σώμα του, το πλάσμα, μολονότι μεταβαίνει σ’ ένα άλλο σώμα, υφίσταται αιώνια δυστυχία εξαιτίας των δικών του άσχημων πράξεων. . . .

»Έπειτα, για να καθαριστεί από τις αμαρτίες του, μεταφέρεται σε άλλη μια παρόμοια κόλαση. Αφού περάσει απ’ όλες τις κολάσεις, ο αμαρτωλός λαβαίνει τη ζωή ενός κτήνους. Μετά διέρχεται από τις ζωές σκουληκιών, εντόμων και μυγών, σαρκοφάγων ζώων, σκνιπών, ελεφάντων, δέντρων, αλόγων, αγελάδων και διάφορων άλλων αμαρτωλών και άθλιων ζωών, και κατόπιν, καθώς επιστρέφει στο ανθρώπινο γένος, γεννιέται καμπούρης ή άσχημος ή νάνος ή Τσαντάλα Πουκάσα».

46, 47. Τι λέει η Αγία Γραφή για την κατάσταση των νεκρών, και ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε;

⁴⁶ Συγκρίνετε την παραπάνω περιγραφή μ’ αυτά που λέει η Αγία Γραφή για τους νεκρούς:

«Διότι οι ζώντες γνωρίζουσιν ότι θέλουσιν αποθάνει· αλλ’ οι νεκροί δεν γνωρίζουσιν ουδέν ουδέ έχουσι πλέον απόλαυσιν· επειδή το μνημόσυνον αυτών ελησμονήθη. Έτι και η αγάπη αυτών και το μίσος αυτών και ο φθόνος αυτών ήδη εχάθη· και δεν θέλουσιν έχει πλέον εις τον αιώνα μερίδα εις πάντα όσα γίνονται υπό τον ήλιον. Πάντα όσα εύρη η χειρ σου να κάμη, κάμε κατά την δύναμίν σου· διότι δεν είναι πράξις ούτε λογισμός ούτε γνώσις ούτε σοφία εν τω άδη όπου υπάγεις».—Εκκλησιαστής 9:5, 6, 10.

⁴⁷ Φυσικά, αν ο άνθρωπος, όπως λέει η Αγία Γραφή, δεν έχει ψυχή αλλά είναι ψυχή, τότε δεν υπάρχει συνειδητή ύπαρξη μετά το θάνατο. Δεν υπάρχει ευδαιμονία και δεν υπάρχουν παθήματα. Όλες οι παράλογες συνέπειες της «μεταθανάτιας ζωής» εξαφανίζονται.d

Ο Αντίπαλος του Ινδουισμού

48, 49. (α) Ανασκοπώντας τον Ινδουισμό, ποιες είναι μερικές διδασκαλίες του; (β) Γιατί αμφισβήτησαν μερικοί το κύρος του Ινδουισμού; (γ) Ποιος άνθρωπος εμφανίστηκε ο οποίος αμφισβήτησε τον Ινδουιστικό στοχασμό;

⁴⁸ Αυτή η ανασκόπηση του Ινδουισμού, που ήταν αναγκαστικά σύντομη, έχει καταδείξει ότι πρόκειται για μια πολυθεϊστική θρησκεία βασισμένη στο μονοθεϊσμό—στην πίστη στο Βράχμαν, το Υπέρτατο Ον, την Υπέρτατη πηγή ή ουσία, που συμβολίζεται με τη συλλαβή OM ή AUM και που έχει πολλές πλευρές ή εκφάνσεις. Επίσης πρόκειται για μια θρησκεία που διδάσκει την ανοχή και ενθαρρύνει την καλοσύνη απέναντι στα ζώα.

⁴⁹ Από την άλλη μεριά, ορισμένα στοιχεία της Ινδουιστικής διδασκαλίας, όπως το Κάρμα και οι αδικίες του συστήματος των καστών, καθώς και η ειδωλολατρία και οι διαμάχες στους μύθους, έκαναν μερικούς σκεπτόμενους ανθρώπους να αμφισβητήσουν το κύρος αυτής της πίστης. Ένας απ’ αυτούς τους ανθρώπους εμφανίστηκε στη νοτιοανατολική Ινδία γύρω στο έτος 560 Π.Κ.Χ. Ήταν ο Σιντάρτα Γκαουτάμα. Αυτός ίδρυσε μια νέα πίστη που δεν ευημέρησε στην Ινδία, αλλά άκμασε σε άλλα μέρη, όπως θα εξηγηθεί στο επόμενο κεφάλαιό μας. Αυτή η νέα πίστη ήταν ο Βουδισμός.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 100, 101]

Σιχισμός—Μια Μεταρρυθμιστική Θρησκεία

Ο Σιχισμός, που έχει ως σύμβολο τρία σπαθιά κι έναν κύκλο, είναι η θρησκεία 17 εκατομμυρίων και πλέον ανθρώπων. Οι πιο πολλοί από αυτούς ζουν στο Παντζάμπ. Ο Χρυσός Ναός των Σιχ, που είναι χτισμένος μέσα σε μια τεχνητή λίμνη, βρίσκεται στο Αμριτσάρ, την άγια πόλη των Σιχ. Εύκολα μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τους άντρες Σιχ, από τα γαλάζια, τα άσπρα ή τα μαύρα τουρμπάνια που φοράνε, κάτι που είναι αναπόσπαστο μέρος της θρησκευτικής τους ζωής, όπως άλλωστε και το να αφήνουν μακριά μαλλιά.

Στη γλώσσα χίντι, η λέξη σιχ σημαίνει «μαθητής». Οι Σιχ είναι μαθητές του ιδρυτή τους, του Γκουρού Νάνακ, και ακόλουθοι των διδασκαλιών δέκα γκουρού (του Νάνακ και εννιά διαδόχων του), των οποίων τα συγγράμματα περιέχονται στο άγιο βιβλίο των Σιχ, το Γκουρού Γκραντ Σαχίμπ. Αυτή η θρησκεία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν ο Γκουρού Νάνακ θέλησε να επιλέξει τα καλύτερα στοιχεία του Ινδουισμού και του Ισλαμισμού και να φτιάξει μια ενωμένη θρησκεία.

Το έργο του Νάνακ μπορεί να διατυπωθεί με μια πρόταση: «Επειδή υπάρχει ένας μόνο Θεός και Αυτός είναι Πατέρας μας· γι’ αυτό πρέπει όλοι να είμαστε αδέλφια». Σαν τους Μουσουλμάνους, έτσι και οι Σιχ πιστεύουν σ’ έναν Θεό και απαγορεύουν τη χρήση ειδώλων. (Ψαλμός 115:4-9· Ματθαίος 23:8, 9) Ακολουθώντας την Ινδουιστική παράδοση, πιστεύουν στην αθανασία της ψυχής, στη μετεμψύχωση και στο Κάρμα. Ο τόπος λατρείας των Σιχ ονομάζεται γκουρντβάρα.—Παράβαλε Ψαλμός 103:12, 13· Πράξεις 24:15.

Μια από τις μεγαλύτερες εντολές του Γκουρού Νάνακ ήταν: «Να θυμάσαι πάντα τον Θεό σου, να επαναλαμβάνεις το όνομά Του». Ο Θεός αποκαλείται «Ο Αληθινός», αλλά δεν χρησιμοποιείται κάποιο όνομα γι’ αυτόν. (Έξοδος 6:3) Μια άλλη εντολή έλεγε: «Αυτά που κερδίζεις να τα μοιράζεσαι με τους πιο φτωχούς ανθρώπους». Σε αρμονία με αυτό, σε κάθε ναό των Σιχ υπάρχει ένα λανγκάρ, δηλαδή μια κοινόχρηστη κουζίνα όπου μπορούν κάθε λογής άνθρωποι να φάνε δωρεάν. Υπάρχουν ακόμη και δωρεάν δωμάτια όπου οι ταξιδιώτες μπορούν να διανυκτερεύσουν.—Ιακώβου 2:14-17.

Ο τελευταίος Γκουρού, ο Γκόβιντ Σινγκ (1666-1708), ίδρυσε μια αδελφότητα από πιστούς Σιχ που ονομάζεται Χάλσα και που ακολουθεί τα λεγόμενα πέντε Κ, τα οποία είναι: κες, να μην κόβουν τα μαλλιά τους, που συμβολίζει την πνευματικότητα· κάνγκα, ένα χτένι στα μαλλιά τους, που συμβολίζει την τάξη και την πειθαρχία· κιρπάν, ένα ξίφος, που υποδηλώνει την αξιοπρέπεια, το θάρρος και την αυτοθυσία· κάρα, ένα ατσάλινο βραχιόλι, που συμβολίζει ενότητα με τον Θεό· κατς, σκελέα που φοριέται για εσώρουχο και υπονοεί σεμνότητα και συμβολίζει ηθική αναστολή.—Βλέπε Η Εγκυκλοπαίδεια των Πίστεων του Κόσμου (The Encyclopedia of World Faiths), σελίδα 269.

[Εικόνα]

Ο Χρυσός Ναός των Σιχ, στο Αμριτσάρ του Παντζάμπ, στην Ινδία

[Εικόνες]

Το γαλάζιο τουρμπάνι υποδηλώνει μυαλό τόσο ανοιχτό όσο κι ο ουρανός, στο οποίο δεν χωράει προκατάληψη

Το άσπρο τουρμπάνι σημαίνει άγιο άτομο που διάγει υποδειγματική ζωή

Το μαύρο τουρμπάνι υπενθυμίζει το βρετανικό διωγμό κατά των Σιχ το 1919

Τα άλλα χρώματα είναι θέμα γούστου

[Εικόνα]

Σε τελετουργική επίδειξη κάποιος ιερέας Σιχ αφηγείται την ιστορία των ιερών όπλων

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 104]

Ζαϊνισμός—Αυταπάρνηση και Αποχή από Βία

Αυτή η θρησκεία, που έχει σύμβολό της την αρχαία ινδική σβάστικα, ιδρύθηκε τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. από τον εύπορο Ινδό πρίγκιπα Ναταπούτα Βαρνταμάνα, ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός με το όνομα Βαρνταμάνα Μαχαβίρα (τίτλος που σημαίνει «Μεγάλος Άντρας» ή «Μεγάλος Ήρωας»). Αυτός στράφηκε σε μια ζωή αυταπάρνησης και ασκητισμού. Ξεκίνησε γυμνός για να βρει τη γνώση και «διήλθε τα χωριά και τις πεδιάδες της κεντρικής Ινδίας επιζητώντας την απελευθέρωση από τον κύκλο της γέννησης, του θανάτου και της καινούριας γέννησης». (Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions], του Τζον Μπ. Νος) Πίστευε ότι η σωτηρία της ψυχής μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με υπερβολική αυταπάρνηση και αυτοπειθαρχία, καθώς και με αυστηρή εφαρμογή της αχίμσα, της αποχής από τη βία προς όλα τα πλάσματα. Την αντίληψή του για την αχίμσα την εφάρμοσε σε τέτοιο βαθμό που κουβαλούσε μαζί του μια μαλακιά σκούπα για να απομακρύνει απαλά τα έντομα που πιθανόν να βρίσκονταν στο δρόμο του. Ο σεβασμός του για τη ζωή κατευθυνόταν επίσης και στην προστασία της αγνότητας και της ακεραιότητας της δικής του ψυχής.

Σήμερα οι ακόλουθοί του, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν το Κάρμα τους, διάγουν μια παρόμοια ζωή αυταπάρνησης και σεβασμού για όλα τα άλλα πλάσματα. Για μια ακόμη φορά βλέπουμε εδώ την ισχυρή επίδραση που ασκεί στη ζωή των ανθρώπων η δοξασία της αθανασίας της ανθρώπινης ψυχής.

Υπάρχουν σήμερα λιγότεροι από τέσσερα εκατομμύρια οπαδοί αυτής της πίστης και οι πιο πολλοί βρίσκονται στις περιοχές της Βομβάης και του Γκουτζαράτ στην Ινδία.

[Εικόνα]

Ζαϊνιστής που αποδίδει λατρεία στα πόδια του αγάλματος του άγιου Γκοματεσβάρα, το οποίο έχει ύψος 17 μέτρα και βρίσκεται στην περιοχή Καρνατάκα της Ινδίας

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 106, 107]

Απλός Οδηγός Ινδουιστικών Όρων

αβατάρα—έκφανση ή μετενσάρκωση μιας θεότητας του Ινδουισμού

ασράμα—ένα ιερό ή κάποιο μέρος όπου διδάσκει ένας γκουρού (πνευματικός καθοδηγητής)

άτμαν—πνεύμα· συσχετίζεται μ’ αυτό που είναι αθάνατο. Συχνά μεταφράζεται εσφαλμένα ψυχή. Βλέπε τζίβα

αχίμσα (στη σανσκριτική, αχίνσα)—αποχή από βία· το να μην πειράζει κανείς ή να μη σκοτώνει τίποτα. Η βάση της χορτοφαγίας των Ινδουιστών και του σεβασμού τους για τα ζώα

Βαϊσία—τάξη των εμπόρων και των αγροτών· τρίτη στο σύστημα των καστών

Βέδες—τα αρχαιότερα ιερά ποιητικά συγγράμματα του Ινδουισμού

Βράχμαν—η Ύστατη Πραγματικότητα. Βλέπε σελίδα 116

Βραχμάνοι—οι ιερείς, που αποτελούν την υψηλότερη βαθμίδα του συστήματος των καστών

Γιόγκα—από τη ρίζα γιουτζ, που σημαίνει ενώνω ή ζεύγω· περιλαμβάνει την ένωση του ατόμου με το παγκόσμιο θεϊκό ον. Είναι γενικά γνωστή ως η άσκηση της αυτοσυγκέντρωσης που σχετίζεται με τη στάση του σώματος και τον έλεγχο της αναπνοής. Ο Ινδουισμός αναγνωρίζει τουλάχιστον τέσσερις κύριες μορφές Γιόγκα ή τέσσερα μονοπάτια. Βλέπε σελίδα 110

γκατ—σκάλες ή εξέδρα δίπλα στην όχθη ενός ποταμού

γκουρού—δάσκαλος ή πνευματικός καθοδηγητής

Κάρμα—η αρχή που λέει ότι η κάθε ενέργεια έχει θετικές ή αρνητικές συνέπειες για την επόμενη ζωή της μετενσαρκωμένης ψυχής

μάγια—ο κόσμος ως ψευδαίσθηση

μάντρα—μια ιερή φράση που πιστεύεται ότι έχει μαγική δύναμη, χρησιμοποιείται κατά τη μύηση στις αιρέσεις και επαναλαμβάνεται σε προσευχές και ξόρκια

μαχάντ—άγιος άνθρωπος ή δάσκαλος

μαχάτμα—«άγιος» του Ινδουισμού, από το μαχά, που σημαίνει υψηλός ή μεγάλος, και το άτμαν, πνεύμα

μόκσα ή μούκτι—απελευθέρωση από τον κύκλο των συνεχών γεννήσεων· το τέλος των μετεμψυχώσεων. Είναι γνωστό και με το όνομα Νιρβάνα, η ένωση του ατόμου με την Υπέρτατη Οντότητα, το Βράχμαν

μπάκτι—αφοσίωση προς μια θεότητα, που οδηγεί στη σωτηρία

μπίντι—κόκκινη βούλα την οποία βάζουν στο μέτωπό τους οι παντρεμένες γυναίκες

ντάρμα—ο υπέρτατος νόμος για όλα τα πράγματα· αυτό που καθορίζει την ορθότητα ή τη σφαλερότητα των πράξεων

Ξατρίγια—η τάξη των επαγγελματιών, των αρχόντων και των πολεμιστών· η δεύτερη βαθμίδα του συστήματος των καστών

OM, AUM—λεκτικό σύμβολο που παριστάνει το Βράχμαν και χρησιμοποιείται για την αυτοσυγκέντρωση· ο ήχος του θεωρείται ότι είναι μυστικιστικός παλμός· χρησιμοποιείται ως ιερό μάντρα

Ουπανισάδες—αρχαία ιερά ποιητικά συγγράμματα του Ινδουισμού. Είναι επίσης γνωστά και με το όνομα Βεντάντα, το τέλος των Βεδών

παραμάτμαν—το Πνεύμα του Κόσμου, το παγκόσμιο άτμαν, δηλαδή το Βράχμαν

πουτζά—λατρεία

Σάκτι—η θηλυκή δύναμη ή η σύζυγος ενός θεού, ειδικά η σύζυγος του Σίβα

σαμσάρα—μετενσάρκωση της αιώνιας, άφθαρτης ψυχής

σαντού—άγιος άνθρωπος· ασκητής ή γιόγκι

σουάμι—δάσκαλος ή η ανώτερη βαθμίδα πνευματικών καθοδηγητών

Σούντρα—εργάτης, η κατώτερη από τις τέσσερις κύριες κάστες

σράντχα—σημαντικές τελετές που διεξάγονται προς τιμή των προγόνων καθώς και για να βοηθηθούν οι απελθούσες ψυχές να επιτύχουν τη μόκσα

τζάπα—λατρεία προς τον Θεό που γίνεται με το να επαναλαμβάνουν οι πιστοί ένα από τα ονόματά του· για να μετρούν, χρησιμοποιούν ένα μάλα, που είναι ροζάριο με 108 χάντρες

τζίβα (ή πραν, πράνι)—η ψυχή ή ύπαρξη του καθενός

τιλάκ—ένα σημάδι στο μέτωπο που συμβολίζει το γεγονός ότι το άτομο θυμάται τον Κύριο σ’ όλες του τις δραστηριότητες

Τριμούρτι—Ινδουιστική τριάδα αποτελούμενη από τον Βράχμα, τον Βισνού και τον Σίβα

Χάριτζαν—μέλος της κάστας των Άθικτων· σημαίνει «άνθρωποι του Θεού» και είναι ένα όνομα που τους έδωσε φιλεύσπλαχνα ο Μαχάτμα Γκάντι

[Εικόνες]

Από αριστερά, Ινδουιστής μαχάντ· σαντού, που αυτοσυγκεντρώνεται· γκουρού από το Νεπάλ

[Πλαίσιο στη σελίδα 110]

Τέσσερις Οδοί για την Επίτευξη της Μόκσα

Η Ινδουιστική πίστη περιλαμβάνει τουλάχιστον τέσσερις οδούς για την επίτευξη της μόκσα, δηλαδή της απελευθέρωσης της ψυχής. Αυτές είναι γνωστές με το όνομα γιόγκα ή μάργκα, δηλαδή μονοπάτια για τη μόκσα.

1. Κάρμα Γιόγκα—«Η οδός της δράσης, ή κάρμα γιόγκα, η άσκηση της δράσης. Βασικά, η κάρμα μάργκα σημαίνει την εκπλήρωση του ντάρμα ενός ανθρώπου σύμφωνα με τη θέση που έχει στη ζωή. Απαιτείται από όλους τους ανθρώπους να εκπληρώνουν ορισμένα καθήκοντα, όπως την αχίμσα και την αποχή από οινόπνευμα και κρέας, όμως το ιδιαίτερο ντάρμα του καθενός εξαρτάται από την κάστα και από το στάδιο της ζωής στο οποίο βρίσκεται».—Μεγάλες Θρησκείες της Ασίας (Great Asian Religions).

Αυτό το Κάρμα εκπληρώνεται αυστηρά μέσα στα όρια των καστών. Η αγνότητα της κάστας διατηρείται όταν τα μέλη της δεν παντρεύονται ούτε και τρώνε έξω από τα όρια της κάστας τους, η οποία καθορίστηκε από το Κάρμα τους σε μια προηγούμενη ύπαρξη. Επομένως, οι άνθρωποι δεν θεωρούν αδικία την κάστα τους, αλλά τη θεωρούν κληροδότημα μιας προηγούμενης μετενσάρκωσης. Στην Ινδουιστική φιλοσοφία οι άντρες και οι γυναίκες δεν είναι όλοι ίσοι. Υπάρχουν διαιρέσεις μεταξύ τους εξαιτίας των καστών, του φύλου και, στην ουσία, του χρώματος. Συνήθως, όσο πιο ανοιχτόχρωμο είναι το δέρμα κάποιου, τόσο υψηλότερη είναι και η κάστα του.

2. Τζνάνα Γιόγκα—«Η οδός της γνώσης, ή τζνάνα γιόγκα, η άσκηση της γνώσης. Σε αντίθεση με την οδό της δράσης, την κάρμα μάργκα, και με τα καθορισμένα καθήκοντα που υπαγορεύει για κάθε περίσταση της ζωής, η τζνάνα μάργκα παρέχει ένα φιλοσοφικό και ψυχολογικό τρόπο για να γνωρίσει κάποιος τον εαυτό του και το σύμπαν. Η υπόσταση, και όχι η εκτέλεση, είναι το κλειδί στην τζνάνα μάργκα. [Τα πλάγια γράμματα δικά μας.] Το σπουδαιότερο απ’ όλα είναι ότι, για όσους την ασκούν, αυτή η οδός καθιστά τη μόκσα εφικτή σε αυτή τη ζωή». (Μεγάλες Θρησκείες της Ασίας) Αυτή περιλαμβάνει ενδοσκοπική γιόγκα, αποχή από τον κόσμο και την άσκηση αυτοπειθαρχίας. Αποτελεί έκφραση του αυτοέλεγχου και της αυταπάρνησης.

3. Μπάκτι Γιόγκα—«Η πιο δημοφιλής μορφή Ινδουιστικής παράδοσης στις μέρες μας. Αυτή είναι η οδός της αφοσίωσης, η μπάκτι μάργκα. Σε αντίθεση με την κάρμα μάργκα . . . αυτό το μονοπάτι είναι ευκολότερο, επιτρέπει περισσότερο αυθορμητισμό και μπορεί να ακολουθηθεί από ανθρώπους κάθε κάστας, φύλου ή ηλικίας. . . . [Αυτή] επιτρέπει στα συναισθήματα και στις επιθυμίες των ανθρώπων να ρέουν ελεύθερα μάλλον παρά να καταπολεμούνται από τον ασκητισμό της γιόγκα . . . Συνίσταται αποκλειστικά και μόνο στην αφοσίωση σε θεϊκά όντα». Και υπάρχουν κατά την παράδοση 330 εκατομμύρια θεοί στους οποίους αποδίδεται λατρεία. Σύμφωνα μ’ αυτή την παράδοση, η γνώση ταυτίζεται με την αγάπη. Στην πραγματικότητα, μπάκτι σημαίνει «συναισθηματική προσήλωση στο θεό της εκλογής των ανθρώπων».—Μεγάλες Θρησκείες της Ασίας.

4. Ράτζα Γιόγκα—Η μέθοδος που περιλαμβάνει «ειδικές στάσεις του σώματος, μεθόδους αναπνοής και ρυθμική επανάληψη των κατάλληλων φράσεων για περισυλλογή». (Οι Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions]) Αυτή έχει οχτώ στάδια.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 113]

Ο Μαχάτμα Γκάντι και το Σύστημα των Καστών

«Η αποχή από βία είναι το πρώτο και το τελευταίο άρθρο της πίστης μου».—Μαχάτμα Γκάντι, 23 Μαρτίου 1922.

Ο Μαχάτμα Γκάντι, διάσημος ηγέτης που υποστήριζε την αποχή από βία και συνέβαλε στην επίτευξη της ανεξαρτησίας της Ινδίας από τη Βρετανία (που παραχωρήθηκε το 1947), αγωνίστηκε επίσης για να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης εκατομμυρίων άλλων Ινδουιστών. Όπως εξηγεί ο Ινδός καθηγητής Μ. Π. Ριτζ: «Διακήρυξε την αχίμσα (αποχή από βία) ως τη θεμελιώδη ηθική αξία και την ερμήνευσε ως το ενδιαφέρον που δείχνει κανείς για την αξιοπρέπεια και την ευημερία όλων των ανθρώπων. Απέρριψε την αυθεντία των Ινδουιστικών κειμένων των οποίων οι διδασκαλίες ήταν αντίθετες με την αχίμσα, αγωνίστηκε θαρραλέα για να καταργηθεί η κάστα των άθικτων και το ιεραρχικό σύστημα των καστών, και προώθησε την ισότητα των γυναικών σε όλες τις πλευρές της ζωής».

Ποια ήταν η άποψη του Γκάντι για τις συνθήκες διαβίωσης των Άθικτων; Σε μια επιστολή του προς τον Γιαβαχαρλάλ Νεχρού, με ημερομηνία 2 Μαΐου 1933, ο Γκάντι έγραψε: «Η κίνηση των Χάριτζαν είναι τόσο μεγάλη που απαιτεί κάτι παραπάνω από απλές διανοητικές προσπάθειες. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο στον κόσμο. Ωστόσο, δεν μπορώ να εγκαταλείψω τη θρησκεία και επομένως τον Ινδουισμό. Η ζωή μου θα ήταν για εμένα ένα βάρος αν ο Ινδουισμός πρόδιδε τις προσδοκίες μου. Αγαπώ τη Χριστιανοσύνη, τον Ισλαμισμό και πολλά άλλα θρησκεύματα, βλέποντάς τα μέσα από το πρίσμα του Ινδουισμού. . . . Όμως, και πάλι, δεν μπορώ να ανεχτώ να υπάρχει κάστα άθικτων».—Οι Σημαντικότερες Πτυχές του Γκάντι (The Essential Gandhi).

[Εικόνα]

Ο Μαχάτμα Γκάντι (1869-1948), αξιοσέβαστος Ινδουιστής ηγέτης και δάσκαλος της αχίμσα

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 116, 117]

Ινδουισμός—Μερικοί Θεοί και Θεές

Άγκνι—θεός της φωτιάς

Αδίτι—μητέρα των θεών· θεά του ουρανού· το Άπειρο

Βισνού—θεός συντηρητής της ζωής· τρίτο μέλος του Τριμούρτι (τριάδα)

Βούδας—Γκαουτάμα, ιδρυτής του Βουδισμού· οι Ινδουιστές τον θεωρούν μετενσάρκωση (αβατάρα) του Βισνού

Βράχμα—ο Δημιουργός Θεός, η αρχή που διέπει τη δημιουργία στο σύμπαν. Ένας από τους θεούς του Τριμούρτι

Βράχμαν ή Βραχμ—η Υπέρτατη οντότητα του σύμπαντος που διακατέχει τα πάντα· παριστάνεται από τον ήχο της συλλαβής OM ή AUM. (Βλέπε το σύμβολο πιο πάνω.) Λέγεται επίσης και Άτμαν. Ορισμένοι Ινδουιστές θεωρούν το Βράχμαν ως μια απρόσωπη Θεϊκή Αρχή ή Ύστατη Πραγματικότητα

Γκάνγκα—θεά, μια από τις συζύγους του Σίβα και προσωποποίηση του ποταμού Γάγγη

Γκανέσα—θεός με κεφάλι ελέφαντα που είναι γιος του Σίβα, Κύριος των Εμποδίων, θεός της καλής τύχης. Λέγεται επίσης Γκαναπάτι και Γκατζανάνα

Κάλι—η μαύρη σύζυγος (Σάκτι) του Σίβα και αιμοδιψής θεά της καταστροφής. Συχνά απεικονίζεται με τη μακριά κόκκινη γλώσσα της να κρέμεται προς τα κάτω

Κρίσνα—εύθυμος θεός που είναι η όγδοη μετενσάρκωση του Βισνού και η θεότητα της Μπαγκαβάντ Γκιτά. Οι ερωμένες του ήταν οι γκόπι, δηλαδή οι κοπέλες που έκαναν διανομή γάλατος

Λάκσμι—θεά της ομορφιάς και της καλής τύχης· σύζυγος του Βισνού

Μανάσα—θεά των φιδιών

Μανού—πρόγονος της ανθρώπινης φυλής· τον έσωσε ένα μεγάλο ψάρι από την καταστροφή που επέφερε ο κατακλυσμός

Μίτρα—θεός του φωτός. Στους Ρωμαίους ήταν γνωστός ως Μίθρας

Νάντι—ο ταύρος, μέσο μεταφοράς του Σίβα

Ναταράτζα—ο Σίβα σε στάση χορού, περιβαλλόμενος από φλόγες

Ντουργκά—σύζυγος ή Σάκτι του Σίβα και ταυτίζεται με την Κάλι

Παρβάτι ή Ούμα—θεά σύζυγος του Σίβα. Παίρνει επίσης τη μορφή της θεάς Ντουργκά ή Κάλι

Πουρούσα—κοσμικός άνθρωπος. Οι τέσσερις βασικές κάστες προήλθαν από το σώμα του

Πρατζαπάτι—Δημιουργός του Σύμπαντος, Κύριος των Πλασμάτων, πατέρας των θεών, των δαιμόνων και όλων των άλλων πλασμάτων. Αργότερα πήρε το όνομα Βράχμα

Ράμα, Ράμα Τσάντρα—η έβδομη μετενσάρκωση του θεού Βισνού. Το επικό διήγημα Ραμαγιάνα αφηγείται την ιστορία του Ράμα και της συζύγου του Σίτα

Ράντα—σύζυγος του Κρίσνα

Σαρασβάτι—θεά της γνώσης και σύζυγος του Βράχμα του Δημιουργού

Σάστχι—θεά που προστατεύει τις γυναίκες και τα παιδιά κατά την τεκνοποίηση

Σίβα—θεός της γονιμότητας, του θανάτου και της καταστροφής· μέλος του Τριμούρτι. Σύμβολά του είναι η τρίαινα και ο φαλλός

Σόμα—θεός και ταυτόχρονα ναρκωτικό· το ελιξήριο της ζωής

Χανουμάν—θεός των πιθήκων και αφοσιωμένος ακόλουθος του Ράμα

Χιμαλάγια—κατοικητήριο του χιονιού, πατέρας της Παρβάτι

[Ευχαριστίες]

(Βασισμένα σε έναν κατάλογο που βρίσκεται στο σύγγραμμα Μυθολογία—Μια εικονογραφημένη Εγκυκλοπαίδεια [Mythology—An Illustrated Encyclopedia])

[Εικόνες]

Από πάνω αριστερά, σύμφωνα με τη φορά του ρολογιού, ο Ναταράτζα (ο Σίβα που χορεύει), η Σαρασβάτι, ο Κρίσνα, η Ντουργκά (Κάλι)

[Πλαίσιο στη σελίδα 120]

Ο Ινδουιστικός Μύθος Περί Κατακλυσμού

«Το πρωί έφεραν στον Μανού [τον πρόγονο της ανθρωπότητας και τον πρώτο νομοθέτη] νερό για να πλυθεί . . . Καθώς πλενόταν, ένα ψάρι [ο Βισνού στη μετενσάρκωσή του που λέγεται Μάτσγια] ήρθε στα χέρια του.

»Του είπε τα λόγια: ‘Φρόντισέ με, εγώ θα σε σώσω!’ ‘Από πού θα με σώσεις;’ ‘Ένας κατακλυσμός θα αφανίσει όλα αυτά τα πλάσματα: από αυτόν θα σε σώσω!’ ‘Πώς πρέπει να σε φροντίσω;’»

Το ψάρι έδωσε οδηγίες στον Μανού για το πώς να φροντίσει γι’ αυτό. «Κατόπιν είπε: ‘Στον τάδε χρόνο θα έρθει αυτός ο κατακλυσμός. Εσύ πρέπει τότε να με ακούσεις (να ακούσεις τη συμβουλή μου) με το να ετοιμάσεις ένα πλοίο· και όταν θα έρθει ο κατακλυσμός, εσύ πρέπει να μπεις στο πλοίο και εγώ θα σε σώσω από αυτόν’».

Ο Μανού ακολούθησε τις οδηγίες του ψαριού και όταν έγινε ο κατακλυσμός, το ψάρι έσυρε το πλοίο και το έφερε σε ένα «βουνό προς το βορρά. Τότε είπε: ‘Σε έσωσα. Δέσε το πλοίο σε ένα δέντρο· πρόσεξε όμως να μη σε αποκλείσουν τα νερά ενώ θα βρίσκεσαι στο βουνό. Καθώς θα υποχωρούν τα νερά, θα μπορείς λίγο-λίγο να κατεβαίνεις!’»—Σαταπάτα-Βραχμάνα· παράβαλε Γένεσις 6:9–8:22.

[Χάρτης/Εικόνες στη σελίδα 123]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο Γάγγης κυλάει σε μια απόσταση 2.400 χλμ. από τα Ιμαλάια μέχρι την Καλκούτα και το δέλτα του που σχηματίζεται στο Μπαγκλαντές

ΙΝΔΙΑ

Καλκούτα

Γάγγης Ποταμός

[Εικόνες]

Η Γκάνγκα Μα, πάνω στο κεφάλι του Σίβα, κατεβαίνει κυλώντας μέσα από τα μαλλιά του

Πιστοί Ινδουιστές σ’ ένα γκατ, καθώς λούζονται στο Γάγγη, στο Βαράνασι ή αλλιώς Μπενάρες

[Εικόνα στη σελίδα 96]

Ο Γκανέσα, ο Ινδουιστικός θεός της καλής τύχης, που έχει κεφάλι ελέφαντα, γιος του Σίβα και της Παρβάτι

[Εικόνες στη σελίδα 99]

Λίνγκα (φαλλικά σύμβολα) που λατρεύονται από τους Ινδουιστές. Ο Σίβα (ο θεός της γονιμότητας) βρίσκεται μέσα σε ένα λίνγκα και γύρω από ένα άλλο έχει τέσσερα κεφάλια

[Εικόνα στη σελίδα 108]

Ζαϊνίστριες μοναχές οι οποίες φοράνε το μούχα-βαστρίκα, ένα κάλυμμα για το στόμα που δεν αφήνει να μπουν μέσα έντομα και έτσι να πεθάνουν

[Εικόνα στη σελίδα 115]

Λατρεία φιδιών, που ασκείται κυρίως στη Βεγγάλη. Η Μανάσα είναι η θεά των φιδιών

[Εικόνα στη σελίδα 118]

Ο Βισνού με τη σύζυγό του Λάκσμι, πάνω στο κουλουριασμένο φίδι Ανάντα, ενώ ο τετρακέφαλος Βράχμα βρίσκεται πάνω σε ένα λωτό που φυτρώνει από τον ομφαλό του Βισνού

Κεφάλαιο 6

Βουδισμός—Σε Αναζήτηση της Φώτισης Μακριά από τον Θεό

1. (α) Πώς εμφανίστηκε ο Βουδισμός στη δυτική κοινωνία; (β) Ποιοι είναι οι λόγοι που βρίσκονται πίσω από την ανάπτυξή του στη Δύση;

ΑΝ ΚΑΙ ο Βουδισμός ήταν ελάχιστα γνωστός έξω από την Ασία στις αρχές του 20ού αιώνα, σήμερα έχει προσλάβει ρόλο παγκόσμιας θρησκείας. Μάλιστα, πολλοί άνθρωποι στη Δύση μένουν πραγματικά έκπληκτοι διαπιστώνοντας ότι ο Βουδισμός σφύζει μέσα στην ίδια τη γειτονιά τους. Μεγάλη συμβολή σ’ αυτό είχε η διεθνής μετακίνηση προσφύγων. Στη Δυτική Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική, στην Αυστραλία και σε άλλα μέρη, έχουν σχηματιστεί αρκετά μεγάλες ασιατικές κοινότητες. Καθώς ολοένα και περισσότεροι μετανάστες ριζώνουν στη νέα τους χώρα, αυτοί φέρνουν μαζί τους και τη θρησκεία τους. Συγχρόνως, περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση έρχονται για πρώτη φορά σε προσωπική επαφή με το Βουδισμό. Το γεγονός αυτό, καθώς και η ανεκτικότητα και η πνευματική παρακμή των παραδοσιακών εκκλησιών, έχει παρακινήσει μερικούς ανθρώπους να μεταστραφούν στη «νέα» θρησκεία.—2 Τιμόθεον 3:1, 5.

2. Πού μπορούν να βρεθούν οπαδοί του Βουδισμού σήμερα;

² Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξάχθηκε το 2010 από το Ερευνητικό Κέντρο Πιου, υπάρχουν περίπου 500 εκατομμύρια Βουδιστές σε όλο τον κόσμο, και η συντριπτική πλειονότητα ζει σε ασιατικές χώρες, όπως η Ιαπωνία, η Κίνα, η Μιανμάρ (Βιρμανία), η Νότια Κορέα, η Σρι Λάνκα και η Ταϋλάνδη. Στην Κίνα και μόνο, περίπου 250 εκατομμύρια άνθρωποι δηλώνουν Βουδιστές. Ποιο ήταν το ξεκίνημα αυτής της θρησκείας; Ποιες διδασκαλίες και πράξεις προβάλλει ο Βουδισμός;

Το Ζήτημα της Αξιοπιστίας των Πηγών

3. Ποιες ιστορικές πηγές για τη ζωή του Βούδα είναι διαθέσιμες;

³ «Ό,τι γνωρίζουμε για τη ζωή του Βούδα στηρίζεται κυρίως σε στοιχεία που αντλούνται από τα κανονικά κείμενα, τα εκτενέστερα και περιεκτικότερα των οποίων είναι γραμμένα στην παλική, μια γλώσσα της αρχαίας Ινδίας», λέει το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα (World Religions—From Ancient History to the Present). Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι δεν υπάρχουν ιστορικές πηγές της εποχής του που να μας λένε κάτι συγκεκριμένο για τον Σιντάρτα Γκαουτάμα, τον ιδρυτή αυτής της θρησκείας, ο οποίος έζησε στη βόρεια Ινδία τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτό, βέβαια, είναι ένα πρόβλημα. Ωστόσο, πιο σοβαρό είναι το ερώτημα που αφορά το πότε και το πώς συντάχθηκαν τα «κανονικά κείμενα».

4. Πώς διαφυλάχθηκαν αρχικά οι αυθεντικές διδασκαλίες του Βούδα;

⁴ Η Βουδιστική παράδοση υποστηρίζει ότι λίγο μετά το θάνατο του Γκαουτάμα, συνήλθε ένα συμβούλιο από 500 μοναχούς για να καθορίσουν ποιες ήταν οι αυθεντικές διδασκαλίες του Δάσκαλου. Το αν έλαβε χώρα πραγματικά ένα τέτοιο συμβούλιο αποτελεί ζήτημα μεγάλης αντιλογίας ανάμεσα στους Βουδιστές λόγιους και ιστορικούς. Ωστόσο το σημαντικό είναι ότι ακόμα και τα Βουδιστικά κείμενα αναγνωρίζουν πως αυτό που καθορίστηκε ως αυθεντική διδασκαλία δεν πήρε γραπτή μορφή αλλά το απομνημόνευσαν οι μαθητές. Η ουσιαστική καταγραφή των ιερών κειμένων έγινε τελικά ύστερα από αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.

5. Πότε καταγράφτηκαν τα παλικά κείμενα;

⁵ Σύμφωνα με τα χρονικά της Σρι Λάνκα, έργα του τέταρτου και του έκτου αιώνα Κ.Χ., τα πιο παλιά απ’ αυτά τα παλικά «κανονικά κείμενα» καταγράφτηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Βαταγκάμινι Αμπάγια, τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. Σε γραπτή μορφή δεν εμφανίστηκαν άλλες αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα μέχρι πιθανώς τον πρώτο ή ίσως και τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ., σχεδόν χίλια χρόνια μετά την εποχή του.

6. Ποιες κριτικές διατυπώνονται εναντίον των «κανονικών κειμένων»; (Παράβαλε 2 Τιμόθεον 3:16, 17.)

⁶ Γι’ αυτό, παρατηρεί το Λεξικό Άμπινγκτον των Ζωντανών Θρησκειών (Abingdon Dictionary of Living Religions), «οι ‘βιογραφίες’ είναι μεταγενέστερες αλλά και γεμάτες φανταστικά και μυθικά στοιχεία, και τα παλιότερα κανονικά κείμενα είναι προϊόντα μιας μακραίωνης προφορικής μετάδοσης που προφανώς περιλάμβανε μερικές αναθεωρήσεις και πολλές προσθήκες». Μάλιστα, κάποιος λόγιος «ισχυρίστηκε ότι ούτε μια λέξη των καταγραμμένων διδασκαλιών δεν μπορεί να αποδοθεί με ανεπιφύλακτη βεβαιότητα στον Γκαουτάμα προσωπικά». Είναι δικαιολογημένες τέτοιου είδους κριτικές;

Η Σύλληψη και η Γέννηση του Βούδα

7. Σύμφωνα με Βουδιστικά κείμενα, με ποιον τρόπο συνέλαβε τον Βούδα η μητέρα του;

⁷ Εξετάστε τα επόμενα αποσπάσματα από την Τζατάκα, που είναι ένα τμήμα του παλικού κανόνα, και από τη Βούδα-τσαρίτα, ένα σανσκριτικό κείμενο του δεύτερου αιώνα Κ.Χ. που αναφέρεται στη ζωή του Βούδα. Πρώτα παρατίθεται η αφήγηση που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η μητέρα του Βούδα, η Βασίλισσα Μάχα-Μάγια, τον συνέλαβε σ’ ένα όνειρο.

«Οι τέσσερις φύλακες άγγελοι ήρθαν και τη σήκωσαν ψηλά, αυτήν μαζί με την κλίνη της, και την πήγαν πέρα στα Ιμαλάια Όρη. . . . Ύστερα ήρθαν οι γυναίκες αυτών των φυλάκων αγγέλων και την οδήγησαν στη Λίμνη Ανοτάτα και την έλουσαν, για να αφαιρεθεί κάθε ανθρώπινη κηλίδα. . . . Λίγο πιο μακριά από εκεί βρισκόταν ο Αργυρός Λόφος και σ’ αυτόν υπήρχε ένα χρυσό ανάκτορο. Σ’ αυτό το ανάκτορο έστρωσαν μια θεϊκή κλίνη με το κεφαλάρι προς την ανατολή και την έβαλαν να ξαπλώσει πάνω σ’ αυτήν. Στο μεταξύ, ο μελλοντικός Βούδας είχε γίνει ένας μεγαλειώδης λευκός ελέφαντας . . . Αυτός ανέβηκε τον Αργυρό Λόφο, και . . . περπάτησε τρεις φορές γύρω από την κλίνη της μητέρας του, με τη δεξιά του πλευρά προς αυτήν, και χτυπώντας την στη δεξιά της πλευρά, φάνηκε πως εισήλθε στη μήτρα της. Μ’ αυτόν τον τρόπο πραγματοποιήθηκε η σύλληψη στη γιορτή του κατακαλόκαιρου».

8. Ποια πρόρρηση έγινε όσον αφορά το μέλλον του Βούδα;

⁸ Όταν η βασίλισσα είπε το όνειρο που είδε στο σύζυγό της, το βασιλιά, εκείνος κάλεσε 64 επιφανείς Ινδουιστές ιερείς, τους έδωσε τροφή, τους έντυσε και τους ζήτησε να του ερμηνεύσουν το όνειρο. Η απάντησή τους ήταν η εξής:

«Μην ανησυχείς, μεγάλε βασιλιά! . . . Θα αποκτήσεις ένα γιο. Κι αυτός, αν συνεχίσει να ζει την οικογενειακή ζωή, θα γίνει παγκόσμιος μονάρχης· αν όμως αφήσει την οικογενειακή ζωή και εγκαταλείψει τα εγκόσμια, τότε θα γίνει Βούδας και θα αφαιρέσει τα σύννεφα της αμαρτίας και την ανοησία αυτού του κόσμου».

9. Ποια ιδιάζοντα γεγονότα λέγεται ότι ακολούθησαν την αναγγελία που έγινε σχετικά με το μέλλον του Βούδα;

⁹ Έπειτα, λέγεται ότι συνέβηκαν 32 θαύματα:

«Ξαφνικά, όλοι οι δέκα χιλιάδες κόσμοι σείστηκαν, τραντάχτηκαν και κλονίστηκαν. . . . Οι φωτιές έσβησαν σ’ όλες τις κολάσεις· . . . οι άνθρωποι γιατρεύτηκαν από τις αρρώστιες τους· . . . όλα τα μουσικά όργανα άρχισαν να βγάζουν ήχους χωρίς να τα παίζουν οι οργανοπαίχτες· . . . στον τεράστιο ωκεανό το νερό έγινε γλυκό· . . . όλοι οι δέκα χιλιάδες κόσμοι μετατράπηκαν σε μια μάζα από γιρλάντες υπέρτατης μεγαλοπρέπειας».

10. Με ποιον τρόπο περιγράφεται στα ιερά Βουδιστικά κείμενα η γέννηση του Βούδα;

¹⁰ Στη συνέχεια ακολούθησε η ασυνήθιστη γέννηση του Βούδα σ’ έναν κήπο με δέντρα σαλ, που ονομαζόταν Άλσος Λουμπίνι. Όταν η βασίλισσα θέλησε να πιάσει ένα κλαδί από το ψηλότερο δέντρο σαλ που υπήρχε στο άλσος, το δέντρο έγειρε προς τη μεριά της για να μπορέσει εκείνη να το φτάσει. Κρατώντας το κλαδί, η βασίλισσα γέννησε όρθια.

«Βγήκε από τη μήτρα της μητέρας του σαν τον κήρυκα που κατεβαίνει από την έδρα του κηρύγματος ή σαν κάποιον άνθρωπο που κατεβαίνει μια σκάλα, τεντώνοντας τα δυο του χέρια και τα δυο του πόδια, ακηλίδωτος από κάθε ακαθαρσία που υπήρχε στη μήτρα της μητέρας του . . . ».

«Μόλις γεννιέται, ο [μελλοντικός Βούδας] πατάει γερά με τα δυο του πόδια πάνω στη γη, προχωράει προς το βορρά με εφτά δρασκελιές, ενώ πάνω από το κεφάλι του μεταφέρεται ένας άσπρος θόλος, και επιθεωρεί όλα τα πέρατα του κόσμου, διακηρύσσοντας με απαράμιλλη φωνή: Σε όλο τον κόσμο είμαι αρχηγός, ο καλύτερος και ο πρώτος· αυτή είναι η τελευταία μου γέννηση· ποτέ πια δεν πρόκειται να ξαναγεννηθώ».

11. Ποιο συμπέρασμα έβγαλαν μερικοί λόγιοι σχετικά με τις αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα, όπως αυτές περιέχονται στα ιερά κείμενα;

¹¹ Ακόμη, υπάρχουν εξίσου περίπλοκες ιστορίες για την παιδική του ηλικία, για τις συναντήσεις του με νεαρές θαυμάστριές του, για τις περιπλανήσεις του και σχεδόν για κάθε γεγονός της ζωής του. Ίσως να μην είναι παράξενο που οι περισσότεροι λόγιοι αγνοούν όλες αυτές τις αφηγήσεις θεωρώντας τες θρύλους και μύθους. Μάλιστα, ένας από τους υπεύθυνους του Βρετανικού Μουσείου δηλώνει ότι, εξαιτίας των «πολυάριθμων θρύλων και θαυμάτων, . . . είναι αδύνατο να αναπλάσουμε ιστορικά τη ζωή του Βούδα».

12, 13. (α) Ποια είναι η παραδοσιακή αφήγηση για τη ζωή του Βούδα; (β) Τι είναι γενικώς αποδεκτό σε σχέση με το πότε γεννήθηκε ο Βούδας; (Παράβαλε Λουκάς 1:1-4.)

¹² Άσχετα μ’ αυτούς τους μύθους που κυκλοφορούν, υπάρχει μια παραδοσιακή, πολύ διαδεδομένη αφήγηση για τη ζωή του Βούδα. Ένα σύγχρονο κείμενο, το Εγχειρίδιο του Βουδισμού (A Manual of Buddhism), που εκδόθηκε στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, περιλαμβάνει την παρακάτω απλοποιημένη αφήγηση.

«Κατά την πανσέληνο του Μαΐου το έτος 623 π.Χ., γεννήθηκε στην περιοχή του Νεπάλ ένας Ινδός Πρίγκιπας των Σάκια, που ονομαζόταν Σιντάτα Γκοτάμα.a Πατέρας του ήταν ο Βασιλιάς Σουντοντάνα και μητέρα του η Βασίλισσα Μάχα Μάγια. Αυτή πέθανε λίγες μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού, το οποίο ανέθρεψε η Μάχα Παγιαπάτι Γκοτάμι.

»Στα δεκαέξι του παντρεύτηκε την εξαδέλφη του, την όμορφη Πριγκίπισσα Γιασοντάρα.

»Τα πρώτα δεκατρία χρόνια περίπου του ευτυχισμένου έγγαμου βίου του τα έζησε στην πολυτέλεια, αγνοώντας με μακαριότητα τις αντιξοότητες που είχε η ζωή έξω από τις πύλες του παλατιού.

»Με το πέρασμα του χρόνου, συνειδητοποίησε σταδιακά την αλήθεια. Στο 29ο έτος της ηλικίας του, στη διάρκεια του οποίου συνέβηκε το καθοριστικό γεγονός της καριέρας του, γεννήθηκε ο γιος του Ράχουλα. Τον απόγονό του τον είδε ως εμπόδιο, γιατί αντιλήφθηκε ότι όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, υπόκεινταν στη γέννηση, στις αρρώστιες και στο θάνατο. Κατανοώντας λοιπόν την παγκοσμιότητα της λύπης, αποφάσισε να βρει την πανάκεια γι’ αυτή την παγκόσμια νοσηρότητα της ανθρωπότητας.

»Έτσι, αφού απαρνήθηκε τις βασιλικές απολαύσεις στις οποίες εντρυφούσε, εγκατέλειψε το σπίτι του μια νύχτα . . . έκοψε τα μαλλιά του, φόρεσε ένα απλό ασκητικό ένδυμα και άρχισε να περιπλανιέται ως Εκζητητής της Αλήθειας».

¹³ Είναι φανερό ότι αυτές οι λίγες βιογραφικές λεπτομέρειες έρχονται σε χτυπητή αντίθεση με τις φανταστικές αφηγήσεις που περιέχονται στα «κανονικά κείμενα». Και αν εξαιρέσουμε το έτος της γέννησής του, είναι γενικώς αποδεκτές.

Η Φώτιση—Πώς Έλαβε Χώρα

14. Ποιο ήταν το καθοριστικό γεγονός στη ζωή του Γκαουτάμα;

¹⁴ Ποιο ήταν το «καθοριστικό γεγονός της καριέρας του» που αναφέραμε προηγουμένως; Ήταν όταν, για πρώτη φορά στη ζωή του, είδε έναν άρρωστο, ένα γέρο κι ένα νεκρό. Αυτή η εμπειρία τον γέμισε αγωνία όσον αφορά το ποιο ήταν το νόημα της ζωής: Γιατί γεννιούνταν οι άνθρωποι—απλώς και μόνο για να υποφέρουν, να γερνούν και να πεθαίνουν; Έπειτα, λέγεται ότι είδε έναν άγιο άνθρωπο που είχε απαρνηθεί τον κόσμο για να αναζητήσει την αλήθεια. Αυτό παρακίνησε τον Γκαουτάμα να αφήσει την οικογένειά του, τα υπάρχοντά του και το πριγκιπικό όνομά του και να αφιερώσει τα επόμενα έξι χρόνια ψάχνοντας να βρει την απάντηση σε Ινδουιστές δάσκαλους και γκουρού, χωρίς όμως να καρποφορήσουν οι προσπάθειές του. Οι αφηγήσεις μάς λένε ότι ακολούθησε μια πορεία στοχασμού, νηστείας, Γιόγκα και ακραίας αυταπάρνησης, ωστόσο δεν βρήκε ούτε πνευματική ειρήνη ούτε φώτιση.

15. Πώς έφτασε τελικά ο Γκαουτάμα στην υποτιθέμενη φώτισή του;

¹⁵ Τελικά συνειδητοποίησε ότι η ακραία πορεία της αυταπάρνησης που ακολουθούσε ήταν το ίδιο άχρηστη με την τρυφηλότητα με την οποία ζούσε προηγουμένως. Έτσι υιοθέτησε αυτό που ονόμασε Μέση Οδό, αποφεύγοντας τους ακραίους τρόπους ζωής που είχε ακολουθήσει. Αποφάσισε ότι για να βρει την απάντηση έπρεπε να στραφεί στη δική του συνειδητότητα, γι’ αυτό κάθισε κάτω από μια βανιανή, δηλαδή μια ινδική συκιά, και έκανε στοχασμούς. Αφού αντιστάθηκε στις επιθέσεις και στους πειρασμούς του διαβόλου Μάρα, συνέχισε με σταθερότητα τους στοχασμούς του για τέσσερις εβδομάδες (μερικοί λένε για εφτά εβδομάδες) ώσπου υποτίθεται ότι ξεπέρασε κάθε όριο γνώσης και κατανόησης και έφτασε στη φώτιση.

16. (α) Τι έγινε ο Γκαουτάμα; (β) Ποιες διαφορετικές απόψεις διακρατούνται σε σχέση με τον Βούδα;

¹⁶ Μ’ αυτή τη διαδικασία, ο Γκαουτάμα έγινε, σύμφωνα με τη Βουδιστική ορολογία, ο Βούδας—ο Αφυπνισμένος ή Φωτισμένος. Είχε πετύχει τον ύστατο στόχο, τη Νιρβάνα, την κατάσταση της τέλειας ειρήνης και φώτισης, και απαλλάχτηκε από επιθυμίες και παθήματα. Έγινε επίσης γνωστός και ως Σακιαμούνι (σοφός της φυλής των Σάκια), και συχνά αυτοαποκαλούνταν Ταθαγκάτα (κάποιος που έφτασε έτσι [να διδάσκει]). Όμως οι διάφορες Βουδιστικές αιρέσεις έχουν διαφορετικές απόψεις γι’ αυτό το θέμα. Μερικοί πιστεύουν ότι δεν ήταν παρά ένας άνθρωπος που βρήκε το μονοπάτι που τον οδήγησε στη φώτισή του και το δίδαξε στους ακολούθους του. Άλλοι τον θεωρούν ως τον τελευταίο μιας σειράς από Βούδες που ήρθαν στον κόσμο για να κηρύξουν ή να αναβιώσουν την ντάρμα (στην παλική, Ντάμα), η οποία είναι η διδασκαλία ή η οδός του Βούδα. Κάποιοι άλλοι τον βλέπουν σαν μποντισάτβα, έναν άνθρωπο που πέτυχε τη φώτιση αλλά ανέβαλε την είσοδό του στη Νιρβάνα για να βοηθήσει κι άλλους που αναζητούσαν τη φώτιση. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, αυτό το γεγονός, η Φώτιση, παίζει βασικό ρόλο σ’ όλες τις σχολές του Βουδισμού.

Η Φώτιση—Τι Είναι;

17. (α) Πού και σε ποιους έκανε ο Βούδας το πρώτο του κήρυγμα; (β) Εξηγήστε με συντομία τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες.

¹⁷ Αφού πέτυχε τη φώτιση και ξεπέρασε κάποιους αρχικούς ενδοιασμούς του, ο Βούδας άρχισε να κηρύττει σ’ άλλους την αλήθεια που μόλις είχε βρει, την ντάρμα του. Το πρώτο και ίσως σπουδαιότερο κήρυγμά του το έκανε στην πόλη Μπενάρες, σ’ ένα πάρκο με ελάφια, μπροστά σε πέντε μπίκου—λέξη που σημαίνει μαθητές ή μοναχοί. Σ’ αυτό το κήρυγμα, δίδαξε ότι για να σωθεί ένας άνθρωπος, πρέπει να αποφεύγει την πορεία της αισθησιακής τρυφής και τον ασκητισμό και να ακολουθεί τη Μέση Οδό. Κατόπιν, πρέπει να καταλάβει και να ακολουθήσει τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (βλέπε πλαίσιο στη διπλανή σελίδα), τις οποίες μπορούμε να συνοψίσουμε ως εξής:

(1) Κάθε είδους ύπαρξη συνεπάγεται παθήματα.

(2) Τα παθήματα προξενούνται από τις επιθυμίες ή τον πόθο.

(3) Αν εκμηδενιστούν οι επιθυμίες, παύουν και τα παθήματα.

(4) Η εκμηδένιση των επιθυμιών επιτυγχάνεται με το να ακολουθήσει κανείς το Οχταπλό Μονοπάτι, το οποίο ελέγχει τη διαγωγή του, τις σκέψεις του και τις πεποιθήσεις του.

18. Τι είπε ο Βούδας για την πηγή της φώτισής του; (Παράβαλε Ιώβ 28:20, 21, 28· Ψαλμός 111:10.)

¹⁸ Αυτό το κήρυγμα γύρω από τη Μέση Οδό και τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες εκφράζει την ουσία της Φώτισης και θεωρείται η επιτομή ολόκληρης της διδαχής του Βούδα. (Σε αντιπαράθεση, παράβαλε Ματθαίος 6:25-34· 1 Τιμόθεον 6:17-19· Ιακώβου 4:1-3, ΝΔΜ· 1 Ιωάννου 2:15-17.) Ο Γκαουτάμα δεν ισχυρίστηκε ότι το κήρυγμά του αυτό ήταν θεόπνευστο, αλλά το απέδωσε στον εαυτό του χρησιμοποιώντας τη φράση «αυτό που ανακαλύφτηκε από τον Ταθαγκάτα». Λέγεται ότι στην επιθανάτια κλίνη του, ο Βούδας είπε στους μαθητές του: «Να αναζητάτε τη σωτηρία μόνο στην αλήθεια· να μη στρέφεστε για βοήθεια σε κανέναν, παρά μόνο στον εαυτό σας». Έτσι, σύμφωνα με τον Βούδα, η φώτιση έρχεται, όχι από τον Θεό, αλλά από τις προσωπικές προσπάθειες που καταβάλλει ο άνθρωπος για να αναπτύξει ορθό τρόπο σκέψης και καλά έργα.

19. Γιατί βρήκε απήχηση εκείνη την εποχή το άγγελμα του Βούδα;

¹⁹ Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε το λόγο για τον οποίο αυτή η διδαχή βρήκε απήχηση στην ινδική κοινωνία εκείνης της εποχής. Καταδίκαζε από τη μια μεριά την απληστία και τη διαφθορά που εκδήλωναν στις θρησκευτικές τους συνήθειες οι Ινδουιστές Βραχμάνοι, δηλαδή η κάστα των ιερέων, και από την άλλη μεριά τον αυστηρό ασκητισμό των Ζαϊνιστών και άλλων μυστικιστικών ρευμάτων. Επίσης κατάργησε τις θυσίες και τις τελετουργίες, τους μυριάδες θεούς και τις θεές και το καταπιεστικό σύστημα των καστών που διακατείχε και υποδούλωνε τους ανθρώπους σε κάθε τομέα της ζωής τους. Με λίγα λόγια, υποσχόταν απελευθέρωση σε όποιον επιθυμούσε να ακολουθήσει την οδό του Βούδα.

Ο Βουδισμός Επεκτείνει την Επιρροή του

20. (α) Ποια είναι τα «Τρία Κοσμήματα» του Βουδισμού; (β) Πόσο εκτενής ήταν η εκστρατεία κηρύγματος που έκανε ο Βούδας;

²⁰ Αφού οι πέντε μπίκου δέχτηκαν τη διδαχή του Βούδα, αποτέλεσαν το πρώτο σάνγκα, δηλαδή τάγμα μοναχών. Έτσι, συμπληρώθηκαν τα «Τρία Κοσμήματα» (Τριράτνα) του Βουδισμού, δηλαδή ο Βούδας, η ντάρμα και το σάνγκα, που υποτίθεται ότι θα βοηθούσαν τους ανθρώπους να βρουν το δρόμο της φώτισης. Μ’ αυτά τα μέσα στη διάθεσή του, ο Βούδας Γκαουτάμα άρχισε να κηρύττει από άκρη ως άκρη της Κοιλάδας του Γάγγη. Άνθρωποι κάθε κοινωνικής βαθμίδας και θέσης έρχονταν για να τον ακούσουν και γίνονταν μαθητές του. Μέχρι το θάνατό του σε ηλικία 80 χρόνων, είχε γίνει πασίγνωστος και πολύ σεβαστός. Αναφέρεται ότι τα τελευταία του λόγια προς τους μαθητές του ήταν τα εξής: «Η φθορά συμβαίνει αναπόφευκτα σ’ όλα τα σύνθετα πράγματα. Εργαστείτε με επιμέλεια για τη σωτηρία σας».

21. (α) Ποιος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επέκταση του Βουδισμού; (β) Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των προσπαθειών του;

²¹ Τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., περίπου 200 χρόνια μετά το θάνατο του Βούδα, εμφανίστηκε ο πιο μεγάλος υπέρμαχος του Βουδισμού, ο Αυτοκράτορας Ασόκα, ο οποίος προσάρτησε το μεγαλύτερο μέρος της Ινδίας. Επειδή τον λύπησε η σφαγή και η αναταραχή που προκλήθηκαν από τις κατακτήσεις του, αυτός ασπάστηκε το Βουδισμό και του παραχώρησε κρατική υποστήριξη. Έστησε θρησκευτικά μνημεία, συγκάλεσε συμβούλια και πρότρεψε το λαό να ζει σύμφωνα με τα εντάλματα του Βούδα. Ακόμη, ο Ασόκα έστειλε Βουδιστές ιεραποστόλους σ’ όλα τα μέρη της Ινδίας, καθώς και στη Σρι Λάνκα, στη Συρία, στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα. Κυρίως χάρη στις προσπάθειες του Ασόκα, ο Βουδισμός μεταβλήθηκε από ινδική αίρεση σε παγκόσμια θρησκεία. Δικαιολογημένα λοιπόν μερικοί τον θεωρούν ως το δεύτερο ιδρυτή του Βουδισμού.

22. Πώς έφτασε να εδραιωθεί ο Βουδισμός σ’ όλη την Ασία;

²² Από τη Σρι Λάνκα, ο Βουδισμός εξαπλώθηκε ανατολικά στη Μιανμάρ (Βιρμανία), στην Ταϋλάνδη και σε άλλα μέρη της Ινδοκίνας. Προς το βορρά, ο Βουδισμός εξαπλώθηκε στο Κασμίρ και στην κεντρική Ασία. Απ’ αυτές τις περιοχές και από τον πρώτο κιόλας αιώνα Κ.Χ., οι Βουδιστές μοναχοί διέσχισαν τα φοβερά βουνά και τις δύσβατες ερήμους κι έφεραν τη θρησκεία τους στην Κίνα. Από την Κίνα ο Βουδισμός μεταδόθηκε λίγο παραπέρα, στην Κορέα και στην Ιαπωνία. Επίσης εισήχθηκε και στο Θιβέτ, τη γειτονική χώρα που βρίσκεται στα βόρεια της Ινδίας. Αφού αναμείχθηκε με τοπικές δοξασίες, πήρε τελικά τη μορφή του Λαμαϊσμού, ο οποίος εξουσίαζε τόσο τη θρησκευτική όσο και την πολιτική ζωή του Θιβέτ. Μέχρι τον έκτο ή τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., ο Βουδισμός είχε εδραιωθεί γερά σ’ όλη τη Νοτιοανατολική Ασία και την Άπω Ανατολή. Αλλά τι συνέβαινε στην Ινδία;

23. Τι απέγινε ο Βουδισμός στην Ινδία;

²³ Παρά το ότι ο Βουδισμός επέκτεινε την επιρροή του σε άλλες χώρες, πίσω στην Ινδία σιγά-σιγά έπεφτε σε παρακμή. Οι μοναχοί, που ασχολούνταν υπερβολικά με φιλοσοφικά και μεταφυσικά ζητήματα, άρχισαν να χάνουν την επαφή τους με τους λαϊκούς ακολούθους τους. Επιπλέον, η απώλεια της βασιλικής υποστήριξης και η υιοθέτηση Ινδουιστικών ιδεών και συνηθειών επίσπευσαν την κατάρρευση του Βουδισμού στην Ινδία. Ακόμα και διάφοροι ιεροί τόποι του Βουδισμού, όπως το Λουμπίνι όπου γεννήθηκε ο Γκαουτάμα και το Μπουντ Γκαγιά όπου γνώρισε τη «φώτιση», έγιναν ερείπια. Μέχρι το 13ο αιώνα, ο Βουδισμός είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί από την Ινδία, τη χώρα από την οποία ξεκίνησε.

24, 25. Ποιες περαιτέρω εξελίξεις παρατηρήθηκαν στο Βουδισμό τον 20ό αιώνα;

²⁴ Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, ο Βουδισμός υπέστη άλλη μια σημαντική αλλαγή. Η πολιτική αναταραχή στην Κίνα, στη Μογγολία, στο Θιβέτ και στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας τού επέφεραν ένα σαρωτικό πλήγμα. Χιλιάδες μοναστήρια και ναοί καταστράφηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες μοναχοί και μοναχές εκδιώχθηκαν, φυλακίστηκαν ή ακόμη και θανατώθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή του Βουδισμού εξακολουθεί να είναι έντονα αισθητή στον τρόπο σκέψης και στις συνήθειες που έχουν οι άνθρωποι σ’ αυτές τις χώρες.

²⁵ Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η Βουδιστική ιδέα σχετικά με το ότι οι άνθρωποι πρέπει να αναζητούν την αλήθεια μέσα στον εαυτό τους φαίνεται πως είναι ιδιαίτερα ελκυστική και η εξάσκηση του στοχασμού παρέχει διαφυγή από το θόρυβο της δυτικής ζωής. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Τενσίνγκ Γκουατσά, ο εξόριστος Δαλάι Λάμα του Θιβέτ, έγραψε στον πρόλογο του βιβλίου Ο Ζωντανός Βουδισμός (Living Buddhism): «Σήμερα ο Βουδισμός ίσως έχει κάτι να πει για να θυμίσει στους ανθρώπους του δυτικού κόσμου την πνευματική διάσταση της ζωής τους».

Οι Διαφορετικοί Δρόμοι του Βουδισμού

26. Σε τι είδους δρόμους διαιρείται ο Βουδισμός;

²⁶ Μολονότι συνήθως εκλαμβάνουμε το Βουδισμό ως μια ενιαία θρησκεία, στην πραγματικότητα αυτός διαιρείται σε πολλές σχολές. Η καθεμιά ερμηνεύει διαφορετικά τη φύση του Βούδα και τις διδασκαλίες του, κι έτσι έχει τα δικά της δόγματα, τις δικές της συνήθειες και τα δικά της ιερά συγγράμματα. Αυτές οι σχολές με τη σειρά τους διαιρούνται σε πολυάριθμες ομάδες και αιρέσεις, πολλές από τις οποίες είναι έντονα επηρεασμένες από τοπικούς πολιτισμούς και παραδόσεις.

27, 28. Πώς θα περιγράφατε το Βουδισμό Θεραβάντα; (Παράβαλε Φιλιππησίους 2:12· Ιωάννης 17:15, 16.)

²⁷ Η Βουδιστική σχολή Θεραβάντα (Δρόμος των Πρεσβυτέρων), ή αλλιώς Χιναγιάνα (Μικρό Όχημα), ακμάζει στη Σρι Λάνκα, στη Μιανμάρ (Βιρμανία), στην Ταϋλάνδη, στην Καμπότζη και στο Λάος. Μερικοί τη θεωρούν ως τη συντηρητική σχολή. Αυτή δίνει έμφαση στην απόκτηση σοφίας και στο ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να εργάζεται μόνος του για τη σωτηρία του με το να απαρνηθεί τον κόσμο και να ακολουθήσει τη μοναστική ζωή αφιερώνοντας τον εαυτό του στο στοχασμό και στη μελέτη σ’ ένα μοναστήρι.

²⁸ Σε μερικές απ’ αυτές τις χώρες δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπει κανείς ξυπόλυτους νεαρούς με ξυρισμένο κεφάλι και με βαθυκίτρινες στολές να κυκλοφορούν σε ομάδες και, κρατώντας ένα πιάτο, να ζητούν ελεημοσύνη για να λάβουν την καθημερινή τους μερίδα από τους λαϊκούς πιστούς, οι οποίοι έχουν καθήκον να τους συντηρούν. Είναι έθιμο να περνούν οι άντρες τουλάχιστον ένα μέρος της ζωής τους σε μοναστήρι. Ο απώτερος σκοπός της μοναστικής ζωής είναι να γίνει ο μοναχός άρχατ, δηλαδή άνθρωπος που έχει πετύχει την πνευματική τελειότητα και την απελευθέρωση από τον πόνο και τα παθήματα που οφείλονται στον κύκλο των γεννήσεων. Ο Βούδας έχει δείξει το δρόμο· εναπόκειται στον καθένα προσωπικά να τον ακολουθήσει.

29. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Βουδισμού Μαχαγιάνα; (Παράβαλε 1 Τιμόθεον 2:3, 4· Ιωάννης 3:16.)

²⁹ Η Βουδιστική σχολή Μαχαγιάνα (Μεγάλο Όχημα) απαντάται συνήθως στην Κίνα, στην Κορέα, στην Ιαπωνία και στο Βιετνάμ. Πήρε αυτό το όνομα επειδή δίνει έμφαση στη διδασκαλία του Βούδα ότι «η αλήθεια και η οδός της σωτηρίας είναι για τον καθένα, είτε ζει σε σπηλιά είτε σε μοναστήρι είτε σε σπίτι . . . Δεν είναι μόνο γι’ αυτούς που απαρνούνται τον κόσμο». Η βασική αντίληψη της Μαχαγιάνα συνίσταται στο ότι η αγάπη και η συμπόνια του Βούδα είναι τόσο μεγάλες που δεν θα στερούσε από κανέναν τη σωτηρία. Σύμφωνα μ’ αυτήν, επειδή η φύση του Βούδα υπάρχει μέσα σ’ όλους, ο καθένας έχει την ικανότητα να γίνει Βούδας, δηλαδή φωτισμένος, ή μποντισάτβα. Η φώτιση δεν έρχεται με επίπονη αυτοπειθαρχία, αλλά με πίστη στον Βούδα και με συμπόνια για όλα τα ζωντανά πλάσματα. Φυσικά, αυτή η διδασκαλία έχει μεγαλύτερη απήχηση στις μάζες, που σκέφτονται πιο πρακτικά. Ωστόσο, εξαιτίας αυτής της πιο φιλελεύθερης στάσης, αναπτύχθηκαν πολυάριθμες ομάδες και ρεύματα.

30. Ποιο στόχο προσπαθούν να πετύχουν οι ακόλουθοι του Βουδισμού «Αγνή Γη»; (Παράβαλε Ματθαίος 6:7, 8, ΜΝΚ· 1 Βασιλέων 18:26, 29.)

³⁰ Ανάμεσα στις πολλές αιρέσεις της Μαχαγιάνα που αναπτύχθηκαν στην Κίνα και στην Ιαπωνία συγκαταλέγονται οι Βουδιστικές σχολές Αγνή Γη και Ζεν. Η πρώτη έχει ως επίκεντρο των δοξασιών της την πίστη στη σωτήρια δύναμη του Βούδα Αμίντα, ο οποίος υποσχέθηκε στους ακολούθους του ότι θα ξαναγεννηθούν στην Αγνή Γη, ή αλλιώς Δυτικό Παράδεισο, μια γη χαράς και απόλαυσης που κατοικείται από θεούς και ανθρώπους. Από εκεί, μπορούν εύκολα να μεταβούν στη Νιρβάνα. Καθώς ο πιστός επαναλαμβάνει την προσευχή «θέτω την πίστη μου στον Βούδα Αμίντα», ίσως και χιλιάδες φορές τη μέρα, εξαγνίζεται έτσι ώστε να πετύχει τη φώτιση ή να εξασφαλίσει τη γέννηση στο Δυτικό Παράδεισο.

31. Ποια είναι τα γνωρίσματα του Βουδισμού Ζεν; (Παράβαλε Φιλιππησίους 4:8.)

³¹ Ο Βουδισμός Ζεν (στην Κίνα λέγεται σχολή Τσ’αν) πήρε το όνομά του από την άσκηση του στοχασμού. Οι λέξεις τσ’αν (στην κινεζική) και ζεν (στην ιαπωνική) είναι παραλλαγές της σανσκριτικής λέξης ντγιάνα, που σημαίνει «στοχασμός». Αυτό το θρησκευτικό σύστημα διδάσκει ότι η μελέτη, τα καλά έργα και οι τελετουργίες δεν έχουν μεγάλη αξία. Για να πετύχει κανείς τη φώτιση χρειάζεται απλώς να κάνει συλλογισμούς γύρω από άλυτα αινίγματα, όπως είναι τα εξής: ‘Τι ήχος βγαίνει από το χειροκρότημα του ενός χεριού;’ και ‘Τι βρίσκουμε εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτα;’ Η μυστικιστική υφή του Βουδισμού Ζεν βρήκε την έκφρασή της σε διάφορες ευγενείς τέχνες όπως η ανθική διακόσμηση, η καλλιγραφία, η ζωγραφική με μελάνι, η ποίηση, η κηπευτική κτλ., κι αυτές οι τέχνες είχαν θετική απήχηση στη Δύση. Σήμερα, υπάρχουν σε πολλές δυτικές χώρες κέντρα στοχασμού Ζεν.

32. Με ποιον τρόπο ασκείται ο Θιβετιανός Βουδισμός;

³² Τέλος, υπάρχει ο Θιβετιανός Βουδισμός, ή Λαμαϊσμός. Αυτή η μορφή Βουδισμού λέγεται μερικές φορές και Μαντραγιάνα (Όχημα Μάντρα), επειδή είναι βασική σ’ αυτήν η χρήση των μάντρα, δηλαδή μιας σειράς συλλαβών με ή χωρίς νόημα, τις οποίες απαγγέλλουν για πολλή ώρα. Αντί να δίνει έμφαση στη σοφία ή στη συμπόνια, αυτή η μορφή Βουδισμού δίνει έμφαση στη χρήση τελετουργιών, προσευχών, μαγικών πράξεων και πνευματιστικών εκδηλώσεων στη λατρεία. Οι προσευχές επαναλαμβάνονται χιλιάδες φορές κάθε μέρα, και γι’ αυτόν το σκοπό χρησιμοποιούνται κομπολόγια και τροχοί προσευχών. Για να μάθει κανείς τις περίπλοκες τελετουργίες πρέπει απαραίτητα να εκπαιδευτεί από τους λάμα, δηλαδή τους ηγούμενους μονών, από τους οποίους οι πιο γνωστοί είναι ο Δαλάι Λάμα και ο Πάντσεν Λάμα. Όταν πεθαίνει ένας λάμα, ψάχνουν να βρουν κάποιο παιδί στο οποίο λέγεται ότι έχει μετενσαρκωθεί ο λάμα, για να τον αντικαταστήσει στη θέση του πνευματικού ηγέτη. Όμως ο όρος εφαρμόζεται γενικά σ’ όλους τους μοναχούς, οι οποίοι, σύμφωνα με έναν υπολογισμό, έφτασαν κάποτε να αριθμούν το ένα πέμπτο ολόκληρου του πληθυσμού του Θιβέτ. Οι λάμα έπαιζαν επίσης το ρόλο δασκάλων, γιατρών, γεωκτημόνων και πολιτικών προσώπων.

33. Πώς μοιάζουν οι διαιρέσεις του Βουδισμού μ’ αυτές του Χριστιανικού κόσμου; (Παράβαλε 1 Κορινθίους 1:10.)

³³ Αυτές οι κύριες διαιρέσεις του Βουδισμού υποδιαιρούνται με τη σειρά τους σε πολλές ομάδες και αιρέσεις. Μερικές είναι αφοσιωμένες σε κάποιο συγκεκριμένο ηγέτη, όπως είναι ο Νιτσιρέν στην Ιαπωνία, που δίδαξε ότι μόνο το Σούτρα του Λωτού, ένα κείμενο της Μαχαγιάνα, περιέχει τις οριστικές διδασκαλίες του Βούδα, και ο Νουν Τσ’ιν-Χάι στην Ταϊβάν, ο οποίος έχει μεγάλο πλήθος ακολούθων. Απ’ αυτή την άποψη, ο Βουδισμός δεν διαφέρει και πολύ από το Χριστιανικό κόσμο που έχει άφθονα θρησκεύματα και αιρέσεις. Μάλιστα δεν είναι σπάνιο να βλέπει κανείς ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι είναι Βουδιστές να επιδίδονται σε πράξεις που έχουν σχέση με τον Ταοϊσμό, το Σιντοϊσμό, την προγονολατρία ακόμη και το Χριστιανικό κόσμο.b Όλες αυτές οι Βουδιστικές αιρέσεις ισχυρίζονται ότι βασίζουν τις δοξασίες και τις πράξεις τους στις διδασκαλίες του Βούδα.

Τα Τρία Καλάθια και Άλλες Βουδιστικές Γραφές

34. Τι πρέπει να θυμόμαστε όταν εξετάζουμε τις διδασκαλίες του Βουδισμού;

³⁴ Οι διδασκαλίες που αποδίδονται στον Βούδα μεταβιβάστηκαν από στόμα σε στόμα και άρχισαν να καταγράφονται μόνο αφού πέρασαν αιώνες από το θάνατό του. Έτσι, αυτές φανερώνουν, στην καλύτερη περίπτωση, εκείνα που οι ακόλουθοί του σε κατοπινές γενιές πίστευαν ότι είπε ή έκανε. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο επειδή, μέχρι τότε, ο Βουδισμός είχε ήδη διασπαστεί σε πολλές σχολές. Γι’ αυτό, διαφορετικά κείμενα παρουσιάζουν εντελώς διαφορετικές απόψεις για το Βουδισμό.

35. Ποια είναι τα πιο παλιά ιερά κείμενα του Βουδισμού;

³⁵ Τα πιο παλιά Βουδιστικά κείμενα γράφτηκαν περίπου τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. στην παλική γλώσσα, η οποία λέγεται ότι συνδέεται με τη μητρική γλώσσα του Βούδα. Αυτά τα δέχεται η σχολή Θεραβάντα ως τα αυθεντικά κείμενα. Αποτελούνται από 31 βιβλία, τα οποία είναι ταξινομημένα σε τρεις συλλογές που λέγονται Τιπιτάκα (στη σανσκριτική, Τριπιτάκα), δηλαδή «Τρία Καλάθια» ή «Τρεις Συλλογές». Η Βινάγια Πιτάκα (Καλάθι της Πειθαρχίας) ασχολείται κυρίως με αρχές και κανόνες για τους μοναχούς και τις μοναχές. Η Σούτα Πιτάκα (Καλάθι των Ομιλιών) περιέχει κηρύγματα, παραβολές και παροιμίες που ειπώθηκαν από τον Βούδα και τους κορυφαίους μαθητές του. Τέλος, η Αμπιντάμα Πιτάκα (Καλάθι της Ύστατης Δογματικής) αποτελείται από σχόλια που αναφέρονται σε δόγματα του Βουδισμού.

36. Τι χαρακτηρίζει τις γραφές του Βουδισμού Μαχαγιάνα;

³⁶ Από την άλλη μεριά, τα περισσότερα συγγράμματα της σχολής Μαχαγιάνα είναι γραμμένα στη σανσκριτική, στην κινεζική και στη θιβετική γλώσσα, και περιλαμβάνουν πολλούς τόμους. Μονάχα τα κινεζικά κείμενα αποτελούνται από 5.000 και πλέον τόμους. Περιέχουν πολλά στοιχεία που δεν υπήρχαν στα αρχαιότερα συγγράμματα, όπως λόγου χάρη τόσο πολλές αφηγήσεις για διάφορους Βούδες όση είναι και η άμμος του Γάγγη, οι οποίοι λέγεται ότι έζησαν αναρίθμητα εκατομμύρια χρόνια κι ο καθένας ηγούνταν του δικού του Βουδιστικού κόσμου. Δεν είναι υπερβολή αυτό που έγραψε κάποιος συγγραφέας, ότι δηλαδή αυτά τα κείμενα «χαρακτηρίζονται από αντιθέσεις, αχαλίνωτη φαντασία, παραστατικές φιγούρες και άμετρες επαναλήψεις».

37. Ποια προβλήματα δημιουργήθηκαν από τα συγγράμματα της Μαχαγιάνα; (Παράβαλε Φιλιππησίους 2:2, 3.)

³⁷ Εξυπακούεται ότι είναι λίγοι εκείνοι που μπορούν να κατανοήσουν αυτά τα τόσο αφηρημένα συγγράμματα. Ως αποτέλεσμα, αυτές οι κατοπινές εξελίξεις απομάκρυναν πάρα πολύ το Βουδισμό από το πρότυπο που είχε συλλάβει αρχικά ο Βούδας. Σύμφωνα με τη Βινάγια Πιτάκα, ο Βούδας ήθελε να καταλαβαίνουν τη διδαχή του όχι μόνο οι μορφωμένοι, αλλά και κάθε λογής άνθρωποι. Γι’ αυτό άλλωστε επέμενε να διδάσκονται οι ιδέες του στη γλώσσα του απλού λαού, όχι στη νεκρή ιερή γλώσσα του Ινδουισμού. Έτσι, όταν οι οπαδοί του Βουδισμού Θεραβάντα ισχυρίζονται ότι αυτά τα βιβλία δεν είναι κανονικά, οι ακόλουθοι της Μαχαγιάνα απαντούν ότι ο Βούδας Γκαουτάμα δίδαξε πρώτα τους απλοϊκούς και αδαείς ανθρώπους, αλλά στους πολυμαθείς και στους σοφούς αποκάλυψε τις διδασκαλίες που καταγράφτηκαν αργότερα στα βιβλία της Μαχαγιάνα.

Ο Κύκλος του Κάρμα και της Σαμσάρα

38. (α) Πώς συγκρίνονται οι Βουδιστικές διδασκαλίες σε σχέση με τις Ινδουιστικές; (β) Ποια αντίληψη έχει ο Βουδισμός για την ψυχή στη θεωρία και ποια στην πράξη;

³⁸ Αν και ο Βουδισμός ελευθέρωσε μέχρι ενός σημείου τους ανθρώπους από τα δεσμά του Ινδουισμού, οι θεμελιώδεις ιδέες του δεν παύουν να είναι κληρονομημένες από τις Ινδουιστικές διδασκαλίες του Κάρμα και της σαμσάρα. Ο Βουδισμός, με τη μορφή που τον δίδαξε στην αρχή ο Βούδας, διαφέρει από τον Ινδουισμό στο ότι αρνείται την ύπαρξη αθάνατης ψυχής, αλλά λέει ότι ο άνθρωπος είναι «συνδυασμός φυσικών και διανοητικών δυνάμεων ή ενεργειών».c Εντούτοις, οι διδασκαλίες του εξακολουθούν να περιστρέφονται γύρω από τις ιδέες ότι όλοι οι άνθρωποι περιπλανιούνται από ζωή σε ζωή μέσω αναρίθμητων αναγεννήσεων (σαμσάρα) και ότι υποφέρουν τις συνέπειες των περασμένων και των τωρινών τους πράξεων (Κάρμα). Μολονότι μπορεί να φαίνεται ελκυστικό το άγγελμα της φώτισης και της απελευθέρωσης απ’ αυτόν τον κύκλο, μερικοί ρωτούν: Πόσο βάσιμο είναι το θεμέλιο; Ποια απόδειξη υπάρχει που να υποστηρίζει ότι όλα τα παθήματα είναι αποτέλεσμα των πράξεων που έκανε κάποιος σε μια προηγούμενη ζωή; Και υπάρχει πράγματι κάτι που να αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι έχουν ζήσει ξανά στο παρελθόν;

39. Πώς εξηγεί το νόμο του Κάρμα κάποιο Βουδιστικό κείμενο;

³⁹ Μια εξήγηση που δίνεται για το νόμο του Κάρμα λέει:

«Το Κάμα [η παλική λέξη που αντιστοιχεί στη λέξη Κάρμα] είναι από μόνο του ένας νόμος. Αλλά δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει και κάποιος νομοθέτης. Οι συνηθισμένοι νόμοι της φύσης, όπως η βαρύτητα, δεν χρειάζεται να έχουν νομοθέτη. Έτσι κι ο νόμος του Κάμα δεν απαιτεί νομοθέτη. Λειτουργεί στα δικά του όρια χωρίς την παρέμβαση κάποιας εξωτερικής και ανεξάρτητης εξουσίας».—Εγχειρίδιο του Βουδισμού.

40. (α) Τι υποδηλώνει η ύπαρξη των φυσικών νόμων; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος;

⁴⁰ Είναι αυτή βάσιμη επιχειρηματολογία; Αληθεύει ότι οι νόμοι της φύσης δεν χρειάζεται να έχουν νομοθέτη; Ο Δρ Βέρνερ φον Μπράουν, ειδικός στους πυραύλους, δήλωσε κάποτε: «Οι φυσικοί νόμοι του σύμπαντος είναι τόσο ακριβείς που δεν δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε ένα διαστημόπλοιο για να πάει στη σελήνη και μπορούμε να υπολογίσουμε την πτήση με ακρίβεια κλάσματος του δευτερολέπτου. Οι νόμοι αυτοί πρέπει να έχουν θεσπιστεί από κάποιον». Και η Αγία Γραφή επίσης μιλάει για το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος. Μας λέει ότι «ο Θεός δεν εμπαίζεται· επειδή ό,τι αν σπείρη ο άνθρωπος, τούτο και θέλει θερίσει». (Γαλάτας 6:7) Αντί να πει ότι αυτός ο νόμος δεν χρειάζεται να έχει νομοθέτη, τονίζει ότι «ο Θεός δεν εμπαίζεται», υποδηλώνοντας ότι ο νόμος αυτός τέθηκε σε ισχύ από Αυτόν που τον έφτιαξε, τον Ιεχωβά.

41. (α) Ποια σύγκριση μπορούμε να κάνουμε ανάμεσα στο νόμο του Κάρμα και στο νόμο των δικαστηρίων; (β) Αντιπαραβάλετε το Κάρμα με την υπόσχεση της Αγίας Γραφής.

⁴¹ Επιπλέον, η Αγία Γραφή μάς λέει ότι «ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος» και «ο αποθανών ηλευθερώθη από της αμαρτίας». Ακόμα και τα δικαστήρια αναγνωρίζουν ότι δεν πρέπει κανένας να τιμωρείται δυο φορές για το ίδιο αδίκημα. Γιατί θα πρέπει λοιπόν ένα άτομο που έχει ήδη πληρώσει με τη ζωή του για τις αμαρτίες του να ξαναγεννηθεί απλώς και μόνο για να υποφέρει και πάλι τις συνέπειες των παλιών του πράξεων; Εξάλλου, αν κάποιος δεν γνωρίζει για ποιες παλιές πράξεις τιμωρείται, πώς είναι δυνατόν να μετανοήσει και να βελτιωθεί; Θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτό δικαιοσύνη; Εναρμονίζεται με το έλεος, που λέγεται ότι ήταν η πιο εξέχουσα ιδιότητα του Βούδα; Η Αγία Γραφή αντίθετα, αφού δηλώνει ότι «ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος», λέει στη συνέχεια: «Το δε χάρισμα του Θεού ζωή αιώνιος δια Ιησού Χριστού του Κυρίου ημών». Ναι, η Αγία Γραφή υπόσχεται ότι ο Θεός θα εξαλείψει τη διαφθορά, την αμαρτία και το θάνατο και θα φέρει ελευθερία και τελειότητα σ’ όλη την ανθρωπότητα.—Ρωμαίους 6:7, 23· 8:21· Ησαΐας 25:8.

42. Πώς εξηγεί την αναγέννηση ένας Βουδιστής λόγιος;

⁴² Όσο για την αναγέννηση, ακολουθεί μια εξήγηση την οποία δίνει ένας Βουδιστής λόγιος, ο Δρ Βαλπόλα Ράχουλα:

«Το κάθε ον δεν είναι παρά συνδυασμός φυσικών και διανοητικών δυνάμεων ή ενεργειών. Αυτό που ονομάζουμε θάνατος είναι η παύση του συνόλου των λειτουργιών του φυσικού σώματος. Μήπως όλες αυτές οι δυνάμεις και οι ενέργειες εξαφανίζονται παντελώς, όταν παύουν οι λειτουργίες του σώματος; Ο Βουδισμός λέει: ‘Όχι’. Η θέληση, η βούληση, η επιθυμία, η δίψα για ύπαρξη, για διάρκεια, για συνεχή ανάπτυξη είναι μια τεράστια δύναμη που κινεί ολόκληρες ζωές, ολόκληρες υπάρξεις, ακόμα και ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή είναι η μεγαλύτερη δύναμη, η μεγαλύτερη ενέργεια που υπάρχει στον κόσμο. Σύμφωνα με το Βουδισμό, αυτή η δύναμη δεν εξαφανίζεται όταν παύουν οι λειτουργίες του σώματος, όταν δηλαδή επέρχεται ο θάνατος· αντίθετα, συνεχίζει να εκδηλώνεται με μια άλλη μορφή, παρέχοντας μια νέα ύπαρξη, κάτι που λέγεται αναγέννηση».

43. (α) Από βιολογική άποψη, πώς καθορίζεται η γενετική σύσταση ενός ανθρώπου; (β) Ποια «απόδειξη» χρησιμοποιείται μερικές φορές για να υποστηρίξει την αναγέννηση; (γ) Εναρμονίζεται αυτή η «απόδειξη» για την αναγέννηση με τα όσα μας διδάσκει η πείρα της ζωής;

⁴³ Τη στιγμή της σύλληψης, ο άνθρωπος κληρονομεί από τον κάθε γονέα του 50 τοις εκατό των γονιδίων του. Επομένως, αποκλείεται να είναι κατά 100 τοις εκατό όμοιος με κάποιον άλλο άνθρωπο σε μια προηγούμενη ύπαρξη. Πράγματι, η διαδικασία της αναγέννησης δεν είναι δυνατόν να βρει υποστήριξη από καμιά γνωστή επιστημονική αρχή. Πολλές φορές, αυτοί που πιστεύουν στη δοξασία της αναγέννησης προβάλλουν ως απόδειξη τις εμπειρίες διάφορων ανθρώπων που ισχυρίζονται ότι τους είναι γνωστά ορισμένα πρόσωπα, γεγονότα και μέρη τα οποία δεν ήξεραν προηγουμένως. Είναι αυτό λογικό; Αν παραδεχτούμε ότι ένα άτομο που μπορεί να θυμάται πράγματα από παλιότερες εποχές πρέπει να έχει ζήσει εκείνη την περίοδο, τότε θα έπρεπε επίσης να παραδεχτούμε ότι κι ένα άτομο που μπορεί να προλέγει το μέλλον—και υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι το κάνουν αυτό—πρέπει να έχει ζήσει στο μέλλον. Αυτό προφανώς δεν είναι δυνατόν.

44. Παραβάλετε τη Γραφική διδασκαλία που αναφέρεται στο «πνεύμα» με τη Βουδιστική δοξασία της αναγέννησης.

⁴⁴ Τετρακόσια και πλέον χρόνια πριν από τον Βούδα, η Αγία Γραφή αναφέρθηκε σε κάποια δύναμη της ζωής. Περιγράφοντας τι συμβαίνει όταν πεθαίνει ο άνθρωπος, αυτή λέει: ‘Επιστρέφει το χώμα εις την γην, καθώς ήτο, και το πνεύμα επιστρέφει εις τον Θεόν, όστις έδωκεν αυτό’. (Εκκλησιαστής 12:7) Η λέξη «πνεύμα» αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης ρούαχ, που σημαίνει τη δύναμη της ζωής η οποία θέτει σε κίνηση όλα τα ζωντανά πλάσματα, είτε άνθρωποι είτε ζώα είναι αυτά. (Εκκλησιαστής 3:18-22, ΜΝΚ) Ωστόσο, η σημαντική διαφορά που υπάρχει εδώ συνίσταται στο ότι το ρούαχ είναι απρόσωπη δύναμη· δεν έχει δική του θέληση ούτε διατηρεί την προσωπικότητα ή κάποια χαρακτηριστικά του πεθαμένου ατόμου. Δεν μεταβαίνει από τον έναν άνθρωπο στον άλλον όταν επέρχεται ο θάνατος, αλλά ‘επιστρέφει εις τον Θεόν, όστις έδωκεν αυτό’. Με άλλα λόγια, οι προοπτικές που έχει ένας άνθρωπος για να ζήσει και πάλι στο μέλλον—η ελπίδα της ανάστασης—απόκεινται αποκλειστικά στον Θεό.—Ιωάννης 5:28, 29· Πράξεις 17:31.

Νιρβάνα—Επίτευξη του Ανέφικτου;

45. Ποια είναι η αντίληψη του Βουδισμού για τη Νιρβάνα;

⁴⁵ Ερχόμαστε τώρα στη διδασκαλία του Βούδα που έχει να κάνει με τη φώτιση και τη σωτηρία. Μιλώντας με Βουδιστικούς όρους, η βασική ιδέα της σωτηρίας είναι η απελευθέρωση από τους νόμους του Κάρμα και της σαμσάρα, καθώς και η επίτευξη της Νιρβάνα. Και τι είναι η Νιρβάνα; Τα Βουδιστικά κείμενα λένε ότι είναι αδύνατο να την περιγράψει ή να την εξηγήσει κανείς, αλλά μπορεί μόνο να τη νιώσει. Δεν είναι ένας ουρανός όπου πηγαίνει κάποιος μετά το θάνατο, αλλά είναι μια επίτευξη που είναι εφικτή για όλους, εδώ και τώρα. Η ίδια η λέξη πιστεύεται ότι σημαίνει «ξεφύσημα, σβήσιμο». Έτσι, μερικοί ορίζουν τη Νιρβάνα ως την εκμηδένιση κάθε πάθους και επιθυμίας· μια ύπαρξη απαλλαγμένη από κάθε είδους ερεθίσματα, όπως είναι ο πόνος, ο φόβος, η στέρηση, η αγάπη ή το μίσος· μια κατάσταση αιώνιας ειρήνης, ανάπαυσης και αμεταβλητότητας. Στην ουσία, λέγεται ότι είναι η εκμηδένιση της ύπαρξης του ατόμου.

46, 47. (α) Σύμφωνα με τις Βουδιστικές διδασκαλίες, ποια είναι η πηγή της σωτηρίας; (β) Γιατί η Βουδιστική άποψη για την πηγή της σωτηρίας έρχεται σε αντίθεση μ’ αυτά που μας διδάσκει η πείρα της ζωής;

⁴⁶ Ο Βούδας δίδαξε ότι η φώτιση και η σωτηρία—η τέλεια επίτευξη της Νιρβάνα—έρχεται, όχι από κάποιον Θεό ή από κάποια εξωτερική δύναμη, αλλά μέσα από το ίδιο το άτομο, με τις δικές του προσπάθειες που συνίστανται σε καλά έργα και σωστές σκέψεις. Αυτό δημιουργεί το ερώτημα: Μπορεί να προκύψει κάτι τέλειο από κάτι ατελές; Δεν μας διδάσκει η πείρα της ζωής, όπως μας δείχνει και ο Εβραίος προφήτης Ιερεμίας, ότι «η οδός του ανθρώπου δεν εξαρτάται απ’ αυτού· του περιπατούντος ανθρώπου δεν είναι το να κατευθύνη τα διαβήματα αυτού»; (Ιερεμίας 10:23) Αν αληθεύει ότι κανένας δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις ενέργειές του ακόμα και σε απλά καθημερινά ζητήματα, είναι λογικό να νομίζουμε ότι μπορεί κάποιος να αποκτήσει με δικές του και μόνο προσπάθειες την αιώνια σωτηρία του;—Ψαλμός 146:3, 4.

⁴⁷ Όπως ακριβώς ένας άνθρωπος που βουλιάζει μέσα σε κινούμενη άμμο δεν έχει πιθανότητες να ελευθερωθεί μόνος του απ’ αυτήν, έτσι και όλο το ανθρώπινο γένος είναι παγιδευμένο στην αμαρτία και στο θάνατο και κανείς δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τα πλοκάμια τους. (Ρωμαίους 5:12) Κι όμως, ο Βούδας δίδαξε ότι η σωτηρία εξαρτάται αποκλειστικά από τις ατομικές προσπάθειες του καθενός. Η αποχαιρετιστήρια προτροπή του προς τους μαθητές του ήταν να «βασίζεστε στον εαυτό σας και όχι σε εξωτερική βοήθεια· κρατήστε γερά την αλήθεια ως λύχνο· να αναζητάτε τη σωτηρία μόνο στην αλήθεια· να μη στρέφεστε για βοήθεια σε κανέναν, παρά μόνο στον εαυτό σας».

Φώτιση ή Απογοήτευση;

48. (α) Πώς περιγράφει ένα βιβλίο την επίδραση των περίπλοκων Βουδιστικών ιδεών, όπως αυτή που αναφέρεται στη Νιρβάνα; (β) Ποια υπήρξε η κατάληξη του πρόσφατου ενδιαφέροντος για τις Βουδιστικές διδασκαλίες που παρατηρήθηκε σε ορισμένες περιοχές;

⁴⁸ Ποια είναι η επίδραση μιας τέτοιας δοξασίας; Μήπως εμπνέει αληθινή πίστη και αφοσίωση σ’ εκείνους που την πιστεύουν; Το βιβλίο Ο Ζωντανός Βουδισμός αναφέρει ότι, σε μερικές Βουδιστικές χώρες, ακόμα και «τους μοναχούς δεν τους απασχολούν πολύ οι μεγαλειώδεις προοπτικές που προσφέρει η θρησκεία τους. Η επίτευξη της Νιρβάνα θεωρείται γενικά ως απελπιστικά μη ρεαλιστική φιλοδοξία και ο στοχασμός σπάνια εφαρμόζεται. Εκτός από κάποια περιστασιακή μελέτη της Τιπιτάκα, αυτοί αφοσιώνονται στο να έχουν μια καλοκάγαθη και αρμονική συμβολή στην κοινωνία». Παρόμοια, η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια (στην ιαπωνική), σχολιάζοντας την πρόσφατη αναβίωση του ενδιαφέροντος για τις Βουδιστικές διδασκαλίες, παρατηρεί: «Όσο περισσότερο εξειδικεύεται η μελέτη του Βουδισμού, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον αρχικό της σκοπό—να καθοδηγεί τους ανθρώπους. Βλέποντας τα πράγματα απ’ αυτή τη σκοπιά, η πρόσφατη τάση για εντατική μελέτη του Βουδισμού δεν υποδηλώνει κατ’ ανάγκη την αναζωπύρωση μιας ζωντανής θρησκείας. Αντίθετα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, όταν μια θρησκεία γίνεται το αντικείμενο περίπλοκων μεταφυσικών σπουδών, τότε η πραγματική της ζωή ως θρησκεία χάνει τη δύναμή της».

49. Τι έχει καταλήξει να είναι τώρα ο Βουδισμός για πολλούς;

⁴⁹ Η θεμελιώδης έννοια του Βουδισμού είναι ότι η γνώση και η κατανόηση οδηγούν στη φώτιση και στη σωτηρία. Όμως το μόνο που κατάφεραν τα πολύπλοκα δόγματα των διάφορων σχολών του Βουδισμού είναι να δημιουργήσουν αυτή την ‘απελπιστικά μη ρεαλιστική’ κατάσταση, που δεν μπορεί να τη συλλάβει ο νους των περισσότερων πιστών. Γι’ αυτούς, ο Βουδισμός έχει περιοριστεί στην εκτέλεση καλών πραγμάτων και στην τήρηση λίγων τελετουργιών και απλών κανόνων διαγωγής. Αυτός δεν καταπιάνεται με τα περίπλοκα ερωτήματα της ζωής, όπως είναι τα εξής: Από πού προερχόμαστε; Γιατί βρισκόμαστε εδώ; Και ποιο είναι το μέλλον για τον άνθρωπο και για τη γη;

50. Ποια ερώτηση έρχεται στο μυαλό μας, έχοντας υπόψη τις εμπειρίες ορισμένων ειλικρινών Βουδιστών; (Παράβαλε Κολοσσαείς 2:8.)

⁵⁰ Ορισμένοι ειλικρινείς Βουδιστές έχουν συνειδητοποιήσει τη σύγχυση και την απογοήτευση που δημιουργούνται από τα πολύπλοκα δόγματα και τις καταπιεστικές τελετουργίες του Βουδισμού, με τη σημερινή του μορφή. Σε μερικές χώρες, οι ανθρωπιστικές προσπάθειες διάφορων Βουδιστικών ομάδων και συλλόγων ίσως έφεραν ανακούφιση από τον πόνο και τα παθήματα σε πολλούς ανθρώπους. Αλλά σαν πηγή αληθινής φώτισης και απελευθέρωσης για όλους τους ανθρώπους, έχει ανταποκριθεί ο Βουδισμός στην υπόσχεσή του;

Φώτιση Μακριά από τον Θεό;

51. (α) Τι μαθαίνουμε για τις διδασκαλίες του Βούδα από ένα περιστατικό; (β) Ποια σημαντική παράλειψη είναι προφανής στις διδασκαλίες του Βούδα; (Παράβαλε 2 Χρονικών 16:9· Ψαλμός 46:1· 145:18.)

⁵¹ Ορισμένες αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα αναφέρουν πως μια φορά αυτός και οι μαθητές του βρίσκονταν σ’ ένα δάσος. Ο Βούδας έπιασε από κάτω μια χούφτα φύλλα και είπε στους μαθητές του: «Αυτά που σας δίδαξα είναι σαν τα φύλλα στο χέρι μου, αυτά όμως που δεν σας δίδαξα είναι σαν την ποσότητα των φύλλων που υπάρχουν στο δάσος». Εκείνο που ήθελε να πει βέβαια ο Βούδας ήταν ότι είχε διδάξει μόνο ένα μικρό τμήμα αυτών που ήξερε. Εδώ όμως υπάρχει μια σημαντική παράλειψη—ο Βούδας Γκαουτάμα δεν ανέφερε στην ουσία τίποτα για τον Θεό· ούτε και ισχυρίστηκε ποτέ πως ήταν Θεός. Μάλιστα, λέγεται ότι είπε στους μαθητές του: «Αν υπάρχει Θεός, είναι αδιανόητο να ενδιαφέρεται Αυτός για τις καθημερινές μου υποθέσεις», και «δεν υπάρχουν θεοί που μπορούν ή που πρόκειται να βοηθήσουν τον άνθρωπο».

52. (α) Ποια άποψη έχει ο Βουδισμός για τον Θεό; (β) Τι έχει αγνοήσει ο Βουδισμός;

⁵² Με αυτή την έννοια, η συμβολή του Βουδισμού στην αναζήτηση που επιχείρησε ο άνθρωπος για να βρει τον Θεό είναι μηδαμινή. Η Εγκυκλοπαίδεια των Πίστεων του Κόσμου (The Encyclopedia of World Faiths) παρατηρεί ότι «στα πρώτα βήματά του, ο Βουδισμός φαίνεται ότι δεν έλαβε καθόλου υπόψη του την ύπαρξη Θεού και ασφαλώς δεν δίδαξε ούτε απαίτησε την εκδήλωση πίστης στον Θεό». Εφόσον δίνει έμφαση στο ότι ο καθένας πρέπει να επιδιώκει μόνος του τη σωτηρία του, στρέφοντας τις προσπάθειές του για φώτιση στη δική του διάνοια ή συνειδητότητα, ο Βουδισμός είναι στην πραγματικότητα μια αγνωστικιστική, αν όχι αθεϊστική, θρησκεία. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 145.) Προσπαθώντας να αποτινάξει τα δεσμά της δεισιδαιμονίας του Ινδουισμού και των πάμπολλων μυθικών θεών του, ο Βουδισμός κατέληξε στο άλλο άκρο. Αγνόησε τη θεμελιώδη αντίληψη για την ύπαρξη ενός Υπέρτατου Όντος, με το θέλημα του οποίου υπάρχουν και λειτουργούν τα πάντα.—Πράξεις 17:24, 25.

53. Τι μπορεί να ειπωθεί για την επιδίωξη της φώτισης μακριά από τον Θεό; (Παράβαλε Παροιμίαι 9:10· Ιερεμίας 8:9.)

⁵³ Αυτός ο εγωκεντρικός και ανεξάρτητος τρόπος σκέψης είχε σαν αποτέλεσμα έναν πραγματικό λαβύρινθο θρύλων, παραδόσεων, πολύπλοκων δογμάτων και ερμηνειών, τα οποία παρήγαγαν σ’ όλους τους αιώνες οι άφθονες σχολές και αιρέσεις. Εκείνο που στόχευε να φέρει μια απλή λύση στα περίπλοκα προβλήματα της ζωής έφτασε να γίνει ένα θρησκευτικό και φιλοσοφικό σύστημα που δεν είναι δυνατό να το κατανοήσουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Απεναντίας, ο μέσος οπαδός του Βουδισμού ασχολείται απλώς με τη λατρεία ειδώλων και λειψάνων, θεών και δαιμόνων, πνευμάτων και προγόνων, καθώς και με την τέλεση πολλών άλλων τελετουργιών και πράξεων που δεν έχουν καμιά σχέση μ’ αυτά που δίδαξε ο Βούδας Γκαουτάμα. Είναι φανερό ότι η επιδίωξη της φώτισης μακριά από τον Θεό δεν φέρνει αποτελέσματα.

54. Τις διδασκαλίες ποιων άλλων θρησκευόμενων στοχαστών της Ανατολής θα εξετάσουμε στη συνέχεια;

⁵⁴ Περίπου τον ίδιο καιρό που ο Βούδας Γκαουτάμα έψαχνε για να βρει το δρόμο προς τη φώτιση, σ’ ένα άλλο μέρος της ασιατικής ηπείρου έζησαν δυο φιλόσοφοι οι οποίοι επηρέασαν με τις ιδέες τους εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτοί ήταν ο Λάο-τσε και ο Κομφούκιος, οι δυο σοφοί τους οποίους λάτρεψαν ολόκληρες γενιές Κινέζων και άλλων ανθρώπων. Τι δίδαξαν αυτοί και πώς επηρέασαν τον άνθρωπο στην αναζήτησή του προκειμένου να βρει τον Θεό; Αυτό το θέμα θα το εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 139]

Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του Βούδα

Ο Βούδας εξέθεσε τη θεμελιώδη του διδασκαλία στις λεγόμενες Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες. Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από την Νταμακακαπαβατάνα Σούτα (Το Θεμέλιο του Βασιλείου της Δικαιοσύνης), σε μετάφραση του Τ. Γ. Ράις Ντέιβιντς:

▪ «Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με τα παθήματα. Η γέννηση συνοδεύεται από οδύνη, η φθορά είναι οδυνηρή, η ασθένεια είναι οδυνηρή, ο θάνατος είναι οδυνηρός. Η ένωση με το δυσάρεστο είναι οδυνηρή, οδυνηρός είναι και ο αποχωρισμός από το ευχάριστο· και ο κάθε πόθος που μένει ανικανοποίητος, κι αυτός είναι οδυνηρός. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την προέλευση των παθημάτων. Είναι στ’ αλήθεια αυτή η δίψα που προξενεί την ανακαίνιση της ύπαρξης, που συνοδεύεται από αισθησιακή απόλαυση, που επιζητεί την ικανοποίηση πότε εδώ και πότε εκεί—δηλαδή, ο πόθος για την ικανοποίηση των παθών ή ο πόθος για ζωή ή ο πόθος για επιτυχία. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την εξάλειψη των παθημάτων. Είναι στ’ αλήθεια η εξάλειψη αυτής ακριβώς της δίψας, χωρίς να μείνει ίχνος πάθους· η παραμέριση αυτής της δίψας, η απόρριψή της, η απελευθέρωση από αυτήν, η απουσία της. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την οδό που οδηγεί στην εξάλειψη της θλίψης. Αληθινά, είναι αυτό το ευγενές οχταπλό μονοπάτι· δηλαδή: ορθή αντίληψη· ορθή σκέψη· ορθή ομιλία· ορθή πράξη· ορθός τρόπος ζωής· ορθή προσπάθεια· ορθή μέριμνα· και ορθή αυτοσυγκέντρωση».

[Πλαίσιο στη σελίδα 145]

Ο Βουδισμός και ο Θεός

«Ο Βουδισμός διδάσκει το δρόμο για την τέλεια καλοσύνη και την τέλεια σοφία μακριά από κάποιον προσωπικό Θεό· την ανώτατη γνώση αγνοώντας την περίπτωση της ‘αποκάλυψης’· . . . τη δυνατότητα λύτρωσης χωρίς την ύπαρξη κάποιου λυτρωτή ο οποίος εκπροσωπεί το άτομο, τη σωτηρία κατά την οποία ο καθένας είναι σωτήρας του εαυτού του».—Το Μήνυμα του Βουδισμού (The Message of Buddhism), από τον Μπίκου Σουμπάντρα, όπως παρατίθεται στο σύγγραμμα Τι Είναι Βουδισμός; (What Is Buddhism?)

Μήπως λοιπόν είναι άθεοι οι Βουδιστές; Το βιβλίο Τι Είναι Βουδισμός;, έκδοση της Βουδιστικής Στοάς του Λονδίνου, δίνει την απάντηση: «Αν με τη λέξη άθεος εννοείτε το άτομο που απορρίπτει την αντίληψη για την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού, τότε είμαστε άθεοι». Το βιβλίο συνεχίζει: «Ένα καλλιεργημένο μυαλό μπορεί να καταλάβει τόσο εύκολα την ιδέα ότι το Σύμπαν διέπεται από έναν απαρέγκλιτο Νόμο όσο μπορεί να καταλάβει και την ιδέα για την ύπαρξη μιας μακρινής Προσωπικότητας την οποία δεν πρόκειται να δει ποτέ, η οποία κατοικεί στο άγνωστο και η οποία κάποτε δημιούργησε από το τίποτα ένα Σύμπαν που διακατέχεται από έχθρα, αδικία, ανισότητα ευκαιριών, ατέλειωτα παθήματα και ακατάπαυστες έριδες».

Επομένως, ο Βουδισμός δεν προάγει, θεωρητικά, την πίστη στον Θεό ή σε κάποιον Δημιουργό. Ωστόσο, σχεδόν σε κάθε χώρα όπου υπάρχουν οπαδοί του Βουδισμού μπορούμε να βρούμε σήμερα Βουδιστικούς ναούς και Βουδιστικές στούπα, ενώ οι πιστοί Βουδιστές απευθύνουν τις προσευχές, τις προσφορές και την αφοσίωσή τους σε εικόνες και λείψανα από διάφορους Βούδες και μποντισάτβα. Ο Βούδας, που ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι είναι Θεός, έχει γίνει θεός με κάθε έννοια της λέξης.

[Χάρτης στη σελίδα 142]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μέχρι τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., ο Βουδισμός είχε διαδοθεί από την Ινδία σε ολόκληρη την ανατολική Ασία

ΙΝΔΙΑ

Μπενάρες

Μπουντ Γκαγιά

3ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Π.Κ.Χ. ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ

4ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΚΟΡΕΑ

6ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΙΑΠΩΝΙΑ

7ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΘΙΒΕΤ

[Εικόνες στη σελίδα 131]

Η τεχνοτροπία των Βουδιστικών ναών ποικίλλει σ’ όλο τον κόσμο

Τσενγκ-Τε, βόρεια Κίνα

Κόφου, Ιαπωνία

Πόλη της Νέας Υόρκης, Η.Π.Α.

Τσιάνγκ Μάι, Ταϋλάνδη

[Εικόνα στη σελίδα 133]

Λίθινο ανάγλυφο, το Όνειρο της Μάγια, από την Γκαντάρα του Πακιστάν, που απεικονίζει τον μελλοντικό Βούδα ως λευκό ελέφαντα με φωτοστέφανο, καθώς εισέρχεται στη δεξιά πλευρά της Βασίλισσας Μάγια για να την καταστήσει έγκυο

[Εικόνες στη σελίδα 134]

Βουδιστές μοναχοί και λάτρεις σ’ ένα ναό στην Πόλη της Νέας Υόρκης

[Εικόνες στη σελίδα 141]

Αγάλματα του Βούδα με τις χαρακτηριστικές του στάσεις

είσοδος στη Νιρβάνα

διδασκαλία

στοχασμός

αντίσταση στον πειρασμό

[Εικόνα στη σελίδα 147]

Πομπή για τον εορτασμό των γενεθλίων του Βούδα, στο Τόκιο της Ιαπωνίας. Ο λευκός ελέφαντας στο πίσω μέρος συμβολίζει τον Βούδα

[Εικόνα στη σελίδα 150]

Σελίδες του Σούτρα του Λωτού (10ος αιώνας), στην κινεζική, περιγράφουν τη δύναμη που έχει ο μποντισάτβα Κουάν-γιν να σώζει από τη φωτιά και από τον κατακλυσμό. Ο μποντισάτβα Κσιτιγκάρμπα, στα δεξιά, ήταν δημοφιλής στην Κορέα κατά το 14ο αιώνα

[Εικόνα στη σελίδα 155]

Βουδιστικός ρόλος από το Κυότο της Ιαπωνίας, που απεικονίζει τα βασανιστήρια της «κόλασης»

[Εικόνες στη σελίδα 157]

Ακολουθώντας τη φορά των δεικτών του ρολογιού από πάνω προς τα κάτω, βλέπουμε τους Βουδιστές να αποδίδουν σήμερα λατρεία μπροστά: σ’ ένα λίνγκα στην Μπανγκόκ της Ταϋλάνδης· στο λείψανο του Δοντιού του Βούδα, στην Κάντι της Σρι Λάνκα· σε αγάλματα του Βούδα στη Σιγκαπούρη και στη Νέα Υόρκη

[Εικόνες στη σελίδα 158]

Μια Βουδίστρια που προσεύχεται μπροστά στον οικογενειακό βωμό και παιδιά που συμμετέχουν στη λειτουργία μέσα σε κάποιο ναό

Κεφάλαιο 7

Ταοϊσμός και Κομφουκιανισμός—Η Αναζήτηση για την Οδό του Ουρανού

Ο Ταοϊσμός, ο Κομφουκιανισμός και ο Βουδισμός αποτελούν τις τρεις μεγάλες θρησκείες της Κίνας και της Άπω Ανατολής. Όμως αντίθετα με το Βουδισμό, ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός δεν έγιναν παγκόσμιες θρησκείες, αλλά περιορίστηκαν βασικά στην Κίνα και οπουδήποτε αλλού ασκήθηκε η επιρροή του κινεζικού πολιτισμού. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να δείχνουν πόσοι είναι οι οπαδοί τους σήμερα στην Κίνα, ο Ταοϊσμός μαζί με τον Κομφουκιανισμό έχουν κυριαρχήσει στη θρησκευτική ζωή σχεδόν του ενός τετάρτου του παγκόσμιου πληθυσμού τα περασμένα 2.000 χρόνια.

1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) (α) Πού απαντάται ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός, και πόσο διαδεδομένοι είναι; (β) Σε ποια χρονική περίοδο θα στρέψουμε τώρα την προσοχή μας για να εξετάσουμε αυτές τις διδασκαλίες;

‘ΑΣ ΑΝΘΙΣΟΥΝ εκατό λουλούδια· ας ανταγωνιστούν εκατό σχολές’. Αυτό το ρητό, που το έκανε πασίγνωστο ο ηγέτης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Μάο Τσε-τουνγκ μνημονεύοντάς το σ’ ένα λόγο του το 1956, ήταν στην πραγματικότητα παραλλαγή της έκφρασης που έχουν χρησιμοποιήσει οι Κινέζοι λόγιοι για να περιγράψουν την εποχή που διήλθε η Κίνα από τον πέμπτο ως τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., που λέγεται περίοδος των Μαχόμενων Βασιλείων. Εκείνη την εποχή, η ισχυρή δυναστεία των Τσου (περίπου 1122-256 Π.Κ.Χ.) είχε εξασθενήσει και στη θέση της είχε επικρατήσει ένα σύστημα φεουδαρχικών βασιλείων με ασαφή όρια, τα οποία βασίλεια εμπλέκονταν σε συνεχείς πολέμους, καταθλίβοντας τον απλό λαό.

2. (α) Ποια πράγματα οδήγησαν στη δημιουργία «εκατό σχολών»; (β) Τι υπάρχει ακόμα ως κατάλοιπο των «εκατό σχολών»;

² Η αναταραχή και τα παθήματα που προξένησαν οι πόλεμοι εξασθένισαν σημαντικά την εξουσία της παραδοσιακής άρχουσας τάξης. Ο απλός λαός δεν άντεχε πια να υποκύπτει στις ιδιοτροπίες και στη θέληση της αριστοκρατίας και να υποφέρει σιωπηλά τις συνέπειες. Ως αποτέλεσμα, ιδέες και προσδοκίες που ήταν καταπνιγμένες για πολύ καιρό εκδηλώθηκαν απότομα σαν «εκατό λουλούδια». Διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές προώθησαν τις δικές τους ιδέες για την κυβέρνηση, το νόμο, την κοινωνική τάξη, τη διαγωγή και την ηθική, καθώς και για θέματα όπως η γεωργία, η μουσική και η λογοτεχνία, ως μέσα για την αποκατάσταση σε κάποιο βαθμό της φυσιολογικής ζωής. Αυτές έγιναν γνωστές με την ονομασία «εκατό σχολές». Οι περισσότερες δεν έφεραν κάποιο διαρκές αποτέλεσμα. Όμως δυο σχολές απέκτησαν τόση εξοχότητα που επηρέασαν τη ζωή των ανθρώπων στην Κίνα για 2.000 και πλέον χρόνια. Αυτές έγιναν τελικά γνωστές ως ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός.

Το Τάο—Τι Είναι;

3. (α) Ποια αντίληψη έχουν οι Κινέζοι για το Τάο; (β) Αντί να πιστεύουν σ’ έναν Δημιουργό, τι πίστευαν οι Κινέζοι ότι ήταν η αιτία για όλα τα πράγματα; (Παράβαλε Εβραίους 3:4.)

³ Για να καταλάβουμε το λόγο για τον οποίο ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός άσκησαν τόσο βαθιά και διαρκή επιρροή στο λαό της Κίνας, καθώς και της Ιαπωνίας, της Κορέας και άλλων γειτονικών εθνών, είναι απαραίτητο να καταλάβουμε κάπως τη θεμελιώδη κινεζική αντίληψη σχετικά με το Τάο. Η λέξη αυτή καθεαυτή σημαίνει «οδός, δρόμος, μονοπάτι». Κατ’ επέκταση, μπορεί να σημαίνει επίσης «μέθοδο, αρχή ή δόγμα». Για τους Κινέζους, η αρμονία και η τάξη που παρατηρούσαν στο σύμπαν ήταν εκφάνσεις του Τάο, ένα είδος θεϊκού θελήματος ή θεϊκής νομοθεσίας που υπήρχε στο σύμπαν και που το ρύθμιζε. Με άλλα λόγια, αντί να πιστεύουν σε κάποιον Δημιουργό Θεό που ελέγχει το σύμπαν, αυτοί πίστευαν ότι η αιτία για το κάθε πράγμα είναι μια θεϊκή πρόνοια, ένα ουράνιο θέλημα ή ο ίδιος ο ουρανός.

4. Πώς εφάρμοσαν οι Κινέζοι την αντίληψή τους σχετικά με το Τάο στις ανθρώπινες υποθέσεις; (Παράβαλε Παροιμίαι 3:5, 6.)

⁴ Εφαρμόζοντας στις ανθρώπινες υποθέσεις την αντίληψή τους σχετικά με το Τάο, οι Κινέζοι πίστευαν ότι υπάρχει ένας φυσικός και ορθός τρόπος για να γίνει οτιδήποτε και ότι το κάθε πράγμα και ο κάθε άνθρωπος έχει τη σωστή του θέση και τη σωστή του λειτουργία. Για παράδειγμα, πίστευαν ότι αν ο κυβερνήτης εκτελούσε τα καθήκοντά του ενεργώντας δίκαια απέναντι στους ανθρώπους και φροντίζοντας να προσφέρονται οι τελετουργικές θυσίες προς τον ουρανό, τότε θα υπήρχε ειρήνη και ευημερία στο έθνος. Παρόμοια, αν οι άνθρωποι επιζητούσαν και ακολουθούσαν πρόθυμα την οδό, δηλαδή το Τάο, τότε όλα θα ήταν αρμονικά, ειρηνικά και αποτελεσματικά. Αν ενεργούσαν όμως αντίθετα μ’ αυτό ή αντιδραστικά, τα αποτελέσματα θα ήταν χαώδη και καταστροφικά.

5. (α) Πώς προσεγγίζει το Τάο ο Ταοϊσμός; (β) Πώς προσεγγίζει το Τάο ο Κομφουκιανισμός; (γ) Σε ποιες ερωτήσεις χρειάζεται να δοθεί απάντηση;

⁵ Αυτή η ιδέα, το να ενεργεί δηλαδή κανείς σύμφωνα με το Τάο και να μην παρεμβαίνει στη ροή του, είναι κεντρικό στοιχείο του φιλοσοφικού και του θρησκευτικού στοχασμού στην Κίνα. Μπορεί να λεχθεί ότι ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός είναι δυο διαφορετικοί τρόποι που εκφράζουν την ίδια αντίληψη. Ο Ταοϊσμός ακολουθεί μυστικιστική προσέγγιση και, στην αρχική του μορφή, συνιστά την αδράνεια, την ηρεμία και την παθητικότητα, μέσω της απάρνησης της κοινωνίας και της επιστροφής στη φύση. Η βασική του ιδέα είναι ότι τα πάντα θα πάνε καλά αν οι άνθρωποι μείνουν αδρανείς, χωρίς να κάνουν τίποτα και περιμένοντας τη φύση να πάρει το δρόμο της. Από την άλλη μεριά, ο Κομφουκιανισμός ακολουθεί πραγματιστική προσέγγιση. Διδάσκει ότι η κοινωνική τάξη διατηρείται όταν ο κάθε άνθρωπος παίζει τον καθορισμένο ρόλο του και κάνει το καθήκον του. Γι’ αυτόν το σκοπό, ο Κομφουκιανισμός τυποποιεί όλες τις ανθρώπινες και τις κοινωνικές σχέσεις—άρχοντα-υπηκόου, πατέρα-γιου, άντρα-γυναίκας κτλ.—και παρέχει κατευθυντήριες αρχές για όλες αυτές τις σχέσεις. Φυσικά, απ’ αυτό οδηγούμαστε στις ακόλουθες ερωτήσεις: Πώς ήρθαν σε ύπαρξη αυτά τα δυο συστήματα; Ποιοι ήταν οι ιδρυτές τους; Με ποιον τρόπο εφαρμόζονται σήμερα; Και ποια ήταν η συμβολή τους στην αναζήτηση που επιχείρησε ο άνθρωπος για να βρει τον Θεό;

Ταοϊσμός—Ένα Φιλοσοφικό Ξεκίνημα

6. (α) Τι γνωρίζουμε για τον ιδρυτή του Ταοϊσμού; (β) Πώς έφτασε να ονομαστεί Λάο-τσε ο ιδρυτής του Ταοϊσμού;

⁶ Ο Ταοϊσμός ήταν στα πρώτα του στάδια περισσότερο φιλοσοφία παρά θρησκεία. Ο ιδρυτής του, ο Λάο-τσε, ήταν δυσαρεστημένος από το χάος και την αναστάτωση που επικρατούσε στην εποχή του και έψαχνε να βρει την ανακούφιση μέσω της απάρνησης της κοινωνίας και της επιστροφής στη φύση. Λίγα πράγματα γνωρίζουμε γι’ αυτόν τον άνθρωπο, για τον οποίο λέγεται ότι έζησε τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ., μολονότι κι αυτό ακόμα δεν είναι σίγουρο. Ήταν γνωστός ως Λάο-τσε, που σημαίνει «Γηραιός Δάσκαλος» ή «Ο Γηραιός», επειδή, σύμφωνα με ένα θρύλο, η μητέρα του τον είχε στην κοιλιά της για τόσο μεγάλο διάστημα ώστε, όταν τον γέννησε, τα μαλλιά του είχαν ήδη ασπρίσει.

7. Τι μαθαίνουμε για τον Λάο-Τσε από τα «Ιστορικά Αρχεία»;

⁷ Το μόνο επίσημο αρχείο που αναφέρεται στον Λάο-τσε βρίσκεται στο Σι Τσι (Ιστορικά Αρχεία), που συντάχθηκε από τον Σου-μα Τσ’ιεν, έναν αξιοσέβαστο αυλικό ιστορικό που έζησε το δεύτερο και τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. Σύμφωνα μ’ αυτή την πηγή, το πραγματικό όνομα του Λάο-τσε ήταν Λι Ερχ. Αυτός υπηρέτησε ως υπάλληλος στο αυτοκρατορικό αρχειοφυλάκιο που βρισκόταν στο Λογιάνγκ, στην κεντρική Κίνα. Αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι η παρακάτω αφήγηση σχετικά με τον Λάο-τσε:

«Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ο Λάο-τσε έμενε στο βασίλειο των Τσου. Όταν προείδε την παρακμή των Τσου, αποχώρησε και πήγε προς τα σύνορα. Ο τελώνης Γιν Χσι είπε: ‘Κύριε, αφού επιθυμείς να αποσυρθείς, σε παρακαλώ, γράψε για χάρη μου ένα βιβλίο’. Έτσι, ο Λάο-τσε έγραψε ένα βιβλίο που είχε δύο μέρη και αποτελούνταν από πέντε χιλιάδες και κάτι λέξεις, στο οποίο εξέταζε τις έννοιες που αφορούσαν την Οδό [Τάο] και τη Δύναμη [Τε]. Κατόπιν αποχώρησε. Κανένας δεν γνωρίζει πού πέθανε».

8. (α) Ποιο βιβλίο λέγεται ότι έγραψε ο Λάο-τσε; (β) Γιατί επιδέχεται αυτό το βιβλίο πολλές διαφορετικές ερμηνείες;

⁸ Πολλοί μελετητές αμφιβάλλουν για την αυθεντικότητα αυτής της αφήγησης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, όμως, το βιβλίο που γράφτηκε είναι γνωστό με το όνομα Τάο Τε Τσινγκ (που μεταφράζεται συνήθως «Το Κλασικό Βιβλίο της Οδού και της Δύναμης») και θεωρείται το κυριότερο κείμενο του Ταοϊσμού. Είναι γραμμένο με σύντομους, δυσνόητους στίχους, μερικοί από τους οποίους περιέχουν μόνο τρεις με τέσσερις λέξεις. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος καθώς και της αρκετά μεγάλης αλλαγής στη σημασία ορισμένων χαρακτήρων από την εποχή του Λάο-τσε μέχρι σήμερα, αυτό το βιβλίο επιδέχεται πολλές διαφορετικές ερμηνείες.

Μια Γεύση από το «Τάο Τε Τσινγκ»

9. Πώς περιέγραψε ο Λάο-τσε το Τάο στο Τάο Τε Τσινγκ;

⁹ Στο Τάο Τε Τσινγκ ο Λάο-τσε ανέπτυξε την έννοια του Τάο, της ύστατης οδού της φύσης, και την εφάρμοσε σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας. Εδώ παραθέτουμε από μια σύγχρονη μετάφραση που έκανε ο Γκια-φου Φενγκ και η Τζέιν Ίνγκλις, ώστε να πάρουμε μια γεύση από το Τάο Τε Τσινγκ. Αυτό λέει τα εξής, όσον αφορά το Τάο:

10. (α) Ποιος είναι ο αντικειμενικός σκοπός του Ταοϊσμού; (β) Πώς εφαρμόζεται αυτή η Ταοϊστική άποψη στη διαγωγή των ανθρώπων;

¹⁰ Τι μπορούμε να συμπεράνουμε απ’ αυτά τα αινιγματικά αποσπάσματα; Ότι το Τάο αποτελεί για τους Ταοϊστές μια μυστηριώδη κοσμική δύναμη που ευθύνεται για το υλικό σύμπαν. Ο αντικειμενικός σκοπός του Ταοϊσμού είναι η εξιχνίαση του Τάο, η απάρνηση του κόσμου και η ταύτιση με τη φύση. Αυτή η αντίληψη αντανακλάται και στην άποψη των Ταοϊστών όσον αφορά τη διαγωγή που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι. Να πώς διατυπώνει αυτό το πρότυπο το Τάο Τε Τσινγκ:

11. Πώς μπορεί να περιγραφτεί το πρότυπο των Ταοϊστών;

¹¹ Αυτά τα λίγα παραδείγματα καταδεικνύουν ότι, τουλάχιστον στην αρχή, ο Ταοϊσμός ήταν βασικά φιλοσοφική σχολή. Από αντίδραση στις αδικίες, στα παθήματα, στην ερήμωση και στη ματαιότητα που οφείλονταν στην καταδυνάστευση την οποία επέβαλε το φεουδαρχικό σύστημα εκείνης της εποχής, οι Ταοϊστές πίστευαν ότι για να βρει κανείς ειρήνη και αρμονία έπρεπε να επιστρέψει στις παραδόσεις των αρχαίων ανθρώπων, οι οποίοι ζούσαν πριν καν υπάρξουν βασιλιάδες και υπουργοί που κατεξουσίαζαν τον απλό λαό. Το πρότυπό τους ήταν η γαλήνια αγροτική ζωή κοντά στη φύση.—Παροιμίαι 28:15· 29:2.

Ο Δεύτερος Σοφός του Ταοϊσμού

12. (α) Ποιος ήταν ο Τσουάνγκ Τσου; (β) Τι πρόσθεσε στις αρχικές διδασκαλίες του Λάο-τσε;

¹² Τη φιλοσοφία του Λάο-τσε την επεξεργάστηκε ακόμη περισσότερο ο Τσουάνγκ Τσου, ή αλλιώς Τσουάνγκ-τσε, που σημαίνει «Δάσκαλος Τσουάνγκ» (369-286 Π.Κ.Χ.), ο οποίος θεωρήθηκε ο σπουδαιότερος διάδοχος του Λάο-τσε. Στο βιβλίο του, με τίτλο Τσουάνγκ Τσε, όχι μόνο πραγματεύτηκε την έννοια του Τάο, αλλά και ανέπτυξε τις ιδέες του γιν και του γιανγκ, οι οποίες πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Ι Τσινγκ. (Βλέπε σελίδα 83.) Κατά την άποψή του, τίποτα δεν είναι στην ουσία μόνιμο ή απόλυτο, αλλά τα πάντα βρίσκονται σε μια κατάσταση εναλλαγής μεταξύ δυο διαμετρικά αντίθετων σημείων. Στο κεφάλαιο «Φθινοπωρινή Πλημμύρα», αυτός έγραψε:

«Τίποτε δεν είναι μόνιμο στο σύμπαν, καθώς τα πάντα ζουν απλώς και μόνο για να πεθάνουν μετά από λίγο. Το μόνο που διαρκεί για πάντα είναι το Τάο, το οποίο δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. . . . Η ζωή μπορεί να παρομοιαστεί με ένα γρήγορο άλογο που τρέχει με μεγάλη ταχύτητα—αλλάζει τη θέση του διαρκώς και αδιαλείπτως, σε κάθε κλάσμα του δευτερολέπτου. Τι θα πρέπει να κάνεις; Τι δεν θα πρέπει να κάνεις; Πραγματικά, δεν έχει καμιά σημασία».

13. (α) Ποια είναι η Ταοϊστική άποψη για τη ζωή, όπως την ανέπτυξε περαιτέρω ο Τσουάνγκ-τσε; (β) Για ποιο όνειρό του είναι πιο γνωστός ο Τσουάνγκ-τσε;

¹³ Εξαιτίας αυτής της φιλοσοφίας της αδράνειας, η Ταοϊστική άποψη είναι ότι δεν έχει κανένα νόημα να προσπαθεί κάποιος να παρεμβεί στα έργα που έχει ξεκινήσει η φύση. Αργά ή γρήγορα, όλα θα καταλήξουν στο αντίθετό τους. Όσο αβάσταχτη κι αν είναι μια κατάσταση, σύντομα θα γίνει καλύτερη. Όσο ευχάριστη κι αν είναι μια κατάσταση, σύντομα θα εξασθενήσει. (Αντιπαράβαλε τα εδάφια Εκκλησιαστής 5:18, 19.) Αυτή η φιλοσοφική άποψη για τη ζωή εκφράζεται χαρακτηριστικά σ’ ένα από τα όνειρα του Τσουάνγκ-τσε, για το οποίο είναι πιο γνωστός στους απλούς ανθρώπους:

«Κάποτε ο Τσουάνγκ Τσου ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα, μια πεταλούδα που πετούσε ξένοιαστα εδώ κι εκεί, νιώθοντας ευτυχισμένη και κάνοντας ό,τι ήθελε. Δεν ήξερε ότι ήταν ο Τσουάνγκ Τσου. Ξαφνικά ξύπνησε και να, ήταν ο Τσουάνγκ Τσου με σάρκα και οστά. Όμως δεν ήξερε αν ήταν ο Τσουάνγκ Τσου που ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα ή πεταλούδα που ονειρεύτηκε ότι ήταν ο Τσουάνγκ Τσου».

14. Σε ποιους τομείς αντικατοπτρίζεται η επιρροή του Ταοϊσμού;

¹⁴ Η επιρροή αυτής της φιλοσοφίας διαφαίνεται στο ποιητικό και ζωγραφικό ύφος των Κινέζων καλλιτεχνών που αναπτύχθηκε σε επόμενες γενιές. (Βλέπε σελίδα 171.) Ωστόσο, ο Ταοϊσμός δεν επρόκειτο να μείνει για πολύ μια παθητική φιλοσοφία.

Από Φιλοσοφία Γίνεται Θρησκεία

15. (α) Σε ποια ιδέα οδήγησε τους Ταοϊστές το γεγονός ότι τους είχε γοητέψει η φύση; (β) Ποιες δηλώσεις που περιέχονταν στο Τάο Τε Τσινγκ συνέβαλαν στη διαμόρφωση αυτής της ιδέας;

¹⁵ Καθώς οι Ταοϊστές προσπαθούσαν να συμβαδίσουν με τη φύση, τους έγινε έμμονη ιδέα η αιωνιότητά της και η ικανότητά της να ανανεώνεται. Υπέθεσαν ότι, αν κάποιος ζει σε αρμονία με το Τάο, δηλαδή την οδό της φύσης, θα μπορούσε ίσως να διεισδύσει στα μυστικά της φύσης και να γίνει άτρωτος όσον αφορά τις σωματικές βλάβες, τις αρρώστιες, ακόμη και το θάνατο. Μολονότι ο Λάο-τσε δεν ανέφερε με σαφήνεια αυτό το θέμα, ορισμένες περικοπές του Τάο Τε Τσινγκ φαίνεται πως υπονοούν αυτή την ιδέα. Για παράδειγμα, το κεφάλαιο 16 λέει: «Η ταύτιση με το Τάο είναι αιώνια. Και μολονότι το σώμα πεθαίνει, το Τάο ποτέ δεν θα παρέλθει».a

16. Πώς τα συγγράμματα του Τσουάνγκ-τσε ενίσχυσαν τα όσα πίστευαν οι Ταοϊστές σε σχέση με τη μαγεία;

¹⁶ Και ο Τσουάνγκ-τσε συνέβαλε επίσης στη διαμόρφωση τέτοιων υποθέσεων. Για παράδειγμα, σ’ ένα διάλογο του βιβλίου Τσουάνγκ Τσε, ένα μυθικό πρόσωπο ρώτησε κάποιο άλλο: «Παρότι έχεις μεγάλη ηλικία, η όψη σου είναι παιδική. Πώς συμβαίνει αυτό;» Ο άλλος απάντησε: «Έχω μάθει το Τάο». Ο Τσουάνγκ-τσε έγραψε σχετικά με έναν άλλο Ταοϊστή φιλόσοφο: «Ο Λιέ-τσε μπορούσε να ταξιδέψει με τον άνεμο. Μπορούσε να πλέει ευτυχισμένα στην αύρα επί δεκαπέντε μέρες πριν τελικά επιστρέψει. Ανάμεσα στους θνητούς που πετυχαίνουν την ευτυχία είναι σπάνιο να βρεθεί τέτοιος άνθρωπος».

17. Ποιες Ταοϊστικές συνήθειες προέκυψαν από εκείνες τις παλιότερες υποθέσεις, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα; (Παράβαλε Ρωμαίους 6:23· 8:6, 13.)

¹⁷ Ιστορίες σαν κι αυτές κέντρισαν τη φαντασία των Ταοϊστών κι έτσι αυτοί άρχισαν να πειραματίζονται με το στοχασμό και με διάφορες διαιτητικές και αναπνευστικές ασκήσεις που υποτίθεται ότι μπορούσαν να επιβραδύνουν τη φθορά του σώματος και το θάνατο. Σε λίγο άρχισαν να κυκλοφορούν θρύλοι σχετικά με αθάνατους ανθρώπους που μπορούσαν να πετούν στα σύννεφα, να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται όποτε ήθελαν, και που ζούσαν σε ιερά βουνά ή σε μακρινά νησιά για αμέτρητα χρόνια, τρεφόμενοι με τη δροσιά ή με μαγικά φρούτα. Η κινεζική ιστορία αναφέρει ότι το 219 Π.Κ.Χ., ο αυτοκράτορας Σι Χουάνγκ-Τι της δυναστείας των Τσιν έστειλε με ένα στόλο 3.000 αγόρια και κορίτσια για να βρουν το θρυλικό νησί Π’ενγκ-λάι, που ήταν η κατοικία των αθάνατων, και να φέρουν το βότανο της αθανασίας. Περιττεύει βέβαια να πούμε ότι δεν γύρισαν με το ελιξήριο, αλλά η παράδοση λέει ότι κατοίκησαν τα νησιά που αργότερα πήραν το όνομα Ιαπωνία.

18. (α) Ποια Ταοϊστική ιδέα βρίσκεται πίσω από τα ‘χάπια αθανασίας’; (β) Ποιες άλλες μαγικές συνήθειες ανέπτυξε ο Ταοϊσμός;

¹⁸ Στη διάρκεια της δυναστείας των Χαν (206 Π.Κ.Χ.- 220 Κ.Χ.), οι μαγικές συνήθειες του Ταοϊσμού άκμασαν και πάλι. Λέγεται ότι ο Αυτοκράτορας Βου Τι, αν και προωθούσε τον Κομφουκιανισμό ως επίσημη διδασκαλία του Κράτους, είχε εντυπωσιαστεί πολύ από την Ταοϊστική ιδέα για τη σωματική αθανασία. Τον είχαν ιδίως συνεπάρει τα ‘χάπια αθανασίας’ που παρασκεύαζαν οι αλχημιστές. Κατά την άποψη του Ταοϊσμού, η ζωή είναι αποτέλεσμα της ένωσης των αντίθετων δυνάμεων γιν και γιανγκ (θηλυκό και αρσενικό). Έτσι, με το να λιώνουν οι αλχημιστές μολύβι (σκούρο, δηλαδή γιν) και υδράργυρο (ανοιχτόχρωμο, δηλαδή γιανγκ), μιμούνταν τη διαδικασία της φύσης και νόμιζαν ότι το προϊόν που παραγόταν θα ήταν χάπι αθανασίας. Ακόμη, οι Ταοϊστές ανέπτυξαν ασκήσεις που έμοιαζαν με τη Γιόγκα, τεχνικές ελέγχου της αναπνοής, διαιτητικούς περιορισμούς και συνήθειες αναφορικά με το σεξ, πράγματα που πίστευαν ότι τόνωναν τη ζωτικότητα του ανθρώπου και επιμήκυναν τη ζωή του. Στα ατομικά τους είδη περιλάμβαναν μαγικά φυλαχτά που υποτίθεται ότι έκαναν τον άνθρωπο αόρατο και απρόσβλητο από τα όπλα ή του επέτρεπαν να περπατάει πάνω στο νερό ή να πετάει στο διάστημα. Έβαζαν επίσης στα κτίρια ή στα κατώφλια των σπιτιών μαγικές σφραγίδες, συνήθως με το σύμβολο γιν-γιανγκ, ώστε να διώχνουν τα κακά πνεύματα και τα θηρία.

19. Με ποιον τρόπο οργανώθηκε ο Ταοϊσμός;

¹⁹ Το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. ο Ταοϊσμός οργανώθηκε. Κάποιος Τσανγκ Λινγκ, ή Τσανγκ Τάο-λινγκ, σχημάτισε μια Ταοϊστική μυστική οργάνωση στη δυτική Κίνα κι έκανε μαγικές θεραπείες και αλχημείες. Επειδή από κάθε μέλος απαιτούνταν να συνεισφέρει πέντε πεκ ρύζι, η κίνηση την οποία ίδρυσε εκείνος ονομάστηκε Ταοϊσμός των Πέντε Πεκ Ρύζι (βου-τόου-μι τάο).b Ο Τσανγκ, που ισχυρίστηκε ότι έλαβε αποκάλυψη από τον Λάο-τσε προσωπικά, έγινε ο πρώτος «ουράνιος δάσκαλος». Τελικά, λέγεται ότι κατάφερε να κατασκευάσει το ελιξήριο της ζωής και ανέβηκε ζωντανός στον ουρανό, καβάλα σε μια τίγρη, από το Όρος Λουνγκ-χου (Βουνό του Δράκοντα και της Τίγρης) στην Επαρχία Κιανγκσί. Με τον Τσανγκ Τάο-λινγκ, ξεκίνησε μια μακραίωνη σειρά Ταοϊστών «ουράνιων δασκάλων», ο καθένας από τους οποίους λεγόταν ότι ήταν μετενσάρκωση του Τσανγκ.

Αντιμετώπιση της Πρόκλησης που Έθεσε ο Βουδισμός

20. Πώς προσπάθησε ο Ταοϊσμός να εξουδετερώσει την επιρροή του Βουδισμού;

²⁰ Τον έβδομο αιώνα, στη διάρκεια της δυναστείας των Τ’ανγκ (618-907 Κ.Χ.), ο Βουδισμός επιχειρούσε να εισχωρήσει στη θρησκευτική ζωή της Κίνας. Από αντίδραση ο Ταοϊσμός προωθήθηκε ως θρησκεία που είχε κινεζικές ρίζες. Ο Λάο-τσε θεοποιήθηκε και τα Ταοϊστικά συγγράμματα ταξινομήθηκαν σ’ έναν κανόνα. Χτίστηκαν ναοί και μονές και ιδρύθηκαν μοναστικά τάγματα για άντρες και γυναίκες, ακολουθώντας λίγο ή πολύ τα Βουδιστικά πρότυπα. Επιπλέον, ο Ταοϊσμός υιοθέτησε στο πάνθεό του πολλούς από τους θεούς, τις θεές, τις νεράιδες και τους αθάνατους της κινεζικής λαϊκής παράδοσης, όπως είναι οι Οχτώ Αθάνατοι (Πα Χσιέν), ο θεός της εστίας (Τσάο Σεν), διάφοροι πολιούχοι θεοί (Τσ’εν Χουάνγκ) και φύλακες της πύλης (Μεν Σεν). Το αποτέλεσμα ήταν ένα κράμα στοιχείων που προέρχονταν από το Βουδισμό, από παραδοσιακές δεισιδαιμονίες, από τον πνευματισμό και από την προγονολατρία.—1 Κορινθίους 8:5.

21. Σε τι μετατράπηκε τελικά ο Ταοϊσμός, και πώς έγινε αυτό;

²¹ Με την πάροδο του χρόνου, ο Ταοϊσμός εκφυλίστηκε σ’ ένα σύστημα ειδωλολατρίας και δεισιδαιμονίας. Ο κάθε άνθρωπος λάτρευε απλώς τους θεούς και τις θεές που προτιμούσε στους τοπικούς ναούς, παρακαλώντας τους να τον προστατεύουν από το κακό και να τον βοηθούν να φτιάξει περιουσία. Οι ιερείς αμείβονταν για να τελέσουν κηδείες· να επιλέξουν τοποθεσίες που ήταν κατάλληλες για τάφους, για σπίτια και για επιχειρήσεις· να επικοινωνήσουν με τους νεκρούς· να διώξουν τα κακά πνεύματα και τα φαντάσματα· να διεξαγάγουν γιορτές και διάφορες άλλες τελετουργίες. Αυτό λοιπόν που ξεκίνησε σαν μια μυστικιστική φιλοσοφική σχολή μετατράπηκε σε μια θρησκεία που επηρεαζόταν σε μεγάλο βαθμό από την πίστη σε αθάνατα πνεύματα, στον πύρινο άδη και σε ημίθεους—ιδέες που αντλήθηκαν από το τέλμα των ψεύτικων δοξασιών της αρχαίας Βαβυλώνας.

Ο Άλλος Εξέχων Σοφός της Κίνας

22. Ποια φιλοσοφική σχολή κυριάρχησε στην Κίνα, και ποιες ερωτήσεις χρειάζεται να εξετάσουμε;

²² Αφού ερευνήσαμε την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την παρακμή του Ταοϊσμού, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι αυτή η σχολή δεν ήταν παρά μόνο μια από τις «εκατό σχολές» που άνθησαν στην Κίνα στη διάρκεια των Μαχόμενων Βασιλείων. Μια άλλη σχολή που ήρθε στο προσκήνιο, και μάλιστα κυριάρχησε, ήταν ο Κομφουκιανισμός. Γιατί όμως απέκτησε τέτοια εξοχότητα ο Κομφουκιανισμός; Ο Κομφούκιος είναι αναμφισβήτητα ο πιο γνωστός Κινέζος σοφός έξω από την Κίνα, αλλά ποιος στ’ αλήθεια ήταν αυτός; Και τι δίδαξε;

23. Ποιες λεπτομέρειες για το πρόσωπο του Κομφούκιου εκτίθενται στα «Ιστορικά Αρχεία»;

²³ Αναφορικά με τον Κομφούκιο, στρεφόμαστε και πάλι στο Σι Τσι (Ιστορικά Αρχεία) του Σου-μα Τσ’ιεν. Μολονότι για τον Λάο-τσε βρίσκουμε εκεί ένα σύντομο σημείωμα, για τον Κομφούκιο συναντούμε μια εκτενή βιογραφία. Ακολουθούν μερικές λεπτομέρειες για το πρόσωπο του Κομφούκιου, παρμένες από τη μετάφραση του Κινέζου λόγιου Λιν Γιουτάνγκ:

«Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην πόλη Τσου, στην κομητεία Τσ’ανγκπίνγκ, στη χώρα της Λου. . . . [Η μητέρα του] προσευχήθηκε στο λόφο Νιτσ’ιού και γέννησε τον Κομφούκιο σε απάντηση της προσευχής της, κατά το εικοστό δεύτερο έτος του Ηγεμόνα της Λου, Χσχιάνγκ (551 π.Χ.). Υπήρχε ένα εμφανές εξόγκωμα στο κεφάλι του όταν γεννήθηκε, και γι’ αυτό ονομάστηκε ‘Τσ’ιού’ (που σημαίνει «λόφος»). Το πραγματικό του όνομα ήταν Τσουνγκ-νι και το επίθετό του ήταν Κ’ουνγκ».c

24. Τι συνέβηκε στα πρώτα χρόνια της ζωής του Κομφούκιου;

²⁴ Λίγο μετά τη γέννησή του, ο πατέρας του πέθανε, αλλά η μητέρα του, αν και φτωχή, κατόρθωσε να του παράσχει πολύ καλή μόρφωση. Το παιδί επέδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για την ιστορία, την ποίηση και τη μουσική. Σύμφωνα με Τα Ανάλεκτα, που είναι ένα από τα Τέσσερα Βιβλία του Κομφούκιου, αυτός αφοσιώθηκε στη φιλολογική μελέτη όταν έγινε 15 χρονών. Στα 17 του χρόνια τού δόθηκε μια κατώτερη κυβερνητική θέση στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λου.

25. Πώς επηρέασε τον Κομφούκιο ο θάνατος της μητέρας του; (Παράβαλε Εκκλησιαστής 9:5, 6· Ιωάννης 11:33, 35.)

²⁵ Προφανώς η οικονομική του κατάσταση βελτιώθηκε, κι έτσι παντρεύτηκε στα 19 του και τον επόμενο χρόνο απέκτησε ένα γιο. Γύρω στα 25 του, όμως, πέθανε η μητέρα του. Απ’ ό,τι φαίνεται, αυτό το γεγονός είχε πολύ μεγάλη επίδραση πάνω του. Αφού τηρούσε σχολαστικά τις αρχαίες παραδόσεις, ο Κομφούκιος αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή και θρήνησε τη μητέρα του στον τάφο της επί 27 μήνες, παρέχοντας μ’ αυτόν τον τρόπο ένα κλασικό παράδειγμα υιικής ευσέβειας για τους Κινέζους.

Κομφούκιος ο Δάσκαλος

26. Ποιο επάγγελμα ακολούθησε ο Κομφούκιος μετά το θάνατο της μητέρας του;

²⁶ Από τότε κι έπειτα, άφησε την οικογένειά του και ακολούθησε το επάγγελμα του περιπλανώμενου δάσκαλου. Τα θέματα που δίδασκε περιλάμβαναν μουσική, ποίηση, λογοτεχνία, πολιτική αγωγή, ηθική καθώς και επιστήμη της εποχής εκείνης. Θα πρέπει να είχε δημιουργήσει πολύ καλό όνομα, γιατί λέγεται ότι κάποτε είχε μέχρι και 3.000 μαθητές.

27. Τι γνωρίζουμε για τον Κομφούκιο ως δάσκαλο; (Παράβαλε Ματθαίος 6:26, 28· 9:16, 17· Λουκάς 12:54-57· Ιωάννης 4:35-38.)

²⁷ Στην Ανατολή, ο Κομφούκιος τιμάται ιδίως σαν μεγάλος δάσκαλος. Πράγματι, στην ταφόπετρά του στο Τσ’ου-φου της Επαρχίας Σαντούνγκ, αποκαλείται απλώς «Αρχαίος, Αγιότατος Δάσκαλος». Κάποιος δυτικός συγγραφέας περιγράφει ως εξής τη μέθοδο διδασκαλίας που χρησιμοποιούσε: «Περιόδευε από ‘τόπο σε τόπο συνοδευόμενος από τα άτομα που ενστερνίζονταν τις απόψεις του για τη ζωή’. Όποτε χρειαζόταν να ταξιδέψουν για κάποια απόσταση, εκείνος πήγαινε πάνω σε μια βοϊδάμαξα. Καθώς το ζώο προχωρούσε αργά, μπορούσαν και οι μαθητές του να ακολουθούν με τα πόδια, και απ’ ό,τι φαίνεται, αντλούσε συχνά τα θέματα των ομιλιών του από περιστατικά που συνέβαιναν στο δρόμο τους». Είναι ενδιαφέρον ότι και ο Ιησούς αργότερα, και ανεξάρτητα από τον Κομφούκιο, χρησιμοποίησε παρόμοια μέθοδο.

28. Σύμφωνα με τον Κινέζο συγγραφέα Λιν Γιουτάνγκ, τι έκανε τον Κομφούκιο έναν αξιότιμο δάσκαλο;

²⁸ Αυτό που έκανε τον Κομφούκιο έναν αξιότιμο δάσκαλο της Ανατολής ήταν αναμφίβολα το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν καλός σπουδαστής, ειδικά της ιστορίας και της ηθικής. «Οι άνθρωποι ελκύονταν στον Κομφούκιο, όχι τόσο γιατί ήταν ο πιο σοφός άνθρωπος της εποχής του, αλλά κυρίως γιατί ήταν ο πιο πολυμαθής λόγιος, ο μόνος που μπορούσε να τους διδάξει τα αρχαία βιβλία και την αρχαία φιλολογία», έγραψε ο Λιν Γιουτάνγκ. Επισημαίνοντας ότι ο πρώτιστος λόγος για τον οποίο θριάμβευσε ο Κομφουκιανισμός έναντι των άλλων σχολών ίσως να ήταν αυτή η αγάπη για μάθηση, ο Λιν συνόψισε το ζήτημα ως εξής: «Οι Κομφουκιανιστές δάσκαλοι είχαν κάτι συγκεκριμένο να διδάξουν και οι Κομφουκιανιστές μαθητές είχαν κάτι συγκεκριμένο να μάθουν, δηλαδή θέματα σχετικά με την ιστορία, ενώ οι άλλες σχολές αναγκάζονταν να προβάλλουν μόνο τις δικές τους ιδέες».

«Ο Ουρανός Είναι Αυτός που Με Γνωρίζει!»

29. (α) Ποια ήταν η πραγματική φιλοδοξία που έτρεφε στη ζωή του ο Κομφούκιος; (β) Με ποιον τρόπο προσπάθησε να πραγματοποιήσει τη φιλοδοξία του και με ποιο αποτέλεσμα;

²⁹ Παρ’ όλη την επιτυχία του ως δάσκαλου, ο Κομφούκιος δεν θεωρούσε τη διδασκαλία σαν το έργο της ζωής του. Πίστευε ότι οι ιδέες που είχε σχετικά με την ηθική μπορούσαν να σώσουν τον ταραγμένο κόσμο των ημερών του, αρκεί να τις εφάρμοζαν οι άρχοντες προσλαμβάνοντας στις κυβερνήσεις τους αυτόν ή τους μαθητές του. Γι’ αυτόν το λόγο, ο ίδιος και μερικοί από τους πιο πιστούς μαθητές του έφυγαν από την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Λου και άρχισαν να περιοδεύουν από βασίλειο σε βασίλειο προσπαθώντας να βρουν το σοφό άρχοντα ο οποίος θα υιοθετούσε τις ιδέες που είχε εκείνος σχετικά με την κυβέρνηση και την κοινωνική τάξη. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Το Σι Τσι αναφέρει: «Τελικά έφυγε από τη Λου, εγκαταλείφτηκε στο Τσ’ι, εκδιώχθηκε από το Σουνγκ και από το Βέι, υπέφερε στερήσεις στο Τσ’εν και στο Τσ’άι». Αφού δαπάνησε 14 χρόνια σε περιηγήσεις, τελικά επέστρεψε στη Λου απογοητευμένος, αλλά όχι καταπτοημένος.

30. Ποια συγγράμματα αποτελούν τη βάση του Κομφουκιανισμού;

³⁰ Για το υπόλοιπο μέρος της ζωής του, αφοσιώθηκε στο συγγραφικό έργο και στη διδασκαλία. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 177.) Μολονότι στενοχωριόταν οπωσδήποτε για την αφάνεια στην οποία είχε παραμείνει, αυτός είπε: «Δεν γογγύζω κατά του Ουρανού. Δεν παραπονιέμαι για τους ανθρώπους. Συνεχίζω τις μελέτες μου εδώ στη γη και επικοινωνώ με τον Ουρανό. Ο Ουρανός είναι αυτός που με γνωρίζει!» Τελικά, πέθανε το έτος 479 Π.Κ.Χ. σε ηλικία 73 χρονών.

Η Ουσία των Ιδεών του Κομφούκιου

31. Όπως δίδαξε ο Κομφούκιος, με ποιον τρόπο μπορούσε να επιτευχθεί κοινωνική τάξη;

³¹ Αν και ο Κομφούκιος ήταν σημαντικός λόγιος και δάσκαλος, η επιρροή του δεν περιορίστηκε με κανέναν τρόπο στους κύκλους των λογίων. Στην πραγματικότητα, ο στόχος του Κομφούκιου δεν ήταν απλώς να διδάξει κανόνες διαγωγής ή ηθικά πρότυπα, αλλά και να αποκαταστήσει την ειρήνη και την τάξη στην κοινωνία, η οποία εκείνη την εποχή σπαρασσόταν από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ των φεουδαρχών. Για να πετύχει αυτόν το στόχο, ο Κομφούκιος δίδαξε ότι ο καθένας, από τον αυτοκράτορα μέχρι τον απλό λαό, έπρεπε να μάθει ποιος ήταν ο καθορισμένος ρόλος του στην κοινωνία και να ζει ανάλογα μ’ αυτόν.

32, 33. (α) Ποια ήταν η Κομφουκιανική έννοια που αναφέρεται στο λι; (β) Σύμφωνα με τον Κομφούκιο, ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα από την εφαρμογή του λι;

³² Στον Κομφουκιανισμό αυτή η έννοια είναι γνωστή ως λι, που σημαίνει ευπρέπεια, αβρότητα, τάξη πραγμάτων και, κατ’ επέκταση, τελετουργικό τυπικό και ευλάβεια. Απαντώντας στην ερώτηση «Τι είναι το μεγαλειώδες λι;», ο Κομφούκιος έδωσε την παρακάτω εξήγηση:

«Από όλα τα πράγματα που κατευθύνουν τη ζωή των ανθρώπων, το λι είναι το πιο μεγαλειώδες. Χωρίς το λι δεν ξέρουμε πώς να τελούμε σωστά τη λατρεία των πνευμάτων που υπάρχουν στο σύμπαν· ή πώς να καθορίσουμε τη σωστή θέση του βασιλιά και των υπουργών, του κυβερνήτη και των κυβερνωμένων, καθώς και των μεγάλων και των μικρών· ή πώς να καθορίσουμε τις ηθικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά και ανάμεσα στα αδέλφια· ή πώς να διακρίνουμε τις διαφορετικές διαβαθμίσεις στις οικογενειακές σχέσεις. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ευγενής άνθρωπος έχει σε τέτοια υπόληψη το λι».

³³ Επομένως, το λι είναι ο κανόνας διαγωγής σύμφωνα με τον οποίο ο αληθινός ευγενής (τσιν-τζου, που μερικές φορές μεταφράζεται «ανώτερος άνθρωπος») κατευθύνει όλες τις κοινωνικές του σχέσεις. Όταν όλοι προσπαθούν να το κάνουν αυτό, «τα πάντα γίνονται όπως πρέπει στην οικογένεια, στο κράτος και στον κόσμο», είπε ο Κομφούκιος, και αυτό συμβαίνει όταν τίθεται σε εφαρμογή το Τάο, δηλαδή η οδός του ουρανού. Πώς όμως εκδηλώνεται το λι; Αυτό μας οδηγεί σε μια άλλη κεντρική ιδέα του Κομφουκιανισμού—στο γιεν (προφέρεται ρεν), που σημαίνει ανθρωπιά ή μεγαλοψυχία.

34. Ποια είναι η Κομφουκιανική έννοια που αναφέρεται στο γιεν, και πώς συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας;

³⁴ Ενώ το λι δίνει έμφαση στη θέσπιση περιορισμών μέσω εξωτερικών κανόνων, το γιεν αναφέρεται στην ανθρώπινη φύση, δηλαδή στον εσωτερικό άνθρωπο. Η Κομφουκιανική έννοια, ιδίως με τη μορφή που τη διατύπωσε ο κυριότερος μαθητής του Κομφούκιου, ο Μέγκιος, προβάλλει την άποψη ότι η ανθρώπινη φύση είναι κατά βάση καλή. Επομένως, η λύση για όλα τα προβλήματα της κοινωνίας είναι να καλλιεργήσει ο καθένας τον εαυτό του, πράγμα που ξεκινάει με τη μόρφωση και τη γνώση. Το πρώτο κεφάλαιο του συγγράμματος Η Μεγάλη Σπουδή λέει:

«Όταν επιτυγχάνεται η απόκτηση αληθινής γνώσης, τότε και η θέληση γίνεται ειλικρινής· όταν η θέληση είναι ειλικρινής, τότε και η καρδιά ευθυγραμμίζεται . . . · όταν η καρδιά ευθυγραμμίζεται, τότε και η προσωπική ζωή καλλιεργείται· όταν η προσωπική ζωή καλλιεργείται, τότε και η οικογενειακή ζωή τακτοποιείται· όταν η οικογενειακή ζωή τακτοποιείται, τότε και η ζωή του έθνους είναι εύτακτη· και όταν η ζωή του έθνους είναι εύτακτη, τότε υπάρχει ειρήνη σ’ αυτόν τον κόσμο. Από τον αυτοκράτορα μέχρι και τον απλό λαό, όλοι πρέπει να θεωρούν την καλλιέργεια της προσωπικής ζωής ως τη ρίζα ή το θεμέλιο».

35. (α) Πώς μπορούμε να συνοψίσουμε τις αρχές του λι και του γιεν; (β) Πώς αντικατοπτρίζονται όλα αυτά στην άποψη που έχουν οι Κινέζοι για τη ζωή;

³⁵ Έτσι λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι σύμφωνα με τον Κομφούκιο, η τήρηση του λι θα δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να συμπεριφέρονται κατάλληλα σε κάθε περίσταση και η καλλιέργεια του γιεν θα τους παρακινήσει να μεταχειρίζονται όλους τους ανθρώπους με καλοσύνη. Θεωρητικά, το αποτέλεσμα είναι ειρήνη και αρμονία στην κοινωνία. Με βάση τις αρχές του λι και του γιεν, μπορούμε να συνοψίσουμε το Κομφουκιανικό πρότυπο ως εξής:

Όλα αυτά μας βοηθούν να εξηγήσουμε γιατί οι περισσότεροι Κινέζοι, ακόμα και άλλοι ανατολικοί λαοί, δίνουν τόση έμφαση στους οικογενειακούς δεσμούς, στην εργατικότητα, στη μόρφωση, καθώς και στην αναγνώριση της θέσης του καθενός και στη συμμόρφωση μ’ αυτήν. Όπως και να έχουν τα πράγματα, αυτές οι Κομφουκιανικές αντιλήψεις έχουν εντυπωθεί βαθιά στην κινεζική συνείδηση, ύστερα από τόσους αιώνες γαλούχησης μ’ αυτές.

Ο Κομφουκιανισμός Έγινε Θρησκεία του Κράτους

36. Πώς ανήλθε ο Κομφουκιανισμός στη θέση της θρησκείας του Κράτους;

³⁶ Με την εμφάνιση του Κομφουκιανισμού, η περίοδος των «εκατό σχολών» τερματίστηκε. Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Χαν βρήκαν στην Κομφουκιανική διδασκαλία, που συστήνει οσιότητα στον κυβερνήτη, την ιδεολογία που χρειάζονταν για να σταθεροποιήσουν το θρόνο τους. Στη διάρκεια της βασιλείας του Αυτοκράτορα Βου Τι, τον οποίο έχουμε ήδη αναφέρει όταν εξετάζαμε τον Ταοϊσμό, ο Κομφουκιανισμός ανήλθε στη θέση της θρησκείας του Κράτους. Μόνο όσοι ήταν καλά καταρτισμένοι στα κλασικά βιβλία του Κομφουκιανισμού επιλέγονταν για κρατικοί υπάλληλοι και όποιος ήθελε να λάβει κάποια κυβερνητική θέση έπρεπε να δώσει πανεθνικές εξετάσεις με βάση τα Κομφουκιανικά κλασικά βιβλία. Το τελετουργικό τυπικό του Κομφουκιανισμού έγινε η θρησκεία του βασιλικού οίκου.

37. (α) Πώς έγινε θρησκεία ο Κομφουκιανισμός; (β) Γιατί ο Κομφουκιανισμός είναι, στην πραγματικότητα, κάτι περισσότερο από απλή φιλοσοφία;

³⁷ Αυτή η αλλαγή στα πράγματα συνετέλεσε πολύ στο να λάβει εξυψωμένη θέση ο Κομφούκιος μέσα στην κινεζική κοινωνία. Οι αυτοκράτορες Χαν εγκαινίασαν το έθιμο της προσφοράς θυσιών στον τάφο του Κομφούκιου. Επιπλέον του δόθηκαν διάφοροι τιμητικοί τίτλοι. Αργότερα, το 630 Κ.Χ., ο Τ’άι Τσουνγκ, αυτοκράτορας της δυναστείας των Τ’ανγκ, διέταξε να ανεγερθεί σε κάθε επαρχία και περιφέρεια της αυτοκρατορίας ένας κρατικός ναός αφιερωμένος στον Κομφούκιο και να προσφέρονται τακτικά θυσίες. Έτσι, στην ουσία ο Κομφούκιος θεοποιήθηκε και ο Κομφουκιανισμός έγινε μια θρησκεία που δεν ξεχώριζε σχεδόν καθόλου από τον Ταοϊσμό και το Βουδισμό.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 175.

Η Κληρονομιά που Άφησε η Σοφία της Ανατολής

38. (α) Τι συνέβηκε στον Ταοϊσμό και στον Κομφουκιανισμό από το 1911 κι έπειτα; (β) Όμως τι εξακολουθεί να αληθεύει σε σχέση με τις βασικές έννοιες αυτών των θρησκειών;

³⁸ Αφότου τερματίστηκε η διακυβέρνηση μέσω δυναστειών στην Κίνα, το 1911, ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός έγιναν στόχοι πολλών επικρίσεων, ακόμα και διωγμού. Ο Ταοϊσμός στιγματίστηκε εξαιτίας των μαγικών και δεισιδαιμονικών πράξεών του. Και ο Κομφουκιανισμός χαρακτηρίστηκε φεουδαρχικός και κατηγορήθηκε ότι προωθεί δουλοπρεπή νοοτροπία για να κρατάει τους ανθρώπους, και ειδικότερα τις γυναίκες, σε υποταγή. Όμως παρά τις επίσημες καταγγελίες, οι βασικές έννοιες τις οποίες υποστηρίζουν αυτές οι θρησκείες είναι τόσο βαθιά χαραγμένες στο μυαλό των Κινέζων ώστε εξακολουθούν να ασκούν ισχυρή επιρροή σε πολλούς απ’ αυτούς.

39. Τι λέει ένα δημοσίευμα για τις δεισιδαιμονικές θρησκευτικές πράξεις στην Κίνα;

³⁹ Για παράδειγμα, η καναδική εφημερίδα Γκλόουμπ Εντ Μέιλ (Globe and Mail) δημοσίευσε το 1987 ένα άρθρο με την επικεφαλίδα «Τα Κινεζικά Θρησκευτικά Έθιμα Σπανίζουν στο Πεκίνο Αλλά Αφθονούν στις Παράκτιες Περιοχές», στο οποίο ανέφερε ότι αν και έχουν περάσει σχεδόν 40 χρόνια αθεϊστικής διακυβέρνησης στην Κίνα, οι επικήδειες τελετές, οι λειτουργίες στους ναούς και πολλές δεισιδαιμονικές πράξεις εξακολουθούν να συνηθίζονται στις αγροτικές περιοχές. «Στα περισσότερα χωριά υπάρχει ένας φενγκσούι, που είναι συνήθως κάποιος γηραιός κάτοικος ο οποίος ξέρει να διαβάζει τις δυνάμεις του ανέμου (φενγκ) και του νερού (σούι), έτσι ώστε να υπολογίζει ποιο μέρος ταιριάζει καλύτερα στο καθετί, είτε αυτό είναι ο οικογενειακός τάφος είτε ένα καινούριο σπίτι είτε ένα έπιπλο για το σαλόνι», λέει το δημοσίευμα.

40. Ποιες θρησκευτικές πράξεις απαντώνται στην Ταϊβάν;

⁴⁰ Ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός υπάρχουν επίσης και όπου αλλού επιζεί ο παραδοσιακός κινεζικός πολιτισμός. Στην Ταϊβάν, ένας άντρας που ισχυρίζεται ότι είναι απόγονος του Τσανγκ Τάο-λινγκ προΐσταται ως «ουράνιος δάσκαλος», έχοντας την εξουσία να χειροτονεί Ταοϊστές ιερείς (Τάο Σιχ). Η δημοφιλής θεά Ματσού, η επονομαζόμενη «Άγια Μητέρα του Ουρανού», λατρεύεται ως προστάτιδα του νησιού, καθώς και των ναυτικών και των ψαράδων. Όσο για τον απλό λαό, αυτοί ασχολούνται κυρίως με προσφορές και θυσίες προς τα πνεύματα των ποταμών, των βουνών και των άστρων· προς τις προστάτιδες θεότητες όλων των τεχνών· και προς τους θεούς της υγείας, της τύχης και του πλούτου.d

41. Πώς ασκείται σήμερα ο Κομφουκιανισμός ως θρησκεία;

⁴¹ Τι θα λεχθεί για τον Κομφουκιανισμό; Ο ρόλος του ως θρησκείας έχει περιοριστεί τόσο που τώρα κατέχει μόνο θέση ιστορικού μνημείου. Στην κινεζική πόλη Τσ’ου-φου, γενέτειρα του Κομφούκιου, το Κράτος διατηρεί το Ναό του Κομφούκιου και το οικογενειακό του κτήμα σαν τουριστικά αξιοθέατα. Σ’ εκείνο το μέρος, σύμφωνα με το περιοδικό Η Κίνα Αναστηλώνεται (China Reconstructs), δίνονται παραστάσεις όπου «αναπαριστάνεται μια τελετουργία για την απόδοση λατρείας προς τον Κομφούκιο». Και στη Σιγκαπούρη, στην Ταϊβάν, στο Χονγκ Κονγκ και σε άλλα μέρη της ανατολικής Ασίας, οι άνθρωποι γιορτάζουν τα γενέθλια του Κομφούκιου.

42. Πώς ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός αποδείχτηκαν ελλιπείς ως οδηγοί στην αναζήτηση για τον αληθινό Θεό;

⁴² Στον Κομφουκιανισμό και στον Ταοϊσμό, διαπιστώνουμε πώς ένα σύστημα βασισμένο στην ανθρώπινη σοφία και σκέψη τελικά αποδεικνύεται ελλιπές στην αναζήτηση για τον αληθινό Θεό, όσο λογικό και καλοπροαίρετο κι αν είναι. Γιατί; Επειδή παραλείπει ένα ουσιώδες στοιχείο, δηλαδή το θέλημα και τις απαιτήσεις ενός προσωπικού Θεού. Ο Κομφουκιανισμός στρέφεται προς την ανθρώπινη φύση θεωρώντας ότι αυτή είναι η κινητήρια δύναμη για τη διάπραξη του καλού, ενώ ο Ταοϊσμός στρέφεται στην ίδια τη φύση. Όμως αυτού του είδους η εμπιστοσύνη τίθεται σε λάθος πηγή επειδή η λατρεία απευθύνεται στα δημιουργήματα και όχι στον Δημιουργό.—Ψαλμός 62:9· 146:3, 4· Ιερεμίας 17:5.

43. Πώς οι θρησκευτικές παραδόσεις των Κινέζων έχουν αποβεί γενικά σε βάρος τους όσον αφορά την αναζήτηση για τον αληθινό Θεό;

⁴³ Από την άλλη μεριά, οι παραδόσεις της προγονολατρίας και της ειδωλολατρίας, η προσκύνηση ενός κοσμικού ουρανού και ο ευλαβικός σεβασμός για τα πνεύματα της φύσης, καθώς και το τελετουργικό τυπικό που συνδέεται μ’ αυτά τα πράγματα, έχουν τόσο βαθιές ρίζες στον κινεζικό τρόπο σκέψης που γίνονται αποδεκτά ως σιωπηρή αλήθεια. Συνήθως είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για έναν προσωπικό Θεό ή Δημιουργό σε κάποιον Κινέζο, επειδή η έννοια είναι εντελώς άγνωστη γι’ αυτόν.—Ρωμαίους 1:20-25.

44. (α) Πώς αντιδρούν τα λογικά άτομα στα θαυμαστά πράγματα που υπάρχουν στη φύση; (β) Τι ενθαρρυνόμαστε να κάνουμε;

⁴⁴ Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι η φύση είναι γεμάτη θαυμαστά πράγματα και σοφία και ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε προικισμένοι με τις υπέροχες ικανότητες της λογικής και της συνείδησης. Όπως όμως επισημάνθηκε στο κεφάλαιο σχετικά με το Βουδισμό, τα θαύματα που παρατηρούμε στο φυσικό κόσμο έχουν παρακινήσει πολλά λογικά άτομα να συμπεράνουν ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος Σχεδιαστής ή Δημιουργός. (Βλέπε σελίδες 151-152.) Αφού λοιπόν έχουν έτσι τα πράγματα, δεν είναι λογικό να ψάξουμε για να βρούμε ποιος είναι ο Δημιουργός; Άλλωστε, ο Δημιουργός μάς καλεί να το κάνουμε αυτό: «Σηκώσατε υψηλά τους οφθαλμούς σας και ιδέτε, τις εποίησε ταύτα; Ο εξάγων το στράτευμα αυτών κατά αριθμόν· ο ονομαστί καλών ταύτα πάντα». (Ησαΐας 40:26) Κάνοντάς το αυτό, δεν θα μάθουμε μόνο ποιος είναι ο Δημιουργός, δηλαδή ο Ιεχωβά Θεός, αλλά και τι σκοπεύει να κάνει για το μέλλον μας.

45. Ποια άλλη θρησκεία της Ανατολής θα εξετάσουμε στη συνέχεια;

⁴⁵ Εκτός από το Βουδισμό, τον Κομφουκιανισμό και τον Ταοϊσμό, που έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στη θρησκευτική ζωή των ανθρώπων στην Ανατολή, υπάρχει άλλη μια θρησκεία που εμφανίζεται αποκλειστικά στην Ιαπωνία—ο Σιντοϊσμός. Με ποιον τρόπο διαφέρει αυτή η θρησκεία; Ποια είναι η προέλευσή της; Μήπως οδήγησε τους ανθρώπους στον αληθινό Θεό; Αυτά θα τα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 162]

Προφορά των Κινεζικών Λέξεων

Για να υπάρχει ομοιομορφία με τα περισσότερα φιλολογικά συγγράμματα, σ’ αυτό το βιβλίο χρησιμοποιούνται τα ηχητικά αντίστοιχα διαφόρων κινεζικών φθόγγων στην ελληνική:

γ ρ, όπως στο γιεν (ρεν), μεγαλοψυχία

κ γκ, όπως στη θεά του Βουδισμού Κουάν-γιν (γκουάν-γιν)

κ’ κ, όπως στον Κ’ουνγκ-φου-τσε (κουνγκ-φου-τσε), δηλαδή στον Κομφούκιο

τ ντ, όπως στο Τάο (ντάο), η Οδός

τ’ τ, όπως στη δυναστεία Τ’ανγκ (τανγκ)

τσ τζ, όπως στο Τάο Τε Τσινγκ (τζινγκ)

τσ’ τσ, όπως στη δυναστεία Τσ’ιν (τσιν)

χσ σ, όπως στο Τα Χσύε (συ-ε), Η Μεγάλη Σπουδή

[Πλαίσιο στη σελίδα 175]

Κομφουκιανισμός—Φιλοσοφία ή Θρησκεία;

Επειδή ο Κομφούκιος δεν έκανε πολλά σχόλια για τον Θεό, πολλοί πιστεύουν ότι ο Κομφουκιανισμός είναι μόνο φιλοσοφία κι όχι θρησκεία. Ωστόσο, τα όσα είπε κι έκανε εκείνος δείχνουν ότι ήταν θρησκευόμενο άτομο. Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε από δύο πράγματα. Πρώτον, έτρεφε ευλαβικό φόβο για κάποια υπέρτατη, κοσμική, πνευματική δύναμη, αυτό που λένε οι Κινέζοι Τ’ιέν, δηλαδή Ουρανό, την οποία θεωρούσε πηγή κάθε αρετής και ηθικής καλοσύνης και της οποίας το θέλημα, όπως νόμιζε, κατεύθυνε τα πάντα. Δεύτερον, έδινε μεγάλη έμφαση στη σχολαστική τήρηση των τελετών και των ιεροτελεστιών που σχετίζονταν με τη λατρεία του ουρανού και των πνευμάτων των εκλιπόντων προγόνων.

Αν και ο Κομφούκιος δεν υποστήριξε ποτέ ότι αυτές οι απόψεις αποτελούσαν μορφή λατρείας, για ολόκληρες γενιές Κινέζων αυτές έχουν γίνει το άλφα και το ωμέγα της θρησκείας τους.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 177]

Τα Τέσσερα Βιβλία και τα Πέντε Κλασικά του Κομφουκιανισμού

Τα Τέσσερα Βιβλία

1. Η Μεγάλη Σπουδή (Τα Σύε), η βάση της μόρφωσης για έναν ευγενή, το πρώτο σχολικό βιβλίο που μελετούσαν τα παιδιά στην αρχαία Κίνα

2. Η Θεωρία Περί του Μέσου (Τσουνγκ Γιουνγκ), μια πραγματεία για την ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης μέσω της μετριοπάθειας

3. Τα Ανάλεκτα (Λουν Γυ), μια συλλογή ρητών του Κομφούκιου, που θεωρείται η κύρια πηγή του Κομφουκιανικού στοχασμού

4. Το Βιβλίο του Μέγκιου (Μενγκ-τζου), συγγράμματα και ρητά του πιο μεγάλου μαθητή του Κομφούκιου, του Μενγκ-τζου ή αλλιώς Μέγκιου

Τα Πέντε Κλασικά

1. Το Βιβλίο της Ποίησης (Σι Τσινγκ), 305 ποιήματα που παρουσιάζουν μια εικόνα της καθημερινής ζωής στην αρχή της δυναστείας των Τσόου (1000-600 Π.Κ.Χ.)

2. Το Βιβλίο της Ιστορίας (Σου Τσινγκ), που περιέχει τέσσερα βιβλία κινεζικής ιστορίας από την περίοδο Γιου έως τη δυναστεία των Τσου

3. Το Βιβλίο των Μεταβολών (Ι Τσινγκ), ένα βιβλίο μαντείας, βασισμένο σε ερμηνείες των 64 πιθανών συνδυασμών που μπορούν να σχηματιστούν από έξι ολόκληρες ή κομμένες γραμμές

4. Το Βιβλίο των Τελετουργιών (Λι Τσι), μια συλλογή κανόνων για τελετές και ιεροτελεστίες

5. Χρονικά της Άνοιξης και του Φθινόπωρου (Τσ’ουν Τσ’ιού), ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας του Κομφούκιου, της Λου, που καλύπτει την περίοδο 722–481 Π.Κ.Χ.

[Εικόνες]

Τα Πέντε Κλασικά, πάνω, και μέρος, στ’ αριστερά, της Μεγάλης Σπουδής (ένα από τα Τέσσερα Βιβλία), από το οποίο παραθέτουμε στη σελίδα 180

[Εικόνα στη σελίδα 163]

Το Τάο, ‘η οδός την οποία πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος’

[Εικόνα στη σελίδα 165]

Ο Λάο-τσε, ο φιλόσοφος του Ταοϊσμού, στη ράχη ενός βούβαλου

[Εικόνα στη σελίδα 166]

Ταοϊστικός ναός της Ματσού, της «Άγιας Μητέρας του Ουρανού», στην Ταϊβάν

[Εικόνα στη σελίδα 171]

Τα ομιχλώδη βουνά, τα γαλήνια νερά, τα λικνιζόμενα δέντρα και οι συνεσταλμένοι λόγιοι—δημοφιλή θέματα στις κινεζικές τοπιογραφίες—αντανακλούν το Ταοϊστικό πρότυπο της ζωής σε αρμονία με τη φύση

[Εικόνες στη σελίδα 173]

Αρχαίο Ταοϊστικό γλυπτό, στ’ αριστερά, που παριστάνει το θεό της Μακροβιότητας με τους Οχτώ Αθάνατους.

Στα δεξιά, Ταοϊστής ιερέας με επίσημη στολή καθώς ιερουργεί σε μια κηδεία

[Εικόνα στη σελίδα 179]

Ο Κομφούκιος, ο πρώτιστος σοφός της Κίνας, τιμάται ως δάσκαλος της ηθικής

[Εικόνα στη σελίδα 181]

Οι εορτασμοί με τη συνοδεία μουσικής στο Σουνγκ Κιουν Κουάν, Κομφουκιανικό εκπαιδευτικό κέντρο του 14ου αιώνα στη Σεούλ της Κορέας, διαιωνίζουν τις Κομφουκιανικές τελετουργίες

[Εικόνες στη σελίδα 182]

Είτε είναι Βουδιστής, είτε Ταοϊστής είτε Κομφουκιανιστής, ο μέσος Κινέζος, από τα αριστερά, προσκυνάει τους προγόνους στο σπίτι του, λατρεύει το θεό του πλούτου και στη διάρκεια των γιορτών, προσφέρει θυσίες σε ναούς

Κεφάλαιο 8

Σιντοϊσμός—Η Ιαπωνία σε Αναζήτηση του Θεού

«Επειδή ο πατέρας μου ήταν ιερέας του Σιντοϊσμού, είχαμε διδαχτεί να προσφέρουμε στο καμιντάνα [Σιντοϊστικό ιερό του σπιτιού] κάθε πρωί, πριν από το πρόγευμα, ένα ποτήρι νερό και μια κούπα ρύζι ψημένο στον ατμό. Ύστερα απ’ αυτή την πράξη λατρείας, παίρναμε την κούπα και τρώγαμε από το ρύζι. Κάνοντάς το αυτό, ήμουν πεπεισμένος ότι οι θεοί θα μας προστάτευαν.

»Όταν αγοράσαμε ένα σπίτι, βεβαιωθήκαμε προσεκτικά ότι η τοποθεσία του καινούριου σπιτιού ήταν ευνοϊκή σε σχέση με το παλιό μας σπίτι και το κάναμε αυτό προστρέχοντας σ’ ένα σαμάν, δηλαδή σ’ ένα μέντιουμ. Μας επέστησε την προσοχή σε τρεις πύλες δαιμόνων και μας συμβούλεψε να ακολουθούμε τη διαδικασία εξαγνισμού την οποία είχε υποδείξει ο πατέρας μου. Γι’ αυτό εξαγνίζαμε το σπίτι με αλάτι μια φορά το μήνα».—Μαγιούμι Τ.

1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) Πού κυρίως υπάρχει η θρησκεία του Σιντοϊσμού, και τι περιλαμβάνει αυτή για μερικούς από τους πιστούς της;

Ο ΣΙΝΤΟΪΣΜΟΣ είναι βασικά ιαπωνική θρησκεία. Σύμφωνα με τη Νίχον Σούκιο Τζίτεν (Εγκυκλοπαίδεια των Ιαπωνικών Θρησκειών), «η διαμόρφωση του Σιντοϊσμού συμβαδίζει σχεδόν απόλυτα με την εθνική πολιτιστική ανάπτυξη της Ιαπωνίας και αποτελεί ένα θρησκευτικοπολιτιστικό σύστημα που ποτέ δεν υπήρξε ανεξάρτητο απ’ αυτή την εθνική κοινωνία». Αλλά οι ιαπωνικές επιχειρήσεις και πολιτιστικές επιδράσεις είναι τώρα τόσο διαδεδομένες που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει να μάθουμε ποιοι θρησκευτικοί παράγοντες διέπλασαν την ιστορία της Ιαπωνίας και την προσωπικότητα των Ιαπώνων.

2. Σε ποιο βαθμό επηρεάζει ο Σιντοϊσμός τη ζωή των Ιαπώνων;

² Μολονότι υποστηρίζεται ότι τα μέλη του Σιντοϊσμού ξεπερνούν τα 91.000.000 στην Ιαπωνία, αριθμός που ισούται με τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της, μια έρευνα αποκαλύπτει ότι μόνο 2.000.000 άνθρωποι, δηλαδή το 3 τοις εκατό του ενήλικου πληθυσμού της, ομολογούν πράγματι ότι πιστεύουν στο Σιντοϊσμό. Ωστόσο, ο Σουγκάτα Μασαάκι, ένας ερευνητής ειδικευμένος στο Σιντοϊσμό, λέει: «Ο Σιντοϊσμός είναι τόσο άρρηκτα συνυφασμένος με την καθημερινή ζωή των Ιαπώνων που οι άνθρωποι ελάχιστα αντιλαμβάνονται την ύπαρξή του. Για τους Ιάπωνες, αυτός δεν είναι τόσο θρησκεία όσο ένα ανεπαίσθητο μέρος του περιβάλλοντος, σαν τον αέρα που αναπνέουν». Ακόμη κι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι δεν τους συγκινεί η θρησκεία αγοράζουν Σιντοϊστικά φυλαχτά για οδική προστασία, τελούν τους γάμους τους σύμφωνα με τη Σιντοϊστική παράδοση και συνεισφέρουν χρήματα στις ετήσιες Σιντοϊστικές γιορτές.

Πώς Ξεκίνησε;

3, 4. Πώς πρωτοπήρε η ιαπωνική θρησκεία το όνομα Σιντοϊσμός;

³ Η ονομασία «Σιντοϊσμός» εμφανίστηκε τον έκτο αιώνα Κ.Χ. για να διαχωρίσει την τοπική θρησκεία από το Βουδισμό, ο οποίος εισχωρούσε στην Ιαπωνία. «Βέβαια, ‘η Θρησκεία των Ιαπώνων’ . . . υπήρχε και πριν από την εισχώρηση του Βουδισμού», εξηγεί ο Σαχίγια Χίρο, ερευνητής των ιαπωνικών θρησκειών, «αλλά ήταν υποσυνείδητη θρησκεία που αποτελούνταν από ‘ήθη και έθιμα’. Όμως με την εισχώρηση του Βουδισμού, οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι αυτά τα ήθη και τα έθιμα συνέθεταν μια ιαπωνική θρησκεία που διέφερε από το Βουδισμό, ο οποίος ήταν ξενόφερτη θρησκεία». Πώς εξελίχτηκε αυτή η ιαπωνική θρησκεία;

⁴ Είναι δύσκολο να καθορίσουμε μια χρονολογία κατά την οποία ήρθε σε ύπαρξη ο αρχικός Σιντοϊσμός, ή αλλιώς η «Θρησκεία των Ιαπώνων». Με την εμφάνιση της ρυζοκαλλιέργειας σε υγρότοπους, «καταστάθηκε αναγκαίο να δημιουργηθούν καλά οργανωμένες και σταθερές κοινωνίες», εξηγεί η Εγκυκλοπαίδεια Κοντανσά της Ιαπωνίας, (Kodansha Encyclopedia of Japan) «και αναπτύχθηκαν αγροτικές τελετουργίες, οι οποίες αργότερα έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στο Σιντοϊσμό». Εκείνοι οι αρχαίοι άνθρωποι πίστευαν και απέδιδαν θρησκευτική ευλάβεια σε πολλούς θεούς της φύσης.

5. (α) Ποια άποψη έχουν οι Σιντοϊστές για τους νεκρούς; (β) Πώς παραβάλλεται η άποψη που έχουν οι Σιντοϊστές για τους νεκρούς μ’ αυτήν της Αγίας Γραφής;

⁵ Εκτός απ’ αυτού του είδους την ευλάβεια, ο φόβος για τις απελθούσες ψυχές οδήγησε σε τελετουργίες που είχαν σκοπό να τις κατευνάσουν. Αυτός ο φόβος εξελίχτηκε αργότερα σε λατρεία των προγονικών πνευμάτων. Όπως πιστεύουν οι Σιντοϊστές, η «απελθούσα» ψυχή εξακολουθεί να διατηρεί την προσωπικότητά της και κηλιδώνεται με τη μόλυνση του θανάτου αμέσως μετά το θάνατο. Όταν η οικογένεια του νεκρού κάνει επιμνημόσυνες τελετές, τότε η ψυχή εξαγνίζεται μέχρι που τελικά απαλλάσσεται από κάθε κακία, και αποκτάει έναν ειρηνικό και φιλάγαθο χαρακτήρα. Με τον καιρό, το προγονικό πνεύμα λαβαίνει τη θέση προγονικής ή προστάτιδας θεότητας. Έτσι λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η δοξασία της αθανασίας της ψυχής είναι θεμελιώδης για άλλη μια θρησκεία και ρυθμίζει τη στάση και τις ενέργειες των πιστών.—Ψαλμός 146:4· Εκκλησιαστής 9:5, 6, 10.

6, 7. (α) Πώς θεωρούσαν τους θεούς τους οι Σιντοϊστές; (β) Τι είναι το σιντάι και γιατί κατέχει σημαντική θέση στο Σιντοϊσμό; (Παράβαλε Έξοδος 20:4, 5· Λευιτικόν 26:1· 1 Κορινθίους 8:5, 6.)

⁶ Οι θεοί της φύσης και οι προγονικοί θεοί θεωρούνταν ότι ήταν πνεύματα που γέμιζαν τον αέρα και «έπλεαν» μέσα σ’ αυτόν. Στη διάρκεια των γιορτών, οι άνθρωποι καλούσαν τους θεούς να κατεβούν στους συγκεκριμένους χώρους που είχαν καθαγιαστεί για την περίσταση. Οι θεοί πιστευόταν ότι κατοικούσαν προσωρινά σε σιντάι, που ήταν αντικείμενα λατρείας όπως δέντρα, πέτρες, καθρέφτες και σπαθιά. Οι σαμάν, δηλαδή τα μέντιουμ, πρωτοστατούσαν σε τελετουργίες επίκλησης των θεών.

⁷ Σταδιακά, οι χώροι όπου «κατέβαιναν» οι θεοί, και οι οποίοι εξαγνίζονταν προσωρινά για τις γιορτές, προσέλαβαν πιο μόνιμη μορφή. Οι άνθρωποι οικοδόμησαν ιερά για τους φιλάγαθους θεούς, που φαίνονταν ότι τους ευλογούσαν. Στην αρχή δεν έφτιαχναν λαξευτές απεικονίσεις των θεών, αλλά λάτρευαν τα σιντάι στα οποία λεγόταν ότι κατοικούσαν τα πνεύματα των θεών. Ακόμα κι ένα ολόκληρο βουνό, όπως το Φούτζι, μπορούσε να χρησιμεύσει για σιντάι. Με την πάροδο του χρόνου οι θεοί έγιναν τόσο πολλοί που οι Ιάπωνες έβγαλαν την έκφραση γιαογιοροζού-νο-καμί, που σημαίνει κατά γράμμα «οχτώ εκατομμύρια θεοί» («καμί» σημαίνει «θεοί» ή «θεότητες»). Σήμερα η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλώσει «αμέτρητους θεούς», επειδή ο αριθμός των θεοτήτων της Σιντοϊστικής θρησκείας αυξάνεται διαρκώς.

8. (α) Σύμφωνα με κάποιο Σιντοϊστικό μύθο, πώς πλάστηκε και πώς αναγκάστηκε να εκπέμψει το φως της η Αματερασού Ομικαμί; (β) Πώς έγινε εθνική θεότητα η Αματερασού Ομικαμί, και πώς συνδέθηκαν μ’ αυτήν οι αυτοκράτορες;

⁸ Αφού οι Σιντοϊστικές τελετουργίες επικεντρώνονταν γύρω από τα ιερά, η κάθε οικογένεια κατασκεύασε ένα ιερό για τη δική της προστάτιδα θεότητα. Όταν όμως η αυτοκρατορική οικογένεια ενοποίησε το έθνος τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., εξύψωσε τη δική της θεά του ήλιου, την Αματερασού Ομικαμί, στη θέση της εθνικής θεότητας και του κεντρικού προσώπου των Σιντοϊστικών θεών. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 191.) Αργότερα προωθήθηκε ο μύθος ότι ο αυτοκράτορας καταγόταν απευθείας από τη θεά του ήλιου. Για να στηριχτεί αυτή η δοξασία, συντάχτηκαν δυο βασικά Σιντοϊστικά συγγράμματα, το Κοτζιικί και το Νίχον σοκί, τον όγδοο αιώνα Κ.Χ. Εφόσον αυτά τα βιβλία περιλάμβαναν μύθους που εξύψωναν την αυτοκρατορική οικογένεια αποκαλώντας τους απογόνους των θεών, συντέλεσαν στην εδραίωση της κυριαρχίας των αυτοκρατόρων.

Μια Θρησκεία Γιορτών και Τελετουργιών

9. (α) Γιατί αποκαλεί κάποιος λόγιος το Σιντοϊσμό θρησκεία που αποτελείται από πολλά «καθόλου»; (β) Πόσο αυστηρός είναι ο Σιντοϊσμός όσον αφορά τις διδασκαλίες; (Παράβαλε Ιωάννης 4:22-24.)

⁹ Ωστόσο, αυτά τα δυο βιβλία Σιντοϊστικής μυθολογίας δεν θεωρούνταν θεόπνευστες γραφές. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Σιντοϊσμός δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο ιδρυτή ή μια Αγία Γραφή. «Ο Σιντοϊσμός είναι θρησκεία που αποτελείται από πολλά ‘καθόλου’», όπως εξηγεί ο Σουίτσι Σαέκι, ένας Σιντοϊστής μελετητής. «Δεν έχει καθόλου καθορισμένα δόγματα και καθόλου εκτενή θεολογία. Στην ουσία δεν έχει καθόλου ηθικά εντάλματα που να πρέπει να τηρούνται. . . . Μολονότι ανατράφηκα μέσα σε μια οικογένεια που από παράδοση ήταν προσκολλημένη στο Σιντοϊσμό, δεν θυμάμαι να έλαβα σοβαρή θρησκευτική εκπαίδευση». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Για τους Σιντοϊστές, τα δόγματα, τα ηθικά εντάλματα, και μερικές φορές ακόμη και το αντικείμενο της λατρείας τους δεν έχουν σημασία. Ένας Σιντοϊστής ερευνητής λέει ότι «ακόμα και στο ίδιο ιερό, ο τιμώμενος θεός αντικαθιστούνταν συχνά από έναν άλλον, και μερικές φορές οι άνθρωποι που λάτρευαν αυτούς τους θεούς και που απηύθυναν τις προσευχές τους σ’ αυτούς δεν πληροφορούνταν γι’ αυτή την αντικατάσταση».

10. Τι έχει ζωτική σημασία για τους Σιντοϊστές;

¹⁰ Ποιο πράγμα έχει, λοιπόν, ζωτική σημασία για τους Σιντοϊστές; «Αρχικά», λέει ένα βιβλίο που ασχολείται με την ιαπωνική πολιτιστική παράδοση, «ο Σιντοϊσμός θεωρούσε ‘καλές’ τις πράξεις που προήγαν την αρμονία και τη διαβίωση μιας μικρής κοινότητας και ‘κακές’ τις πράξεις εκείνες που εμπόδιζαν αυτά τα πράγματα». Η αρμονία με τους θεούς, με τη φύση και με την κοινότητα θεωρούνταν πρωταρχικής αξίας. Οτιδήποτε διατάρασσε τη γαλήνια αρμονία της κοινότητας ήταν κακό, άσχετα με την ηθική του αξία.

11. Ποιο ρόλο παίζουν οι γιορτές στη Σιντοϊστική λατρεία και στην καθημερινή ζωή;

¹¹ Εφόσον ο Σιντοϊσμός δεν έχει επίσημα δόγματα ή διδασκαλίες, προάγει την αρμονία στην κοινότητα χρησιμοποιώντας τελετουργίες και γιορτές. «Στο Σιντοϊσμό, το πιο σημαντικό πράγμα», εξηγεί η εγκυκλοπαίδεια Νίχον Σούκιο Τζίτεν, «είναι το κατά πόσο συμμετέχουμε στις γιορτές». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 193.) Τα συμπόσια που γίνονταν στη διάρκεια των γιορτών γύρω από τους προγονικούς θεούς συνέβαλλαν στην ανάπτυξη ενός συνεργατικού πνεύματος ανάμεσα στους ανθρώπους της ρυζοπαραγωγικής κοινότητας. Οι κυριότερες γιορτές σχετίζονταν κι εξακολουθούν να σχετίζονται με τη ρυζοκαλλιέργεια. Την άνοιξη, οι χωρικοί καλούν το «θεό των ορυζώνων» να κατεβεί στο χωριό τους και προσεύχονται για να έχουν καλή σοδειά. Το φθινόπωρο, ευχαριστούν τους θεούς τους για τη συγκομιδή. Στη διάρκεια των γιορτών, περιφέρουν τους θεούς τους πάνω σ’ ένα μικοσί, που είναι φορητό ιερό, πίνουν κρασί από ρύζι (σακέ) και τρώνε φαγητά, προσφέροντας και στους θεούς τους.

12. Τι είδους τελετές εξαγνισμού γίνονται στο Σιντοϊσμό, και για ποιο σκοπό;

¹² Ωστόσο, οι Σιντοϊστές πιστεύουν ότι για να βρίσκονται σε ενότητα με τους θεούς, πρέπει να καθαρίζονται και να εξαγνίζονται από κάθε ηθική ακαθαρσία και αμαρτία. Σ’ αυτό χρησιμεύουν οι τελετουργίες. Υπάρχουν δυο τρόποι για να εξαγνιστεί ένας άνθρωπος ή ένα αντικείμενο. Ο ένας είναι το οχαράι και ο άλλος το μισογκί. Στο οχαράι, ο Σιντοϊστής ιερέας κουνάει πέρα-δώθε ένα κλαδί από το αειθαλές δέντρο σακακί, στου οποίου την άκρη είναι δεμένο ένα κομμάτι χαρτί ή λινάρι, για να εξαγνίσει κάποιο αντικείμενο ή έναν άνθρωπο, ενώ στο μισογκί χρησιμοποιείται νερό. Αυτές οι τελετουργίες εξαγνισμού είναι τόσο ζωτικές για τη Σιντοϊστική θρησκεία ώστε ένας Ιάπωνας, ειδικός σ’ αυτά τα θέματα, δηλώνει: «Μπορούμε να πούμε ανεπιφύλακτα ότι χωρίς αυτές τις τελετουργίες ο Σιντοϊσμός δεν μπορεί να σταθεί [ως θρησκεία]».

Η Προσαρμοστικότητα του Σιντοϊσμού

13, 14. Πώς επηρεάστηκε ο Σιντοϊσμός από τις άλλες θρησκείες;

¹³ Οι γιορτές και οι τελετουργίες έχουν επιζήσει στο Σιντοϊσμό, παρά τις αλλαγές που υπέστη η Σιντοϊστική θρησκεία με το πέρασμα του χρόνου. Ποιες αλλαγές; Ένας Σιντοϊστής ερευνητής παρομοιάζει τις μεταβολές που γνώρισε ο Σιντοϊσμός με μια κούκλα που μπορείς να της αλλάξεις ντύσιμο. Όταν εισάχθηκε ο Βουδισμός, ο Σιντοϊσμός ενδύθηκε με τις Βουδιστικές διδασκαλίες. Όταν οι άνθρωποι χρειάζονταν ηθικούς κανόνες, φόρεσε τον Κομφουκιανισμό. Ο Σιντοϊσμός υπήρξε υπερβολικά ευπροσάρμοστος.

¹⁴ Ο συγκρητισμός, δηλαδή η συγχώνευση στοιχείων από τη μια θρησκεία στην άλλη, έλαβε χώρα πολύ νωρίς στην ιστορία του Σιντοϊσμού. Μολονότι ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός, που στην Ιαπωνία είναι γνωστοί με το όνομα η «Οδός του γιν και του γιανγκ», είχαν διεισδύσει στη Σιντοϊστική θρησκεία, ο Βουδισμός αποτέλεσε το κύριο στοιχείο που αναμείχτηκε με το Σιντοϊσμό.

15, 16. (α) Πώς αντέδρασαν οι Σιντοϊστές στην εμφάνιση του Βουδισμού; (β) Πώς πραγματοποιήθηκε η συγχώνευση του Σιντοϊσμού και του Βουδισμού;

¹⁵ Όταν εισάχθηκε ο Βουδισμός μέσω της Κίνας και της Κορέας, οι Ιάπωνες επονόμασαν τις παραδοσιακές θρησκευτικές τους πράξεις Σιντοϊσμό, δηλαδή «οδό των θεών». Με την εμφάνιση όμως της καινούριας θρησκείας, οι Ιάπωνες διχάστηκαν όσον αφορά το αν έπρεπε να αποδεχτούν το Βουδισμό ή όχι. Εκείνοι που υποστήριζαν το Βουδισμό πρόβαλλαν με επιμονή το επιχείρημα: ‘Όλες οι γειτονικές χώρες λατρεύουν αυτή την οδό. Γιατί να διαφέρει η Ιαπωνία;’ Η αντιβουδιστική παράταξη αντέκρουε με το εξής σκεπτικό: ‘Αν λατρέψουμε τους γειτονικούς θεούς, θα εξοργίσουμε τους δικούς μας θεούς’. Ύστερα από αρκετές δεκαετίες διαφωνίας, οι υποστηρικτές του Βουδισμού αναδείχτηκαν νικητές. Στα τέλη του έκτου αιώνα Κ.Χ., όταν ο Πρίγκιπας Σότοκου ασπάστηκε το Βουδισμό, η καινούρια θρησκεία είχε πλέον ριζώσει.

¹⁶ Καθώς εξαπλωνόταν ο Βουδισμός στις αγροτικές κοινότητες, ήρθε αντιμέτωπος με τις τοπικές Σιντοϊστικές θεότητες των οποίων η ύπαρξη ήταν έντονα χαραγμένη στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Για να συνυπάρξουν οι δυο θρησκείες, έπρεπε να συμβιβαστούν. Οι Βουδιστές μοναχοί που ασκούσαν αυτοπειθαρχία στα βουνά συνέβαλαν στη συγχώνευση των δυο θρησκειών. Αφού τα βουνά θεωρούνταν κατοικητήρια των θεοτήτων του Σιντοϊσμού, οι ασκητικές πράξεις με τις οποίες ασχολούνταν οι μοναχοί στα βουνά έδωσαν την ιδέα της ανάμειξης του Βουδισμού με το Σιντοϊσμό, πράγμα που οδήγησε επίσης στην οικοδόμηση των ζιινγκουζί, που είναι «ναοί-ιερά».a Σταδιακά, επήλθε η συγχώνευση των δυο θρησκειών, καθώς ο Βουδισμός πήρε την πρωτοβουλία όσον αφορά τη διαμόρφωση θρησκευτικών θεωριών.

17. (α) Τι σημαίνει ο όρος καμικάζε; (β) Πώς συνδέθηκε το καμικάζε με την πεποίθηση ότι η Ιαπωνία είναι θεϊκό έθνος;

¹⁷ Στο μεταξύ, άρχισε να ριζώνει η πεποίθηση ότι η Ιαπωνία ήταν θεϊκό έθνος. Όταν οι Μογγόλοι επιτέθηκαν στην Ιαπωνία το 13ο αιώνα, δημιουργήθηκε η δοξασία του καμικάζε, που σημαίνει κατά γράμμα «θεϊκός άνεμος». Οι Μογγόλοι επιχείρησαν δυο επιδρομές εναντίον του νησιού Κιουσού με στόλο μεγαλύτερο των Ιαπώνων, αλλά και τις δυο φορές αναχαιτίστηκαν από θύελλες. Οι Ιάπωνες απέδωσαν αυτές τις θύελλες, ή αλλιώς τους ανέμους (κάζε), στους Σιντοϊστικούς θεούς τους (καμί) και αυτό ανέβασε πάρα πολύ την υπόληψη των θεών τους.

18. Πώς συναγωνίστηκε διάφορες άλλες θρησκείες ο Σιντοϊσμός;

¹⁸ Καθώς αυξανόταν η εμπιστοσύνη στις θεότητες του Σιντοϊσμού, αυτές θεωρήθηκαν ως οι αυθεντικές, ενώ οι Βούδες («οι φωτισμένοι») και οι μποντισάτβα (επίδοξοι Βούδες που βοηθούν κι άλλους να πετύχουν τη φώτιση· βλέπε σελίδες 136-138, 145-146) θεωρήθηκαν απλώς ως προσωρινές και τοπικές εκφάνσεις της θεϊκής υπόστασης. Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης του Σιντοϊσμού με το Βουδισμό, αναπτύχθηκαν διάφορες Σιντοϊστικές σχολές. Μερικές σχολές έδιναν έμφαση στο Βουδισμό, άλλες εξύψωναν το Σιντοϊστικό πάνθεο και κάποιες άλλες χρησιμοποιούσαν μια μεταγενέστερη μορφή Κομφουκιανισμού για να στολίσουν τις διδασκαλίες τους.

Λατρεία του Αυτοκράτορα και Κρατικός Σιντοϊσμός

19. (α) Ποιος ήταν ο στόχος των οπαδών του Ανορθωτικού Σιντοϊσμού; (β) Σε ποιον τρόπο σκέψης οδήγησαν οι διδασκαλίες του Νορινάγκα Μοτοόρι; (γ) Τι μας καλεί ο Θεός να κάνουμε;

¹⁹ Έπειτα από πολλά χρόνια συμβιβασμών, οι Σιντοϊστές θεολόγοι αποφάσισαν ότι η θρησκεία τους είχε μολυνθεί από τον τρόπο σκέψης των κινεζικών θρησκειών. Γι’ αυτό επέμεναν ότι έπρεπε να επιστρέψουν στην αρχαία ιαπωνική οδό. Μια νέα Σιντοϊστική σχολή, γνωστή ως Ανορθωτικός Σιντοϊσμός, ήρθε στο προσκήνιο, κι ένας από τους επιφανέστερους θεολόγους της ήταν ο Νορινάγκα Μοτοόρι, λόγιος του 18ου αιώνα. Ψάχνοντας για να βρει την προέλευση του ιαπωνικού πολιτισμού, ο Μοτοόρι μελέτησε τα κλασικά κείμενα, ειδικά τα Σιντοϊστικά συγγράμματα που ονομάζονται Κοτζιικί. Αυτός δίδαξε την ανωτερότητα της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί, όμως απέδωσε αόριστα την αιτία για τα φυσικά φαινόμενα στους θεούς. Ακόμη, σύμφωνα με τη διδασκαλία του, τη θεϊκή πρόνοια δεν μπορεί να την προβλέψει κανείς και αποτελεί εκδήλωση ασέβειας το να προσπαθούν οι άνθρωποι να τη συλλάβουν. Η άποψή του ήταν: Να μη ρωτάς τίποτα και να υποτάσσεσαι στη θεϊκή πρόνοια.—Ησαΐας 1:18, ΜΝΚ.

20, 21. (α) Πώς προσπάθησε κάποιος Σιντοϊστής θεολόγος να απαλλάξει το Σιντοϊσμό από την «κινεζική» επιρροή; (β) Στην εδραίωση ποιας κίνησης οδήγησε η φιλοσοφία του Χιράτα;

²⁰ Ένας από τους ακολούθους του, ο Ατσουτάνε Χιράτα, ασχολήθηκε εκτενέστερα με την άποψη του Νορινάγκα και προσπάθησε να εξαγνίσει το Σιντοϊσμό, να τον απαλλάξει από κάθε «κινεζική» επιρροή. Τι έκανε ο Χιράτα; Συγχώνεψε το Σιντοϊσμό με την αποστατική «Χριστιανική» θεολογία! Παρομοίασε τον Αμενομινακανούσι-νο-καμί, ένα θεό που μνημονεύεται στο Κοτζιικί, με τον Θεό της «Χριστιανοσύνης» και περιέγραψε αυτόν τον πρωταρχικό θεό του σύμπαντος σαν να είχε δυο υποτελείς θεούς, «το θεό της Μεγάλης Παραγωγής (Τακαμί-μουσουμπί) και το θεό της Θεϊκής Παραγωγής (Καμί-μουσουμπί), οι οποίοι φαίνεται ότι παριστάνουν τις έννοιες του αρσενικού και του θηλυκού». (Οι Θρησκείες στην Ιαπωνία [Religions in Japan]) Ναι, αυτός υιοθέτησε από το Ρωμαιοκαθολικισμό τη διδασκαλία του τριαδικού θεού, μολονότι αυτή δεν έγινε ποτέ η πρωταρχική διδασκαλία του Σιντοϊσμού. Ωστόσο, η ανάμειξη της λεγόμενης Χριστιανοσύνης με το Σιντοϊσμό, την οποία επιχείρησε ο Χιράτα, εντύπωσε τελικά στις διάνοιες των Σιντοϊστών τη μορφή του μονοθεϊσμού που προβάλλει ο Χριστιανικός κόσμος.—Ησαΐας 40:25, 26.

²¹ Η θεολογία του Χιράτα αποτέλεσε τη βάση της κίνησης ‘Ευλάβεια προς τον Αυτοκράτορα’, η οποία οδήγησε στην ανατροπή των στρατιωτικών φεουδαρχών και δικτατόρων, των σογκούν, και στην ανόρθωση της αυτοκρατορικής εξουσίας το 1868. Με την εδραίωση της αυτοκρατορικής κυβέρνησης, οι μαθητές του Χιράτα διορίστηκαν κυβερνητικοί επίτροποι της Σιντοϊστικής λατρείας και προώθησαν μια κίνηση που στόχευε να καταστήσει το Σιντοϊσμό θρησκεία του Κράτους. Σύμφωνα με το νέο σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ τότε, ο αυτοκράτορας, που πιστευόταν ότι ήταν άμεσος απόγονος της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί, θεωρήθηκε ότι κατέχει «ιερή και απαραβίαστη» θέση. Έτσι έγινε ο υπέρτατος θεός του Κρατικού Σιντοϊσμού.—Ψαλμός 146:3-5.

Τα «Ιερά Συγγράμματα» του Σιντοϊσμού

22, 23. (α) Ποια δυο διατάγματα εξέδωσε ο αυτοκράτορας; (β) Γιατί θεωρήθηκαν ιερά αυτά τα διατάγματα;

²² Μολονότι ο Σιντοϊσμός είχε αρχαία υπομνήματα, τελετουργίες και προσευχές που περιλαμβάνονταν στα συγγράμματα Κοτζιικί, Νιχονγκί και Γιενγκισικί, ο Κρατικός Σιντοϊσμός χρειαζόταν ένα ιερό βιβλίο. Το 1882 ο Αυτοκράτορας Μεϊτζί εξέδωσε το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα προς τους Στρατιώτες και τους Ναύτες. Επειδή προερχόταν απευθείας από τον αυτοκράτορα, οι Ιάπωνες το θεώρησαν ως ιερό σύγγραμμα και αυτό το κείμενο έγινε η βασική πηγή καθημερινού στοχασμού για τους άντρες των ένοπλων δυνάμεων. Το διάγγελμα τόνιζε ότι το καθήκον που είχε ένας άνθρωπος να εκπληρώνει τις οφειλές και τις υποχρεώσεις του προς το θεό-αυτοκράτορα ήταν ανώτερο από οποιοδήποτε άλλο καθήκον του απέναντι σε κάποιο άλλο άτομο.

²³ Το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα για την Εκπαίδευση, που εξέδωσε ο αυτοκράτορας στις 30 Οκτωβρίου του 1890, αποτέλεσε προσθήκη στα ιερά συγγράμματα του Σιντοϊσμού. Αυτό «όχι μόνο έθετε τις θεμελιώδεις αρχές για τη σχολική εκπαίδευση, αλλά στην ουσία έγινε το ιερό κείμενο του Κρατικού Σιντοϊσμού», εξηγεί ο Σιγκεγιόσι Μουρακαμί, ερευνητής που ασχολείται με τον Κρατικό Σιντοϊσμό. Το διάγγελμα διασαφήνιζε ότι η «ιστορική» σχέση που υπήρχε ανάμεσα στους μυθικούς προγόνους των αυτοκρατόρων και στους υπηκόους τους αποτελούσε τη βάση της εκπαίδευσης. Πώς είδαν οι Ιάπωνες αυτά τα διατάγματα;

24. (α) Δώστε ένα παράδειγμα σχετικά με το πώς έβλεπαν οι άνθρωποι τα αυτοκρατορικά διαγγέλματα. (β) Πώς οδήγησε ο Κρατικός Σιντοϊσμός στη λατρεία του αυτοκράτορα;

²⁴ «Όταν ήμουν μικρή, ο υποδιευθυντής [του σχολείου] κρατούσε στα προταγμένα χέρια του ένα ξύλινο κουτί και το ανέβαζε ευλαβικά στο βήμα», αναπολεί η Ασάνο Κοσίνο. «Ο διευθυντής έπαιρνε το κουτί και έβγαζε από μέσα το ρόλο στον οποίο ήταν γραμμένο το Αυτοκρατορικό Διάγγελμα για την Εκπαίδευση. Ενόσω διαβαζόταν το διάγγελμα, εμείς έπρεπε να κρατάμε τα κεφάλια μας σκυμμένα, μέχρι να ακούσουμε τα τελευταία λόγια ‘Το Όνομα της Αυτού Μεγαλειότητας και η Σφραγίδα Του’. Το ακούσαμε τόσες φορές που μάθαμε τα λόγια απέξω». Μέχρι το 1945 και μέσω ενός εκπαιδευτικού συστήματος που βασιζόταν στη μυθολογία, ολόκληρο το έθνος είχε διαπλαστεί έτσι ώστε να είναι αφιερωμένο στον αυτοκράτορα. Ο Κρατικός Σιντοϊσμός θεωρούνταν η υπέρτατη θρησκεία και οι άλλες 13 Σιντοϊστικές αιρέσεις που δίδασκαν διαφορετικές δοξασίες υποβαθμίστηκαν, λαβαίνοντας το χαρακτηρισμό Αιρετικός Σιντοϊσμός.

Η Θρησκευτική Αποστολή της Ιαπωνίας—Η Κατάκτηση του Κόσμου

25. Ποια άποψη είχαν οι Ιάπωνες για τον αυτοκράτορά τους;

²⁵ Ο Κρατικός Σιντοϊσμός απέκτησε επίσης και το είδωλό του. «Κάθε πρωί, χτυπούσα τα χέρια μου προς τη μεριά του ήλιου, που ήταν το σύμβολο της θεάς Αματερασού Ομικαμί, κι έπειτα στρεφόμουν προς την ανατολή, προς το Αυτοκρατορικό Ανάκτορο, και λάτρευα τον αυτοκράτορα», θυμάται ο Μασάτο, ένας ηλικιωμένος Ιάπωνας. Ο αυτοκράτορας λατρευόταν από τους υπηκόους του σαν θεός. Γι’ αυτούς κατείχε την υπέρτατη πολιτική και θρησκευτική θέση, λόγω της καταγωγής του από τη θεά του ήλιου. Ένας Ιάπωνας καθηγητής δήλωσε: «Ο Αυτοκράτορας είναι θεός που έχει αποκαλυφτεί στους ανθρώπους. Είναι φανερωμένη Θεότητα».

26. Ποια διδασκαλία ανέκυψε από το λατρευτικό σεβασμό που αποδιδόταν στον αυτοκράτορα;

²⁶ Σαν αποτέλεσμα, αναπτύχθηκε η διδασκαλία ότι «το κέντρο αυτού του τεράστιου κόσμου είναι η χώρα του Μικάδο [Αυτοκράτορα]. Απ’ αυτό το κέντρο πρέπει να επεκτείνουμε αυτό το Μεγάλο Πνεύμα σ’ όλο τον κόσμο. . . . Η επέκταση της Μεγάλης Ιαπωνίας σ’ όλο τον κόσμο και η εξύψωση ολόκληρου του κόσμου στο επίπεδο της γης των Θεών είναι τώρα το έργο που επείγει να γίνει και, ακόμα, είναι ο αιώνιος και αναλλοίωτος αντικειμενικός σκοπός μας». (Η Πολιτική Φιλοσοφία του Σύγχρονου Σιντοϊσμού [The Political Philosophy of Modern Shinto], του Ντ. Σ. Χόλτομ) Δεν υπήρξε κανένας απολύτως διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους!

27. Πώς χρησιμοποίησαν οι μιλιταριστές τη λατρεία του Ιάπωνα αυτοκράτορα;

²⁷ Στο βιβλίο του Θρησκείες του Ανθρώπου (Man’s Religions), ο Τζον Μπ. Νος σχολιάζει: «Οι Ιάπωνες στρατιωτικοί δεν άργησαν να επωφεληθούν απ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης. Τον υιοθέτησαν στις πολεμικές τους συζητήσεις λέγοντας ότι η ιερή αποστολή της Ιαπωνίας ήταν η νίκη. Ασφαλώς μπορούμε να διακρίνουμε σε τέτοιου είδους λόγια πού μπορεί να καταλήξει λογικά ο εθνικισμός που εμποτίζεται με όλες τις αξίες της θρησκείας». Πόσο τραγικά ήταν τα αποτελέσματα για τους Ιάπωνες και για άλλους λαούς, κυρίως εξαιτίας του Σιντοϊστικού μύθου για τη θεϊκή ιδιότητα του αυτοκράτορα καθώς και της ανάμειξης της θρησκείας με τον εθνικισμό!

28. Ποιο ρόλο έπαιξε ο Σιντοϊσμός στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ιαπωνίας;

²⁸ Γενικά, οι Ιάπωνες δεν είχαν άλλη εκλογή από το να λατρεύουν τον αυτοκράτορα όπως υπαγόρευε ο Κρατικός Σιντοϊσμός και το αυτοκρατορικό του σύστημα. Η διδασκαλία του Νορινάγκα Μοτοόρι ‘να μη ρωτάς τίποτα και να υποτάσσεσαι στη θεία πρόνοια’ διακατείχε και έλεγχε τον ιαπωνικό τρόπο σκέψης. Ως το 1941 ολόκληρο το έθνος είχε κινητοποιηθεί κάτω από το λάβαρο του Κρατικού Σιντοϊσμού για να συμμετάσχει στις πολεμικές επιχειρήσεις του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, δείχνοντας αφοσίωση στο «ζωντανό θεάνθρωπο». ‘Η Ιαπωνία είναι θεϊκό έθνος’, σκέφτονταν οι άνθρωποι, ‘και ο καμικάζε, ο θεϊκός άνεμος, θα φυσήξει όταν παρουσιαστεί κάποια κρίση’. Οι στρατιώτες και οι οικογένειές τους παρακαλούσαν τους προστάτες θεούς τους για να έχουν επιτυχίες στον πόλεμο.

29. Τι οδήγησε στην απώλεια της πίστης πολλών ανθρώπων μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

²⁹ Όταν ηττήθηκε το «θεϊκό» έθνος το 1945, μετά τον αφανισμό που προκλήθηκε από τις δυο ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και σε μεγάλο μέρος του Ναγκασάκι, ο Σιντοϊσμός αντιμετώπισε σοβαρή κρίση. Μέσα σε μια νύχτα, ο δήθεν ανίκητος θεϊκός κυβερνήτης Χιροχίτο έγινε απλώς ο ηττημένος ανθρώπινος αυτοκράτορας. Η πίστη των Ιαπώνων συντρίφτηκε. Ο καμικάζε είχε διαψεύσει τις προσδοκίες του έθνους. Η εγκυκλοπαίδεια Νίχον Σόκιο Τζίτεν δηλώνει: «Ένας από τους λόγους ήταν η απογοήτευση του έθνους, που αισθανόταν ότι είχε προδοθεί. . . . Ακόμη χειρότερα, το πρότυπο του Σιντοϊστικού κόσμου δεν παρείχε από θρησκευτικής πλευράς καμιά κατάλληλη εξήγηση για τις αμφιβολίες τις οποίες δημιούργησε η [ήττα]. Έτσι, η γενική τάση των ανθρώπων ήταν να υιοθετήσουν τη θρησκευτικά ανώριμη στάση ότι ‘δεν υπάρχει ούτε θεός ούτε Βούδας’».

Η Οδός της Αληθινής Αρμονίας

30. (α) Ποιο μάθημα μπορούμε να πάρουμε από την εμπειρία του Σιντοϊσμού στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; (β) Γιατί είναι ουσιώδες να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της λογικής μας αναφορικά με τη λατρεία μας;

³⁰ Η πορεία την οποία ακολούθησε ο Κρατικός Σιντοϊσμός τονίζει ότι είναι αναγκαίο να ερευνήσει ο καθένας ατομικά τις παραδοσιακές δοξασίες στις οποίες προσκολλάται. Οι Σιντοϊστές μπορεί να επιδίωξαν μια οδό αρμονίας με τους Ιάπωνες γείτονές τους υποστηρίζοντας το μιλιταρισμό. Φυσικά, αυτό δεν συνέβαλε στην παγκόσμια αρμονία, κι αν λάβουμε υπόψη τους οικογενειάρχες και τους νεαρούς που έπεσαν στη μάχη, δεν έφερε αρμονία ούτε στον οικογενειακό κύκλο. Πριν αφιερώσουμε τη ζωή μας σε κάποιον, πρέπει να βεβαιωθούμε σε ποιον προσφέρουμε τον εαυτό μας και για ποιο σκοπό το κάνουμε αυτό. «Σας παρακαλώ», είπε κάποιος Χριστιανός δάσκαλος σε ορισμένους Ρωμαίους που προηγουμένως επιδίδονταν στη λατρεία του αυτοκράτορα, «να παραστήσητε τα σώματά σας θυσίαν ζώσαν, αγίαν, ευάρεστον εις τον Θεόν, ήτις είναι η λογική σας λατρεία [ιερή υπηρεσία με τη δύναμη της λογικής σας, ΜΝΚ]». Όπως ακριβώς οι Ρωμαίοι Χριστιανοί έπρεπε να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη της λογικής τους για να διαλέξουν σε ποιον θα αφιερώνονταν, έτσι κι εμείς είναι ουσιώδες να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της λογικής μας για να αποφασίσουμε ποιον θα λατρεύουμε.—Ρωμαίους 12:1, 2.

31. (α) Τι ήταν αρκετό για τους περισσότερους πιστούς του Σιντοϊσμού; (β) Ποια ερώτηση χρειάζεται μια απάντηση;

³¹ Για τους Σιντοϊστές γενικά, ο σημαντικός παράγοντας στη θρησκεία τους δεν ήταν ο προσδιορισμός ενός συγκεκριμένου θεού. «Για τον απλό λαό», λέει ο Χιντενόρι Τσουτζί, εκπαιδευτικός ειδικευμένος σε θέματα ιαπωνικής θρησκευτικής ιστορίας, «οι θεοί ή οι Βούδες δεν είχαν καμιά σημασία. Είτε θεοί ήταν είτε Βούδες, εφόσον εισάκουαν τις δεήσεις για καλή σοδειά, για εξαφάνιση κάποιας αρρώστιας και για προστασία της οικογένειας, αυτό ήταν αρκετό για τους ανθρώπους». Τους οδήγησε όμως αυτό στον αληθινό Θεό και στην ευλογία του; Η απάντηση της ιστορίας είναι ξεκάθαρη.

32. Τι θα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιό μας;

³² Καθώς οι Σιντοϊστές έψαχναν να βρουν κάποιο θεό βασίζοντας τις δοξασίες τους στη μυθολογία, μετέτρεψαν σε θεό έναν απλό άνθρωπο, τον αυτοκράτορά τους, τον δήθεν απόγονο της θεάς του ήλιου Αματερασού Ομικαμί. Παρ’ όλα αυτά, χιλιάδες χρόνια πριν εμφανιστεί ο Σιντοϊσμός, ο αληθινός Θεός είχε αποκαλυφτεί σε κάποιον πιστό άντρα σημιτικής καταγωγής στη Μεσοποταμία. Στο επόμενο κεφάλαιό μας θα εξετάσουμε αυτό το μνημειώδες γεγονός και το αποτέλεσμά του.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 191]

Η Θεά του Ήλιου στη Σιντοϊστική Μυθολογία

Ένας Σιντοϊστικός μύθος λέει ότι στα πολύ παλιά χρόνια, ο θεός Ιζανάγκι «έπλυνε το αριστερό του μάτι κι έτσι γεννήθηκε η μεγάλη θεά Αματερασού, η θεά του Ήλιου». Αργότερα, ο Σουσανοό, ο θεός των θαλάσσιων πεδιάδων, τρόμαξε τόσο πολύ την Αματερασού που αυτή «κρύφτηκε σε μια σπηλιά του Ουρανού, που σχηματιζόταν από βράχους, κι έφραξε την είσοδο με μια μεγάλη κοτρώνα. Ο κόσμος βυθίστηκε στο σκοτάδι». Γι’ αυτό οι θεοί επινόησαν ένα σχέδιο για να βγάλουν την Αματερασού από τη σπηλιά. Μάζεψαν κόκορες που αναγγέλλουν την αυγή κι έφτιαξαν ένα μεγάλο καθρέφτη. Στα δέντρα σακακί κρέμασαν κοσμήματα και πάνινες ταινίες. Έπειτα, η θεά Αμά νο Ουζούμε άρχισε να χορεύει και να χτυπάει τα πόδια της πάνω σε έναν κάδο. Εκεί που χόρευε ξέφρενα, πέταξε τα ρούχα της και οι θεοί ξέσπασαν σε γέλια. Όλη αυτή η φασαρία κέντρισε την περιέργεια της Αματερασού, η οποία κοίταξε έξω και είδε τον εαυτό της στον καθρέφτη. Ο αντικατοπτρισμός την έκανε να βγει από τη σπηλιά, και τότε ο θεός της Δύναμης την άρπαξε από το χέρι και την τράβηξε έξω. «Ο κόσμος φωτίστηκε και πάλι από τις ακτίνες της θεάς του Ήλιου».—Νέα Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας (New Larousse Encyclopedia of Mythology).—Παράβαλε Γένεσις 1:3-5, 14-19· Ψαλμός 74:16, 17· 104:19-23.

[Πλαίσιο στη σελίδα 193]

Σιντοϊσμός—Μια Θρησκεία Γεμάτη Γιορτές

Το ιαπωνικό έτος είναι γεμάτο θρησκευτικές γιορτές, που λέγονται ματσούρι. Ακολουθούν μερικές από τις κυριότερες:

▪ Σο-γκάτσου, ή αλλιώς η Γιορτή της Πρωτοχρονιάς, 1-3 Ιανουαρίου.

▪ Σετσουμπούν, κατά την οποία οι άνθρωποι πετούν μέσα και έξω από τα σπίτια τους φασόλια και φωνάζουν: «Έξω οι διάβολοι, μέσα η καλοτυχία»· 3 Φεβρουαρίου.

▪ Χίνα Ματσούρι, ή αλλιώς η Γιορτή με τις Κούκλες, για τα κορίτσια, που γίνεται στις 3 Μαρτίου. Σε μια εξέδρα βάζουν κούκλες, οι οποίες αναπαριστάνουν έναν αρχαίο αυτοκρατορικό οίκο.

▪ Γιορτή των Αγοριών, στις 5 Μαΐου· Κόι-νομπόρι (ταινίες που συμβολίζουν δύναμη) ανεμίζουν πάνω σε κοντάρια.

▪ Τσουκίμι, που γίνεται προς τιμή της πανσέληνου η οποία εμφανίζεται στα μέσα του φθινοπώρου, και περιλαμβάνει προσφορές μικρών στρόγγυλων ρυζόψωμων και πρωτογεννημάτων.

▪ Κανάμε-σάι, ή αλλιώς η προσφορά των πρωτογεννημάτων από τη νέα σοδειά ρυζιού, την οποία προσφορά κάνει ο αυτοκράτορας τον Οκτώβριο.

▪ Νιινάμε-σάι, που γιορτάζεται από την αυτοκρατορική οικογένεια το Νοέμβριο, όταν ο αυτοκράτορας, ο οποίος κατέχει την ύψιστη θέση του αρχιερέα του Αυτοκρατορικού Σιντοϊσμού, δοκιμάζει το ρύζι από την καινούρια σοδειά.

▪ Σίτσι-γκο-σαν, που σημαίνει «εφτά-πέντε-τρία» και γιορτάζεται από τις Σιντοϊστικές οικογένειες στις 15 Νοεμβρίου. Το έβδομο, το πέμπτο και το τρίτο θεωρούνται σπουδαία μεταβατικά έτη· τα παιδιά, φορώντας πολύχρωμα κιμονό, επισκέπτονται το οικογενειακό ιερό.

▪ Επίσης γιορτάζονται πολλές Βουδιστικές γιορτές, περιλαμβανομένων και των γενεθλίων του Βούδα, στις 8 Απριλίου, και της Γιορτής Όμπον, στις 15 Ιουλίου, η οποία τερματίζεται με την τοποθέτηση φαναριών πάνω στη θάλασσα ή σε ποτάμια «για να οδηγούν τα πνεύματα των προγόνων πίσω στον άλλο κόσμο».

[Εικόνα στη σελίδα 188]

Σιντοΐστρια πιστή που ζητάει χάρες από τους θεούς

[Εικόνα στη σελίδα 189]

Σιντοϊσμός, ‘Οδός των Θεών’

[Εικόνα στη σελίδα 190]

Ένα ολόκληρο βουνό, όπως το Φούτζι, θεωρείται μερικές φορές ως σιντάι, δηλαδή αντικείμενο λατρείας

[Εικόνες στη σελίδα 195]

Σιντοϊστές που κρατούν ένα μικοσί, που είναι φορητό ιερό, και πάνω, που φορούν φύλλα δενδρομολόχας (αόι), στη διάρκεια της Γιορτής Αόι, στο Κιότο

[Εικόνα στη σελίδα 196]

Κουνώντας ένα κομμάτι χαρτί ή λινάρι, που είναι δεμένο σ’ ένα κλαδί αειθαλούς δέντρου, νομίζουν ότι εξαγνίζονται οι άνθρωποι και τα αντικείμενα, και ότι αυτό τους εξασφαλίζει προστασία

[Εικόνες στη σελίδα 197]

Οι Ιάπωνες δεν αισθάνονται ότι ενεργούν αντιφατικά όταν προσεύχονται και σ’ ένα Σιντοϊστικό ιερό, αριστερά, και σ’ ένα Βουδιστικό βωμό

[Εικόνα στη σελίδα 198]

Ο Αυτοκράτορας Χιροχίτο (στην εξέδρα) λατρευόταν ως απόγονος της θεάς του ήλιου

[Εικόνα στη σελίδα 203]

Μια νεαρή αποθέτει στο ιερό ένα εμά, δηλαδή μια ξύλινη πλάκα προσευχών την οποία έχει αγοράσει

Κεφάλαιο 9

Ιουδαϊσμός—Αναζήτηση για τον Θεό Μέσω της Γραφής και της Παράδοσης

1, 2. (α) Ποιοι ήταν μερικοί διάσημοι Εβραίοι που έχουν επηρεάσει την ιστορία και τον πολιτισμό; (β) Ποια ερώτηση είναι πιθανόν να κάνουν μερικά άτομα;

ΜΩΥΣΗΣ, Ιησούς, Μάλερ, Μαρξ, Φρόιντ και Αϊνστάιν—τι το κοινό είχαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Ήταν όλοι τους Εβραίοι και όλοι τους επηρέασαν, με τον άλφα ή βήτα τρόπο, την ιστορία και τον πολιτισμό της ανθρωπότητας. Είναι καταφανέστατο ότι επί χιλιάδες χρόνια οι Ιουδαίοι υπήρξαν ένας αξιοπρόσεκτος λαός. Η ίδια η Αγία Γραφή το πιστοποιεί αυτό.

² Σε αντίθεση με άλλες αρχαίες θρησκείες και αρχαίους πολιτισμούς, ο Ιουδαϊσμός έχει τις ρίζες του στην ιστορία, όχι στη μυθολογία. Εντούτοις, μερικοί ίσως ρωτήσουν: Οι Εβραίοι δεν είναι παρά μια πολύ μικρή μειονότητα, περίπου 18 εκατομμύρια σ’ έναν κόσμο 5 δισεκατομμυρίων και πλέον ανθρώπων· γιατί λοιπόν θα πρέπει να μας ενδιαφέρει η θρησκεία τους, ο Ιουδαϊσμός;

Γιατί θα Πρέπει να μας Ενδιαφέρει ο Ιουδαϊσμός

3, 4. (α) Από τι αποτελούνται οι Εβραϊκές Γραφές; (β) Ποιοι είναι μερικοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να εξετάσουμε την Ιουδαϊκή θρησκεία και τις ρίζες της;

³ Ένας λόγος είναι ότι οι ρίζες της Ιουδαϊκής θρησκείας ανάγονται περίπου 4.000 χρόνια πίσω στην ιστορία και άλλες μεγάλες θρησκείες οφείλουν, είτε λίγο είτε πολύ, αρκετά στοιχεία τους στις Γραφές αυτής της θρησκείας. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 220.) Η Χριστιανοσύνη, της οποίας ιδρυτής ήταν ο Ιησούς (στην εβραϊκή, Γεσούα), ένας Ιουδαίος του πρώτου αιώνα, έχει τις ρίζες της στις Εβραϊκές Γραφές. Και αν διαβάσει κανείς το Κοράνιο, καταλαβαίνει εύκολα ότι κι ο Ισλαμισμός οφείλει πολλά σ’ αυτές τις γραφές. (Κοράνιο, σούρα 2:49-57· 32:23, 24) Επομένως, εξετάζοντας την Ιουδαϊκή θρησκεία, εξετάζουμε μαζί και τις ρίζες εκατοντάδων άλλων θρησκειών και αιρέσεων.

⁴ Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι ότι η Ιουδαϊκή θρησκεία παρέχει έναν ουσιαστικό κρίκο στην αναζήτηση του ανθρώπου για τον αληθινό Θεό. Σύμφωνα με τις Εβραϊκές Γραφές, ο Άβραμ, ο προπάτορας των Ιουδαίων, λάτρευε ήδη τον αληθινό Θεό σχεδόν πριν από 4.000 χρόνια.a Είναι λογικό λοιπόν να ρωτήσουμε: Πώς εμφανίστηκαν οι Ιουδαίοι και η θρησκεία τους;—Γένεσις 17:18, ΜΝΚ.

Ποια Είναι η Προέλευση των Ιουδαίων;

5, 6. Με λίγα λόγια, ποια είναι η ιστορία της προέλευσης των Ιουδαίων και του ονόματός τους;

⁵ Σε γενικές γραμμές, το ιουδαϊκό έθνος κατάγεται από έναν αρχαίο, εβραιόφωνο κλάδο της σημιτικής φυλής. (Γένεσις 10:1, 21-32· 1 Χρονικών 1:17-28, 34· 2:1, 2) Σχεδόν πριν από 4.000 χρόνια, ο προπάτοράς τους ο Άβραμ άφησε την Ουρ των Χαλδαίων, μια ακμάζουσα μεγαλούπολη στη γη του Σουμέρ, και εγκαταστάθηκε στη γη Χαναάν, σχετικά με την οποία ο Θεός είχε δηλώσει: «Εις το σπέρμα σου θέλω δώσει την γην ταύτην». (Γένεσις 11:31–12:7) Στο εδάφιο Γένεσις 14:13 γίνεται μνεία γι’ αυτόν ως «Άβραμ τον Εβραίον», αν και αργότερα μετονομάστηκε σε Αβραάμ. (Γένεσις 17:4-6) Οι Ιουδαίοι κατάγονται απ’ αυτόν μέσω μιας γενεαλογικής γραμμής που έχει ως αφετηρία το γιο του, τον Ισαάκ, και τον εγγονό του, τον Ιακώβ, ο οποίος μετονομάστηκε σε Ισραήλ. (Γένεσις 32:27-29) Ο Ισραήλ είχε 12 γιους που ίδρυσαν 12 φυλές. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Ιούδας, από του οποίου το όνομα προήλθε τελικά η λέξη «Ιουδαίος».—2 Βασιλέων 16:6.

⁶ Σιγά-σιγά, ο όρος «Ιουδαίος» εφαρμόστηκε σ’ όλους τους Ισραηλίτες και όχι μόνο στους απογόνους του Ιούδα. (Εσθήρ 3:6· 9:20) Επειδή τα γενεαλογικά αρχεία των Ιουδαίων καταστράφηκαν το 70 Κ.Χ., όταν οι Ρωμαίοι ισοπέδωσαν την Ιερουσαλήμ, κανένας Ιουδαίος δεν μπορεί σήμερα να εξακριβώσει από ποια φυλή κατάγεται. Παρ’ όλα αυτά, στις χιλιετίες που πέρασαν, η αρχαία Ιουδαϊκή θρησκεία εξελίχτηκε και άλλαξε όψη. Σήμερα ο Ιουδαϊσμός ασκείται από εκατομμύρια Εβραίους στη Δημοκρατία του Ισραήλ και στη Διασπορά (στις χώρες όπου έχουν διασκορπιστεί οι Ιουδαίοι). Ποια είναι η βάση αυτής της θρησκείας;

Ο Μωυσής, ο Νόμος κι ένα Έθνος

7. Ποιον όρκο έδωσε ο Θεός στον Αβραάμ, και γιατί;

⁷ Το 1943 Π.Κ.Χ.,b ο Θεός διάλεξε τον Άβραμ ως ειδικό δούλο του και αργότερα του έδωσε έναν ιερό όρκο, λόγω της πιστότητας που έδειξε εκείνος προσφέροντας πρόθυμα για θυσία το γιο του Ισαάκ, κι ας μην πραγματοποιήθηκε ποτέ εκείνη η θυσία. (Γένεσις 12:1-3· 22:1-14) Σ’ εκείνο τον όρκο, ο Θεός έλεγε: «Ώμοσα εις εμαυτόν, λέγει Κύριος [στην εβραϊκή: יהוה, ΓΧΒΧ], ότι, επειδή έπραξας το πράγμα τούτο και δεν ελυπήθης τον υιόν σου, τον μονογενή σου, ότι ευλογών θέλω σε ευλογήσει, και πληθύνων θέλω πληθύνει το σπέρμα σου ως τα άστρα του ουρανού . . . εν τω σπέρματί σου θέλουσιν ευλογηθή πάντα τα έθνη της γης· διότι υπήκουσας εις την φωνήν μου». Αυτός ο όρκος διατυπώθηκε και στο γιο τού Αβραάμ καθώς και στον εγγονό του, και ύστερα μεταβιβάστηκε στη φυλή του Ιούδα και στη γραμμή του Δαβίδ. Αυτή η αυστηρά μονοθεϊστική αντίληψη για την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού που πολιτεύεται άμεσα με τους ανθρώπους ήταν μοναδική σ’ εκείνον τον αρχαίο κόσμο και τελικά αποτέλεσε τη βάση της Ιουδαϊκής θρησκείας.—Γένεσις 22:15-18· 26:3-5· 28:13-15· Ψαλμός 89:3, 4, 28, 29, 35, 36.

8. Ποιος ήταν ο Μωυσής, και ποιο ρόλο έπαιξε στον Ισραήλ;

⁸ Για να εκπληρώσει ο Θεός τις υποσχέσεις που έδωσε στον Αβραάμ, έθεσε το θεμέλιο για την ίδρυση ενός έθνους συνάπτοντας μια ειδική διαθήκη με τους απογόνους του Αβραάμ. Αυτή η διαθήκη θεσπίστηκε μέσω του Μωυσή, αυτού του μεγάλου Εβραίου ηγέτη και μεσίτη μεταξύ Θεού και Ισραήλ. Ποιος είναι ο Μωυσής και γιατί έχει αυτός τόσο μεγάλη σημασία για τους Ιουδαίους; Η Αγία Γραφή αναφέρει στο βιβλίο της Εξόδου ότι εκείνος γεννήθηκε στην Αίγυπτο (1593 Π.Κ.Χ.) από Ισραηλίτες γονείς, οι οποίοι ήταν υποδουλωμένοι μαζί με τον υπόλοιπο Ισραήλ. Αυτός ήταν εκείνος «τον οποίο είχε ξεχωρίσει ο ΚΥΡΙΟΣ» για να ελευθερώσει το λαό του και να τον οδηγήσει στη Χαναάν, τη Γη της Επαγγελίας. (Δευτερονόμιον 6:23· 34:10, Τανάκ, Νέα Μετάφραση των Αγίων Γραφών [Tanakh, A New Translation of the Holy Scriptures], την οποία συνέταξαν λόγιοι της Ιουδαϊκής Εκδοτικής Εταιρίας) Ο Μωυσής εκπλήρωσε το ζωτικό ρόλο του μεσίτη της διαθήκης του Νόμου, την οποία έδωσε ο Θεός στους Ισραηλίτες, και ακόμη διατέλεσε προφήτης, κριτής, ηγέτης και ιστορικός τους.—Έξοδος 2:1–3:22.

9, 10. (α) Τι ήταν ο Νόμος ο οποίος μεταβιβάστηκε μέσω του Μωυσή; (β) Ποιους τομείς της ζωής κάλυπταν οι Δέκα Εντολές; (γ) Ποια υποχρέωση είχε ο Ισραήλ σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμου;

⁹ Ο Νόμος που έλαβε ο Ισραήλ περιείχε το Δεκάλογο, ή αλλιώς τις Δέκα Εντολές, καθώς και 600 και πλέον νόμους που συνιστούσαν ένα συνεκτικό κατάλογο οδηγιών και κατευθύνσεων για την καθημερινή διαγωγή. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 211.) Αυτός περιλάμβανε και εγκόσμια και ιερά ζητήματα—σωματικές και ηθικές απαιτήσεις, καθώς και τη λατρεία του Θεού.

¹⁰ Η διαθήκη του Νόμου, αυτό το θρησκευτικό σύνταγμα, έδωσε μορφή και ουσία στην πίστη των πατριαρχών. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνουν οι απόγονοι του Αβραάμ ένα έθνος αφιερωμένο στην υπηρεσία του Θεού. Έτσι, η Ιουδαϊκή θρησκεία άρχισε να αποκτά συγκεκριμένη διάρθρωση και οι Ιουδαίοι έγιναν ένα έθνος οργανωμένο για τη λατρεία και την υπηρεσία του Θεού τους. Στα εδάφια Έξοδος 19:5, 6, ο Θεός τούς υποσχέθηκε: «Εάν τωόντι υπακούσητε εις την φωνήν μου, και φυλάξητε την διαθήκην μου, . . . θέλετε είσθαι εις εμέ βασίλειον ιεράτευμα και έθνος άγιον». Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι Ισραηλίτες θα γίνονταν ένα ‘εκλεκτό έθνος’ που θα εξυπηρετούσε τους σκοπούς του Θεού. Ωστόσο, η εκπλήρωση των υποσχέσεων της διαθήκης εξαρτιόταν από την προϋπόθεση «εάν . . . υπακούσητε». Αυτό το αφιερωμένο έθνος είχε τώρα υποχρεώσεις απέναντι στον Θεό του. Γι’ αυτό και αργότερα (τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ.), ο Θεός μπορούσε να πει στους Ιουδαίους: «Σεις είσθε μάρτυρές μου, λέγει Κύριος [στην εβραϊκή: יחוח, ΓΧΒΧ], και ο δούλος μου, τον οποίον εξέλεξα».—Ησαΐας 43:10, 12.

Ένα Έθνος με Ιερείς, Προφήτες και Βασιλιάδες

11. Από ποια στάδια ανάπτυξης πέρασε το ιερατείο και η βασιλεία;

¹¹ Ενόσω το έθνος Ισραήλ βρισκόταν ακόμα στην έρημο και κατευθυνόταν προς τη Γη της Επαγγελίας, συστάθηκε ένα ιερατείο από τη γραμμή του Ααρών, του αδελφού του Μωυσή. Κέντρο της λατρείας και των θυσιών έγινε για τους Ισραηλίτες μια μεγάλη φορητή σκηνή. (Έξοδος, κεφάλαια 26-28) Αργότερα, το έθνος Ισραήλ έφτασε στη Γη της Επαγγελίας, τη Χαναάν, και την κατέκτησε, όπως ακριβώς είχε προστάξει ο Θεός. (Ιησούς του Ναυή 1:2-6) Τελικά, εγκαθιδρύθηκε μια επίγεια βασιλεία και το 1077 Π.Κ.Χ., έγινε βασιλιάς ο Δαβίδ, από τη φυλή του Ιούδα. Με τη δική του διακυβέρνηση, και η βασιλεία αλλά και το ιερατείο εδραιώθηκαν γερά σ’ ένα νέο εθνικό κέντρο, την Ιερουσαλήμ.—1 Σαμουήλ 8:7.

12. Ποια υπόσχεση είχε δώσει ο Θεός στον Δαβίδ;

¹² Μετά το θάνατο του Δαβίδ, ο γιος του ο Σολομών οικοδόμησε στην Ιερουσαλήμ ένα μεγαλοπρεπή ναό ο οποίος αντικατέστησε τη σκηνή του μαρτυρίου. Επειδή ο Θεός είχε κάνει διαθήκη με τον Δαβίδ ώστε να παραμείνει για πάντα η βασιλεία στη δική του γραμμή, οι άνθρωποι ήξεραν ότι κάποια μέρα θα ερχόταν από τη γενεαλογική γραμμή του Δαβίδ ένας χρισμένος Βασιλιάς, ο Μεσσίας. Η προφητεία υποδείκνυε ότι, μέσω αυτού του μεσσιανικού Βασιλιά, δηλαδή του ‘σπέρματος’, ο Ισραήλ και όλα τα έθνη θα απολάμβαναν τέλεια διακυβέρνηση. (Γένεσις 22:18) Αυτή η ελπίδα ρίζωσε και η μεσσιανική υφή της Ιουδαϊκής θρησκείας διαμορφώθηκε πλήρως.—2 Σαμουήλ 7:8-16· Ψαλμός 72:1-20· Ησαΐας 11:1-10· Ζαχαρίας 9:9, 10.

13. Ποιους χρησιμοποίησε ο Θεός για να διορθώνει τους Ισραηλίτες όταν ακολουθούσαν εσφαλμένη πορεία; Δώστε ένα παράδειγμα.

¹³ Όμως οι Ιουδαίοι άφησαν τον εαυτό τους εκτεθειμένο στην επιρροή της ψεύτικης θρησκείας των Χαναναίων και άλλων γειτονικών εθνών. Ως αποτέλεσμα, αυτοί παραβίασαν τη σχέση διαθήκης που είχαν με τον Θεό. Ο Ιεχωβά, για να τους διορθώσει και να τους επαναφέρει στο σωστό δρόμο, τους έστειλε μια σειρά προφητών που επέδωσαν στους ανθρώπους τα αγγέλματά του. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι προφητείες έγιναν άλλο ένα αποκλειστικό γνώρισμα της θρησκείας των Ιουδαίων και αποτελούν μεγάλο μέρος των Εβραϊκών Γραφών. Μάλιστα, οι τίτλοι 18 βιβλίων των Εβραϊκών Γραφών φέρουν ονόματα προφητών.—Ησαΐας 1:4-17.

14. Πώς τα γεγονότα δικαίωσαν τους προφήτες του Ισραήλ;

¹⁴ Ανάμεσα σ’ αυτούς τους προφήτες, ξεχώριζαν ο Ησαΐας, ο Ιερεμίας και ο Ιεζεκιήλ, οι οποίοι όλοι τους προειδοποίησαν το έθνος ότι ο Ιεχωβά επρόκειτο να το τιμωρήσει εξαιτίας της ειδωλολατρίας του. Αυτή η τιμωρία επήλθε το 607 Π.Κ.Χ., όταν ο Ιεχωβά, εξαιτίας της αποστασίας του Ισραήλ, επέτρεψε στη Βαβυλώνα, την κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη της εποχής, να καταλάβει την Ιερουσαλήμ και το ναό της και να οδηγήσει το έθνος στην αιχμαλωσία. Οι προβλέψεις των προφητών επαληθεύτηκαν και η 70ετής εξορία του Ισραήλ, που κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ., είναι ένα ιστορικά τεκμηριωμένο γεγονός.—2 Χρονικών 36:20, 21· Ιερεμίας 25:11, 12· Δανιήλ 9:2.

15. (α) Πώς καθιερώθηκε ανάμεσα στους Ιουδαίους μια καινούρια μορφή λατρείας; (β) Ποια επίδραση είχε η εμφάνιση των συναγωγών στη λατρεία που αποδιδόταν στην Ιερουσαλήμ;

¹⁵ Το 539 Π.Κ.Χ., ο Κύρος ο Πέρσης κατέκτησε τη Βαβυλώνα και επέτρεψε στους Ιουδαίους να ξαναγυρίσουν στη γη τους και να ανοικοδομήσουν το ναό στην Ιερουσαλήμ. Παρότι ένα υπόλοιπο ανταποκρίθηκε ευνοϊκά, η πλειονότητα των Ιουδαίων παρέμεινε κάτω από την επιρροή της Βαβυλωνιακής κοινωνίας. Αργότερα, οι Ιουδαίοι επηρεάστηκαν από τον περσικό πολιτισμό. Ως συνέπεια τούτου, δημιουργήθηκαν Ιουδαϊκοί οικισμοί στη Μέση Ανατολή και γύρω από τη Μεσόγειο. Στην κάθε κοινότητα, αναπτύχθηκε μια καινούρια μορφή λατρείας που περιλάμβανε τη συναγωγή, ένα μέρος όπου συναθροίζονταν οι Ιουδαίοι στην κάθε πόλη. Όπως είναι φυσικό, αυτή η διευθέτηση μείωσε τη σπουδαιότητα του ανοικοδομημένου ναού της Ιερουσαλήμ. Τώρα πια οι διασκορπισμένοι Ιουδαίοι ήταν πράγματι λαός της Διασποράς.—Έσδρας 2:64, 65.

Ο Ιουδαϊσμός «Αναδύεται» με Ελληνικό Ένδυμα

16, 17. (α) Ποια καινούρια επιρροή κατέκλυζε ολόκληρο τον κόσμο της Μεσογείου τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ.; (β) Ποιοι είχαν καθοριστική συμβολή στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, και με ποιον τρόπο; (γ) Με ποια μορφή «αναδύθηκε», λοιπόν, ο Ιουδαϊσμός στην παγκόσμια σκηνή;

¹⁶ Τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., η Ιουδαϊκή κοινωνία βρισκόταν σε μια αμφίρροπη κατάσταση, γι’ αυτό και έγινε έρμαιο των κυμάτων ενός μη Ιουδαϊκού πολιτισμού, που περιέβαλλε τις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο κι ακόμη πιο πέρα. Τα νερά αυτών των κυμάτων πήγαζαν από την Ελλάδα και ο Ιουδαϊσμός αναδύθηκε απ’ αυτά με ένα ελληνιστικό ένδυμα.

¹⁷ Το 332 Π.Κ.Χ. ο Έλληνας στρατηγός Αλέξανδρος ο Μέγας κατέλαβε τη Μέση Ανατολή στη διάρκεια μιας αστραπιαίας εκστρατείας, και οι Ιουδαίοι τον υποδέχτηκαν θερμά όταν μπήκε στην Ιερουσαλήμ.c Οι διάδοχοι του Αλέξανδρου συνέχισαν τα εξελληνιστικά σχέδια εκείνου, διαποτίζοντας όλες τις κτήσεις της αυτοκρατορίας με την ελληνική γλώσσα, τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική φιλοσοφία. Αυτό κατέληξε στην ανάμειξη του ελληνικού και του ιουδαϊκού πολιτισμού, μια ανάμειξη που επρόκειτο να έχει απροσδόκητα αποτελέσματα.

18. (α) Γιατί ήταν απαραίτητη η ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα από τις Εβραϊκές Γραφές; (β) Ποια πλευρά του ελληνικού πολιτισμού επηρέασε ιδιαίτερα τους Ιουδαίους;

¹⁸ Οι Ιουδαίοι της Διασποράς άρχισαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα αντί για την εβραϊκή. Έτσι, προς το ξεκίνημα του τρίτου αιώνα Π.Κ.Χ., άρχισε να πραγματοποιείται η πρώτη μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών στην ελληνική, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα όπως ονομάζεται, μέσω της οποίας πολλοί Εθνικοί γνώρισαν τη θρησκεία των Ιουδαίων και απέκτησαν σεβασμό γι’ αυτήν—μερικοί μάλιστα την ασπάστηκαν.d Από την άλλη μεριά, οι Ιουδαίοι άρχισαν να εξοικειώνονται με τον ελληνικό στοχασμό και μάλιστα μερικοί έγιναν φιλόσοφοι, κάτι που ήταν εντελώς καινούριο για τους Ιουδαίους. Ένα παράδειγμα είναι ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς που έζησε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. και επιχείρησε να εξηγήσει τον Ιουδαϊσμό με όρους της ελληνικής φιλοσοφίας, σαν να εξέφραζαν και ο μεν και η δε τις ίδιες βασικές αλήθειες.

19. Πώς περιέγραψε κάποιος Ιουδαίος συγγραφέας την περίοδο της συγχώνευσης του ελληνικού και του ιουδαϊκού πολιτισμού;

¹⁹ Συνοψίζοντας αυτή την περίοδο αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον ελληνικό και στον ιουδαϊκό πολιτισμό, ο Ιουδαίος συγγραφέας Μαξ Ντιμόντ λέει: «Οι Ιουδαίοι λόγιοι, εξαρτισμένοι με την πλατωνική σκέψη, την αριστοτελική λογική και την ευκλείδια επιστήμη, προσέγγισαν την Τορά με νέα εργαλεία. . . . Πρόσθεσαν στην Ιουδαϊκή αποκάλυψη τον ελληνικό τρόπο σκέψης». Τα γεγονότα που θα λάβαιναν χώρα στην περίοδο της ρωμαϊκής διακυβέρνησης, η οποία προσάρτησε την Ελληνική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια την Ιερουσαλήμ το έτος 63 Π.Κ.Χ., επρόκειτο να προετοιμάσουν το έδαφος για ακόμη πιο σπουδαίες αλλαγές.

Ο Ιουδαϊσμός στην Περίοδο της Ρωμαϊκής Διακυβέρνησης

20. Ποια θρησκευτική κατάσταση επικρατούσε ανάμεσα στους Ιουδαίους τον πρώτο αιώνα Κ.Χ.;

²⁰ Ο Ιουδαϊσμός του πρώτου αιώνα της Κοινής Χρονολογίας βρισκόταν σ’ ένα μοναδικό στάδιο. Ο Μαξ Ντιμόντ αναφέρει ότι ταλαντευόταν ανάμεσα «στον ελληνικό νου και στο ρωμαϊκό σπαθί». Οι προσδοκίες των Ιουδαίων βρίσκονταν σε έξαρση εξαιτίας της πολιτικής καταπίεσης και των ερμηνειών που δίνονταν στις μεσσιανικές προφητείες, ειδικά στις προφητείες του Δανιήλ. Οι Ιουδαίοι είχαν διαιρεθεί σε φατρίες. Οι Φαρισαίοι έδιναν έμφαση σε προφορικούς νόμους (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 221) και όχι στις θυσίες στο ναό. Οι Σαδδουκαίοι τόνιζαν τη σπουδαιότητα του ναού και του ιερατείου. Έπειτα υπήρχαν οι Εσσαίοι, οι Ζηλωτές και οι Ηρωδιανοί. Όλοι τους διαφωνούσαν σε θρησκευτικά και φιλοσοφικά θέματα. Οι Ιουδαίοι ηγέτες ονομάζονταν ραβίνοι (δάσκαλοι), και λόγω της γνώσης του Νόμου την οποία διέθεταν, αυτοί απέκτησαν γόητρο και έγιναν οι καινούριοι πνευματικοί οδηγοί.

21. Ποια γεγονότα επηρέασαν καθοριστικά τους Ιουδαίους στους δυο πρώτους αιώνες Κ.Χ.;

²¹ Οι εσωτερικές και οι εξωτερικές διαιρέσεις, όμως, εξακολούθησαν να υφίστανται μέσα στον Ιουδαϊσμό, ιδίως στη γη του Ισραήλ. Αυτή η κατάσταση κατέληξε σε μια γενική ανταρσία εναντίον της Ρώμης, και το 70 Κ.Χ., τα ρωμαϊκά στρατεύματα πολιόρκησαν την Ιερουσαλήμ, κατέστρεψαν την πόλη, κατέκαψαν το ναό της και σκόρπισαν τους κατοίκους της. Τελικά, απαγορεύτηκε στους Ιουδαίους η είσοδος στην Ιερουσαλήμ. Χωρίς ναό, χωρίς πατρίδα, με το λαό του διεσπαρμένο παντού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Ιουδαϊσμός χρειαζόταν καινούρια θρησκευτική έκφραση, αν ήθελε να επιβιώσει.

22. (α) Πώς επηρέασε τον Ιουδαϊσμό η απώλεια του ναού της Ιερουσαλήμ; (β) Σε ποια μέρη χωρίζουν οι Ιουδαίοι την Αγία Γραφή; (γ) Τι είναι το Ταλμούδ, και πώς εμφανίστηκε;

²² Η καταστροφή του ναού σήμανε την εξαφάνιση των Σαδδουκαίων και ο προφορικός νόμος που είχαν προασπίσει οι Φαρισαίοι έγινε το επίκεντρο μιας καινούριας μορφής Ιουδαϊσμού, του Ραβινικού Ιουδαϊσμού. Η εντατικότερη μελέτη, η προσευχή και τα έργα ευλάβειας αντικατέστησαν τις θυσίες και τα ταξίδια για προσκύνηση στο ναό. Επομένως, οι Ιουδαίοι μπορούσαν να ασκήσουν τη θρησκεία τους οπουδήποτε, οποτεδήποτε και σε οποιαδήποτε πολιτιστικά πλαίσια. Οι ραβίνοι κατέγραψαν αυτόν τον προφορικό νόμο, εκτός του ότι συνέταξαν σχολιολόγια γι’ αυτόν κι έπειτα σχολιολόγια για τα σχολιολόγια, κι όλα αυτά μαζί πήραν το όνομα Ταλμούδ.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 220-221.

23. Τι άρχισε να τονίζεται περισσότερο κάτω από την επιρροή του ελληνικού στοχασμού;

²³ Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτών των ποικίλων επιρροών; Ο Μαξ Ντιμόντ λέει στο βιβλίο του Εβραίοι, Θεός και Ιστορία (Jews, God and History) ότι, αν και το δαυλό της Ιουδαϊκής ιδεολογίας και θρησκείας τον κρατούσαν οι Φαρισαίοι, «εκείνοι που άναψαν αυτόν το δαυλό ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι». Μολονότι μεγάλο μέρος του Ταλμούδ ήταν πολύ νομοτυπικό, οι εξεικονίσεις και οι ερμηνείες του αντανακλούσαν καθαρά την επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, διάφορες ελληνικές θρησκευτικές αντιλήψεις, όπως η αθανασία της ψυχής, διατυπώθηκαν με Ιουδαϊκούς όρους. Πραγματικά, σ’ εκείνη την καινούρια ραβινική εποχή, οι Ιουδαίοι άρχισαν να αποδίδουν μεγάλη τιμή στο Ταλμούδ—που μέχρι τότε είχε καταλήξει να είναι κράμα νομοτυπισμού και ελληνικής φιλοσοφίας—ώσπου στο Μεσαίωνα έφτασαν να τιμούν το Ταλμούδ περισσότερο κι από την ίδια την Αγία Γραφή.

Ο Ιουδαϊσμός στο Μεσαίωνα

24. (α) Ποιες δυο σημαντικές κοινότητες έκαναν την εμφάνισή τους ανάμεσα στους Ιουδαίους κατά το Μεσαίωνα; (β) Πώς επηρέασαν τον Ιουδαϊσμό;

²⁴ Στη διάρκεια του Μεσαίωνα (περίπου από το 500 ως το 1500 Κ.Χ.), έκαναν την εμφάνισή τους δυο ξεχωριστές Ιουδαϊκές κοινότητες—οι Σεφαρδικοί Ιουδαίοι που άκμασαν στην Ισπανία, στην περίοδο της Μουσουλμανικής διακυβέρνησης, και οι Ασκεναζικοί Ιουδαίοι που αναπτύχθηκαν στην Κεντρική και στην Ανατολική Ευρώπη. Και από τη μία και από την άλλη κοινότητα προήλθαν Ραβίνοι λόγιοι των οποίων τα συγγράμματα και οι στοχασμοί αποτελούν τη βάση για την ερμηνευτική της Ιουδαϊκής θρησκείας μέχρι σήμερα. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά από τα έθιμα και από τις θρησκευτικές πράξεις του σύγχρονου Ιουδαϊσμού είχαν ουσιαστικά την αρχή τους στο Μεσαίωνα.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 231.

25. Πώς αντέδρασε τελικά η Καθολική Εκκλησία απέναντι στους Ιουδαίους της Ευρώπης;

²⁵ Το 12ο αιώνα, σημειώθηκε ένα κύμα απελάσεων των Ιουδαίων από διάφορες χώρες. Όπως εξηγεί ο Ισραηλινός συγγραφέας Άμπα Εμπάν στο βιβλίο του Ο Λαός Μου—Η Ιστορία των Εβραίων (My People—The Story of the Jews): «Σε όποια χώρα . . . περιερχόταν κάτω από τη μονόπλευρη επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας, η ιστορία ήταν η ίδια: τρομερός εξευτελισμός, βασανισμοί, σφαγές και απελάσεις». Τελικά, το 1492, η Ισπανία, που βρέθηκε και πάλι κάτω από Καθολική κυριαρχία, ακολούθησε την ίδια τακτική και διέταξε την απέλαση όλων των Ιουδαίων από την επικράτειά της. Έτσι, προς τα τέλη του 15ου αιώνα, οι Ιουδαίοι είχαν απελαθεί απ’ όλη σχεδόν τη Δυτική Ευρώπη και κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη και στις Μεσογειακές χώρες.

26. (α) Τι οδήγησε τους Ιουδαίους στην απογοήτευση; (β) Ποιες σημαντικές παρατάξεις άρχισαν να αναπτύσσονται μεταξύ των Ιουδαίων;

²⁶ Σ’ όλους αυτούς τους αιώνες της καταπίεσης και του διωγμού, εγέρθηκαν ανάμεσα στους Ιουδαίους πολλοί αυτοαποκαλούμενοι Μεσσίες σε διάφορα μέρη του κόσμου, που όλοι τους απέκτησαν κάποιους ακολούθους, άλλος περισσότερους κι άλλος λιγότερους, αλλά δεν έφεραν παρά μόνο απογοήτευση. Προς το 17ο αιώνα, οι Ιουδαίοι χρειάζονταν καινούρια κίνητρα για να αναζωογονηθούν και να βγουν απ’ αυτή τη σκοτεινή περίοδο. Στα μέσα του 18ου αιώνα, παρουσιάστηκε μια απάντηση στην απελπισία την οποία ένιωθε ο ιουδαϊκός λαός. Η απάντηση αυτή ήταν ο Χασιδισμός (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 226), ένα μείγμα μυστικισμού και θρησκευτικής έκστασης τα οποία εκδηλώνονταν στην καθημερινή λατρεία και δραστηριότητα. Σε αντίθεση με το Χασιδισμό, την ίδια περίπου εποχή ο Γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μόζες Μέντελσον πρόβαλε μια άλλη λύση, την οδό της Χασκαλά, δηλαδή της διαφώτισης, η οποία οδήγησε τελικά στο «Σύγχρονο Ιουδαϊσμό», όπως αποκαλείται ιστορικά.

Από τη «Διαφώτιση» στο Σιωνισμό

27. (α) Πώς επηρέασε ο Μόζες Μέντελσον τη στάση των Εβραίων; (β) Γιατί απέρριψαν πολλοί Εβραίοι την ελπίδα για έναν προσωπικό Μεσσία;

²⁷ Σύμφωνα με τον Μόζες Μέντελσον (1729-1786), οι Εβραίοι θα γίνονταν αποδεκτοί αν απαγκιστρώνονταν από τους περιορισμούς του Ταλμούδ και συμμορφώνονταν με το δυτικό πολιτισμό. Στην εποχή του, οι Εθνικοί τον θεωρούσαν ως έναν από τους πιο ευυπόληπτους Εβραίους. Ωστόσο, νέα κύματα βίαιου αντισημιτισμού που ξέσπασαν το 19ο αιώνα, ιδιαίτερα στη «Χριστιανική» Ρωσία, έφεραν απογοήτευση στους οπαδούς αυτής της κίνησης, γι’ αυτό και πολλοί συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην εξεύρεση πολιτικού καταφύγιου για τους Εβραίους. Αυτοί απέρριψαν την ιδέα για έναν προσωπικό Μεσσία που θα οδηγούσε τους Εβραίους πίσω στο Ισραήλ και άρχισαν να κάνουν ενέργειες για την ίδρυση ενός Εβραϊκού Κράτους με άλλα μέσα. Αυτό, λοιπόν, αποτέλεσε την έννοια του Σιωνισμού: «η κοσμική έκφραση του . . . Ιουδαϊκού μεσσιανισμού», όπως το θέτει κάποιος ειδικός.

28. Ποια γεγονότα που έλαβαν χώρα τον 20ό αιώνα επηρέασαν τη στάση των Εβραίων;

²⁸ Η δολοφονία περίπου έξι εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης στο Ολοκαύτωμα που προκάλεσαν οι Ναζιστές (1935-1945) έδωσε στο Σιωνισμό την τελική του ώθηση και συντέλεσε στο να κερδίσει αυτή η κίνηση τη συμπάθεια πολλών ανθρώπων σ’ όλο τον κόσμο. Το σιωνιστικό όνειρο εκπληρώθηκε το 1948 με την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, πράγμα που μας φέρνει στον Ιουδαϊσμό της εποχής μας και μας οδηγεί στην ερώτηση: Τι πιστεύουν σήμερα οι Εβραίοι;

Ο Θεός Είναι Ένας

29. (α) Με απλά λόγια, τι είναι ο σύγχρονος Ιουδαϊσμός; (β) Πώς εκδηλώνεται η ταυτότητα του Ιουδαϊσμού; (γ) Ποιες είναι μερικές Ιουδαϊκές γιορτές και μερικά Ιουδαϊκά έθιμα;

²⁹ Με απλά λόγια, ο Ιουδαϊσμός είναι η θρησκεία ενός λαού. Επομένως, ο προσήλυτος γίνεται μέρος τόσο του ιουδαϊκού λαού όσο και της Ιουδαϊκής θρησκείας. Είναι μια αυστηρά μονοθεϊστική θρησκεία και υποστηρίζει ότι ο Θεός επεμβαίνει στην ανθρώπινη ιστορία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους Ιουδαίους. Η Ιουδαϊκή λατρεία περιλαμβάνει αρκετές ετήσιες γιορτές και διάφορα έθιμα. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 230-231.) Αν και δεν υπάρχουν δοξασίες ή δόγματα που να είναι αποδεκτά απ’ όλους τους Ιουδαίους, η ομολογία του γεγονότος ότι ο Θεός είναι ένας όπως την εκφράζει η Σεμά, μια προσευχή που βασίζεται στο εδάφιο Δευτερονόμιον 6:4, αποτελεί κύριο μέρος της λατρείας που αποδίδεται στις συναγωγές: «ΑΚΟΥΕ, ΙΣΡΑΗΛ· ΚΥΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΣ ΚΥΡΙΟΣ».

30. (α) Ποια αντίληψη έχουν οι Ιουδαίοι για τον Θεό; (β) Πώς συγκρούεται η Ιουδαϊκή άποψη για τον Θεό μ’ αυτήν του Χριστιανικού κόσμου;

³⁰ Αυτή η πίστη σ’ έναν Θεό μεταδόθηκε στη Χριστιανοσύνη και στον Ισλαμισμό. Σύμφωνα με κάποιο ραβίνο, τον Δρ Τζ. Χ. Χερτζ: «Αυτή η κατηγορηματική διακήρυξη του απόλυτου μονοθεϊσμού ισοδυναμούσε με κήρυξη πολέμου εναντίον κάθε είδους πολυθεϊσμού . . . Παρόμοια, η Σεμά αποκλείει την τριάδα του Χριστιανικού δόγματος θεωρώντας την παραβίαση της Ενότητας του Θεού».e Τώρα όμως ας στραφούμε στο θέμα της μεταθανάτιας ζωής κι ας δούμε τι πιστεύουν γι’ αυτό οι Εβραίοι.

Θάνατος, Ψυχή και Ανάσταση

31. (α) Πώς εισχώρησε το δόγμα της αθανασίας της ψυχής στην Ιουδαϊκή διδαχή; (β) Ποιο δίλημμα προκάλεσε η διδασκαλία σχετικά με την αθανασία της ψυχής;

³¹ Μια από τις βασικές δοξασίες του σύγχρονου Ιουδαϊσμού είναι ότι ο άνθρωπος έχει αθάνατη ψυχή που συνεχίζει να ζει μετά το θάνατο του σώματός του. Μήπως όμως προέρχεται αυτή η δοξασία από την Αγία Γραφή; Η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια (Encyclopaedia Judaica) παραδέχεται με ειλικρίνεια: «Προφανώς το δόγμα της αθανασίας της ψυχής εισχώρησε στον Ιουδαϊσμό εξαιτίας της ελληνικής επίδρασης». Ωστόσο, αυτό δημιούργησε ένα δογματικό δίλημμα, όπως δηλώνει η ίδια πηγή: «Βασικά οι δοξασίες της ανάστασης και της αθανασίας της ψυχής δεν συμβιβάζονται μεταξύ τους. Η μια μιλάει για συλλογική ανάσταση στο τέλος των ημερών, δηλαδή για το ότι οι νεκροί που κοιμούνται στη γη θα εγερθούν από τον τάφο, ενώ η άλλη μιλάει για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ψυχή μετά το θάνατο του σώματος». Πώς λύθηκε αυτό το δίλημμα στην Ιουδαϊκή θεολογία; «Προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι, όταν το άτομο πεθαίνει, η ψυχή του εξακολουθεί να ζει σ’ έναν άλλο κόσμο (κάτι που οδήγησε σ’ όλες τις δοξασίες τις σχετικές με τον ουρανό και την κόλαση) ενώ το σώμα του παραμένει στον τάφο περιμένοντας την κατά γράμμα ανάσταση όλων των νεκρών εδώ στη γη».

32. Τι λέει η Αγία Γραφή για τους νεκρούς;

³² Ο λέκτορας Άρθουρ Χέρτζμπεργκ γράφει: «Στην ίδια την [Εβραϊκή] Βίβλο ο στίβος όπου διαδραματίζεται η ζωή του ανθρώπου είναι αυτός ο κόσμος. Δεν υπάρχει δόγμα ουρανού και κόλασης, αλλά μόνο η αυξανόμενη αντίληψη για κάποια τελική ανάσταση των νεκρών που πρόκειται να λάβει χώρα στο τέλος των ημερών». Αυτή είναι μια απλή και ακριβής εξήγηση της Βιβλικής αντίληψης, που λέει ότι «οι νεκροί δεν γνωρίζουν τίποτα . . . Γιατί δεν υπάρχει δράση ή διαλογισμός ή μάθηση ή σοφία στον Σιεόλ [τον κοινό τάφο του ανθρώπινου γένους], όπου πηγαίνεις».—Εκκλησιαστής 9:5, 10, Τανάκ· Δανιήλ 12:1, 2· Ησαΐας 26:19.

33. Πώς θεωρούσαν αρχικά οι Ιουδαίοι το δόγμα της ανάστασης;

³³ Σύμφωνα με την Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια, «στη ραβινική περίοδο το δόγμα της ανάστασης των νεκρών θεωρείται ως ένα από τα πρωταρχικά δόγματα του Ιουδαϊσμού» και «δεν πρέπει να συγχέεται με την πίστη στην . . . αθανασία της ψυχής».f Σήμερα όμως, ενώ όλες οι Ιουδαϊκές παρατάξεις αποδέχονται την αθανασία της ψυχής, δεν συμβαίνει το ίδιο όσον αφορά την ανάσταση των νεκρών.

34. Σε αντίθεση με την άποψη της Αγίας Γραφής, πώς παρουσιάζεται η ψυχή στο Ταλμούδ; Τι σχόλια κάνουν μεταγενέστεροι συγγραφείς;

³⁴ Σε αντίθεση με την Αγία Γραφή, το Ταλμούδ, που είναι επηρεασμένο από τον ελληνισμό, είναι γεμάτο εξηγήσεις, ιστορίες, ακόμα και αφηγήσεις σχετικές με την αθανασία της ψυχής. Μάλιστα, ένα μεταγενέστερο ιουδαϊκό σύγγραμμα μυστικιστικού περιεχομένου, η Καββάλα, προωθεί ακόμα και τη διδασκαλία της μετεμψύχωσης (μετενσάρκωσης των ψυχών), που βασικά είναι αρχαία Ινδουιστική διδασκαλία. (Βλέπε Κεφάλαιο 5.) Σήμερα αυτή η δοξασία είναι γενικά αποδεκτή στο Ισραήλ ως διδασκαλία του Ιουδαϊσμού, ενώ επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στο Χασιδισμό και στη λογοτεχνία του. Για παράδειγμα, ο Μάρτιν Μπάμπερ διηγείται στο βιβλίο του Ιστορίες των Χασιδείμ—Οι Μεταγενέστεροι Δάσκαλοι (Tales of the Hasidim—The Later Masters) ένα περιστατικό σχετικά με την ψυχή, το οποίο προέρχεται από τη σχολή του Ελιμέλεχ, κάποιου ραβίνου του Λίτσενσκ: «Την Ημέρα του Εξιλασμού, όταν ο Ραβίνος Αβραάμ Γεχοσούα απάγγελλε την Αβοντά, την προσευχή που αποτελεί επανάληψη της υπηρεσίας την οποία τελούσε ο αρχιερέας στο Ναό της Ιερουσαλήμ, κι έφτανε στο σημείο: ‘Κι έτσι είπε’, δεν έλεγε ποτέ αυτές τις λέξεις, αλλά έλεγε: ‘Κι έτσι είπα’. Επειδή δεν είχε ξεχάσει τον καιρό που η ψυχή του βρισκόταν στο σώμα ενός αρχιερέα στην Ιερουσαλήμ».

35. (α) Ποια θέση πήρε ο Μεταρρυθμιστικός Ιουδαϊσμός όσον αφορά τη διδασκαλία της αθανασίας της ψυχής; (β) Ποια είναι η ξεκάθαρη διδασκαλία της Αγίας Γραφής αναφορικά με την ψυχή;

³⁵ Ο Μεταρρυθμιστικός Ιουδαϊσμός έχει μάλιστα απορρίψει εντελώς τη δοξασία της ανάστασης. Αφού αφαίρεσαν τη λέξη από τα προσευχητάριά τους, οι Μεταρρυθμιστές αναγνωρίζουν μόνο τη δοξασία της αθανασίας της ψυχής. Πόσο πιο ξεκάθαρη είναι η ιδέα την οποία εκφράζει η Αγία Γραφή στο εδάφιο Γένεσις 2:7: «Και έπλασε Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον από χώματος εκ της γης· και ενεφύσησεν εις τους μυκτήρας αυτού πνοήν ζωής, και έγεινεν ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν». Ο συνδυασμός του σώματος και του πνεύματος, ή αλλιώς της δύναμης της ζωής, αποτελεί μια ‘ψυχή ζώσα’.g (Γένεσις 2:7· 7:22· Ψαλμός 146:4) Με αντίστροφο συλλογισμό, όταν ο αμαρτωλός άνθρωπος πεθαίνει, πεθαίνει και η ψυχή του. (Ιεζεκιήλ 18:4, 20) Έτσι, όταν ο άνθρωπος πεθαίνει, παύει να έχει συνειδητή ύπαρξη. Η δύναμη της ζωής του επιστρέφει στον Θεό, ο οποίος του την έδωσε. (Εκκλησιαστής 3:19· 9:5, 10, Τανάκ· 12:7) Η αληθινή ελπίδα για τους νεκρούς, όπως τη διδάσκει η Αγία Γραφή, είναι η ανάσταση—στην εβραϊκή: τεχιγιάθ χαμμεθίμ, δηλαδή «αναβίωση των νεκρών».

36, 37. Τι πίστευαν για τη μελλοντική ζωή διάφοροι πιστοί Εβραίοι των Βιβλικών χρόνων;

³⁶ Μολονότι αυτό το συμπέρασμα μπορεί να ξαφνιάσει ακόμα και πολλούς Εβραίους, η ανάσταση υπήρξε η πραγματική ελπίδα των λάτρεων του αληθινού Θεού επί χιλιάδες χρόνια. Πριν από 3.500 χρόνια περίπου, ο πιστός Ιώβ που υπέφερε πολλά παθήματα μίλησε για ένα μελλοντικό καιρό κατά τον οποίο ο Θεός επρόκειτο να τον αναστήσει από τον Σιεόλ, δηλαδή τον τάφο. (Ιώβ 14:14, 15) Και ο προφήτης Δανιήλ, επίσης, έλαβε τη διαβεβαίωση ότι θα ανασταινόταν «εις το τέλος των ημερών».—Δανιήλ 12:2, 13.

³⁷ Δεν υπάρχει καμιά βάση στις Γραφές για να ισχυριστεί κανείς ότι εκείνοι οι πιστοί Εβραίοι πίστευαν πως είχαν αθάνατη ψυχή, η οποία θα συνέχιζε να ζει σ’ έναν άλλο κόσμο. Είναι ολοφάνερο ότι είχαν επαρκείς λόγους για να πιστεύουν ότι ο Υπέρτατος Κύριος, που αριθμεί και ελέγχει τα άστρα του σύμπαντος, θα τους θυμόταν κι αυτούς στον καιρό της ανάστασης. Είχαν μείνει πιστοί σ’ εκείνον και στο όνομά του. Κι εκείνος με τη σειρά του θα έμενε πιστός σ’ αυτούς.—Ψαλμός 18:25· 147:4· Ησαΐας 25:7, 8· 40:25, 26.

Ο Ιουδαϊσμός και το Όνομα του Θεού

38. (α) Τι συνέβηκε στη διάρκεια των αιώνων όσον αφορά τη χρήση του ονόματος του Θεού; (β) Σε τι βασίζεται το όνομα του Θεού;

³⁸ Ο Ιουδαϊσμός διδάσκει ότι, αν και το όνομα του Θεού υπάρχει σε γραπτή μορφή, είναι πάρα πολύ ιερό και γι’ αυτό δεν πρέπει να προφέρεται.h Το αποτέλεσμα αυτής της τάσης ήταν να χαθεί η σωστή προφορά στη διάρκεια των περασμένων 2.000 χρόνων. Ωστόσο, οι Ιουδαίοι δεν διακρατούσαν ανέκαθεν αυτή τη θέση. Πριν από 3.500 χρόνια περίπου, ο Θεός είπε τα εξής στον Μωυσή: «Έτσι θα μιλήσεις στους Ισραηλίτες: Ο ΚΥΡΙΟΣ [στην εβραϊκή: יהוה, ΓΧΒΧ], ο Θεός των πατέρων σας, ο Θεός του Αβραάμ, ο Θεός του Ισαάκ και ο Θεός του Ιακώβ, με έστειλε προς εσάς: Αυτό θα είναι το όνομά Μου για πάντα· αυτή η ονομασία Μου για όλη την αιωνιότητα». (Έξοδος 3:15, Τανάκ· Ψαλμός 135:13) Ποιο ήταν αυτό το όνομα, αυτή η ονομασία; Η υποσημείωση στο Τανάκ λέει: «Το όνομα ΓΧΒΧ (που διαβάζεται κατά παράδοση Αδονάι «ο ΚΥΡΙΟΣ») συνδέεται εδώ με τη ρίζα χαγιάχ, που σημαίνει ‘είμαι’». Έτσι, εδώ έχουμε το άγιο όνομα του Θεού, το Τετραγράμματο, τα τέσσερα εβραϊκά σύμφωνα ΓΧΒΧ (Γιαχβέ), το οποίο έγινε τελικά γνωστό στη διάρκεια των αιώνων ως ΙΕΧΩΒΑ.

39. (α) Γιατί είναι σημαντικό το θείο όνομα; (β) Γιατί σταμάτησαν οι Εβραίοι να προφέρουν το θείο όνομα;

³⁹ Σ’ όλη την ιστορία, οι Ιουδαίοι έριχναν μεγάλη βαρύτητα στο προσωπικό όνομα του Θεού, μολονότι η έμφαση που δίνεται σήμερα στη χρήση του έχει αλλάξει ριζικά σε σύγκριση με ό,τι συνέβαινε στους αρχαίους καιρούς. Όπως δηλώνει ο Δρ Α. Κόεν στο Ταλμούδ του Κάθε Ανθρώπου (Everyman’s Talmud): «Ιδιαίτερη ευλάβεια δειχνόταν στο ‘χαρακτηριστικό Όνομα’ (Σεμ Χαμεφοράς) του Θεού, δηλαδή στο τετραγράμματο ΓΧΒΧ, το οποίο ο Ίδιος είχε αποκαλύψει στο λαό Ισραήλ». Το θείο όνομα αποτελούσε αντικείμενο ευλάβειας επειδή αντιπροσώπευε και χαρακτήριζε το πρόσωπο του Θεού. Εξάλλου, ο Θεός ήταν εκείνος που γνωστοποίησε το όνομά του και είπε στους λάτρεις του να το χρησιμοποιούν. Αυτό τονίζεται από το γεγονός ότι το όνομα εμφανίζεται στην Εβραϊκή Αγία Γραφή 6.828 φορές. Παρ’ όλα αυτά, οι ευσεβείς Εβραίοι πιστεύουν ότι είναι εκδήλωση ασέβειας το να προφέρουν το προσωπικό όνομα του Θεού.i

40. Τι έχουν δηλώσει ορισμένοι επιφανείς Εβραίοι όσον αφορά τη χρήση του θείου ονόματος;

⁴⁰ Αναφορικά με το αρχαίο ραβινικό (όχι Βιβλικό) μέτρο που απαγόρευε την προφορά του ονόματος, ο Α. Μάρμορσταϊν, κάποιος ραβίνος, έγραψε στο βιβλίο του Το Παλαιό Ραβινικό Δόγμα Σχετικά με τον Θεό (The Old Rabbinic Doctrine of God): «Κάποτε αυτή η απαγόρευση [της χρήσης του θείου ονόματος] ήταν τελείως άγνωστη για τους Ιουδαίους . . . Ούτε στην Αίγυπτο, αλλά ούτε και στη Βαβυλωνία γνώριζαν ή τηρούσαν οι Ιουδαίοι κάποιο νόμο που να απαγόρευε τη χρήση του ονόματος του Θεού, του Τετραγράμματου, στις καθημερινές συνομιλίες και στους χαιρετισμούς. Όμως, από τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ. ως τον τρίτο αιώνα Κ.Χ., υπήρχε αυτή η απαγόρευση και τηρούνταν ως ένα σημείο». Όχι μόνο επιτρεπόταν η χρήση του ονόματος σε παλιότερους καιρούς, αλλά όπως λέει ο Δρ Κόεν: «Κάποτε ενθαρρυνόταν η άφοβη και ελεύθερη χρήση του Ονόματος, ακόμα κι από τους λαϊκούς . . . Έχει υποστηριχτεί ότι αυτή η σύσταση βασιζόταν στην επιθυμία να ξεχωρίζουν οι Ισραηλίτες από τους [μη Ιουδαίους]».

41. Σύμφωνα με κάποιο ραβίνο, στην επίδραση ποιων πραγμάτων οφείλεται η απαγόρευση της χρήσης του θείου ονόματος;

⁴¹ Τι επέφερε λοιπόν την απαγόρευση της χρήσης του θείου ονόματος; Ο Δρ Μάρμορσταϊν απαντάει: «Η εναντίωση προς τη θρησκεία των Ιουδαίων, που προκαλούνταν από την ελληνιστική επίδραση, καθώς και η αποστασία των ιερέων και των ευγενών εισήγαγε και καθιέρωσε τον κανόνα σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν να προφέρεται το Τετραγράμματο στο Ιερό [στο ναό της Ιερουσαλήμ]». Από υπερβάλλοντα ζήλο μη τυχόν λάβουν το θείο όνομα «επί ματαίω», αυτοί εξαφάνισαν εντελώς τη χρήση του από τον προφορικό λόγο, υπονομεύοντας και μειώνοντας έτσι την ταυτότητα του αληθινού Θεού. Κάτω από τη συνδυασμένη πίεση της θρησκευτικής εναντίωσης και της αποστασίας, το θείο όνομα περιέπεσε σε αχρηστία ανάμεσα στους Ιουδαίους.

42. Τι δείχνει το κείμενο της Αγίας Γραφής όσον αφορά τη χρήση του θείου ονόματος;

⁴² Όπως, όμως, δηλώνει ο Δρ Κόεν: «Στους Βιβλικούς χρόνους δεν φαίνεται να υπήρχαν ενδοιασμοί όσον αφορά τη χρήση [του θείου ονόματος] στην καθημερινή ομιλία». Ο πατριάρχης Αβραάμ «επεκαλέσθη το όνομα του Κυρίου». (Γένεσις 12:8) Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς των Εβραϊκών Γραφών χρησιμοποίησαν ελεύθερα, αλλά με σεβασμό, αυτό το όνομα μέχρι και τον Μαλαχία, που έγραψε το βιβλίο του τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.—Ρουθ 1:8, 9, 17.

43. (α) Τι είναι ολοφάνερο σχετικά με τη χρήση του θείου ονόματος από μέρους των Ιουδαίων; (β) Ποια ήταν μια έμμεση συνέπεια του ότι οι Ιουδαίοι σταμάτησαν να χρησιμοποιούν το θείο όνομα;

⁴³ Είναι ολοφάνερο ότι οι αρχαίοι Εβραίοι και χρησιμοποιούσαν και πρόφεραν το θείο όνομα. Ο Μάρμορσταϊν παραδέχεται τα εξής για την αλλαγή στάσης που επήλθε αργότερα: «Σε αυτή την εποχή, στο πρώτο μισό του τρίτου αιώνα [Π.Κ.Χ.], παρατηρείται μια μεγάλη αλλαγή σχετικά με τη χρήση του ονόματος του Θεού, η οποία επέφερε πολλές αλλαγές στη θεολογική και φιλοσοφική παράδοση του Ιουδαϊσμού και της οποίας την επίδραση την αντιλαμβανόμαστε μέχρι σήμερα». Μια από τις συνέπειες που προέκυψαν από την απώλεια του ονόματος ήταν ότι η αντίληψη για έναν ανώνυμο Θεό συνέβαλε στη δημιουργία θεολογικού χάους, μέσα στο οποίο ήταν πιο εύκολο να αναπτυχθεί το τριαδικό δόγμα του Χριστιανικού κόσμου.j—Έξοδος 15:1-3.

44. Ποιες είναι μερικές άλλες συνέπειες που προκύπτουν από την εξαφάνιση του ονόματος του Θεού;

⁴⁴ Με το να αρνείται κάποιος να χρησιμοποιεί το θείο όνομα υποβιβάζει τη λατρεία του αληθινού Θεού. Όπως είπε κάποιος σχολιαστής: «Δυστυχώς, όταν αναφερόμαστε στον Θεό αποκαλώντας τον ‘Κύριο’, αυτή η λέξη, μολονότι είναι ακριβής, είναι ψυχρή και άχρωμη . . . Όταν κάποιος μεταφράζει τη λέξη ΓΧΒΧ ή Αδονάι με τη φράση ‘ο Κύριος’, πρέπει να θυμάται ότι προσδίδει σε πολλές περικοπές της Παλαιάς Διαθήκης μια αφηρημένη, τυπικιστική και απόμακρη έννοια, που δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το πρωτότυπο κείμενο». (Η Γνώση για τον Θεό στον Αρχαίο Ισραήλ [The Knowledge of God in Ancient Israel]) Πόσο λυπηρό είναι που βλέπουμε να λείπει το μεγαλειώδες και σπουδαίο όνομα Γιαχβέ, ή Ιεχωβά, από πολλές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής, ενώ εμφανίζεται ξεκάθαρα χιλιάδες φορές στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο!—Ησαΐας 43:10-12.

Μήπως οι Εβραίοι Περιμένουν Ακόμη τον Μεσσία;

45. Σε ποιες Βιβλικές περικοπές βασίζεται η πίστη στον Μεσσία;

⁴⁵ Υπάρχουν πολλές προφητείες στις Εβραϊκές Γραφές από τις οποίες άντλησαν οι Εβραίοι τη μεσσιανική ελπίδα τους, πριν από 2.000 και πλέον χρόνια. Τα εδάφια 2 Σαμουήλ 7:11-16, έδειξαν ότι ο Μεσσίας θα ερχόταν από τη γενεαλογική γραμμή του Δαβίδ. Τα εδάφια Ησαΐας 11:1-10 προφήτεψαν ότι αυτός θα έφερνε δικαιοσύνη και ειρήνη σ’ όλη την ανθρωπότητα. Τα εδάφια Δανιήλ 9:24-27 παρουσίασαν τη χρονολογία της εμφάνισης του Μεσσία και της ‘εκκοπής’ του μέσω θανάτου.

46, 47. (α) Τι είδους Μεσσία προσδοκούσαν οι Ιουδαίοι που ζούσαν κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία; (β) Ποια αλλαγή παρατηρήθηκε στις βλέψεις των Εβραίων όσον αφορά τον Μεσσία;

⁴⁶ Όπως εξηγεί η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια, τον πρώτο αιώνα οι μεσσιανικές προσδοκίες βρίσκονταν σε έξαρση. Υπήρχε η προσδοκία ότι ο Μεσσίας θα ήταν «ένας απόγονος του Δαβίδ προικισμένος με πολλά χαρίσματα, τον οποίο, όπως πίστευαν οι Ιουδαίοι της ρωμαϊκής περιόδου, θα έστελνε ο Θεός για να σπάσει το ζυγό των ειδωλολατρών και να βασιλεύσει στο αποκαταστημένο βασίλειο του Ισραήλ». Ωστόσο, ο πολεμιστής Μεσσίας που προσδοκούσαν οι Ιουδαίοι δεν επρόκειτο να εμφανιστεί.

⁴⁷ Όπως, όμως, παρατηρεί Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, η μεσσιανική ελπίδα ήταν ζωτική επειδή κράτησε ενωμένο τον ιουδαϊκό λαό στα τόσα δεινά που πέρασε: «Χωρίς αμφιβολία, ο Ιουδαϊσμός οφείλει την επιβίωσή του, σε σημαντικό βαθμό, στην ακλόνητη πίστη την οποία έθεσε στη μεσσιανική υπόσχεση και προοπτική». Όταν όμως ήρθε στο προσκήνιο ο σύγχρονος Ιουδαϊσμός μεταξύ του 18ου και του 19ου αιώνα, πολλοί Εβραίοι έπαψαν να περιμένουν παθητικά τον Μεσσία. Τελικά, εξαιτίας του Ολοκαυτώματος που προκάλεσαν οι Ναζιστές, πολλοί έχασαν την υπομονή και την ελπίδα τους. Άρχισαν να πιστεύουν ότι το μεσσιανικό άγγελμα τους ζημίωνε, κι έτσι του έδωσαν καινούρια ερμηνεία λέγοντας ότι αναφέρεται απλώς σε μια νέα περίοδο ευημερίας και ειρήνης. Από τότε κι έπειτα, αν και υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις, δεν μπορεί να λεχθεί ότι οι Εβραίοι στο σύνολό τους περιμένουν τον ερχομό ενός προσωπικού Μεσσία.

48. Ποια ερωτήματα μπορούν λογικά να εγερθούν σχετικά με τον Ιουδαϊσμό;

⁴⁸ Αυτή η αλλαγή προς μια μη μεσσιανική θρησκεία προκαλεί σοβαρά ερωτήματα. Μήπως οι Ιουδαίοι έκαναν λάθος επί τόσες χιλιάδες χρόνια που πίστευαν ότι ο Μεσσίας επρόκειτο να είναι ένα συγκεκριμένο άτομο; Ποια μορφή του Ιουδαϊσμού θα βοηθήσει τον άνθρωπο στην αναζήτησή του για να βρει τον Θεό; Μήπως ο αρχαίος Ιουδαϊσμός, με τα διακοσμητικά στοιχεία που δανείστηκε από την ελληνική φιλοσοφία; Ή μήπως κάποια από τις μη μεσσιανικές μορφές του Ιουδαϊσμού που αναπτύχθηκαν τα περασμένα 200 χρόνια; Ή μήπως υπάρχει κάποιο άλλο μονοπάτι που διατηρεί με πιστότητα και ακρίβεια τη μεσσιανική ελπίδα;

49. Ποια πρόσκληση απευθύνεται στους ειλικρινείς Εβραίους;

⁴⁹ Έχοντας υπόψη αυτά τα ερωτήματα, προτείνουμε στους ειλικρινείς Εβραίους να επανεξετάσουν το θέμα του Μεσσία, ερευνώντας τους ισχυρισμούς που προβάλλονται σε σχέση με τον Ιησού από τη Ναζαρέτ, όχι όπως τον έχει παραστήσει ο Χριστιανικός κόσμος, αλλά όπως τον παρουσιάζουν οι Εβραίοι συγγραφείς των Ελληνικών Γραφών. Η διαφορά είναι μεγάλη. Οι θρησκείες του Χριστιανικού κόσμου έχουν συμβάλει στην απόρριψη του Ιησού από μέρους των Εβραίων με το τριαδικό τους δόγμα, το οποίο είναι απαράδεκτο για όποιον Εβραίο πιστεύει ειλικρινά την αγνή διδασκαλία που λέει ότι «ΚΥΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΣ ΚΥΡΙΟΣ». (Δευτερονόμιον 6:4) Γι’ αυτό, λοιπόν, σας προσκαλούμε να διαβάσετε με ευρύτητα αντίληψης το επόμενο κεφάλαιο, ώστε να γνωρίσετε ποιος ήταν ο Ιησούς των Ελληνικών Γραφών.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 217]

Οι Σεφαρδικοί και οι Ασκεναζικοί Ιουδαίοι σχημάτισαν δυο κοινότητες

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 211]

Δέκα Εντολές για τη Λατρεία και τη Διαγωγή

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ακούσει για τις Δέκα Εντολές, αλλά λίγοι τις έχουν διαβάσει ποτέ. Γι’ αυτό λοιπόν, παραθέτουμε εδώ το μεγαλύτερο τμήμα του κειμένου των Δέκα Εντολών.

▪ «Μη έχης άλλους θεούς πλην εμού.

▪ »Μη κάμης εις σεαυτόν είδωλον, μηδέ ομοίωμά τινος, όσα είναι εν τω ουρανώ άνω, ή όσα εν τη γη κάτω, ή όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης· μη προσκυνήσης αυτά μηδέ λατρεύσης αυτά . . . [Εκείνη την εποχή, το 1513 Π.Κ.Χ., αυτή η εντολή ήταν μοναδική στο είδος της, λόγω του ότι απέρριπτε την ειδωλολατρία.]

▪ »Μη λάβης το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω [Δεν πρέπει να πάρεις ψεύτικο όρκο στο όνομα του ΚΥΡΙΟΥ (στην εβραϊκή: יהוה) του Θεού σου . . . , Τανάκ]

▪ »Ενθυμού την ημέραν του σαββάτου, δια να αγιάζης αυτήν· . . . ευλόγησε Κύριος την ημέραν του σαββάτου και ηγίασεν αυτήν.

▪ »Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου . . .

▪ »Μη φονεύσης.

▪ »Μη μοιχεύσης.

▪ »Μη κλέψης.

▪ »Μη ψευδομαρτυρήσης κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή.

▪ »Μη επιθυμήσης την οικίαν του πλησίον σου· . . . την γυναίκα . . . τον δούλον . . . την δούλην . . . μηδέ τον βουν αυτού, μηδέ τον όνον αυτού, μηδέ παν ό,τι είναι του πλησίον σου».—Έξοδος 20:3-17.

Μολονότι μόνο οι τέσσερις πρώτες εντολές αφορούσαν άμεσα τη θρησκευτική πίστη και λατρεία, οι άλλες εντολές καταδείκνυαν πόσο συνδέεται η ορθή διαγωγή με την κατάλληλη σχέση ανάμεσα στο άτομο και στον Δημιουργό.

[Εικόνα]

Παρότι είχαν λάβει ένα μοναδικό νόμο από τον Θεό, οι Ισραηλίτες μιμήθηκαν τη λατρεία του μόσχου στην οποία επιδίδονταν οι ειδωλολάτρες γείτονές τους (Χρυσός μόσχος, Βύβλος)

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 220, 221]

Τα Ιερά Συγγράμματα των Εβραίων

Τα ιερά συγγράμματα των Εβραίων άρχισαν με το «Τανάκ». Το όνομα «Τανάκ» βγαίνει από τα τρία μέρη στα οποία χωρίζεται η Ιουδαϊκή Γραφή στην εβραϊκή γλώσσα: Τορά (Νόμος), Νεβιείμ (Προφήτες) και Κεθουβείμ (Συγγράμματα), παίρνοντας το πρώτο γράμμα κάθε τμήματος και σχηματίζοντας τη λέξη ΤαΝάΚ. Αυτά τα βιβλία γράφτηκαν στην εβραϊκή και στην αραμαϊκή γλώσσα, από το 16ο αιώνα ως τον 5ο αιώνα Π.Κ.Χ.

Οι Ιουδαίοι πιστεύουν ότι έχουν διαφορές και διαβαθμίσεις ως προς τη θεοπνευστία τους. Γι’ αυτό, τα κατατάσσουν σύμφωνα με την ακόλουθη σειρά σπουδαιότητας:

Τορά—τα πέντε βιβλία του Μωυσή, η Πεντάτευχος όπως λέγεται αλλιώς, ο Νόμος, που αποτελείται από τα βιβλία Γένεσις, Έξοδος, Λευιτικόν, Αριθμοί και Δευτερονόμιον. Ωστόσο, ο όρος μπορεί επίσης να εφαρμοστεί σε ολόκληρη την Ιουδαϊκή Αγία Γραφή, καθώς και στον προφορικό νόμο και στο Ταλμούδ (βλέπε την επόμενη σελίδα).

Νεβιείμ—οι Προφήτες, που περιλαμβάνουν τα βιβλία από τον Ιησού του Ναυή μέχρι και τους μεγάλους προφήτες—τον Ησαΐα, τον Ιερεμία και τον Ιεζεκιήλ—κι έπειτα τους 12 «μικρούς» προφήτες, από τον Ωσηέ ως τον Μαλαχία.

Κεθουβείμ—τα Συγγράμματα, που απαρτίζονται από τα ποιητικά έργα Ψαλμοί, Παροιμίαι, Ιώβ, Άσμα Ασμάτων και Θρήνοι. Επιπλέον περιλαμβάνουν τα βιβλία Ρουθ, Εκκλησιαστής, Εσθήρ, Δανιήλ, Έσδρας, Νεεμίας και Πρώτο και Δεύτερο Χρονικών.

Το Ταλμούδ

Οι Εθνικοί έχουν την άποψη ότι το «Τανάκ», δηλαδή η Ιουδαϊκή Αγία Γραφή, είναι το πιο σπουδαίο ιουδαϊκό σύγγραμμα. Ωστόσο, η άποψη των Εβραίων είναι διαφορετική. Πολλοί Εβραίοι θα συμφωνούσαν με το σχόλιο που έκανε ένας ραβίνος, ο Αντίν Στάινσαλτς: «Αν η Αγία Γραφή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του Ιουδαϊσμού, τότε το Ταλμούδ είναι ο κεντρικός του στύλος, που υψώνεται από τα θεμέλια και στηρίζει ολόκληρο το πνευματικό και νοητικό αυτό οικοδόμημα . . . Κανένα άλλο έργο δεν άσκησε ανάλογη επίδραση στη θεωρία και στην πράξη της Ιουδαϊκής ζωής». (Το Πραγματικό Ταλμούδ [The Essential Talmud]) Τι είναι, λοιπόν, το Ταλμούδ;

Οι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι δεν πιστεύουν ότι ο Θεός έδωσε στον Μωυσή μόνο το γραπτό νόμο, δηλαδή την Τορά, στο Όρος Σινά, αλλά και ότι ο Θεός του αποκάλυψε συγκεκριμένα σημεία που εξηγούσαν τον τρόπο με τον οποίο θα εφάρμοζε αυτόν το Νόμο και τα οποία έπρεπε να διαβιβαστούν από στόμα σε στόμα. Αυτός ονομάστηκε προφορικός νόμος. Έτσι, το Ταλμούδ είναι η γραπτή περίληψη εκείνου του προφορικού νόμου μαζί με μεταγενέστερα σχόλια και ερμηνείες, όπως τα συνέταξαν διάφοροι ραβίνοι που έζησαν από το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. μέχρι το Μεσαίωνα.

Το Ταλμούδ χωρίζεται συνήθως σε δυο βασικά τμήματα:

Το Μισνά: Μια συλλογή από σχόλια, που αποτελούν συμπλήρωμα του Νόμου των Γραφών και βασίζονται στις ερμηνείες ορισμένων ραβίνων που λέγονται Ταναΐμ (δάσκαλοι). Καταγράφτηκε στα τέλη του δεύτερου και στις αρχές του τρίτου αιώνα Κ.Χ.

Η Γκεμαρά (αρχικά ονομαζόταν Ταλμούδ): Μια συλλογή από σχόλια που αναφέρονται στο Μισνά και που έγιναν από ραβίνους μεταγενέστερης περιόδου (τρίτο με έκτο αιώνα Κ.Χ.).

Εκτός από αυτά τα δυο βασικά μέρη, το Ταλμούδ μπορεί επίσης να περιλαμβάνει σχόλια γύρω από την Γκεμαρά, τα οποία έκαναν ραβίνοι του Μεσαίωνα. Εξέχοντες ανάμεσα σε αυτούς τους ραβίνους ήταν ο Ρασί (Σολομών μπεν Ισαάκ, 1040-1105), ο οποίος έκανε πολύ πιο κατανοητή τη δύσκολη γλώσσα του Ταλμούδ, και ο Ραμπάμ (Μωυσής μπεν Μαϊμόν, περισσότερο γνωστός ως Μαϊμονίδης, 1135-1204), ο οποίος αναδιοργάνωσε το Ταλμούδ παρουσιάζοντας μια συνοπτική έκδοση («Μισνέ Τορά») και καθιστώντας το προσιτό σε όλους τους Ιουδαίους.

[Εικόνες]

Κάτω, αρχαία Τορά από το λεγόμενο Τάφο της Εσθήρ, στο Ιράν· δεξιά, ύμνος στην εβραϊκή και στη γίντις, ο οποίος βασίζεται σε Γραφικά εδάφια

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 226, 227]

Ιουδαϊσμός—Μια Πολυφωνική Θρησκεία

Υπάρχουν ορισμένες βασικές διαφορές ανάμεσα στις παρατάξεις του Ιουδαϊσμού. Κατά παράδοση, ο Ιουδαϊσμός δίνει έμφαση στην τήρηση των θρησκευτικών υποχρεώσεων. Οι αντιλογίες γύρω από τέτοιου είδους θέματα, και όχι γύρω από δοξασίες, προκάλεσαν σοβαρή ένταση μεταξύ των Ιουδαίων και οδήγησαν στο σχηματισμό τριών βασικών διαιρέσεων μέσα στον Ιουδαϊσμό.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ—Αυτός όχι μόνο δέχεται το εβραϊκό «Τανάκ» ως θεόπνευστο σύγγραμμα, αλλά πιστεύει επίσης ότι ο Μωυσής έλαβε από τον Θεό τον προφορικό νόμο στο Όρος Σινά τότε ακριβώς που έλαβε και το γραπτό Νόμο. Οι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι τηρούν με σχολαστικότητα τις εντολές και των δύο νόμων. Πιστεύουν ότι ο Μεσσίας δεν έχει έρθει ακόμη και ότι, όταν γίνει αυτό, θα εγκαινιάσει μια χρυσή εποχή για το Ισραήλ. Εξαιτίας της διάστασης απόψεων μέσα στις τάξεις των Ορθοδόξων, έχουν εμφανιστεί διάφορες παρατάξεις. Μια από αυτές είναι ο Χασιδισμός.

Χασιδείμ (που σημαίνει «οι ευσεβείς»)—Αυτοί θεωρούνται υπερβολικά ορθόδοξοι. Έχουν ιδρυτή τους τον Ισραήλ μπεν Ελιέζερ, ευρύτερα γνωστό ως Μπά‘αλ Σεμ Τοβ («Δάσκαλο του Καλού Ονόματος»), που έζησε στα μέσα του 18ου αιώνα στην Ανατολική Ευρώπη, και ακολουθούν μια διδαχή που τονίζει την αξία της μουσικής και του χορού, πράγματα που οδηγούν σε μυστικιστική χαρά. Πολλές από τις διδασκαλίες τους, όπως η μετενσάρκωση, βασίζονται στα μυστικιστικά βιβλία του Ιουδαϊσμού που ονομάζονται Καββάλα. Σήμερα, οι ηγέτες τους καλούνται ρεβές (αντίστοιχο των «ραβίνων» στη γλώσσα γίντις), ή αλλιώς τζαντίκιμ, και αυτοί θεωρούνται από τους ακολούθους τους ως πάρα πολύ δίκαιοι ή άγιοι άνθρωποι.

Χασιδείμ υπάρχουν σήμερα κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ισραήλ. Φορούν ένα χαρακτηριστικό είδος ανατολικοευρωπαϊκού ενδύματος του 18ου και 19ου αιώνα, κυρίως μαύρο, το οποίο τους κάνει να ξεχωρίζουν πολύ εύκολα, ιδίως στις σύγχρονες πόλεις. Σήμερα, είναι χωρισμένοι σε αιρέσεις που ακολουθούν διάφορους επιφανείς ρεβές. Μια πολύ δραστήρια ομάδα είναι οι Λουμπαβίτσερς, οι οποίοι ασκούν έντονο προσηλυτισμό μεταξύ των Ιουδαίων. Μερικές ομάδες πιστεύουν ότι μόνο ο Μεσσίας έχει το δικαίωμα να επανιδρύσει το Ισραήλ ανασυγκροτώντας το ιουδαϊκό έθνος, και γι’ αυτό δεν αποδέχονται το πολιτικό Κράτος του Ισραήλ.

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ (που είναι γνωστός και με τα ονόματα «Φιλελεύθερος» και «Προοδευτικός»)—Αυτή η κίνηση ξεκίνησε στη Δυτική Ευρώπη, προς τις αρχές του 19ου αιώνα. Βασίζεται στις απόψεις του Μόζες Μέντελσον, ενός Εβραίου διανοούμενου του 18ου αιώνα ο οποίος πίστευε ότι οι Εβραίοι έπρεπε να αφομοιώνουν το δυτικό πολιτισμό και όχι να διαχωρίζουν τη θέση τους από τους Εθνικούς. Οι οπαδοί του Μεταρρυθμιστικού Ιουδαϊσμού δεν δέχονται ότι η Τορά αποτελεί αλήθεια αποκαλυμμένη από τον Θεό. Θεωρούν ξεπερασμένους τους Ιουδαϊκούς νόμους που αφορούν το διαιτολόγιο, την καθαριότητα και την ενδυμασία. Πιστεύουν σε αυτό που αποκαλούν «Μεσσιανική εποχή Παγκόσμιας αδελφοσύνης». Στα πρόσφατα χρόνια έχουν μεταβάλει τις θέσεις τους, προσεγγίζοντας περισσότερο τον παραδοσιακό Ιουδαϊσμό.

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ—Αυτός είχε το ξεκίνημά του στη Γερμανία το 1845 ως παρακλάδι του Μεταρρυθμιστικού Ιουδαϊσμού, ο οποίος, σύμφωνα με την άποψη ορισμένων, είχε απορρίψει πάρα πολλές παραδοσιακές συνήθειες του Ιουδαϊσμού. Ο Συντηρητικός Ιουδαϊσμός δεν δέχεται ότι ο Μωυσής έλαβε από τον Θεό τον προφορικό νόμο, αλλά υποστηρίζει ότι οι ραβίνοι ήταν εκείνοι που επινόησαν την προφορική Τορά, επιδιώκοντας να προσαρμόσουν τον Ιουδαϊσμό σε μια καινούρια εποχή. Οι Συντηρητικοί Ιουδαίοι συμμορφώνονται με τα ηθικά εντάλματα της Αγίας Γραφής και με το ραβινικό νόμο, εφόσον αυτά «ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις της Ιουδαϊκής ζωής». (Το Βιβλίο της Ιουδαϊκής Γνώσης [The Book of Jewish Knowledge]) Χρησιμοποιούν εβραϊκή και αγγλική γλώσσα στις λειτουργίες τους και τηρούν αυστηρούς διαιτητικούς νόμους (κασρούθ). Στη διάρκεια της λατρείας επιτρέπεται να κάθονται άντρες και γυναίκες μαζί, κάτι που δεν επιτρέπεται στον Ορθόδοξο Ιουδαϊσμό.

[Εικόνες]

Αριστερά, Εβραίοι στο Τείχος των Δακρύων στην Ιερουσαλήμ, και πάνω, ένας Εβραίος καθώς προσεύχεται με φόντο την Ιερουσαλήμ

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 230, 231]

Μερικές Σημαντικές Γιορτές και Έθιμα

Οι περισσότερες γιορτές του Ιουδαϊσμού βασίζονται στην Αγία Γραφή και, γενικά, είτε είναι εποχιακές γιορτές που σχετίζονται με τη συγκομιδή διάφορων προϊόντων είτε αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα.

▪ Σάββατο—Η έβδομη μέρα της ιουδαϊκής εβδομάδας (από τη δύση της Παρασκευής ως τη δύση του Σαββάτου) θεωρείται ότι καθαγιάζει την εβδομάδα και η ειδική τήρηση αυτής της μέρας αποτελεί ουσιώδες μέρος της λατρείας. Οι Εβραίοι πηγαίνουν στη συναγωγή όπου διαβάζεται η Τορά και γίνονται προσευχές.—Έξοδος 20:8-11.

▪ Γιομ Κιπούρ—Ημέρα του Εξιλασμού, επίσημη γιορτή που χαρακτηρίζεται από νηστεία και αυτοεξέταση. Αποτελεί το κορύφωμα των Δέκα Ημερών Μετάνοιας, πρώτη από τις οποίες είναι η Ρος Χασανά, η Πρωτοχρονιά των Εβραίων, η οποία πέφτει το Σεπτέμβριο σύμφωνα με το ιουδαϊκό πολιτικό ημερολόγιο.—Λευιτικόν 16:29-31· 23:26-32.

▪ Σουκότ (πάνω, δεξιά)—Γιορτή της Σκηνοπηγίας ή των Σκηνών ή της Συγκομιδής. Γιορτάζει το θερισμό και το τέλος του κύριου τμήματος του γεωργικού έτους. Πέφτει τον Οκτώβριο.—Λευιτικόν 23:34-43· Αριθμοί 29:12-38· Δευτερονόμιον 16:13-15.

▪ Χανουκά—Γιορτή της Αφιέρωσης. Μια δημοφιλής γιορτή που τηρείται το Δεκέμβριο στη μνήμη της ανάκτησης της ιουδαϊκής ανεξαρτησίας από την ελληνοσυριακή κατοχή, καθώς και της επαναφιέρωσης του ναού της Ιερουσαλήμ που συνέβηκε το Δεκέμβριο του 165 Π.Κ.Χ., επιτεύγματα τα οποία έγιναν στην περίοδο των Μακκαβαίων. Ιδιαίτερο γνώρισμά της αποτελεί συνήθως το άναμμα κεριών επί οχτώ μέρες.

▪ Φουρείμ—Γιορτή των Κλήρων. Διεξάγεται τέλη Φεβρουαρίου ή αρχές Μαρτίου, στη μνήμη της απελευθέρωσης των Ιουδαίων από τα χέρια του Αμάν και από τη γενοκτονική του σκευωρία, τότε που οι Ιουδαίοι βρίσκονταν στην Περσία τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.—Εσθήρ 9:20-28.

▪ Πεσάχ—Γιορτή του Πάσχα. Καθιερώθηκε στη μνήμη της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από την αιχμαλωσία στην Αίγυπτο (1513 Π.Κ.Χ.). Είναι η μεγαλύτερη και παλιότερη ιουδαϊκή γιορτή. Διεξάγεται στις 14 Νισάν (ιουδαϊκό ημερολόγιο), που πέφτει συνήθως τέλη Μαρτίου ή αρχές Απριλίου. Η κάθε οικογένεια Εβραίων συγκεντρώνεται για να φάνε όλοι μαζί το πασχαλινό δείπνο, που λέγεται Σεντέρ. Στις επόμενες εφτά μέρες, δεν μπορούν να φάνε τίποτα που να περιέχει προζύμι. Αυτή η περίοδος ονομάζεται Γιορτή των Αζύμων (Ματσόθ).—Έξοδος 12:14-20, 24-27.

Μερικά Ιουδαϊκά Έθιμα

▪ Περιτομή—Για τα αγόρια των Ιουδαίων, είναι μια σημαντική τελετή που διεξάγεται όταν τα μωρά γίνουν οχτώ ημερών. Συχνά ονομάζεται Διαθήκη του Αβραάμ, εφόσον η περιτομή ήταν το σημάδι της διαθήκης την οποία σύναψε ο Θεός μαζί μ’ εκείνον. Και οι άντρες επίσης που προσηλυτίζονται στον Ιουδαϊσμό πρέπει να περιτέμνονται.—Γένεσις 17:9-14.

▪ Μπαρ Μιτζβά (κάτω)—Άλλη μια απαραίτητη τελετουργία του Ιουδαϊσμού, που σημαίνει κατά γράμμα «γιος της εντολής», «όρος που υποδηλώνει τόσο τη θρησκευτική και νομική ωρίμανση όσο και την περίσταση κατά την οποία εκπληρώνεται επίσημα αυτή η κατάσταση, όταν τα αγόρια φτάνουν στην ηλικία των 13 χρονών και μιας μέρας». Αυτό το έθιμο δεν εμφανίστηκε στον Ιουδαϊσμό παρά μόνο από το 15ο αιώνα Κ.Χ. και μετά.—Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια.

▪ Μεζουζάχ (πάνω)—Συνήθως είναι εύκολο να ξεχωρίσει κανείς ποια είναι τα σπίτια των Εβραίων βλέποντας στα δεξιά της πόρτας, καθώς μπαίνει στο σπίτι, το μεζουζάχ, δηλαδή μια θήκη που περιέχει ένα ρόλο. Στην ουσία, το μεζουζάχ είναι μια μικρή περγαμηνή πάνω στην οποία είναι χαραγμένα τα λόγια των εδαφίων Δευτερονόμιον 6:4-9 και 11:13-21. Αυτή η περγαμηνή τυλίγεται και μπαίνει μέσα σε μια μικρή θήκη. Έπειτα η θήκη στερεώνεται στην πόρτα του κάθε δωματίου που χρησιμοποιείται για κατοίκηση.

▪ Γιαρμουλκέ (αντρικό κάλυμμα για το κεφάλι)—Σύμφωνα με την Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια: «Οι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι . . . θεωρούν ότι η κάλυψη του κεφαλιού, μέσα κι έξω από τη συναγωγή, είναι ένδειξη υποταγής στην Ιουδαϊκή παράδοση». Η κάλυψη του κεφαλιού στη διάρκεια της λατρείας δεν αναφέρεται πουθενά στο Τανάκ, γι’ αυτό το Ταλμούδ αναφέρει ότι αυτό το έθιμο είναι προαιρετικό. Οι Χασιδικές Ιουδαίες ή φορούν συνεχώς κάλυμμα στο κεφάλι τους ή ξυρίζουν το κεφάλι τους και φορούν περούκα.

[Εικόνα στη σελίδα 206]

Ο Άβραμ (Αβραάμ), ο προπάτορας των Ιουδαίων, λάτρευε τον Ιεχωβά Θεό σχεδόν πριν από 4.000 χρόνια

[Εικόνα στη σελίδα 208]

Το άστρο του Δαβίδ—ένα μη Γραφικό σύμβολο του Ισραήλ και του Ιουδαϊσμού

[Εικόνα στη σελίδα 215]

Ιουδαίος γραμματέας που αντιγράφει εβραϊκό κείμενο

[Εικόνα στη σελίδα 222]

Οικογένεια Χασιδικών Ιουδαίων, καθώς γιορτάζει το Σάββατο

[Εικόνα στη σελίδα 233]

Εβραίοι ευσεβείς που φορούν στο χέρι και στο μέτωπο φυλακτήρια, δηλαδή θήκες που περιέχουν ρόλους με προσευχές

Κεφάλαιο 10

Χριστιανοσύνη—Ήταν ο Ιησούς η Οδός προς τον Θεό;

Μέχρι στιγμής, με εξαίρεση το κεφάλαιο για τον Ιουδαϊσμό, έχουμε εξετάσει ορισμένες μεγάλες θρησκείες που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη μυθολογία. Τώρα θα εξετάσουμε άλλη μια θρησκεία που ισχυρίζεται ότι φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στον Θεό—τη Χριστιανοσύνη. Σε ποια βάση στηρίζεται η Χριστιανοσύνη—σε μύθους ή σε ιστορικά γεγονότα;

1. (α) Γιατί η ιστορία του Χριστιανικού κόσμου κάνει μερικούς ανθρώπους να έχουν σοβαρές αμφιβολίες όσον αφορά τη Χριστιανοσύνη; (β) Ποια διάκριση κάνουμε ανάμεσα στους όρους Χριστιανικός κόσμος και Χριστιανοσύνη;

Η ΙΣΤΟΡΙΑ του Χριστιανικού κόσμου,a στιγματισμένη από πολέμους, ιεροεξεταστικά δικαστήρια, σταυροφορίες και θρησκευτική υποκρισία, δεν έχει εξυπηρετήσει το σκοπό της Χριστιανοσύνης. Οι ευσεβείς Μουσουλμάνοι καθώς και άλλοι άνθρωποι προβάλλουν την ηθική διαφθορά και κατάπτωση του δυτικού, «Χριστιανικού» κόσμου ως μια αιτία για την οποία απορρίπτουν τη Χριστιανοσύνη. Πράγματι, τα δήθεν Χριστιανικά έθνη έχουν χάσει το ηθικό τους πηδάλιο κι έχουν ναυαγήσει προσκρούοντας στους υφάλους της απιστίας, της απληστίας και της φιληδονίας.

2, 3. (α) Ποια αντίθεση διαπιστώνουμε στη διαγωγή των πρώτων Χριστιανών και στη διαγωγή των ανθρώπων του σύγχρονου Χριστιανικού κόσμου; (β) Ποιες είναι μερικές ερωτήσεις που θα λάβουν απάντηση;

² Το γεγονός ότι τα πρότυπα της αρχικής Χριστιανοσύνης διέφεραν από τα ανεκτικά ήθη και έθιμα της εποχής μας το βεβαιώνει η καθηγήτρια Ιλέιν Πέιτζελς, στο βιβλίο της Ο Αδάμ, η Εύα και το Φίδι (Adam, Eve, and the Serpent), όπου δηλώνει: «Πολλοί Χριστιανοί των πρώτων τεσσάρων αιώνων καυχιόνταν για τις σεξουαλικές αναστολές τους· απαρνούνταν την πολυγαμία, πολλές φορές ακόμη και το διαζύγιο, που το επέτρεπε η Ιουδαϊκή παράδοση· και αποκήρυτταν τις εξωγαμιαίες σεξουαλικές πράξεις τις οποίες αποδέχονταν γενικά οι ειδωλολάτρες σύγχρονοί τους, πράξεις που περιλάμβαναν την πορνεία και την ομοφυλοφιλία».

³ Επομένως είναι σωστό να ρωτήσουμε: Αντανακλά πραγματικά η ιστορία του Χριστιανικού κόσμου και η τωρινή ηθική του κατάσταση τις διδασκαλίες του Ιησού Χριστού; Τι είδους άνθρωπος ήταν ο Ιησούς; Συνέβαλε στο να έρθουν οι άνθρωποι πιο κοντά στον Θεό; Ήταν αυτός ο υποσχεμένος Μεσσίας των Εβραϊκών προφητειών; Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θα εξετάσουμε σ’ αυτό το κεφάλαιο.

Ιησούς—Ποια Στοιχεία Πιστοποιούσαν την Ταυτότητά Του;

4. Στη μελέτη που διεξάγουμε, ποια εμφανή διαφορά έχουμε παρατηρήσει ανάμεσα στη Χριστιανοσύνη και τις ρίζες της από τη μια μεριά, και στις μεγάλες θρησκείες του κόσμου από την άλλη;

⁴ Σε άλλα κεφάλαια είδαμε πόσο σπουδαίο ρόλο έχει παίξει η μυθολογία σχεδόν σ’ όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Εντούτοις, όταν εξετάσαμε τις ρίζες του Ιουδαϊσμού στο προηγούμενο κεφάλαιο, δεν ξεκινήσαμε με ένα μύθο, αλλά με μια ιστορικά εξακριβωμένη πραγματικότητα, τον Αβραάμ, τους προγόνους και τους απογόνους του. Στην περίπτωση της Χριστιανοσύνης και του ιδρυτή της, του Ιησού, ξεκινάμε και πάλι, όχι με μύθους, αλλά με ένα ιστορικό πρόσωπο.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 237.

5. (α) Ποια είναι τρία από τα αποδεικτικά στοιχεία που κατείχε ο Ιησούς τα οποία πιστοποιούσαν ότι αυτός ήταν το υποσχεμένο «σπέρμα» του Αβραάμ; (β) Ποιοι έγραψαν τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές;

⁵ Το πρώτο εδάφιο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, που είναι γενικά γνωστές με την ονομασία Καινή Διαθήκη (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 241), δηλώνει: «Βίβλος της γενεαλογίας του Ιησού Χριστού, υιού του Δαβίδ, υιού του Αβραάμ». (Ματθαίος 1:1) Μήπως είναι αυτή η δήλωση ένας επιπόλαιος ισχυρισμός που προβάλλει ο Ματθαίος, πρώην Ιουδαίος φοροσυλλέκτης και στενός μαθητής και βιογράφος του Ιησού; Όχι. Τα επόμενα 15 εδάφια εκθέτουν λεπτομερώς τη γενεαλογική γραμμή των απογόνων του Αβραάμ μέχρι τον Ιακώβ, ο οποίος «εγέννησε τον Ιωσήφ τον άνδρα της Μαρίας, εξ ης εγεννήθη Ιησούς ο λεγόμενος Χριστός». Συνεπώς, ο Ιησούς ήταν πράγματι απόγονος του Αβραάμ, του Ιούδα και του Δαβίδ, κι έτσι κατείχε τρία από τα αποδεικτικά στοιχεία που πιστοποιούσαν την ταυτότητα του προειπωμένου «σπέρματος», όπως αναφέρεται στο εδάφιο Γένεσις 3:15, και του σπέρματος του Αβραάμ.—Γένεσις 22:18· 49:10· 1 Χρονικών 17:11.

6, 7. Γιατί είχε σημασία ο τόπος της γέννησης του Ιησού;

⁶ Ένα ακόμη αποδεικτικό στοιχείο που πιστοποιούσε την ταυτότητα του Μεσσιανικού Σπέρματος επρόκειτο να είναι ο τόπος της γέννησής του. Πού γεννήθηκε ο Ιησούς; Ο Ματθαίος μάς λέει ότι «εγεννήθη ο Ιησούς εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας επί των ημερών Ηρώδου του βασιλέως». (Ματθαίος 2:1) Η αφήγηση του γιατρού Λουκά επιβεβαιώνει αυτό το γεγονός, λέγοντάς μας τα εξής σχετικά με το μελλοντικό θετό πατέρα του Ιησού: «Ανέβη δε και Ιωσήφ από της Γαλιλαίας εκ της πόλεως Ναζαρέτ εις την Ιουδαίαν εις την πόλιν του Δαβίδ, ήτις καλείται Βηθλεέμ, επειδή αυτός ήτο εκ του οίκου και της πατριάς του Δαβίδ, δια να απογραφή μετά της Μαριάμ της ηρραβωνισμένης μ’ αυτόν εις γυναίκα, ήτις ήτο έγκυος».—Λουκάς 2:4, 5.

⁷ Γιατί έπρεπε να γεννηθεί ο Ιησούς στη Βηθλεέμ και όχι στη Ναζαρέτ ή σε κάποια άλλη πόλη; Επειδή υπήρχε μια προφητεία που λέχθηκε τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. από τον Εβραίο προφήτη Μιχαία: «Και συ, Βηθλεέμ Εφραθά, η μικρά ώστε να ήσαι μεταξύ των χιλιάδων του Ιούδα, εκ σου θέλει εξέλθει εις εμέ ανήρ δια να ήναι ηγούμενος εν τω Ισραήλ· του οποίου αι έξοδοι είναι απ’ αρχής, από ημερών αιώνος». (Μιχαίας 5:2) Έτσι, με τον τόπο της γέννησής του, ο Ιησούς κατείχε άλλο ένα αποδεικτικό στοιχείο που πιστοποιούσε ότι ήταν το υποσχεμένο Σπέρμα και ο υποσχεμένος Μεσσίας.—Ιωάννης 7:42.

8. Ποιες είναι μερικές από τις προφητείες που εκπλήρωσε ο Ιησούς;

⁸ Στην πραγματικότητα, ο Ιησούς εκπλήρωσε πολύ περισσότερες προφητείες των Εβραϊκών Γραφών, αποδεικνύοντας έτσι ότι διέθετε όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που πιστοποιούσαν ότι αυτός ήταν ο υποσχεμένος Μεσσίας. Μπορείτε να δείτε μερικές απ’ αυτές στην Αγία Γραφή. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 245.)b Τώρα όμως, ας εξετάσουμε με συντομία το άγγελμα και τη διακονία του Ιησού.

Η Ζωή του Ιησού Δείχνει την Οδό

9. (α) Πώς άρχισε ο Ιησούς τη δημόσια διακονία του; (β) Πώς γνωρίζουμε ότι ο Ιησούς είχε την επιδοκιμασία του Θεού;

⁹ Η αφήγηση της Αγίας Γραφής μάς λέει ότι ο Ιησούς ανατράφηκε ως ένας κανονικός νεαρός Ιουδαίος της εποχής του, πηγαίνοντας στην τοπική συναγωγή και στο ναό της Ιερουσαλήμ. (Λουκάς 2:41-52) Όταν έγινε 30 χρονών, άρχισε τη δημόσια διακονία του. Πρώτα πήγε στον εξάδελφό του τον Ιωάννη, που βάφτιζε Ιουδαίους στον ποταμό Ιορδάνη σε ένδειξη της μετανοίας τους. Η αφήγηση του Λουκά μάς λέει τα εξής: ‘Αφού δε εβαπτίσθη πας ο λαός, βαπτισθέντος και του Ιησού και προσευχομένου, ηνοίχθη ο ουρανός και κατέβη το πνεύμα το άγιον εν σωματική μορφή ως περιστερά επ’ αυτόν, και έγεινε φωνή εκ του ουρανού, λέγουσα· Συ είσαι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις σε ευηρεστήθην [εσένα επιδοκίμασα, ΜΝΚ]’.—Λουκάς 3:21-23· Ιωάννης 1:32-34.

10, 11. (α) Ποια ήταν μερικά χαρακτηριστικά των μεθόδων κηρύγματος και διδασκαλίας του Ιησού; (β) Πώς έδειξε ο Ιησούς τη σπουδαιότητα του ονόματος του Πατέρα του;

¹⁰ Στον κατάλληλο καιρό ο Ιησούς ανέλαβε τη διακονία του ως ο χρισμένος Γιος του Θεού. Περιόδευσε όλη τη Γαλιλαία και την Ιουδαία κηρύττοντας το άγγελμα της Βασιλείας του Θεού και κάνοντας θαύματα, όπως το να θεραπεύει τους ασθενείς. Δεν δεχόταν αμοιβή και δεν ζητούσε πλούτη ούτε επιδίωκε την αυτοπροβολή του. Μάλιστα, είπε ότι υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία στο να δίνει κάποιος παρά στο να λαβαίνει. Επίσης δίδαξε τους μαθητές του πώς να κηρύττουν.—Ματθαίος 8:20· 10:7-13· Πράξεις 20:35.

¹¹ Αναλύοντας το άγγελμα του Ιησού και τις μεθόδους που χρησιμοποίησε, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο δικό του ύφος και στο ύφος πολλών κηρύκων του Χριστιανικού κόσμου. Αυτός δεν παρέσυρε τα πλήθη με ψευτοσυναισθηματισμούς και με την τακτική του εκφοβισμού, χρησιμοποιώντας τη δοξασία της πύρινης κόλασης. Αντίθετα, ο Ιησούς χρησιμοποιούσε την απλή λογική καθώς και παραβολές από την καθημερινή ζωή, ώστε να αγγίξει την καρδιά και το νου. Ένα έξοχο παράδειγμα της διδαχής και των μεθόδων του αποτελεί η φημισμένη Επί του Όρους Ομιλία του. Σ’ αυτή την ομιλία περιλαμβάνεται η υποδειγματική προσευχή του Ιησού, στην οποία δείχνει καθαρά τι πρέπει να έχει προτεραιότητα για ένα Χριστιανό, βάζοντας στην πρώτη θέση τον αγιασμό του ονόματος του Θεού. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 258-259.)—Ματθαίος 5:1–7:29· 13:3-53· Λουκάς 6:17-49.

12. (α) Πώς εκδήλωνε ο Ιησούς αγάπη στη διδασκαλία και στις πράξεις του; (β) Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν εκδηλωνόταν αληθινά η Χριστιανική αγάπη;

¹² Στις σχέσεις του με τους ακολούθους του και γενικά με τον κόσμο, ο Ιησούς εκδήλωνε αγάπη και συμπόνια. (Μάρκος 6:30-34) Καθώς κήρυττε το άγγελμα της Βασιλείας του Θεού, εκδήλωνε ο ίδιος προσωπικά τις ιδιότητες της αγάπης και της ταπεινοφροσύνης. Γι’ αυτό, στις τελευταίες ώρες της ζωής του μπορούσε να πει στους μαθητές του: «Εντολήν καινήν σας δίδω, Να αγαπάτε αλλήλους, καθώς εγώ σας ηγάπησα και σεις να αγαπάτε αλλήλους. Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε μαθηταί μου, εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους». (Ιωάννης 13:34, 35) Επομένως, η ουσία της Χριστιανοσύνης όπως εκδηλώνεται στην πράξη είναι η αυτοθυσιαστική αγάπη που βασίζεται σε αρχές. (Ματθαίος 22:37-40) Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι ο Χριστιανός πρέπει να αγαπάει ακόμη και τους εχθρούς του, αν και μπορεί να μισεί τα πονηρά τους έργα. (Λουκάς 6:27-31) Για σκεφτείτε το λίγο αυτό. Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν ο καθένας εκδήλωνε πραγματικά τέτοιου είδους αγάπη!—Ρωμαίους 12:17-21· 13:8-10.

13. Με ποιον τρόπο διέφερε η διδασκαλία του Ιησού από εκείνη του Κομφούκιου, του Λάο-τσε και του Βούδα;

¹³ Ωστόσο, οι διδασκαλίες του Ιησού δεν ήταν απλώς και μόνο ηθικολογίες ή φιλοσοφίες, όπως εκείνες του Κομφούκιου ή του Λάο-τσε. Ακόμη, ο Ιησούς δεν δίδαξε, όπως ο Βούδας, ότι ο άνθρωπος μπορεί με δικές του προσπάθειες να αποκτήσει τη σωτηρία του χρησιμοποιώντας το μονοπάτι της γνώσης και της φώτισης. Αντίθετα, έδειξε ότι η πηγή της σωτηρίας είναι ο Θεός, λέγοντας: «Διότι τόσον ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε έδωκε τον Υιόν αυτού τον μονογενή, δια να μη απολεσθή πας ο πιστεύων εις αυτόν, αλλά να έχη ζωήν αιώνιον. Επειδή δεν απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού εις τον κόσμον δια να κρίνη τον κόσμον, αλλά δια να σωθή ο κόσμος δι’ αυτού».—Ιωάννης 3:16, 17.

14. Γιατί μπορούσε ο Ιησούς να πει: «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή»;

¹⁴ Εκδηλώνοντας με τα λόγια και τα έργα του την αγάπη του Πατέρα του, ο Ιησούς έφερε τους ανθρώπους πιο κοντά στον Θεό. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο μπορούσε να πει: «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή· ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα, ειμή δι’ εμού. . . . Όστις είδεν εμέ είδε τον Πατέρα· και πώς συ λέγεις, Δείξον εις ημάς τον Πατέρα; Δεν πιστεύεις ότι εγώ είμαι εν τω Πατρί [σε ενότητα με τον Πατέρα, ΜΝΚ] και ο Πατήρ είναι εν εμοί [σε ενότητα μ’ εμένα, ΜΝΚ]; τους λόγους, τους οποίους εγώ λαλώ προς υμάς, απ’ εμαυτού δεν λαλώ· αλλ’ ο Πατήρ ο μένων εν εμοί [σε ενότητα μ’ εμένα, ΜΝΚ] αυτός εκτελεί τα έργα. . . . Ηκούσατε ότι εγώ σας είπον, Υπάγω και έρχομαι προς εσάς. Εάν με ηγαπάτε, ηθέλετε χαρή ότι είπον, υπάγω προς τον Πατέρα· διότι ο Πατήρ μου είναι μεγαλήτερός μου». (Ιωάννης 14:6-28) Ναι, ο Ιησούς ήταν «η οδός και η αλήθεια και η ζωή», επειδή οδηγούσε εκείνους τους Ιουδαίους πίσω στον Πατέρα του, τον αληθινό Θεό τους, τον Ιεχωβά. Έτσι λοιπόν, με τον Ιησού η αναζήτηση του ανθρώπου για τον Θεό ξαφνικά έλαβε ώθηση, επειδή ο Θεός, με την υπέρτατη αγάπη που τον χαρακτήριζε, έστειλε στη γη τον Ιησού ως φάρο του φωτός και της αλήθειας για να οδηγήσει τους ανθρώπους στον Πατέρα.—Ιωάννης 1:9-14· 6:44· 8:31, 32.

15. (α) Τι πρέπει να κάνουμε για να βρούμε τον Θεό; (β) Τι αποδείξεις για την αγάπη του Θεού υπάρχουν εδώ στη γη;

¹⁵ Με βάση τη διακονία και το παράδειγμα του Ιησού, ο ιεραπόστολος Παύλος μπορούσε αργότερα να πει στους Έλληνες στην Αθήνα: «Και [ο Θεός] έκαμεν εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων, δια να κατοικώσιν εφ’ όλου του προσώπου της γης, και διώρισε τους προδιατεταγμένους καιρούς και τα οροθέσια της κατοικίας αυτών, δια να ζητώσι τον Κύριον, ίσως δυνηθώσι να ψηλαφήσωσιν αυτόν και να εύρωσιν, αν και δεν είναι μακράν από ενός εκάστου ημών. Διότι εν αυτώ ζώμεν και κινούμεθα και υπάρχομεν». (Πράξεις 17:26-28) Ναι, ο άνθρωπος μπορεί να βρει τον Θεό, αν είναι πρόθυμος να κάνει προσπάθειες για να τον αναζητήσει. (Ματθαίος 7:7, 8) Ο Θεός έχει φανερώσει τον εαυτό του και την αγάπη του με το να προμηθεύσει τη γη που συντηρεί μια φαινομενικά ατέλειωτη ποικιλία ζωής. Αυτός εφοδιάζει όλους τους ανθρώπους με τα αναγκαία, είτε είναι δίκαιοι είτε άδικοι. Έχει επίσης προμηθεύσει στους ανθρώπους το γραπτό του Λόγο, την Αγία Γραφή, κι έστειλε τον Γιο του για να προσφερθεί ως απολυτρωτική θυσία.c Επιπλέον, ο Θεός έχει προμηθεύσει τη βοήθεια που χρειάζονται οι άνθρωποι για να βρουν την οδό που οδηγεί σε Αυτόν.—Ματθαίος 5:43-45· Πράξεις 14:16, 17· Ρωμαίους 3:23-26.

16, 17. Πώς πρέπει να εκδηλώνεται η αληθινή Χριστιανική αγάπη;

¹⁶ Φυσικά, η Χριστιανική αγάπη πρέπει να εκδηλώνεται όχι μόνο με λόγια, αλλά πρωτίστως με έργα. Γι’ αυτόν το λόγο ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Η αγάπη μακροθυμεί, αγαθοποιεί, η αγάπη δεν φθονεί, η αγάπη δεν αυθαδιάζει, δεν επαίρεται, δεν ασχημονεί, δεν ζητεί τα εαυτής, δεν παροξύνεται, δεν διαλογίζεται το κακόν, δεν χαίρει εις την αδικίαν, συγχαίρει δε εις την αλήθειαν· πάντα ανέχεται, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει».—1 Κορινθίους 13:4-8.

¹⁷ Επίσης ο Ιησούς έδειξε καθαρά πόσο σημαντικό είναι να διακηρύττει κανείς τη Βασιλεία των ουρανών—τη διακυβέρνηση του Θεού πάνω στο υποτακτικό ανθρώπινο γένος.—Ματθαίος 10:7· Μάρκος 13:10.

Ο Κάθε Χριστιανός Πρέπει να Είναι Ευαγγελιστής

18. (α) Τι τονίστηκε στην Επί του Όρους Ομιλία του Ιησού; (β) Ποια ευθύνη έχει ο κάθε Χριστιανός; (γ) Πώς προετοίμασε ο Ιησούς τους μαθητές του για τη διακονία τους, και ποιο άγγελμα έπρεπε να κηρύξουν;

¹⁸ Στην Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς τόνισε στα πλήθη την ευθύνη που είχαν να διαφωτίσουν και άλλα άτομα με τα λόγια και τις πράξεις τους. Αυτός είπε: «Σεις είσθε το φως του κόσμου· πόλις κειμένη επάνω όρους δεν δύναται να κρυφθή· ουδέ ανάπτουσι λύχνον και θέτουσιν αυτόν υπό τον μόδιον, αλλ’ επί τον λυχνοστάτην, και φέγγει εις πάντας τους εν τη οικία. Ούτως ας λάμψη το φως σας έμπροσθεν των ανθρώπων, δια να ίδωσι τα καλά σας έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα σας τον εν τοις ουρανοίς». (Ματθαίος 5:14-16) Ο Ιησούς εκπαίδευσε τους μαθητές του ώστε να γνωρίζουν πώς να κηρύττουν και να διδάσκουν, καθώς θα περιόδευαν ως διάκονοι. Και ποιο θα ήταν το άγγελμά τους; Αυτό που κήρυξε και ο ίδιος ο Ιησούς, δηλαδή η Βασιλεία του Θεού, η οποία επρόκειτο να κυβερνήσει τη γη με δικαιοσύνη. Όπως εξήγησε ο Ιησούς σε μια περίπτωση: «Και εις τας άλλας πόλεις πρέπει να ευαγγελίσω την βασιλείαν του Θεού· επειδή εις τούτο είμαι απεσταλμένος». (Λουκάς 4:43· 8:1· 10:1-12) Είπε επίσης ότι μέρος του σημείου που θα προσδιόριζε τις έσχατες ημέρες θα ήταν ότι «θέλει κηρυχθή τούτο το ευαγγέλιον της βασιλείας εν όλη τη οικουμένη προς μαρτυρίαν εις πάντα τα έθνη, και τότε θέλει ελθεί το τέλος».—Ματθαίος 24:3-14.

19, 20. (α) Γιατί η αληθινή Χριστιανοσύνη υπήρξε ανέκαθεν μια δραστήρια θρησκεία που επιδιδόταν στο κήρυγμα; (β) Ποια βασικά ερωτήματα χρειάζονται τώρα απάντηση;

¹⁹ Το 33 Κ.Χ., πριν αναληφθεί τελικά στον ουρανό, ο αναστημένος Ιησούς έδωσε στους μαθητές του τις εξής οδηγίες: ‘Εδόθη εις εμέ πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί γης. Πορευθέντες λοιπόν μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του αγίου πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς να φυλάττωσι πάντα όσα παρήγγειλα εις εσάς· και ιδού, εγώ είμαι μεθ’ υμών πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος’. (Ματθαίος 28:18-20) Γι’ αυτό και η Χριστιανοσύνη υπήρξε, από την αρχή της ακόμη, μια δραστήρια, προσηλυτιστική θρησκεία η οποία προκάλεσε την οργή και το φθόνο των ανθρώπων που ακολουθούσαν τις κυρίαρχες θρησκείες της εποχής, τις θρησκείες της Ελλάδας και της Ρώμης που βασίζονταν στη μυθολογία. Ο διωγμός που υπέστη ο Παύλος στην Έφεσο καταδείκνυε καθαρά αυτό το γεγονός.—Πράξεις 19:23-41.

²⁰ Τώρα τίθενται τα ερωτήματα: Τι είχε να πει για τους νεκρούς το άγγελμα της Βασιλείας του Θεού; Ποια ελπίδα κήρυξε ο Χριστός για τους νεκρούς; Μήπως πρόσφερε στις «αθάνατες ψυχές» των οπαδών του σωτηρία από κάποια «πύρινη κόλαση»; Ή μήπως πρόσφερε κάτι άλλο;—Ματθαίος 4:17.

Η Ελπίδα της Αιώνιας Ζωής

21, 22. (α) Με τι παρομοίασε ο Ιησούς την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο νεκρός Λάζαρος, και γιατί; (β) Ποια ελπίδα έτρεφε η Μάρθα για το νεκρό αδελφό της;

²¹ Ο καλύτερος τρόπος για να αποκτήσουμε ενόραση για την ελπίδα που κήρυξε ο Ιησούς είναι ίσως να δούμε τι είπε και έκανε όταν πέθανε ο φίλος του Λάζαρος. Ποια άποψη είχε ο Ιησούς γι’ αυτόν το θάνατο; Καθώς ξεκινούσε για να πάει στο σπίτι του Λάζαρου, ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Λάζαρος ο φίλος ημών εκοιμήθη· αλλά υπάγω δια να εξυπνήσω αυτόν». (Ιωάννης 11:11) Ο Ιησούς παρομοίασε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο νεκρός Λάζαρος με τον ύπνο. Όταν κοιμόμαστε βαθιά, δεν συνειδητοποιούμε τίποτα, πράγμα που συμφωνεί με την εβραϊκή έκφραση η οποία βρίσκεται στο εδάφιο Εκκλησιαστής 9:5: «Διότι οι ζώντες γνωρίζουσιν ότι θέλουσιν αποθάνει· αλλ’ οι νεκροί δεν γνωρίζουσιν ουδέν».

²² Αν και ο Λάζαρος είχε πεθάνει πριν από τέσσερις μέρες, παρατηρούμε ότι ο Ιησούς δεν είπε τίποτα απολύτως για το αν η ψυχή του Λάζαρου ήταν στον ουρανό, στην κόλαση ή στο καθαρτήριο! Όταν ο Ιησούς έφτασε στη Βηθανία και η Μάρθα, η αδελφή του Λάζαρου, βγήκε για να τον προϋπαντήσει, αυτός της είπε: «Ο αδελφός σου θέλει αναστηθή». Ποια ήταν η απάντησή της; Μήπως είπε ότι εκείνος βρισκόταν ήδη στον ουρανό; Η Μάρθα απάντησε: «Εξεύρω ότι θέλει αναστηθή εν τη αναστάσει εν τη εσχάτη ημέρα». Αυτό δείχνει καθαρά ότι η ελπίδα που είχαν οι Ιουδαίοι εκείνη την εποχή ήταν η ανάσταση, η επαναφορά στη ζωή εδώ πάνω στη γη.—Ιωάννης 11:23, 24, 38, 39.

23. Ποιο θαύμα έκανε ο Ιησούς, και ποια επίδραση είχε αυτό στους παρατηρητές;

²³ Ο Ιησούς αποκρίθηκε: «Εγώ είμαι η ανάστασις και η ζωή. Ο πιστεύων εις εμέ, και αν αποθάνη, θέλει ζήσει· και πας όστις ζη και πιστεύει εις εμέ δεν θέλει αποθάνει εις τον αιώνα. Πιστεύεις τούτο;» (Ιωάννης 11:25, 26) Για να αποδείξει αυτά που έλεγε, ο Ιησούς πήγε στη σπηλιά όπου είχε ταφεί ο Λάζαρος, τον κάλεσε κι εκείνος βγήκε ζωντανός μπροστά στα μάτια των αδελφών του, της Μαρίας και της Μάρθας, και των γειτόνων. Η αφήγηση συνεχίζει: «Πολλοί λοιπόν εκ των Ιουδαίων, οίτινες είχον ελθεί εις την Μαρίαν και είδον όσα έκαμεν ο Ιησούς, επίστευσαν εις αυτόν. . . . Εμαρτύρει λοιπόν ο όχλος, ο ων μετ’ αυτού ότε εφώναξε τον Λάζαρον εκ του μνημείου και ανέστησεν αυτόν εκ νεκρών». (Ιωάννης 11:45· 12:17) Εκείνοι είχαν δει το θαύμα προσωπικά, γι’ αυτό και πίστεψαν και πιστοποίησαν την αληθινότητά του. Οι θρησκευτικοί ενάντιοι του Ιησού θα πρέπει κι αυτοί να πίστεψαν το γεγονός, επειδή το ιστορικό μάς λέει ότι οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι συνωμότησαν για να σκοτώσουν τον Ιησού, «διότι ούτος ο άνθρωπος πολλά θαύματα κάμνει».—Ιωάννης 11:30-53.

24. (α) Πού ήταν ο Λάζαρος επί τέσσερις μέρες; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για την αθανασία;

²⁴ Πού είχε πάει ο Λάζαρος τις τέσσερις μέρες που ήταν νεκρός; Πουθενά. Δεν είχε συνειδητότητα και κοιμόταν στον τάφο περιμένοντας την ανάσταση. Ο Ιησούς τον ευλόγησε ανασταίνοντάς τον από τους νεκρούς με θαυματουργικό τρόπο. Σύμφωνα όμως με την αφήγηση του Ιωάννη, ο Λάζαρος δεν είπε τίποτα για το αν πήγε στον ουρανό, στην κόλαση ή στο καθαρτήριο εκείνες τις τέσσερις μέρες. Γιατί; Απλούστατα επειδή δεν είχε αθάνατη ψυχή η οποία να μπορούσε να μεταβεί σ’ αυτά τα μέρη.d—Ιώβ 36:14· Ιεζεκιήλ 18:4.

25. (α) Όταν η Αγία Γραφή μιλάει για αιώνια ζωή, τι εννοεί; (β) Από τι εξαρτάται ο ερχομός της υποσχεμένης Βασιλείας του Θεού;

²⁵ Επομένως, όταν ο Ιησούς μιλούσε για αιώνια ζωή, εννοούσε είτε ότι θα απολάμβανε κάποιος αιώνια ζωή στους ουρανούς ως μεταμορφωμένος και αθάνατος πνευματικός συγκυβερνήτης του στη Βασιλεία του είτε ότι θα ζούσε αιώνια ως άνθρωπος σε μια παραδεισένια γη κάτω από τη διακυβέρνηση αυτής της Βασιλείας.e (Λουκάς 23:43, ΜΝΚ· Ιωάννης 17:3) Σύμφωνα με την υπόσχεση του Θεού, η συμβολική κατοίκησή του στη γη μαζί με το υπάκουο ανθρώπινο γένος θα φέρει άφθονες ευλογίες στη γη. Όλ’ αυτά, βέβαια, εξαρτώνται από το αν ο Ιησούς είχε στ’ αλήθεια σταλθεί από τον Θεό και αν είχε λάβει την επιδοκιμασία του.—Λουκάς 22:28-30· Τίτον 1:1, 2· Αποκάλυψις 21:1-4.

Η Επιδοκιμασία του Θεού —Πραγματικότητα, Όχι Μύθος

26. Ποιο αξιοθαύμαστο γεγονός συνέβηκε μπροστά στους μαθητές Πέτρο, Ιάκωβο και Ιωάννη;

²⁶ Πώς γνωρίζουμε ότι ο Ιησούς είχε την επιδοκιμασία του Θεού; Πρώτα-πρώτα, όταν ο Ιησούς βαφτίστηκε, ακούστηκε από τον ουρανό μια φωνή που έλεγε: «Ούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις τον οποίον ευηρεστήθην [τον οποίο επιδοκίμασα, ΜΝΚ]». (Ματθαίος 3:17) Αργότερα, δόθηκε επιβεβαίωση αυτής της επιδοκιμασίας μπροστά σε άλλους μάρτυρες. Οι μαθητές Πέτρος, Ιάκωβος και Ιωάννης, που ήταν πρώην ψαράδες από τη Γαλιλαία, συνόδεψαν τον Ιησού σ’ ένα ψηλό βουνό (πιθανώς το Όρος Αερμών, που έχει 2.814 μέτρα ύψος). Εκεί συνέβηκε κάτι αξιοθαύμαστο μπροστά στα μάτια τους: «Και [ο Ιησούς] μετεμορφώθη έμπροσθεν αυτών, και έλαμψε το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος, τα δε ιμάτια αυτού έγειναν λευκά ως το φως. Και ιδού, εφάνησαν εις αυτούς Μωυσής και Ηλίας συλλαλούντες μετ’ αυτού. . . . Ιδού, νεφέλη φωτεινή επεσκίασεν αυτούς, και ιδού, φωνή εκ της νεφέλης λέγουσα· Ούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις τον οποίον ευηρεστήθην [τον οποίο επιδοκίμασα, ΜΝΚ]· αυτού ακούετε. Και ακούσαντες οι μαθηταί έπεσον κατά πρόσωπον αυτών και εφοβήθησαν σφόδρα».—Ματθαίος 17:1-6· Λουκάς 9:28-36.

27. (α) Ποια επίδραση είχε η μεταμόρφωση στους μαθητές; (β) Πώς γνωρίζουμε ότι ο Ιησούς δεν ήταν μυθικό πρόσωπο;

²⁷ Αυτή η επιβεβαίωση από τον Θεό που άκουσε και είδε ο Πέτρος ενίσχυσε αφάνταστα την πίστη του, γιατί αυτός έγραψε αργότερα: «Διότι σας εγνωστοποιήσαμεν την δύναμιν και παρουσίαν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ουχί μύθους σοφιστικούς ακολουθήσαντες, αλλ’ αυτόπται γενόμενοι της εκείνου μεγαλειότητος. Διότι έλαβε παρά Θεού Πατρός τιμήν και δόξαν, ότε ήλθεν εις αυτόν τοιαύτη φωνή υπό της μεγαλοπρεπούς δόξης, Ούτος είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, εις τον οποίον εγώ ευηρεστήθην [τον οποίο εγώ ο ίδιος επιδοκίμασα, ΜΝΚ]· και ταύτην την φωνήν ημείς ηκούσαμεν εξ ουρανού ελθούσαν, όντες μετ’ αυτού εν τω όρει τω αγίω». (2 Πέτρου 1:16-18) Οι Ιουδαίοι μαθητές Πέτρος, Ιάκωβος και Ιωάννης είδαν στην πραγματικότητα το θαύμα της μεταμόρφωσης του Ιησού και άκουσαν τη φωνή της επιδοκιμασίας του Θεού από τον ουρανό. Η πίστη τους βασιζόταν σ’ ένα πραγματικό γεγονός το οποίο είχαν δει και ακούσει, κι όχι σε «Ιουδαϊκούς μύθους». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 237.)—Ματθαίος 17:9· Τίτον 1:13, 14.f

Ο Θάνατος του Ιησού κι Άλλο Ένα Θαύμα

28. Το έτος 33 Κ.Χ., ποιες ψευδείς κατηγορίες επιρρίφτηκαν στον Ιησού;

²⁸ Το έτος 33 Κ.Χ., οι θρησκευτικοί ηγέτες των Ιουδαίων συνέλαβαν και δίκασαν τον Ιησού, με την ψευδή κατηγορία της βλασφημίας, επειδή αποκάλεσε τον εαυτό του Γιο του Θεού. (Ματθαίος 26:3, 4, 59-67) Εφόσον εκείνοι οι Ιουδαίοι προτιμούσαν προφανώς να τον θανατώσουν οι ρωμαϊκές κοσμικές αρχές, τον έστειλαν στον Πιλάτο και τον ξανακατηγόρησαν ψεύτικα, αυτή τη φορά για παρεμπόδιση της πληρωμής φόρων στον Καίσαρα και γιατί ισχυρίστηκε ότι ο ίδιος ήταν βασιλιάς.—Μάρκος 12:14-17· Λουκάς 23:1-11· Ιωάννης 18:28-31.

29. Πώς πέθανε ο Ιησούς;

²⁹ Αφού ο Ιησούς παραπέμφθηκε από τον έναν άρχοντα στον άλλον, στο τέλος ο Ρωμαίος κυβερνήτης Πόντιος Πιλάτος, εξαιτίας της επιμονής του όχλου που είχε ξεσηκωθεί από τους θρησκευτικούς ηγέτες, ακολούθησε την οδό της ελάχιστης αντίστασης και καταδίκασε τον Ιησού σε θάνατο. Ως αποτέλεσμα, ο Ιησούς πέθανε με ατιμωτικό θάνατο πάνω σ’ έναν πάσσαλο, και το σώμα του τοποθετήθηκε μέσα σ’ έναν τάφο. Αλλά μετά από τρεις μέρες συνέβηκε ένα γεγονός που μετέτρεψε τους απαρηγόρητους μαθητές του Ιησού σε χαρούμενους πιστούς και ζηλωτές ευαγγελιστές.—Ιωάννης 19:16-22· Γαλάτας 3:13.

30. Ποια μέτρα πήραν οι θρησκευτικοί ηγέτες για να εμποδίσουν πιθανή απάτη;

³⁰ Επειδή οι θρησκευτικοί ηγέτες υποψιάζονταν ότι οι ακόλουθοι του Ιησού θα κατέφευγαν σε απάτη, πήγαν στον Πιλάτο και του ζήτησαν τα εξής: «Κύριε, ενεθυμήθημεν ότι εκείνος ο πλάνος είπεν έτι ζων, Μετά τρεις ημέρας θέλω αναστηθή. Πρόσταξον λοιπόν να ασφαλισθή ο τάφος έως της τρίτης ημέρας, μήποτε οι μαθηταί αυτού ελθόντες δια νυκτός κλέψωσιν αυτόν και είπωσι προς τον λαόν, Ανέστη εκ των νεκρών· και θέλει είσθαι η εσχάτη πλάνη χειροτέρα της πρώτης. Είπε δε προς αυτούς ο Πιλάτος· Έχετε φύλακας· υπάγετε, ασφαλίσατε καθώς εξεύρετε. Οι δε υπήγον και ησφάλισαν τον τάφον, σφραγίσαντες τον λίθον και επιστήσαντες τους φύλακας». (Ματθαίος 27:62-66) Πόσο ασφαλές αποδείχτηκε αυτό;

31. Τι συνέβηκε όταν μερικές πιστές γυναίκες πήγαν στον τάφο του Ιησού;

³¹ Την τρίτη μέρα μετά το θάνατο του Ιησού, τρεις γυναίκες πήγαν στον τάφο για να αλείψουν το σώμα του με αρωματικό λάδι. Τι βρήκαν αυτές; «Και πολλά πρωί της πρώτης ημέρας της εβδομάδος έρχονται εις το μνημείον, ότε ανέτειλεν ο ήλιος. Και έλεγον προς εαυτάς· Τις θέλει αποκυλίσει εις ημάς τον λίθον εκ της θύρας του μνημείου; Και αναβλέψασαι θεωρούσιν ότι ο λίθος ήτο αποκεκυλισμένος· διότι ήτο μέγας σφόδρα. Και εισελθούσαι εις το μνημείον είδον νεανίσκον καθήμενον εις τα δεξιά, ενδεδυμένον στολήν λευκήν, και ετρόμαξαν. Ο δε λέγει προς αυτάς· Μη τρομάζετε· Ιησούν ζητείτε τον Ναζαρηνόν τον εσταυρωμένον· ανέστη, δεν είναι εδώ· ιδού ο τόπος, όπου έθεσαν αυτόν. Αλλ’ υπάγετε, είπατε προς τους μαθητάς αυτού και προς τον Πέτρον ότι υπάγει πρότερον υμών εις την Γαλιλαίαν· εκεί θέλετε ιδεί αυτόν, καθώς είπε προς εσάς». (Μάρκος 16:1-7· Λουκάς 24:1-12) Παρά την ειδική φρουρά που είχαν βάλει οι θρησκευτικοί ηγέτες, ο Ιησούς αναστήθηκε από τον Πατέρα του. Είναι αυτό μύθος ή ιστορικό γεγονός;

32. Ποιους βάσιμους λόγους είχε ο Παύλος για να πιστεύει ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί;

³² Περίπου 22 χρόνια μετά απ’ αυτό το γεγονός, ο Παύλος, που ήταν πρώην διώκτης των Χριστιανών, έγραψε και εξήγησε τι τον έκανε να πιστέψει ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί: «Διότι παρέδωκα εις εσάς εν πρώτοις εκείνο, το οποίον και παρέλαβον, ότι ο Χριστός απέθανε δια τας αμαρτίας ημών κατά τας γραφάς, και ότι ετάφη, και ότι ανέστη την τρίτην ημέραν κατά τας γραφάς, και ότι εφάνη εις τον Κηφάν, έπειτα εις τους δώδεκα· μετά ταύτα εφάνη εις πεντακοσίους και επέκεινα αδελφούς δια μιας, εκ των οποίων οι πλειότεροι μένουσιν έως τώρα, τινές δε και εκοιμήθησαν· έπειτα εφάνη εις τον Ιάκωβον, έπειτα εις πάντας τους αποστόλους». (1 Κορινθίους 15:3-7) Ναι, ο Παύλος διακινδύνευε τη ζωή του για την υπόθεση του αναστημένου Ιησού επειδή βασιζόταν σ’ ένα πραγματικό γεγονός, που περιλάμβανε τη μαρτυρία περίπου 500 αυτοπτών μαρτύρων, οι οποίοι είχαν δει προσωπικά τον Ιησού! (Ρωμαίους 1:1-4) Ο Παύλος ήξερε ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί και είχε έναν ακόμη πιο ισχυρό λόγο για να το λέει αυτό, όπως εξηγεί παρακάτω: «Τελευταίον δε πάντων εφάνη και εις εμέ ως εις έκτρωμα».—1 Κορινθίους 15:8, 9· Πράξεις 9:1-19.

33. Γιατί ήταν πρόθυμοι οι πρώτοι Χριστιανοί να πεθάνουν με μαρτυρικό θάνατο για την πίστη τους;

³³ Οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν πρόθυμοι να πεθάνουν ως μάρτυρες στις ρωμαϊκές αρένες. Γιατί; Επειδή ήξεραν ότι η πίστη τους βασιζόταν σε ιστορικές πραγματικότητες, όχι σε μύθους. Ήταν πραγματικότητα το ότι ο Ιησούς ήταν ο υποσχεμένος Χριστός, δηλαδή ο Μεσσίας, που αναφερόταν στις προφητείες και ότι είχε σταλθεί στη γη από τον Θεό, είχε λάβει την επιδοκιμασία του Θεού, είχε πεθάνει πάνω σ’ έναν πάσσαλο ως Γιος του Θεού που κράτησε την ακεραιότητά του, και είχε αναστηθεί από τους νεκρούς.—1 Πέτρου 1:3, 4.

34. Σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο, γιατί είναι τόσο ουσιώδης στη Χριστιανική πίστη η ανάσταση του Ιησού;

³⁴ Σας συστήνουμε να διαβάσετε ολόκληρο το 15ο κεφάλαιο της πρώτης επιστολής του Παύλου προς Κορινθίους, ώστε να καταλάβετε τι πίστευε ο Παύλος για την ανάσταση και γιατί αυτή είναι ουσιώδης στη Χριστιανική πίστη. Η ουσία του αγγέλματός του εκφράζεται μ’ αυτά τα λόγια: «Αλλά τώρα ο Χριστός ανέστη εκ νεκρών, έγεινεν απαρχή των κεκοιμημένων. Διότι επειδή ο θάνατος ήλθε δι’ ανθρώπου [του Αδάμ], ούτω και δι’ ανθρώπου η ανάστασις των νεκρών. Επειδή καθώς πάντες αποθνήσκουσιν εν τω Αδάμ, ούτω και πάντες θέλουσι ζωοποιηθή εν τω Χριστώ».—1 Κορινθίους 15:20-22.

35. Ποιες ευλογίες υπόσχεται ο Θεός για τη γη και για το ανθρώπινο γένος; (Ησαΐας 65:17-25)

³⁵ Έτσι λοιπόν, η ανάσταση του Χριστού Ιησού έγινε με σκοπό να ωφελήσει τελικά όλο το ανθρώπινο γένος.g Επίσης άνοιξε το δρόμο για να εκπληρώσει τελικά ο Ιησούς και τις υπόλοιπες μεσσιανικές προφητείες. Η δίκαιη διακυβέρνησή του που ασκείται από τους αόρατους ουρανούς πρέπει να επεκταθεί σύντομα και στην καθαρισμένη γη. Τότε θα υπάρχει αυτό που περιγράφει η Αγία Γραφή ως «ουρανόν νέον και γην νέαν» όπου «θέλει εξαλείψει ο Θεός παν δάκρυον από των οφθαλμών αυτών, και ο θάνατος δεν θέλει υπάρχει πλέον, ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος δεν θέλουσιν υπάρχει πλέον· διότι τα πρώτα παρήλθον».—Αποκάλυψις 21:1-4.

Αναμένεται Αποστασία και Διωγμός

36. Τι συνέβηκε την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

³⁶ Λίγο μετά το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού συνέβηκε άλλο ένα θαύμα το οποίο δυνάμωσε και προώθησε το κήρυγμα που έκαναν εκείνοι οι πρώτοι Χριστιανοί. Τη μέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., ο Θεός εξέχυσε από τους ουρανούς το άγιο πνεύμα του, δηλαδή την ενεργό δύναμή του, περίπου σε 120 Χριστιανούς που είχαν συγκεντρωθεί στην Ιερουσαλήμ. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; ‘Και εφάνησαν εις αυτούς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ως πυρός, και εκάθησεν επί ένα έκαστον αυτών, και επλήσθησαν άπαντες πνεύματος αγίου, και ήρχισαν να λαλώσι ξένας γλώσσας, καθώς το πνεύμα έδιδεν εις αυτούς να λαλώσιν’. (Πράξεις 2:3, 4) Οι ξενόγλωσσοι Ιουδαίοι που βρίσκονταν εκείνο τον καιρό στην Ιερουσαλήμ έμειναν έκπληκτοι ακούγοντας εκείνους τους αμαθείς, όπως νόμιζαν, Ιουδαίους από τη Γαλιλαία να μιλούν ξένες γλώσσες. Ως αποτέλεσμα, πολλοί πίστεψαν. Το Χριστιανικό άγγελμα διαδόθηκε σαν ασυγκράτητη πυρκαγιά, καθώς αυτοί οι καινούριοι Ιουδαίοι πιστοί επέστρεψαν στην πατρίδα τους.—Πράξεις 2:5-21.

37. Πώς αντέδρασαν στην καινούρια θρησκεία της Χριστιανοσύνης ορισμένοι Ρωμαίοι κυβερνήτες;

³⁷ Σύντομα όμως εμφανίστηκαν μαύρα σύννεφα. Αυτή η καινούρια και φαινομενικά αθεϊστική θρησκεία που δεν χρησιμοποιούσε είδωλα άρχισε να ανησυχεί τους Ρωμαίους. Αρχίζοντας με τον Αυτοκράτορα Νέρωνα, αυτοί κίνησαν φοβερό διωγμό εναντίον των Χριστιανών στους τρεις πρώτους αιώνες της Κοινής μας Χρονολογίας.h Πολλοί Χριστιανοί καταδικάστηκαν σε θάνατο για να ικανοποιηθεί η σαδιστική αιμοδιψία των αυτοκρατόρων και των όχλων, που συνωστίζονταν στα κολοσσαία για να δουν φυλακισμένους να κατασπαράζονται από άγρια θηρία.

38. Ποια κατάσταση προφητεύτηκε, η οποία θα αναστάτωνε την πρώτη Χριστιανική εκκλησία;

³⁸ Ένας άλλος παράγοντας που θα προκαλούσε αναστάτωση εκείνη την αρχική εποχή ήταν κάτι που είχαν προφητέψει οι απόστολοι. Για παράδειγμα, ο Πέτρος ανέφερε: «Υπήρξαν όμως και ψευδοπροφήται μεταξύ του λαού, καθώς και μεταξύ σας θέλουσιν είσθαι ψευδοδιδάσκαλοι, οίτινες θέλουσι παρεισάξει αιρέσεις απωλείας, αρνούμενοι και τον αγοράσαντα αυτούς δεσπότην, επισύροντες εις εαυτούς ταχείαν απώλειαν». (2 Πέτρου 2:1-3) Αποστασία! Αυτό σήμαινε απομάκρυνση από την αληθινή λατρεία και συμβιβασμό με τις τρέχουσες θρησκευτικές τάσεις που επικρατούσαν στο ρωμαϊκό κόσμο, ο οποίος ήταν εμποτισμένος με την ελληνική φιλοσοφία και τον ελληνικό στοχασμό. Πώς εμφανίστηκε αυτή η αποστασία; Το επόμενο κεφάλαιό μας θα απαντήσει σ’ αυτήν καθώς και σε συναφείς ερωτήσεις.—Πράξεις 20:30· 2 Τιμόθεον 2:16-18· 2 Θεσσαλονικείς 2:3.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 237]

Ήταν ο Ιησούς Μυθικό Πρόσωπο;

«Είναι άραγε η ιστορία του ιδρυτού του Χριστιανισμού προϊόν του ανθρωπίνου πόνου, της φαντασίας και της ελπίδος, μύθος ανάλογος προς τους θρύλους του Κρίσνα, του Οσίριδος, του Άττεως, του Αδώνιδος, του Διονύσου και του Μίθρα;» ρωτάει ο ιστορικός Γουίλ Ντουράν. Ο ίδιος απαντάει λέγοντας ότι, τον πρώτο αιώνα, «φαίνεται ότι και οι αγριότεροι αντίπαλοι του γεννωμένου Χριστιανισμού, Εθνικοί και Εβραίοι, ουδέποτε εσκέφθησαν να αρνηθούν την ύπαρξιν του Χριστού».—Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού, Μέρος Γ΄—Η Νεότης του Χριστιανισμού.

Ο Ρωμαίος ιστορικός Σουητώνιος (περίπου 69-140 Κ.Χ.), στο βιβλίο του Περί του Βίου των Καισάρων, είπε αναφερόμενος στον αυτοκράτορα Κλαύδιο: «Επειδή οι Ιουδαίοι δημιουργούσαν συνεχώς αναταραχές με την υποκίνηση του Κρέστους [Χριστού], αυτός τους εκδίωξε από την πόλη». Αυτό συνέβηκε περίπου το 52 Κ.Χ. (Παράβαλε Πράξεις 18:1, 2.) Παρατηρήστε ότι ο Σουητώνιος δεν εξέφρασε κάποια αμφιβολία για την ύπαρξη του Χριστού. Με βάση αυτή την πραγματικότητα και παρά το διωγμό που απειλούσε τη ζωή τους, οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν πολύ δραστήριοι στη διακήρυξη της πίστης τους. Είναι απίθανο ότι θα διακινδύνευαν τη ζωή τους έχοντας ως βάση ένα μύθο. Ο θάνατος και η ανάσταση του Ιησού είχε λάβει χώρα στη διάρκεια της ζωής τους και μερικοί από αυτούς υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες αυτών των γεγονότων.

Ο ιστορικός Ντουράν βγάζει το συμπέρασμα: «Το γεγονός ότι ολίγοι απλοί άνθρωποι θα έπλαττον εντός μιας γενεάς μίαν τόσον ισχυράν και ελκυστικήν προσωπικότητα, μίαν τόσον υψηλήν ηθικήν και εν τόσον εμπνευσμένον όραμα περί της αδελφότητος των ανθρώπων, θα ήτο θαύμα πολύ πλέον απίστευτον από οιονδήποτε άλλο αναφερόμενον εις τα Ευαγγέλια».

[Εικόνα]

Ο Ιησούς κήρυξε και έκανε θαύματα σε αυτή την περιοχή της Γαλιλαίας, στην αρχαία Παλαιστίνη

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 241]

Ποιος Έγραψε την Αγία Γραφή;

Η Χριστιανική Αγία Γραφή αποτελείται από τα 39 βιβλία των Εβραϊκών Γραφών (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 220), που πολλοί τους δίνουν την ονομασία Παλαιά Διαθήκη, και από τα 27 βιβλία των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, που συχνά ονομάζονται Καινή Διαθήκη.i Έτσι, η Αγία Γραφή είναι μια βιβλιοθήκη σε μικρογραφία, η οποία περιέχει 66 βιβλία που τα έγραψαν περίπου 40 άνθρωποι σε μια περίοδο 1.600 ιστορικών χρόνων (από το 1513 Π.Κ.Χ. ως το 98 Κ.Χ.).

Οι Ελληνικές Γραφές περιλαμβάνουν τέσσερα Ευαγγέλια, δηλαδή αφηγήσεις για τη ζωή του Ιησού και για τα καλά νέα τα οποία κήρυξε. Δυο από αυτά τα έγραψαν άμεσοι ακόλουθοι του Χριστού, ο Ματθαίος, ένας φοροσυλλέκτης, και ο Ιωάννης, ένας ψαράς. Τα άλλα τα έγραψαν δυο από τους πρώτους πιστούς, ο Μάρκος και ο Λουκάς, ο οποίος ήταν γιατρός. (Κολοσσαείς 4:14) Μετά τα Ευαγγέλια ακολουθούν οι Πράξεις των Αποστόλων, μια αφήγηση για την ιεραποστολική δραστηριότητα των πρώτων Χριστιανών, την οποία συνέταξε ο Λουκάς. Στη συνέχεια υπάρχουν 14 επιστολές του αποστόλου Παύλου τις οποίες έστειλε σε διάφορους Χριστιανούς και εκκλησίες, και μετά απ’ αυτές υπάρχουν επιστολές του Ιακώβου, του Πέτρου, του Ιωάννη και του Ιούδα. Το τελευταίο βιβλίο είναι η Αποκάλυψις, την οποία έγραψε ο Ιωάννης.

Το γεγονός ότι τόσο πολλά άτομα που προέρχονταν από διαφορετικό περιβάλλον και που έζησαν σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς πολιτισμούς μπόρεσαν να παραγάγουν ένα τέτοιο αρμονικό βιβλίο αποτελεί ισχυρή απόδειξη του ότι η Αγία Γραφή δεν είναι απλώς προϊόν ανθρώπινης νοημοσύνης, αλλά είναι θεόπνευστη. Η ίδια η Αγία Γραφή δηλώνει: «Όλη η γραφή είναι θεόπνευστος και ωφέλιμος προς διδασκαλίαν». Έτσι, οι Γραφές γράφτηκαν με την επίδραση του αγίου πνεύματος, δηλαδή της ενεργής δύναμης του Θεού.—2 Τιμόθεον 3:16, 17.

[Εικόνα]

Αυτή η σπασμένη ρωμαϊκή επιγραφή που αναφέρει το όνομα του Πόντιου Πιλάτου στη λατινική (δεύτερη σειρά, “IVS PILATVS”) επιβεβαιώνει ότι αυτός ήταν σημαίνον πρόσωπο στην Παλαιστίνη, όπως αναφέρει η Αγία Γραφή

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 245]

Ο Μεσσίας σε Βιβλικές Προφητείες

Προφητεία Γεγονός Εκπλήρωση

Μιχ. 5:2 Γεννήθηκε στη Βηθλεέμ Λουκ. 2:4-11·Ιωάν. 7:42

Ωσηέ 11:1 Κλήθηκε από την Αίγυπτο Ματθ. 2:15

Ησ. 61:1, 2 Έλαβε αποστολή Λουκ. 4:18-21

Ησ. 53:4 Βάστασε τις ασθένειές μας Ματθ. 8:16, 17

Λουκ. 22:37

Ψαλμ. 22:1 Εγκαταλείφτηκε από τον Θεό Ματθ. 27:46· Μάρκ. 15:34

[Πλαίσιο/Εικόνα στις σελίδες 258, 259]

Ο Ιησούς και το Όνομα του Θεού

Όταν δίδαξε τους μαθητές του πώς να προσεύχονται, ο Ιησούς είπε: «Ούτω λοιπόν προσεύχεσθε σεις· Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς· αγιασθήτω το όνομά σου· ελθέτω η βασιλεία σου· γενηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ, και επί της γης». —Ματθαίος 6:9, 10.

Ο Ιησούς γνώριζε ότι το όνομα του Πατέρα του είχε ζωτική σημασία και του έδινε μεγάλη έμφαση. Έτσι, είπε στους θρησκευτικούς εχθρούς του: «Εγώ ήλθον εν τω ονόματι του Πατρός μου, και δεν με δέχεσθε· εάν άλλος έλθη εν τω ονόματι εαυτού, εκείνον θέλετε δεχθή. . . . Σας είπον, και δεν πιστεύετε. Τα έργα, τα οποία εγώ κάμνω εν τω ονόματι του Πατρός μου, ταύτα μαρτυρούσι περί εμού».—Ιωάννης 5:43· 10:25· Μάρκος 12:29, 30.

Σε μια προσευχή προς τον Πατέρα του, ο Ιησούς είπε: «Πάτερ, δόξασόν σου το όνομα. Ήλθε λοιπόν φωνή εκ του ουρανού· Και εδόξασα και πάλιν θέλω δοξάσει».

Αργότερα, σε μια άλλη περίπτωση, ο Ιησούς προσευχήθηκε: «Εφανέρωσα το όνομά σου εις τους ανθρώπους, τους οποίους μοι έδωκας εκ του κόσμου. Ιδικοί σου ήσαν και εις εμέ έδωκας αυτούς, και τον λόγον σου εφύλαξαν. Και εφανέρωσα εις αυτούς το όνομά σου και θέλω φανερώσει, δια να ήναι η αγάπη, με την οποίαν με ηγάπησας, εν αυτοίς, και εγώ εν αυτοίς [σε ενότητα με αυτούς, ΜΝΚ]».—Ιωάννης 12:28· 17:6, 26.

Ως Ιουδαίος που ήταν, ο Ιησούς έπρεπε να γνωρίζει καλά το όνομα του Πατέρα του, Ιεχωβά ή Γιαχβέ, επειδή ήξερε το εδάφιο που λέει: ‘Σεις είσθε μάρτυρές μου, λέγει Ιεχωβά, και ο δούλος μου, τον οποίον εξέλεξα, δια να μάθητε και να πιστεύσητε εις εμέ και να εννοήσητε ότι εγώ αυτός είμαι· προ εμού άλλος Θεός δεν υπήρξεν ουδέ θέλει υπάρχει μετ’ εμέ. . . . Σεις δε είσθε μάρτυρές μου, λέγει Ιεχωβά, και εγώ ο Θεός’.—Ησαΐας 43:10, 12.

Επομένως, ως έθνος, οι Ιουδαίοι είχαν εκλεγεί για να είναι μάρτυρες του Ιεχωβά. Αφού ο Ιησούς ήταν Ιουδαίος, ήταν κι αυτός μάρτυρας του Ιεχωβά.—Αποκάλυψις 3:14.

Προφανώς, τον πρώτο αιώνα οι περισσότεροι Ιουδαίοι δεν πρόφεραν πια το αποκαλυμμένο όνομα του Θεού. Ωστόσο, υπάρχουν χειρόγραφα που αποδεικνύουν ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, που χρησιμοποιούσαν την ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα των Εβραϊκών Γραφών, μπορούσαν να δουν το εβραϊκό Τετραγράμματο να αναφέρεται στο ελληνικό κείμενο. Όπως δήλωσε ο Τζορτζ Χάουαρντ, καθηγητής θρησκευτικών και εβραϊκής γλώσσας: «Όταν η μετάφραση των Εβδομήκοντα, την οποία χρησιμοποιούσε και από την οποία παρέθετε η εκκλησία της Καινής Διαθήκης, περιείχε την εβραϊκή μορφή του θείου ονόματος, χωρίς αμφιβολία οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης συμπεριλάμβαναν το Τετραγράμματο στις παραθέσεις τους. Όταν, όμως, η εβραϊκή μορφή του θείου ονόματος αφαιρέθηκε [αργότερα] από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα και αντικαταστάθηκε από άλλες ελληνικές λέξεις, τότε αφαιρέθηκε και από τα μέρη της Καινής Διαθήκης που ήταν παραθέσεις από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα».

Επομένως, ο καθηγητής Χάουαρντ προβάλλει το επιχείρημα ότι οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα πρέπει να καταλάβαιναν πολύ καλά τέτοια εδάφια όπως το Ματθαίος 22:44, όπου ο Ιησούς παρέθεσε από τις Εβραϊκές Γραφές μιλώντας στους εχθρούς του. Ο Χάουαρντ αναφέρει ότι «η εκκλησία του πρώτου αιώνα πιθανότατα διάβαζε: ‘Ο ΓΧΒΧ είπε στον Κύριό μου’», αντί της μεταγενέστερης απόδοσης «‘Ο Κύριος είπε στον Κύριό μου’, . . . που είναι και ασαφής και ανακριβής».—Ψαλμός 110:1, ΜΝΚ.

Το ότι ο Ιησούς χρησιμοποιούσε το θείο όνομα επιβεβαιώνεται από την κατηγορία που του επέρριψαν οι Ιουδαίοι, αιώνες μετά το θάνατό του, σύμφωνα με την οποία αν έκανε θαύματα, αυτό «οφειλόταν μόνο στο ότι κατέστησε τον εαυτό του κύριο του ‘μυστικού’ ονόματος του Θεού».—Το Βιβλίο της Ιουδαϊκής Γνώσης (The Book of Jewish Knowledge).

Ασφαλώς, ο Ιησούς γνώριζε το απαράμιλλο όνομα του Θεού. Παρά την Ιουδαϊκή παράδοση που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ο Ιησούς σίγουρα θα χρησιμοποιούσε αυτό το όνομα. Δεν επέτρεψε στις παραδόσεις των ανθρώπων να αναιρέσουν το νόμο του Θεού.—Μάρκος 7:9-13· Ιωάννης 1:1-3, 18· Κολοσσαείς 1:15, 16.

[Εικόνα]

Απόσπασμα από πάπυρο (πρώτος αιώνας Π.Κ.Χ.) που δείχνει το εβραϊκό όνομα του Θεού στο κείμενο της ελληνικής μετάφρασης των Εβδομήκοντα

[Εικόνες στη σελίδα 238]

Ο Ιησούς χρησιμοποίησε πολλές παραβολές στη διδασκαλία του—μερικές από τις οποίες είναι η σπορά, ο θερισμός, το ψάρεμα, η εύρεση ενός μαργαριταριού, ανακατεμένα ποίμνια και ένα αμπέλι (Ματθαίος 13:3-47· 25:32)

[Εικόνα στη σελίδα 243]

Με τη δύναμη του Θεού, ο Ιησούς έκανε πολλά θαύματα περιλαμβανομένης και της κατάπαυσης μιας θύελλας

[Εικόνα στη σελίδα 246]

Το Τετραγράμματο, δηλαδή τέσσερα σύμφωνα ΓΧΒΧ (Ιεχωβά)

[Εικόνα στη σελίδα 251]

Η αφήγηση για την ανάσταση του Λάζαρου δεν αναφέρει—ούτε καν υπονοεί—ότι αυτός είχε αθάνατη ψυχή

[Εικόνα στη σελίδα 253]

Ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης ήξεραν ότι η επιδοκιμασία του Ιησού από τον Θεό δεν ήταν μύθος—την άκουσαν και την είδαν στη μεταμόρφωση

Κεφάλαιο 11

Αποστασία—Η Οδός Προς τον Θεό Κλείνει

1, 2. (α) Γιατί είναι σημαντικά τα πρώτα 400 χρόνια της ιστορίας του Χριστιανικού κόσμου; (β) Ποια αλήθεια που αφορά τις δυνατότητες εκλογής εξέφρασε ο Ιησούς;

ΓΙΑΤΙ είναι τόσο σημαντικά τα πρώτα 400 χρόνια της ιστορίας του Χριστιανικού κόσμου; Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο είναι σημαντικά και τα πρώτα λίγα χρόνια της ζωής ενός παιδιού—επειδή είναι τα χρόνια κατά τα οποία διαπλάθεται το άτομο και τίθεται το θεμέλιο της μελλοντικής του προσωπικότητας. Τι αποκαλύπτουν οι πρώτοι αιώνες του Χριστιανικού κόσμου;

² Πριν απαντήσουμε σ’ αυτή την ερώτηση, ας θυμηθούμε μια αλήθεια που διατύπωσε ο Ιησούς Χριστός: «Εισέλθετε δια της στενής πύλης· διότι πλατεία είναι η πύλη και ευρύχωρος η οδός η φέρουσα εις την απώλειαν, και πολλοί είναι οι εισερχόμενοι δι’ αυτής. Επειδή στενή είναι η πύλη και τεθλιμμένη η οδός η φέρουσα εις την ζωήν, και ολίγοι είναι οι ευρίσκοντες αυτήν». Η οδός της άνεσης είναι πλατιά· όμως η οδός των δίκαιων αρχών είναι στενή.—Ματθαίος 7:13, 14.

3. Ποιες δυο πορείες ενέργειας υπήρχαν στο ξεκίνημα της Χριστιανοσύνης;

³ Στο ξεκίνημα της Χριστιανοσύνης, υπήρχαν δυο δρόμοι για εκείνους που ασπάζονταν αυτή την αντιδημοφιλή πίστη—να εμμείνουν στις μη συμβιβάσιμες διδασκαλίες και αρχές του Χριστού και των Γραφών ή να κατευθυνθούν προς το πλατύ και ευκολοδιάβατο μονοπάτι του συμβιβασμού με τον κόσμο εκείνης της εποχής. Όπως θα δούμε, η ιστορία των πρώτων 400 χρόνων δείχνει ποιο μονοπάτι διάλεξε τελικά η πλειονότητα.

Η Πλάνη της Φιλοσοφίας

4. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ντουράν, πώς επηρέασε η ειδωλολατρική Ρώμη την πρώτη εκκλησία;

⁴ Ο ιστορικός Γουίλ Ντουράν εξηγεί: «Η Εκκλησία . . . παρέλαβεν . . . μερικά θρησκευτικά έθιμα και τύπους, συνήθεις εις την προχριστιανικήν [ειδωλολατρική] Ρώμην, ως τα άμφια και άλλα ενδύματα των εθνικών ιερέων, την χρήσιν του θυμιάματος και του αγιάσματος κατά τους καθαρμούς, την καύσιν κηρίων και ενός ακοιμήτου φωτός προ του θυσιαστηρίου, την λατρείαν των αγίων, την αρχιτεκτονικήν της βασιλικής, το ρωμαϊκόν δίκαιον ως βάσιν του κανονικού δικαίου, τον τίτλον του pontifex maximus [ποντίφεξ μαξίμους] δια τον υπέρτατον Αρχιερέα και κατά την 4ην εκατονταετηρίδα την λατινικήν γλώσσαν . . . Πολύ συντόμως οι επίσκοποι μάλλον παρά οι Ρωμαίοι διοικηταί θα καθίσταντο η πηγή της τάξεως και το κέντρον της δυνάμεως εις τας πόλεις. Οι μητροπολίται [ή αρχιεπίσκοποι] θα εστήριζον, εάν δεν υπεσκέλιζον τους διοικητάς των επαρχιών, η δε σύνοδος των επισκόπων θα διεδέχετο την επαρχιακήν συνέλευσιν. Η Ρωμαϊκή Εκκλησία ηκολούθησε κατά πόδας το ρωμαϊκόν κράτος».—Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Γ΄—Η Νεότης του Χριστιανισμού.

5. Πώς αντιπαραβάλλεται με τα πρώτα Χριστιανικά συγγράμματα η στάση του συμβιβασμού με τον ειδωλολατρικό ρωμαϊκό κόσμο;

⁵ Αυτή η στάση του συμβιβασμού με το ρωμαϊκό κόσμο βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις διδασκαλίες του Χριστού και των αποστόλων. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 262.) Ο απόστολος Πέτρος συμβούλεψε: «Αγαπητοί, . . . διεγείρω δι’ υπενθυμίσεως την ειλικρινή σας διάνοιαν, δια να ενθυμηθήτε τους λόγους τους προλαληθέντας υπό των αγίων προφητών και την παραγγελίαν ημών των αποστόλων του Κυρίου και Σωτήρος. Σεις λοιπόν, αγαπητοί, προγνωρίζοντες ταύτα φυλάττεσθε, δια να μη παρασυρθήτε με την πλάνην των ανόμων και εκπέσητε από τον στηριγμόν σας». Ο Παύλος έδωσε την ξεκάθαρη συμβουλή: ‘Μη ομοζυγείτε με τους απίστους· διότι τίνα μετοχήν έχει η δικαιοσύνη με την ανομίαν; τίνα δε κοινωνίαν το φως προς το σκότος; . . . Δια τούτο. Εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αποχωρίσθητε, λέγει Ιεχωβά, και μη εγγίσητε ακάθαρτον, και εγώ θέλω σας δεχθή’.—2 Πέτρου 3:1, 2, 17· 2 Κορινθίους 6:14-17· Αποκάλυψις 18:2-5.

6, 7. (α) Πώς επηρεάστηκαν οι πρώτοι εκκλησιαστικοί «πατέρες» από την ελληνική φιλοσοφία; (β) Σε ποιες κυρίως διδασκαλίες φάνηκε η ελληνική επιρροή; (γ) Ποια προειδοποίηση έδωσε ο Παύλος όσον αφορά τη φιλοσοφία;

⁶ Παρά την ξεκάθαρη αυτή νουθεσία, οι αποστάτες Χριστιανοί του δεύτερου αιώνα υιοθέτησαν τα διακοσμητικά στοιχεία της ειδωλολατρικής ρωμαϊκής θρησκείας. Απομακρύνθηκαν από τις ανόθευτες Βιβλικές καταβολές τους, ενώ αντίθετα ενδύθηκαν το φόρεμα και τους τίτλους της ειδωλολατρικής Ρώμης και διαποτίστηκαν με την ελληνική φιλοσοφία. Ο καθηγητής Γούλφσον του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ εξηγεί στο έργο Το Χωνευτήρι της Χριστιανοσύνης (The Crucible of Christianity) ότι, το δεύτερο αιώνα, σημειώθηκε στη Χριστιανοσύνη μεγάλη εισροή «εθνικών με φιλοσοφική παιδεία». Αυτά τα άτομα θαύμαζαν τη σοφία των Ελλήνων και νόμιζαν ότι έβλεπαν ομοιότητες ανάμεσα στην ελληνική φιλοσοφία και στις διδασκαλίες των Γραφών. Ο Γούλφσον συνεχίζει: «Μερικές φορές εκφράζουν με διάφορους τρόπους την πεποίθηση ότι η φιλοσοφία είναι το ειδικό δώρο που έδωσε ο Θεός στους Έλληνες μέσω της ανθρώπινης λογικής, όπως και η Γραφή είναι το δώρο που έδωσε στους Ιουδαίους μέσω άμεσης αποκάλυψης». Ο ίδιος λέει στη συνέχεια: «Οι Πατέρες της Εκκλησίας . . . έκαναν αντικείμενο των συστηματικών τους προσπαθειών το να δείξουν με ποιον τρόπο, πίσω από την απλή γλώσσα με την οποία συνηθίζει να εκφράζεται η Γραφή, κρύβονται οι διδασκαλίες των φιλοσόφων, διατυπωμένες με τους ασαφείς όρους τους οποίους επινόησαν στην Ακαδημία, στο Λύκειο και στη Στοά τους [κέντρα φιλοσοφικών συζητήσεων]».

⁷ Αυτού του είδους η στάση άφησε ανοιχτό το δρόμο για να διεισδύσει η ελληνική φιλοσοφία και ορολογία στις διδασκαλίες του Χριστιανικού κόσμου, ιδιαίτερα στον τομέα του τριαδικού δόγματος και της πίστης στην αθανασία της ψυχής. Όπως λέει ο Γούλφσον: «Οι [εκκλησιαστικοί] Πατέρες άρχισαν να ψάχνουν στα αποθέματα της φιλοσοφικής ορολογίας για να βρουν δυο καλούς τεχνικούς όρους, από τους οποίους τον ένα θα τον χρησιμοποιούσαν για να προσδιορίζει το κάθε μέλος της Τριάδας ως πραγματικά ξεχωριστό πρόσωπο και τον άλλο θα τον χρησιμοποιούσαν για να προσδιορίζει τη βασική ενότητα που είχαν μεταξύ τους». Ωστόσο, έπρεπε να παραδεχτούν ότι «η έννοια ενός τριαδικού Θεού είναι μυστήριο που δεν μπορεί να επιλυθεί με την ανθρώπινη λογική». Αντίθετα, ο Παύλος είχε αναγνωρίσει ξεκάθαρα πόσο επικίνδυνη ήταν τέτοιου είδους μόλυνση και ‘διαστρέβλωση’ των καλών νέων, όταν έγραψε στους Γαλάτες και στους Κολοσσαείς Χριστιανούς: «Βλέπετε μη σας εξαπατήση τις δια της φιλοσοφίας και της ματαίας απάτης, κατά την παράδοσιν των ανθρώπων, κατά τα στοιχεία του κόσμου και ουχί κατά Χριστόν».—Γαλάτας 1:7-9, ΝΔΜ· Κολοσσαείς 2:8· 1 Κορινθίους 1:22, 23.

Η Ανάσταση Καταργείται

8. Για τη λύση ποιου αινίγματος δεν έπαψε να αγωνίζεται ο άνθρωπος, και πώς προσπάθησαν να το λύσουν οι περισσότερες θρησκείες;

⁸ Όπως έχουμε δει στις σελίδες αυτού του βιβλίου, ο άνθρωπος δεν έπαψε να αγωνίζεται διαρκώς για να λύσει το αίνιγμα της σύντομης και περιορισμένης ύπαρξής του η οποία τερματίζεται με το θάνατο. Όπως δήλωσε ο Γερμανός συγγραφέας Γκέραρντ Χερμ στο βιβλίο του Οι Κέλτες—Ο Λαός που Ξεπρόβαλε από το Σκοτάδι (The Celts—The People Who Came Out of the Darkness): «Η θρησκεία είναι, μεταξύ άλλων, ένας τρόπος για να δεχτούν οι άνθρωποι ότι κάποια μέρα πρέπει να πεθάνουν, κάτι που γίνεται είτε μέσω της υπόσχεσης για μια καλύτερη ζωή πέρα από τον τάφο είτε με την αναγέννηση είτε και με τα δύο». Σχεδόν όλες οι θρησκείες βασίζονται στη δοξασία ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη και ότι μετά το θάνατο μεταβαίνει σε μια άλλη ζωή ή μετενσαρκώνεται μέσα σ’ ένα άλλο πλάσμα.

9. Τι συμπέρανε ο Ισπανός λόγιος Μιγκέλ δε Ουναμούνο αναφορικά με την πίστη του Ιησού στην ανάσταση;

⁹ Και σήμερα επίσης, σχεδόν όλες οι θρησκείες του Χριστιανικού κόσμου ακολουθούν αυτή τη δοξασία. Ο Μιγκέλ δε Ουναμούνο, ένας διακεκριμένος Ισπανός λόγιος του 20ού αιώνα, έγραψε για τον Ιησού: «Αυτός πίστευε στην κατά σάρκα ανάσταση [όπως συνέβηκε στην περίπτωση του Λάζαρου (βλέπε σελίδες 249-252)], σύμφωνα με τα Ιουδαϊκά πρότυπα, και όχι στην αθανασία της ψυχής, σύμφωνα με τα [ελληνικά] πλατωνικά πρότυπα. . . . Οι αποδείξεις γι’ αυτό φαίνονται σε οποιοδήποτε ειλικρινές ερμηνευτικό βιβλίο». Ολοκληρώνοντας, είπε: «Η αθανασία της ψυχής . . . είναι ένα ειδωλολατρικό φιλοσοφικό δόγμα». (Η Αγωνία της Χριστιανοσύνης [La Agonía Del Cristianismo]) Αυτό το «ειδωλολατρικό φιλοσοφικό δόγμα» διείσδυσε μέσα στη διδασκαλία του Χριστιανικού κόσμου, αν και είναι ξεκάθαρο ότι δεν αποτελούσε άποψη του Χριστού.—Ματθαίος 10:28· Ιωάννης 5:28, 29· 11:23, 24.

10. Ποιες ήταν μερικές συνέπειες της πίστης στην αθανασία της ψυχής;

¹⁰ Η ύπουλη επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας ήταν ουσιώδης παράγοντας που συντέλεσε στην αποστασία μετά το θάνατο των αποστόλων. Η ελληνική διδασκαλία περί αθανασίας της ψυχής υποδήλωνε την ανάγκη να υπάρχουν διάφοροι προορισμοί της ψυχής—ο ουρανός, η πύρινη κόλαση, το καθαρτήριο, ο παράδεισος, το Λίμπο.a Εκμεταλλευόμενη τέτοιου είδους διδασκαλίες, η ιερατική τάξη μπορούσε εύκολα να κρατήσει το ποίμνιό της σε υποταγή, να το τρομοκρατήσει με το φόβο της μεταθανάτιας ζωής και να του αποσπάσει χρηματικές και άλλου είδους δωρεές. Αυτό μας οδηγεί σε μια άλλη ερώτηση: Από πού προήλθε η χωριστή τάξη των κληρικών-ιερέων στο Χριστιανικό κόσμο;—Ιωάννης 8:44· 1 Τιμόθεον 4:1, 2.

Πώς Διαμορφώθηκε η Τάξη του Κλήρου

11, 12. (α) Ποιο άλλο σημάδι της αποστασίας εμφανίστηκε; (β) Ποιο ρόλο έπαιξαν οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι της Ιερουσαλήμ;

¹¹ Μια άλλη ένδειξη της αποστασίας υπήρξε το γεγονός ότι η διακονία που ήταν γενικά για όλους τους Χριστιανούς, όπως δίδαξε ο Ιησούς και οι απόστολοι, περιορίστηκε αποκλειστικά στην ιεροσύνη και στην ιεραρχία που αναπτύχθηκαν στο Χριστιανικό κόσμο. (Ματθαίος 5:14-16· Ρωμαίους 10:13-15· 1 Πέτρου 3:15, ΜΝΚ) Κατά τον πρώτο αιώνα, μετά το θάνατο του Ιησού, οι απόστολοί του καθώς και άλλοι Χριστιανοί πρεσβύτεροι στην Ιερουσαλήμ, που είχαν πνευματικά προσόντα, ήταν εκείνοι που συμβούλευαν και καθοδηγούσαν τη Χριστιανική εκκλησία. Κανείς τους δεν αξιούσε ότι ήταν ανώτερος από τους άλλους.—Γαλάτας 2:9.

¹² Το έτος 49 Κ.Χ., καταστάθηκε αναγκαίο να συναχθούν αυτοί στην Ιερουσαλήμ για να πάρουν αποφάσεις σχετικά με ερωτήματα που επηρέαζαν γενικά τους Χριστιανούς. Η αφήγηση της Αγίας Γραφής μάς λέει ότι μετά από ανοιχτή συζήτηση, «εφάνη εύλογον εις τους αποστόλους και εις τους πρεσβυτέρους μεθ’ όλης της εκκλησίας να εκλέξωσιν εξ αυτών άνδρας και να πέμψωσιν εις Αντιόχειαν μετά του Παύλου και Βαρνάβα, . . . και έγραψαν δια χειρός αυτών ταύτα· Οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι και οι αδελφοί προς τους εξ εθνών αδελφούς τούς κατά την Αντιόχειαν και Συρίαν και Κιλικίαν, χαίρειν». Όπως είναι φανερό, οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι υπηρετούσαν ως ένα κυβερνών διοικητικό όργανο για τις διασκορπισμένες Χριστιανικές εκκλησίες.—Πράξεις 15:22, 23.

13. (α) Ποια διευθέτηση υπήρχε για την επίτευξη άμεσης επίβλεψης στην καθεμιά από τις πρώτες Χριστιανικές εκκλησίες; (β) Ποια ήταν τα προσόντα που έπρεπε να έχουν οι πρεσβύτεροι των εκκλησιών;

¹³ Εφόσον αυτός ο κυβερνών όμιλος αποτελούσε στην πρώτη Χριστιανική εποχή τη διευθέτηση μέσω της οποίας επιτυγχανόταν γενική επίβλεψη για όλους τους Χριστιανούς, ποιο σύστημα κατεύθυνσης είχαν αυτοί σε κάθε εκκλησία, σε τοπικό επίπεδο; Η επιστολή του Παύλου προς τον Τιμόθεο δείχνει καθαρά ότι οι εκκλησίες είχαν επισκόπους οι οποίοι ήταν πνευματικοί πρεσβύτεροι, άντρες που διέθεταν, λόγω της διαγωγής τους και της πνευματικότητάς τους, τα κατάλληλα προσόντα για να διδάσκουν τους συγχριστιανούς τους. (1 Τιμόθεον 3:1-7· 5:17) Τον πρώτο αιώνα, αυτοί οι άντρες δεν συγκροτούσαν μια χωριστή τάξη κληρικών. Δεν φορούσαν χαρακτηριστικά ενδύματα. Αυτό που τους χαρακτήριζε ήταν η πνευματικότητά τους. Μάλιστα, η κάθε εκκλησία είχε ένα πρεσβυτέριο (επισκόπους) και όχι μοναρχική διακυβέρνηση.—Πράξεις 20:17· Φιλιππησίους 1:1.

14. (α) Πώς αντικαταστάθηκαν οι Χριστιανοί επίσκοποι από τους επισκόπους του Χριστιανικού κόσμου; (β) Ποιος αγωνίστηκε για να λάβει τα πρωτεία ανάμεσα στους επισκόπους;

¹⁴ Ο χρόνος ήταν εκείνος που μετέτρεψε τη λέξη επίσκοπος (επιβλέπων) και της έδωσε την έννοια του σημερινού εκκλησιαστικού αξιώματος, υποδηλώνοντας κάποιον ιερέα που έχει δικαιοδοσία πάνω σε άλλα μέλη του κλήρου στην επισκοπή του. Όπως εξηγεί ο Ισπανός Ιησουίτης Μπερναρντίνο Λόρκα: «Στην αρχή, δεν υπήρχε επαρκής διάκριση μεταξύ των επισκόπων και των πρεσβυτέρων, και η έμφαση δινόταν μόνο στην έννοια των λέξεων: επίσκοπος είναι το αντίστοιχο του επιβλέποντα· πρεσβύτερος είναι το αντίστοιχο του ηλικιωμένου άντρα. . . . Αλλά λίγο-λίγο, η διάκριση γινόταν πιο φανερή, υποδηλώνοντας με την ονομασία επίσκοπος τους επιφανέστερους επιβλέποντες, οι οποίοι κατείχαν την υπέρτατη ιερατική εξουσία καθώς και το δικαίωμα να χρίουν μέσω επίθεσης των χειρών και να μεταβιβάζουν την ιεροσύνη». (Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας [Historia de la Iglesia Católica]) Στην πραγματικότητα, οι επίσκοποι άρχισαν να κινούνται μέσα σ’ ένα είδος μοναρχικού συστήματος, ιδίως από τις αρχές του τέταρτου αιώνα. Ιδρύθηκε μια ιεραρχία, δηλαδή μια άρχουσα τάξη κληρικών, και με τον καιρό ο επίσκοπος της Ρώμης, ισχυριζόμενος ότι ήταν ο διάδοχος του Πέτρου, αναγνωρίστηκε από πολλούς ως ο υπέρτατος επίσκοπος και πάπας.

15. Ποιο χάσμα υπάρχει ανάμεσα στην ηγεσία της πρώτης Χριστιανικής εκκλησίας και στην ηγεσία του Χριστιανικού κόσμου;

¹⁵ Σήμερα, η θέση του επισκόπου στις διάφορες εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου είναι θέση κύρους και ισχύος, συνήθως καλοαμειβόμενη και συχνά συνδεδεμένη με την επίλεκτη άρχουσα τάξη κάθε κράτους. Αλλά υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στη δική τους περήφανη και εξυψωμένη κατάσταση και στην απλότητα της οργάνωσης των πρώτων Χριστιανικών εκκλησιών κάτω από την ηγεσία του Χριστού και των πρεσβυτέρων, ή αλλιώς επισκόπων. Και τι μπορούμε να πούμε για το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στον Πέτρο και στους δήθεν διαδόχους του, που έχουν κυβερνήσει στο πολυτελέστατο περιβάλλον του Βατικανού;—Λουκάς 9:58· 1 Πέτρου 5:1-3.

Το Κύρος και η Ισχύς του Πάπα

16, 17. (α) Πώς ξέρουμε ότι η πρώτη εκκλησία της Ρώμης δεν βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο ενός επισκόπου (με τη σημερινή εκκλησιαστική έννοια) ή πάπα; (β) Πώς εξελίχθηκε η χρήση του τίτλου «πάπας»;

¹⁶ Μεταξύ των πρώτων εκκλησιών που λάβαιναν κατεύθυνση από τους αποστόλους και τους πρεσβυτέρους της Ιερουσαλήμ ήταν και η εκκλησία της Ρώμης, όπου η Χριστιανική αλήθεια έφτασε πιθανώς κάπου μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. (Πράξεις 2:10) Όπως και κάθε άλλη Χριστιανική εκκλησία εκείνης της εποχής, έτσι και η εκκλησία της Ρώμης είχε πρεσβυτέρους που υπηρετούσαν ως ένα σώμα επισκόπων, στο οποίο κανείς τους δεν είχε τα πρωτεία. Ασφαλώς κανείς από τους πρώτους επισκόπους της εκκλησίας της Ρώμης δεν θεωρούνταν από τους συγχρόνους του ως επίσκοπος με τη σημερινή εκκλησιαστική έννοια ή ως πάπας, εφόσον δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη το μοναρχικό επισκοπάτο της Ρώμης. Είναι δύσκολο να καθορίσουμε ποια ήταν η αφετηρία του μοναρχικού επισκοπάτου. Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι αυτό άρχισε να αναπτύσσεται το δεύτερο αιώνα.—Ρωμαίους 16:3-16· Φιλιππησίους 1:1.

¹⁷ Ο τίτλος «πάπας» (από την αρχαία ελληνική λέξη πάπας, που σήμαινε πατέρας) δεν χρησιμοποιούνταν κατά τους δύο πρώτους αιώνες. Ο πρώην Ιησουίτης Μάικλ Γουόλς εξηγεί: «Η πρώτη φορά που ο Επίσκοπος Ρώμης ονομάστηκε ‘Πάπας’ φαίνεται ότι ήταν τον τρίτο αιώνα και ο τίτλος απονεμήθηκε στον Πάπα Κάλλιστο . . . Προς το τέλος του πέμπτου αιώνα, η λέξη ‘Πάπας’ σήμαινε συνήθως τον Επίσκοπο Ρώμης και κανέναν άλλο. Ωστόσο, μόνο από τον ενδέκατο αιώνα και μετά ο Πάπας μπορούσε να απαιτήσει να εφαρμόζεται ο τίτλος αποκλειστικά σ’ αυτόν».—Εικονογραφημένη Ιστορία των Παπών (An Illustrated History of the Popes).

18. (α) Ποιος ήταν ένας από τους πρώτους επισκόπους της Ρώμης που επέβαλε την εξουσία του; (β) Σε τι βασίζεται η παπική αξίωση για την κατοχή των πρωτείων; (γ) Ποιος είναι ο ορθός τρόπος κατανόησης των εδαφίων Ματθαίος 16:18, 19;

¹⁸ Ένας από τους πρώτους επισκόπους της Ρώμης που επέβαλε την εξουσία του ήταν ο Πάπας Λέων Α΄ (πάπας από το 440 ως το 461 Κ.Χ.). Ο Μάικλ Γουόλς εξηγεί περαιτέρω: «Ο Λέων οικειοποιήθηκε τον τίτλο του Ποντίφεξ Μαξίμους, έναν τίτλο κάποτε ειδωλολατρικό, ο οποίος χρησιμοποιείται ακόμη από τους πάπες σήμερα και τον οποίο είχαν οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες μέχρι τα τέλη του τέταρτου αιώνα». Ο Λέων Α΄ βάσιζε τις ενέργειές του στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύει η Καθολική Εκκλησία τα λόγια του Ιησού που βρίσκονται στα εδάφια Ματθαίος 16:18, 19. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 268.) Αυτός «δήλωσε ότι, αφού ο Άγιος Πέτρος ήταν ο πρώτος των Αποστόλων, θα έπρεπε να αποδοθούν στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου τα πρωτεία μεταξύ των εκκλησιών». (Οι Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions]) Μ’ αυτή την κίνηση, ο Λέων Α΄ διασαφήνισε ότι, ενώ ο αυτοκράτορας είχε κοσμική ισχύ με έδρα την Κωνσταντινούπολη στην Ανατολή, ο ίδιος ασκούσε πνευματική ισχύ από τη Ρώμη στη Δύση. Αυτή η ισχύς φάνηκε ακόμη περισσότερο όταν ο Πάπας Λέων Γ΄ έστεψε τον Καρλομάγνο αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το 800 Κ.Χ.

19, 20. (α) Πώς θεωρείται ο πάπας στους σύγχρονους καιρούς; (β) Ποιοι είναι μερικοί από τους επίσημους τίτλους του πάπα; (γ) Ποια αντίθεση μπορούμε να παρατηρήσουμε ανάμεσα στη διαγωγή των παπών και στη διαγωγή του Πέτρου;

¹⁹ Από το 1929 και μετά, οι κοσμικές κυβερνήσεις θεωρούν τον πάπα της Ρώμης ως τον κυβερνήτη ενός ανεξάρτητου κράτους, της Πόλης του Βατικανού. Έτσι, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είναι η μόνη θρησκευτική οργάνωση που μπορεί να στείλει διπλωματικούς αντιπροσώπους, τους νούντσιους, στις κυβερνήσεις των κρατών του κόσμου. (Ιωάννης 18:36) Ο πάπας τιμάται με πολλούς τίτλους, μερικοί από τους οποίους είναι Αντιπρόσωπος του Ιησού Χριστού, Διάδοχος του Άρχοντα των Αποστόλων, Υπέρτατος Ποντίφηκας της Παγκόσμιας Εκκλησίας, Πατριάρχης της Δύσης, Έξαρχος της Ιταλίας, Υπέρτατος Άρχοντας της Πόλης του Βατικανού. Η μεταφορά του γίνεται με πομπές και επισημότητα. Του απονέμουν τις τιμές αρχηγού Κράτους. Αντίθετα, προσέξτε πώς αντέδρασε ο Πέτρος, ο υποτιθέμενος πρώτος πάπας και επίσκοπος Ρώμης, όταν ο Ρωμαίος εκατόνταρχος Κορνήλιος έπεσε στα γόνατά του για να τον προσκυνήσει: «Ο Πέτρος εσήκωσεν αυτόν, λέγων· Σηκώθητι· και εγώ αυτός άνθρωπος είμαι».—Πράξεις 10:25, 26· Ματθαίος 23:8-12.

²⁰ Η ερώτηση που τίθεται τώρα είναι: Πώς μπόρεσε να συσσωρεύσει τόση ισχύ και κύρος η αποστατική εκκλησία εκείνων των πρώτων αιώνων; Πώς μετατράπηκε η απλότητα και η ταπεινότητα του Χριστού και των πρώτων Χριστιανών σ’ αυτή την περηφάνια και σ’ αυτό το πομπώδες ύφος του Χριστιανικού κόσμου;

Το Θεμέλιο του Χριστιανικού Κόσμου

21, 22. Ποια μεγάλη αλλαγή υποτίθεται ότι συνέβηκε στη ζωή του Κωνσταντίνου, και πώς την εκμεταλλεύτηκε αυτός;

²¹ Το σημείο στροφής γι’ αυτή τη νέα θρησκεία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν το 313 Κ.Χ., η χρονολογία της υποτιθέμενης μεταστροφής του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στη «Χριστιανοσύνη». Πώς συνέβηκε αυτή η μεταστροφή; Το 306 Κ.Χ., ο Κωνσταντίνος διαδέχθηκε τον πατέρα του και τελικά κυβέρνησε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μαζί με τον Λικίνιο. Τον επηρέασε η αφοσίωση της μητέρας του στη Χριστιανοσύνη, καθώς και η δική του πίστη στη θεϊκή προστασία. Το 312 Κ.Χ., πριν πάει να πολεμήσει σε μια μάχη στη Μουλβία Γέφυρα κοντά στη Ρώμη, ισχυρίστηκε ότι είδε ένα όνειρο στο οποίο έλαβε οδηγίες να γράψει το «Χριστιανικό» μονόγραμμα—τα γράμματα χι και ρο, δηλαδή τα δύο πρώτα γράμματα της λέξης Χριστός—πάνω στις ασπίδες των στρατιωτών του.b Μ’ αυτό το ‘ιερό φυλακτό’, οι στρατιές του Κωνσταντίνου νίκησαν τον εχθρό του Μαξέντιο.

²² Λίγο καιρό αφότου κέρδισε τη μάχη, ο Κωνσταντίνος ισχυρίστηκε ότι είχε γίνει πιστός, μολονότι δεν βαφτίστηκε παρά μόνο λίγο πριν από το θάνατό του, περίπου 24 χρόνια αργότερα. Στη συνέχεια επιδίωξε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των καθ’ ομολογία Χριστιανών της αυτοκρατορίας του «υιοθετώντας το [μονόγραμμα] Χι-Ρο [Απεικόνιση ελληνικών χαρακτήρων] ως έμβλημά του . . . Εντούτοις, το Χι-Ρο είχε ήδη χρησιμοποιηθεί ως σύμπλεγμα γραμμάτων σε σχέση τόσο με ειδωλολατρικά όσο και με Χριστιανικά θέματα».—Το Χωνευτήρι της Χριστιανοσύνης, το οποίο εξέδωσε ο Άρνολντ Τόινμπι.

23. (α) Σύμφωνα με ένα σχολιαστή, πότε είχε το ξεκίνημά του ο Χριστιανικός κόσμος; (β) Γιατί μπορούμε να πούμε ότι δεν έθεσε ο Χριστός το θεμέλιο του Χριστιανικού κόσμου;

²³ Ως αποτέλεσμα, τέθηκε το θεμέλιο του Χριστιανικού κόσμου. Όπως έγραψε ο Βρετανός εκφωνητής Μάλκομ Μάγκεριτζ στο βιβλίο του Το Τέλος του Χριστιανικού Κόσμου (The End of Christendom): «Ο Χριστιανικός κόσμος ξεκίνησε με τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο». Όμως ο ίδιος έκανε επίσης το εξής βαθυστόχαστο σχόλιο: «Θα μπορούσατε μάλιστα να πείτε ότι ο Χριστός απέρριψε το Χριστιανικό κόσμο πριν καν ξεκινήσει να υπάρχει αυτός, δηλώνοντας ότι η βασιλεία του δεν ήταν απ’ αυτόν τον κόσμο—μια από τις πιο βαρυσήμαντες και σοβαρές δηλώσεις του». Αλλά και μια από τις δηλώσεις του που έχουν παραμεληθεί σε τόσο μεγάλη έκταση από τους θρησκευτικούς και πολιτικούς άρχοντες του Χριστιανικού κόσμου.—Ιωάννης 18:36.

24. Με τη «μεταστροφή» του Κωνσταντίνου, ποια αλλαγή επήλθε στην εκκλησία;

²⁴ Με την υποστήριξη του Κωνσταντίνου, η θρησκεία του Χριστιανικού κόσμου έγινε η επίσημη κρατική θρησκεία της Ρώμης. Η Ιλέιν Πέιτζελς, καθηγήτρια θρησκευτικών, εξηγεί: «Οι Χριστιανοί επίσκοποι, που ήταν κάποτε στόχος συλλήψεων, βασανιστηρίων και εκτελέσεων, απολάμβαναν τώρα φορολογική απαλλαγή, δώρα από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο, κύρος, ακόμα και επιρροή στην αυλή· οι εκκλησίες τους απέκτησαν νέα πλούτη, ισχύ και εξοχότητα». Αυτοί είχαν γίνει φίλοι του αυτοκράτορα, φίλοι του ρωμαϊκού κόσμου.—Ιακώβου 4:4.

Κωνσταντίνος, Αίρεση και Ορθόδοξη Πίστη

25. (α) Στην εποχή του Κωνσταντίνου, ποια θεολογική αντιλογία διεξαγόταν; (β) Πριν από τον τέταρτο αιώνα, ποια κατάσταση επικρατούσε όσον αφορά την κατανόηση για τη σχέση του Χριστού με τον Πατέρα του;

²⁵ Γιατί ήταν τόσο σημαντική η «μεταστροφή» του Κωνσταντίνου; Επειδή, ως αυτοκράτορας που ήταν, ασκούσε ισχυρή επιρροή στις υποθέσεις της διαιρεμένης από δογματική άποψη «Χριστιανικής» εκκλησίας, ενώ αυτός ήθελε να υπάρχει ενότητα στην αυτοκρατορία του. Εκείνο τον καιρό διεξαγόταν έντονη αντιλογία μεταξύ των ελληνόφωνων και λατινόφωνων επισκόπων γύρω από «τη σχέση που είχε ο ‘Λόγος’, δηλαδή ο ‘Γιος’ του ‘Θεού’, ο οποίος είχε ενσαρκωθεί ως Ιησούς, με τον ίδιο τον ‘Θεό’, ο οποίος καλούνταν τώρα ‘ο Πατέρας’—το όνομά του Γιαχβέ είχε γενικά ξεχαστεί». (Η Παγκόσμια Ιστορία Κολούμπια [The Columbia History of the World]) Μερικοί έκλιναν προς την άποψη που υποστηρίζεται από την Αγία Γραφή, ότι δηλαδή ο Χριστός, ο Λόγος, είχε δημιουργηθεί και συνεπώς κατείχε κατώτερη θέση από τον Πατέρα. (Ματθαίος 24:36· Ιωάννης 14:28· 1 Κορινθίους 15:25-28) Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Άρειος, κάποιος ιερέας της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Μάλιστα, ο Ρ. Π. Σ. Χάνσον, καθηγητής θεολογίας, λέει: «Δεν υπάρχει κανένας θεολόγος στην Ανατολική ή στη Δυτική Εκκλησία, πριν από την έναρξη της Αρειανής Διαμάχης [τον τέταρτο αιώνα], που να μη θεωρεί κατά κάποιον τρόπο ότι ο Γιος κατείχε κατώτερη θέση από τον Πατέρα».—Η Αναζήτηση για το Χριστιανικό Δόγμα Περί Θεού (The Search for the Christian Doctrine of God).

26. Στις αρχές του τέταρτου αιώνα, ποια ήταν η κατάσταση σε σχέση με τη διδασκαλία της Τριάδας;

²⁶ Άλλοι θεωρούσαν αιρετική αυτή την άποψη για την κατώτερη θέση του Χριστού και προσανατολίζονταν περισσότερο προς τη λατρεία του Ιησού ως «Ενσαρκωμένου Θεού». Ωστόσο, ο καθηγητής Χάνσον αναφέρει για την υπό συζήτηση περίοδο (τον τέταρτο αιώνα) ότι «δεν πρόκειται για το ιστορικό της υπεράσπισης μιας εγκεκριμένης και κατασταλαγμένης [τριαδικής] ορθόδοξης πίστης από τις επιθέσεις της ολοφάνερης αίρεσης [του Αρειανισμού]. Στο ζήτημα για το οποίο γινόταν κυρίως λόγος, δεν υπήρχε ακόμη κάποια ορθόδοξη δοξασία». Αυτός συνεχίζει: «Όλες οι πλευρές πίστευαν ότι είχαν την εξουσία της Γραφής με το μέρος τους. Η καθεμιά περιέγραφε τις άλλες ως μη ορθόδοξες, μη παραδοσιακές και μη Γραφικές». Οι θρησκευτικές παρατάξεις είχαν διχαστεί ολοκληρωτικά γύρω απ’ αυτό το θεολογικό ζήτημα.—Ιωάννης 20:17.

27. (α) Τι έκανε ο Κωνσταντίνος προσπαθώντας να τακτοποιήσει την αντιλογία γύρω από τη φύση του Ιησού; (β) Πόσο αντιπροσωπευτική της εκκλησίας ήταν η Σύνοδος της Νίκαιας; (γ) Μήπως το Σύμβολο της Νίκαιας τακτοποίησε τη διαμάχη σχετικά με την αναπτυσσόμενη δοξασία της Τριάδας;

²⁷ Ο Κωνσταντίνος ήθελε να υπάρχει ενότητα στο βασίλειό του, γι’ αυτό και το 325 Κ.Χ. συγκάλεσε μια σύνοδο των επισκόπων του στη Νίκαια, η οποία βρισκόταν στην ανατολική, ελληνόφωνη επικράτεια της αυτοκρατορίας του, στις ακτές του Βόσπορου απέναντι από την καινούρια πόλη της Κωνσταντινούπολης. Λέγεται ότι οι επίσκοποι που παραβρέθηκαν κυμαίνονταν από 250 σε 318, μόνο μια μειονότητα του συνολικού αριθμού, και απ’ αυτούς οι περισσότεροι προέρχονταν από το ελληνόφωνο τμήμα. Έλειπε ακόμα και ο Πάπας Σύλβεστρος Α΄.c Μετά από σφοδρή αντιλογία, βγήκε απ’ αυτή τη μη αντιπροσωπευτική σύνοδο το Σύμβολο της Νίκαιας, με φανερή τη μεροληψία του υπέρ της τριαδικής ιδέας. Όμως αυτό δεν κατάφερε να τακτοποιήσει τη δογματική διαφωνία. Δεν ξεκαθάριζε το ρόλο του αγίου πνεύματος του Θεού στην τριαδική θεολογία. Η αντιλογία συνεχίστηκε για δεκαετίες, και χρειάστηκε να συγκληθούν επιπρόσθετες σύνοδοι, να επέμβουν διάφοροι αυτοκράτορες και να γίνει χρήση εκτοπίσεων για να επέλθει τελικά ομοφωνία. Αυτή ήταν νίκη της θεολογίας και ήττα όσων προσκολλούνταν στις Γραφές.—Ρωμαίους 3:3, 4, ΚΔΤΚ.

28. (α) Ποιες είναι μερικές από τις συνέπειες της δοξασίας της Τριάδας; (β) Γιατί δεν υπάρχει Γραφική βάση για την απόδοση ευλαβικού σεβασμού προς τη Μαρία, θεωρώντας την «Θεομήτορα»;

²⁸ Στη διάρκεια των αιώνων, ένα αποτέλεσμα της διδασκαλίας της Τριάδας ήταν ότι ο μοναδικός αληθινός Θεός, ο Ιεχωβά, θάφτηκε στο τέλμα της θεολογίας που έχει αναπτύξει ο Χριστιανικός κόσμος γύρω από τον Θεό και τον Χριστό.d Η επόμενη λογική συνέπεια αυτής της θεολογίας ήταν ότι, αν ο Ιησούς ήταν πράγματι ο Ενσαρκωμένος Θεός, τότε η μητέρα του Ιησού, η Μαρία, ήταν προφανώς «Θεομήτωρ». Στα χρόνια που πέρασαν, αυτό έχει οδηγήσει στην απόδοση ευλαβικού σεβασμού στη Μαρία με πολλές και διάφορες μορφές, παρά την ολοσχερή έλλειψη εδαφίων που να προσδίδουν στη Μαρία κάποια ιδιαίτερη σπουδαιότητα, εκτός από το ρόλο της ταπεινής φυσικής μητέρας του Ιησού.e (Λουκάς 1:26-38, 46-56) Στη διάρκεια των αιώνων, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ανέπτυξε και καλλώπισε τη διδασκαλία περί της Θεομήτορος, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να αποδίδουν οι Καθολικοί πολύ πιο ένθερμο ευλαβικό σεβασμό στη Μαρία απ’ ό,τι αποδίδουν λατρεία στον Θεό.

Τα Σχίσματα του Χριστιανικού Κόσμου

29. Για ποιες εξελίξεις προειδοποίησε ο Παύλος;

²⁹ Ένα άλλο χαρακτηριστικό της αποστασίας είναι ότι οδηγεί σε διαίρεση και κατακερματισμό. Ο απόστολος Παύλος είχε προφητέψει: «Εγώ εξεύρω τούτο, ότι μετά την αναχώρησίν μου θέλουσιν εισέλθει εις εσάς λύκοι βαρείς μη φειδόμενοι του ποιμνίου· και εξ υμών αυτών θέλουσι σηκωθή άνθρωποι λαλούντες διεστραμμένα, δια να αποσπώσι τους μαθητάς οπίσω αυτών». Ο Παύλος είχε δώσει σαφή συμβουλή στους Κορινθίους, λέγοντας: «Σας παρακαλώ δε, αδελφοί, δια του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, να λέγητε πάντες το αυτό, και να μη ήναι σχίσματα μεταξύ σας, αλλά να ήσθε εντελώς ηνωμένοι έχοντες το αυτό πνεύμα και την αυτήν γνώμην». Παρά την προτροπή του Παύλου, σύντομα ρίζωσε η αποστασία καθώς και οι διαιρέσεις.—Πράξεις 20:29, 30· 1 Κορινθίους 1:10.

30. Ποια κατάσταση αναπτύχθηκε σύντομα στα πρώτα στάδια της εκκλησίας;

³⁰ Μόλις λίγες δεκαετίες μετά το θάνατο των αποστόλων, άρχισαν ήδη να εκδηλώνονται σχίσματα μεταξύ των Χριστιανών. Ο Γουίλ Ντουράν αναφέρει: «Ο ίδιος ο Κέλσος [πολέμιος της Χριστιανοσύνης που έζησε το δεύτερο αιώνα] είχε παρατηρήσει σαρκαστικώς ότι οι χριστιανοί ‘είχον κατατμηθή εις τόσας πολλάς φατρίας, διότι έκαστος επεθύμει να έχη το ιδικόν του κόμμα’. Περί το 187 [Κ.Χ.] ο Ειρηναίος κατέγραψεν είκοσι ποικιλίας Χριστιανισμού. Περί το 384 [Κ.Χ.] ο Επιφάνιος ηρίθμησεν ογδοήκοντα».—Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Γ΄—Η Νεότης του Χριστιανισμού.

31. Πώς αναπτύχθηκε ένα μεγάλο σχίσμα στην Καθολική Εκκλησία;

³¹ Ο Κωνσταντίνος ευνόησε την ανατολική, ελληνική πλευρά της αυτοκρατορίας του εγκαινιάζοντας μια καινούρια πρωτεύουσα σε μια περιοχή που σήμερα βρίσκεται στην Τουρκία. Αυτή η πόλη ονομάστηκε αργότερα Κωνσταντινούπολη. Το αποτέλεσμα ήταν να επέλθει πόλωση στην Καθολική Εκκλησία με το πέρασμα των αιώνων και να διχαστεί τόσο γλωσσικά όσο και γεωγραφικά—η λατινόφωνη Ρώμη στη δύση κατά της ελληνόφωνης Κωνσταντινούπολης στην ανατολή.

32, 33. (α) Ποιες ήταν ορισμένες επιπρόσθετες αιτίες για διαιρέσεις στο Χριστιανικό κόσμο; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για τη χρήση των εικόνων στη λατρεία;

³² Οι διαιρετικές αντιλογίες γύρω από διάφορες πλευρές της διδασκαλίας της Τριάδας, η οποία βρισκόταν ακόμη στο στάδιο της διαμόρφωσης, συνέχιζαν να προξενούν αναστάτωση στο Χριστιανικό κόσμο. Το 451 Κ.Χ. συγκλήθηκε άλλη μία σύνοδος στη Χαλκηδόνα για να ορίσει το χαρακτήρα των «φύσεων» του Χριστού. Η Δύση δέχτηκε το σύμβολο πίστης που εξέδωσε αυτή η σύνοδος, όμως οι ανατολικές εκκλησίες διαφώνησαν, και αυτό κατέληξε στο σχηματισμό της Κοπτικής Εκκλησίας στην Αίγυπτο και στην Αβησσυνία καθώς και των «Ιακωβιτικών» εκκλησιών στη Συρία και στην Αρμενία. Η ενότητα της Καθολικής Εκκλησίας απειλούνταν διαρκώς από διαιρέσεις που αφορούσαν δυσνόητα θεολογικά ζητήματα, ιδίως σχετικά με τον ορισμό της δοξασίας της Τριάδας.

³³ Άλλη μια αφορμή για διαίρεση ήταν η θρησκευτική ευλάβεια που αποδιδόταν στις εικόνες. Στη διάρκεια του όγδοου αιώνα, οι επίσκοποι της Ανατολής στασίασαν ενάντια σ’ αυτή τη μορφή ειδωλολατρίας και εισήγαγαν τη λεγόμενη εικονομαχική, ή αλλιώς εικονοκλαστική, περίοδο. Αργότερα, γύρισαν και πάλι στη χρήση των εικόνων.—Έξοδος 20:4-6· Ησαΐας 44:14-18.

34. (α) Τι οδήγησε σ’ ένα μεγάλο σχίσμα στην Καθολική Εκκλησία; (β) Ποιο ήταν το τελικό αποτέλεσμα αυτού του σχίσματος;

³⁴ Ακόμα μια μεγάλη δοκιμή επήλθε όταν η δυτική εκκλησία πρόσθεσε στο Σύμβολο της Νίκαιας τη λατινική λέξη filioque (φιλιόκβε, «και εκ του Υιού») για να δηλώσει ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορευόταν και από τον Πατέρα και από τον Γιο. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της προσθήκης που έγινε τον έκτο αιώνα ήταν ένα σχίσμα που συνέβηκε όταν «το 876, μια σύνοδος [επισκόπων] που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη καταδίκασε τον πάπα τόσο για την πολιτική του δραστηριότητα όσο και γιατί δεν διόρθωσε την αίρεση που σχετιζόταν με τη διατύπωση του φιλιόκβε. Αυτή η ενέργεια ήταν ενδεικτική της στάσης που επικρατούσε στην Ανατολή, η οποία απέρριπτε ολοσχερώς τον ισχυρισμό του πάπα ότι είχε παγκόσμια δικαιοδοσία πάνω στην Εκκλησία». (Οι Θρησκείες του Ανθρώπου) Το έτος 1054, ο αντιπρόσωπος του πάπα αφόρισε τον πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος με τη σειρά του αναθεμάτισε τον πάπα. Τελικά αυτό το σχίσμα οδήγησε στο σχηματισμό των Ανατολικών Ορθόδοξων Εκκλησιών—της ελληνικής, της ρωσικής, της ρουμανικής, της πολωνικής, της βουλγαρικής, της σερβικής και άλλων αυτοκέφαλων εκκλησιών.

35. Ποιοι ήταν οι Βαλδένσιοι, και πώς διέφεραν οι δοξασίες τους απ’ αυτές της Καθολικής Εκκλησίας;

³⁵ Κάποιο άλλο κίνημα άρχισε επίσης να δημιουργεί αναστάτωση μέσα στην εκκλησία. Το 12ο αιώνα, ο Πέτρος Βάλδο από τη Λυών της Γαλλίας προσέλαβε «μερικούς λογίους δια να του μεταφράσουν την Βίβλον εις την τοπικήν διάλεκτον [λανγκ ντ’ οκ] της νοτίου Γαλλίας. Αφού εμελέτησε την μετάφρασιν με επιμέλειαν, συνεπέρανεν ότι οι χριστιανοί ώφειλαν να ζουν όπως οι απόστολοι, χωρίς δηλαδή να κατέχουν ατομικήν ιδιοκτησίαν». (Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Δ΄—Ο Αιών της Πίστεως, του Γουίλ Ντουράν) Αυτός ξεκίνησε ένα ευαγγελιστικό κίνημα που έγινε γνωστό ως το κίνημα των Βαλδένσιων. Οι Βαλδένσιοι απέρριπταν την Καθολική ιεροσύνη, τα συγχωροχάρτια, το καθαρτήριο, τη μετουσίωση και άλλες παραδοσιακές Καθολικές πράξεις και δοξασίες. Αυτοί εξαπλώθηκαν και σε άλλες χώρες. Η Σύνοδος της Τουλούζης προσπάθησε να τους αναχαιτίσει το 1229 απαγορεύοντας την κατοχή Γραφικών βιβλίων. Επιτρέπονταν μόνο βιβλία λειτουργικής κι αυτά μόνο στη νεκρή λατινική γλώσσα. Αλλά επρόκειτο να επακολουθήσει ακόμη περισσότερη διαίρεση και διωγμός.

Ο Διωγμός των Αλβιγηνών

36, 37. (α) Ποιοι ήταν οι Αλβιγηνοί, και τι πίστευαν αυτοί; (β) Πώς καθυποτάχτηκαν οι Αλβιγηνοί;

³⁶ Ακόμα ένα κίνημα ξεπρόβαλε το 12ο αιώνα στη νότια Γαλλία—οι Αλβιγηνοί (γνωστοί και ως Καθαροί), που ονομάστηκαν έτσι από την πόλη Άλβι, όπου είχαν πολλούς οπαδούς. Αυτοί είχαν τη δική τους τάξη άγαμων κληρικών, οι οποίοι ανέμεναν να τους χαιρετούν με ευλάβεια. Πίστευαν ότι ο Ιησούς μίλησε μεταφορικά στο τελευταίο του δείπνο, όταν είπε αναφερόμενος στο ψωμί: «Τούτο είναι το σώμα μου». (Ματθαίος 26:26) Απέρριπταν τα δόγματα της Τριάδας, της Παρθενογέννησης, της πύρινης κόλασης και του καθαρτήριου. Μ’ αυτόν τον τρόπο αμφισβήτησαν ενεργά τις διδασκαλίες της Ρώμης. Ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ έδωσε οδηγίες να ασκηθεί διωγμός εναντίον των Αλβιγηνών. «Αν είναι απαραίτητο», έλεγε, «καταστείλτε τους με τα σπαθιά σας».

³⁷ Οργανώθηκε μια σταυροφορία εναντίον των «αιρετικών» και οι Καθολικοί σταυροφόροι έσφαξαν 20.000 άντρες, γυναίκες και παιδιά στο Μπεζιέ της Γαλλίας. Αφού χύθηκε πολύ αίμα, τελικά επήλθε ειρήνη το 1229, βρίσκοντας τους Αλβιγηνούς ηττημένους. Η Σύνοδος της Ναρμπόν «απαγόρευσε στους λαϊκούς να κατέχουν οποιοδήποτε τμήμα της Αγίας Γραφής». Η ρίζα του προβλήματος για την Καθολική Εκκλησία ήταν προφανώς η ύπαρξη της Αγίας Γραφής στη γλώσσα του λαού.

38. Τι ήταν η Ιερά Εξέταση, και πώς λειτουργούσε;

³⁸ Το επόμενο βήμα που έκανε η εκκλησία ήταν να καθιερώσει την Ιερά Εξέταση, ένα ιεροδικείο που ιδρύθηκε για να καταστείλει τις αιρέσεις. Οι άνθρωποι, που ήταν δεισιδαίμονες και πολύ πρόθυμοι να λιντσάρουν και να δολοφονήσουν τους «αιρετικούς», διακατέχονταν ήδη από ένα πνεύμα μισαλλοδοξίας. Οι συνθήκες του 13ου αιώνα πρόσφεραν τη δυνατότητα στην εκκλησία να κάνει κατάχρηση της δύναμής της. Όμως «οι υπό της Εκκλησίας καταδικασθέντες αιρετικοί έπρεπε να παραδίδωνται εις ‘κοσμικάς χείρας’—τας τοπικάς δηλαδή αρχάς—δια να πεθαίνουν επί της πυράς». (Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Δ΄—Ο Αιών της Πίστεως) Αφήνοντας τις κοσμικές αρχές να κάνουν τις εκτελέσεις, η εκκλησία διέφευγε φαινομενικά την ενοχή αίματος. Η Ιερά Εξέταση ξεκίνησε μια εποχή θρησκευτικού διωγμού που κατέληξε σε κακοποιήσεις, ψευδείς και ανώνυμες καταγγελίες, δολοφονίες, ληστείες, βασανιστήρια και στον αργό θάνατο χιλιάδων ανθρώπων που τόλμησαν να έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις απ’ αυτές της εκκλησίας. Η ελευθερία της θρησκευτικής έκφρασης καταπνίγηκε. Υπήρχε καμιά ελπίδα για τους ανθρώπους που αναζητούσαν τον αληθινό Θεό; Το Κεφάλαιο 13 θα δώσει την απάντηση.

39. Ποια θρησκευτική κίνηση είχε το ξεκίνημά της τον έβδομο αιώνα, και πώς;

³⁹ Ενόσω συνέβαιναν όλα αυτά στο Χριστιανικό κόσμο, ένας μοναχικός Άραβας στη Μέση Ανατολή ύψωσε το ανάστημά του ενάντια στη θρησκευτική απάθεια και στην ειδωλολατρία του λαού του. Τον έβδομο αιώνα αυτός ξεκίνησε μια θρησκευτική κίνηση που σήμερα υπαγορεύει την υπακοή και την υποταγή σχεδόν ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Αυτή η κίνηση είναι ο Ισλαμισμός. Το επόμενο κεφάλαιό μας θα εξετάσει την ιστορία του ιδρυτή-προφήτη του και θα εξηγήσει μερικές από τις διδασκαλίες του, καθώς και τις πηγές τους.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 262]

Οι Πρώτοι Χριστιανοί και η Ειδωλολατρική Ρώμη

«Καθώς το Χριστιανικό κίνημα αναδυόταν μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, έθετε και στους ειδωλολάτρες προσήλυτους επίσης την πρόκληση να αλλάξουν τη στάση και τη συμπεριφορά τους. Πολλοί ειδωλολάτρες, που είχαν ανατραφεί θεωρώντας το γάμο κυρίως ως μια κοινωνική και οικονομική διευθέτηση, τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις ως αναμενόμενο στοιχείο της εκπαίδευσης των αντρών, την πορνεία—είτε εκτελούνταν από άντρες είτε από γυναίκες—ως κάτι το συνηθισμένο αλλά και νόμιμο, και το διαζύγιο, την έκτρωση, την αντισύλληψη και την έκθεση των ανεπιθύμητων βρεφών [στο θάνατο] ως ζητήματα πρακτικής σκοπιμότητας, ασπάζονταν, προς έκπληξη των οικογενειών τους, το Χριστιανικό άγγελμα, το οποίο ερχόταν σε αντίθεση μ’ αυτές τις συνήθειες».—Ο Αδάμ, η Εύα και το Φίδι (Adam, Eve, and the Serpent), της Ιλέιν Πέιτζελς.

[Πλαίσιο στη σελίδα 266]

Χριστιανοσύνη Κατά Χριστιανικού Κόσμου

Ο Πορφύριος, ένας φιλόσοφος του τρίτου αιώνα από την Τύρο και πολέμιος της Χριστιανοσύνης, έθεσε το ερώτημα «μήπως ήταν οι ακόλουθοι του Ιησού, και όχι ο ίδιος ο Ιησούς, υπεύθυνοι για την ξεχωριστή μορφή της Χριστιανικής θρησκείας. Ο Πορφύριος (και ο Ιουλιανός [Ρωμαίος αυτοκράτορας του τέταρτου αιώνα και πολέμιος της Χριστιανοσύνης]) έδειξαν, με βάση την Καινή Διαθήκη, ότι ο Ιησούς δεν αποκάλεσε τον εαυτό του Θεό και ότι δεν κήρυξε για τον εαυτό του, αλλά για τον μοναδικό Θεό, τον Θεό όλων. Οι ακόλουθοί του ήταν εκείνοι που εγκατέλειψαν τη διδασκαλία του και εισήγαγαν μια δική τους, καινούρια οδό στην οποία ο Ιησούς (όχι ο μοναδικός Θεός) ήταν το αντικείμενο λατρείας και ευλάβειας. . . . [Ο Πορφύριος] εντόπισε ένα ενοχλητικό για τους Χριστιανούς στοχαστές θέμα: στηρίζεται η Χριστιανική πίστη στο κήρυγμα του Ιησού ή στις ιδέες που διαμόρφωσαν οι μαθητές του στις γενιές που ακολούθησαν μετά το θάνατό του;»—Οι Χριστιανοί Όπως τους Έβλεπαν οι Ρωμαίοι (The Christians as the Romans Saw Them).

[Πλαίσιο στη σελίδα 268]

Ο Πέτρος και η Παπωσύνη

Στο εδάφιο Ματθαίος 16:18, ο Ιησούς είπε στον απόστολο Πέτρο: «Και εγώ δε σοι λέγω ότι συ είσαι Πέτρος, και επί ταύτης της πέτρας θέλω οικοδομήσει την εκκλησίαν μου, και πύλαι άδου δεν θέλουσιν ισχύσει κατ’ αυτής». Με βάση αυτό το εδάφιο, η Καθολική Εκκλησία ισχυρίζεται ότι ο Ιησούς οικοδόμησε την εκκλησία του πάνω στον Πέτρο, ο οποίος, όπως λένε, ήταν ο πρώτος από μια αδιάσπαστη σειρά επισκόπων της Ρώμης και διαδόχων του Πέτρου.

Ποιος ήταν η πέτρα την οποία είχε μνημονεύσει ο Ιησούς στο εδάφιο Ματθαίος 16:18—ο Πέτρος ή ο Ιησούς; Τα συμφραζόμενα δείχνουν ότι το κύριο σημείο της συζήτησης ήταν να προσδιοριστεί ο Ιησούς ως «ο Χριστός ο Υιός του Θεού του ζώντος», όπως ομολόγησε και ο ίδιος ο Πέτρος. (Ματθαίος 16:16) Λογικά, λοιπόν, ο ίδιος ο Ιησούς θα ήταν εκείνο το γερό πέτρινο θεμέλιο της εκκλησίας, όχι ο Πέτρος, που αργότερα θα αρνούνταν τον Χριστό τρεις φορές.—Ματθαίος 26:33-35, 69-75.

Πώς γνωρίζουμε ότι ο Χριστός είναι το πέτρινο θεμέλιο; Το γνωρίζουμε από τη μαρτυρία του ίδιου του Πέτρου, ο οποίος έγραψε: «Εις τον οποίον προσερχόμενοι, ως εις λίθον ζώντα, υπό μεν των ανθρώπων αποδεδοκιμασμένον, παρά δε τω Θεώ εκλεκτόν, έντιμον, . . . δια τούτο και περιέχεται εν τη γραφή· Ιδού, θέτω εν Σιών λίθον ακρογωνιαίον, εκλεκτόν, έντιμον, και ο πιστεύων επ’ αυτόν δεν θέλει καταισχυνθή». Ο Παύλος επίσης δήλωσε: «Εποικοδομηθέντες επί το θεμέλιον των αποστόλων και προφητών, όντος ακρογωνιαίου λίθου αυτού του Ιησού Χριστού».—1 Πέτρου 2:4-8· Εφεσίους 2:20.

Δεν υπάρχει Γραφική ή ιστορική απόδειξη για την άποψη ότι ο Πέτρος θεωρούνταν πως είχε τα πρωτεία ανάμεσα στους Χριστιανούς της εποχής του. Ο ίδιος δεν αναφέρει τίποτα γι’ αυτό στις επιστολές του, και τα άλλα τρία Ευαγγέλια—περιλαμβανομένου και του Ευαγγελίου του Μάρκου (το οποίο προφανώς διηγήθηκε ο Πέτρος στον Μάρκο)—ούτε καν αναφέρουν τη δήλωση του Ιησού προς τον Πέτρο.—Λουκάς 22:24-26· Πράξεις 15:6-22· Γαλάτας 2:11-14.

Μάλιστα δεν υπάρχει καμιά τεκμηριωμένη απόδειξη για το ότι ο Πέτρος πήγε κάποτε στη Ρώμη. (1 Πέτρου 5:13) Όταν ο Παύλος επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ, «Ιάκωβος και Κηφάς [Πέτρος] και Ιωάννης, οι θεωρούμενοι ότι είναι στύλοι», τον ενίσχυσαν. Έτσι, εκείνο τον καιρό, ο Πέτρος ήταν ένας από τους τουλάχιστον τρεις στύλους της εκκλησίας. Αυτός δεν ήταν «πάπας», ούτε και ήταν γνωστός μ’ αυτόν τον τίτλο ή με τον τίτλο του πρώτιστου «επισκόπου» στην Ιερουσαλήμ.—Γαλάτας 2:7-9· Πράξεις 28:16, 30, 31.

[Εικόνα στη σελίδα 264]

Το τρίγωνο του Τριαδικού Μυστηρίου του Χριστιανικού κόσμου

[Εικόνες στη σελίδα 269]

Το Βατικανό (η σημαία του φαίνεται παρακάτω) στέλνει διπλωμάτες στις κυβερνήσεις των κρατών του κόσμου

[Εικόνες στη σελίδα 275]

Η Σύνοδος της Νίκαιας έθεσε το θεμέλιο γι’ αυτό που θα αποτελούσε αργότερα τη δοξασία της Τριάδας

[Εικόνες στη σελίδα 277]

Ο ευλαβικός σεβασμός προς τη Μαρία που κρατάει στην αγκαλιά της ένα παιδί, στο κέντρο, θυμίζει πολύ παλιότερη λατρεία που αποδιδόταν σε ειδωλολατρικές θεές—αριστερά, η Ίσις και ο Ώρος των Αιγυπτίων· δεξιά, η Μάτερ Ματούτα των Ρωμαίων

[Εικόνες στη σελίδα 278]

Ναοί της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας—του Αγίου Νικολάου, στη Σόφια της Βουλγαρίας, και, κάτω του Αγίου Βλαδίμηρου, στο Νιου Τζέρσεϊ των Η.Π.Α.

[Εικόνα στη σελίδα 281]

Οι «Χριστιανοί» σταυροφόροι οργανώθηκαν όχι μόνο για να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ από τον Ισλαμισμό, αλλά και για να σφάξουν τους «αιρετικούς», όπως τους Βαλδένσιους και τους Αλβιγηνούς

[Εικόνες στη σελίδα 283]

Ο Τομάς δε Τορκεμάδα, Δομινικανός μοναχός, ήταν ηγέτης της στυγνής Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, η οποία χρησιμοποιούσε όργανα βασανιστηρίων για να αποσπά ομολογίες

Κεφάλαιο 12

Ισλάμ—Η Οδός προς τον Θεό Μέσω της Υποταγής

[Απεικόνιση αραβικών χαρακτήρων]

1, 2. (α) Ποια είναι τα εναρκτήρια λόγια του Κορανίου; (β) Γιατί είναι σημαντικά αυτά τα λόγια για τους Μουσουλμάνους; (γ) Σε ποια γλώσσα γράφτηκε αρχικά το Κοράνιο, και τι σημαίνει «Κοράνιο»;

«ΣΤΟ όνομα του οικτίρμονος και ελεήμονος [Αλλάχ]». Αυτή η πρόταση είναι η μετάφραση του παραπάνω αραβικού κειμένου που είναι παρμένο από το Κοράνιο. Στη συνέχεια αυτό λέει: «Αίνος στον [Αλλάχ], τον Κύριο του Παντός. Στον οικτίρμονα και ελεήμονα. Στον Δεσπότη κατά την ημέρα της κρίσης. Σε προσκυνούμε και σε ικετεύουμε. Οδήγησέ μας στην ευθεία οδό. Στην οδό εκείνων που ευεργετήθηκαν από σένα. Και όχι στην οδό εκείνων που υπέπεσαν στην οργή σου, και στην οδό των πεπλανημένων».—Κοράνιον, σούρα 1:1-7, ΧΠ.a

² Αυτά τα λόγια απαρτίζουν το Αλ-Φάτιχα («Η Έναρξη»), το πρώτο κεφάλαιο, ή σούρα, του Μουσουλμανικού ιερού βιβλίου, του Ιερού Κορανίου. Εφόσον περισσότεροι από το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού είναι Μουσουλμάνοι και οι ευσεβείς Μουσουλμάνοι απαγγέλλουν αυτά τα εδάφια πάνω από μία φορά σε καθεμιά από τις πέντε καθημερινές προσευχές τους, αυτά τα λόγια πρέπει να είναι από τα πιο συχνά επαναλαμβανόμενα πάνω στη γη.

3. Πόσο εκτεταμένος είναι σήμερα ο Ισλαμισμός;

³ Σύμφωνα με μια πηγή, υπάρχουν πάνω από 900 εκατομμύρια Μουσουλμάνοι στον κόσμο, πράγμα που καθιστά τον Ισλαμισμό δεύτερο σε αριθμό οπαδών, μετά τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ίσως είναι η ταχύτερα αυξανόμενη μεγάλη θρησκεία στον κόσμο, καθώς το Μουσουλμανικό κίνημα επεκτείνεται στην Αφρική και στο δυτικό κόσμο.

4. (α) Τι σημαίνει «Ισλάμ»; (β) Τι σημαίνει «Μουσουλμάνος»;

⁴ Το όνομα Ισλάμ έχει μεγάλη σημασία για έναν Μουσουλμάνο, επειδή σημαίνει «υποταγή», «παράδοση» ή «προσήλωση» στον Αλλάχ και, σύμφωνα με έναν ιστορικό, «εκφράζει την ενδόμυχη κατάσταση εκείνων που έχουν ακούσει προσεκτικά το κήρυγμα του Μωάμεθ». «Μουσουλμάνος» σημαίνει ‘αυτός που πράττει ή ασκεί το Ισλάμ’.

5. (α) Τι πιστεύουν οι Μουσουλμάνοι για τον Ισλαμισμό; (β) Ποιοι παραλληλισμοί υπάρχουν ανάμεσα στην Αγία Γραφή και στο Κοράνιο;

⁵ Οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι η πίστη τους αποτελεί το αποκορύφωμα των αποκαλύψεων που δόθηκαν στους πιστούς Εβραίους και Χριστιανούς των παλιών καιρών. Ωστόσο, οι διδασκαλίες τους αποκλίνουν από την Αγία Γραφή σε ορισμένα σημεία, μολονότι παραθέτουν και από τις Εβραϊκές και από τις Ελληνικές Γραφές στο Κοράνιο.b (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 285.) Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη Μουσουλμανική πίστη, χρειάζεται να γνωρίζουμε πώς, πού και πότε ξεκίνησε αυτή η θρησκεία.

Η Κλήση του Μωάμεθ

6. (α) Ποια ήταν η εστία της αραβικής λατρείας στον καιρό του Μωάμεθ; (β) Ποια παράδοση υπήρχε σχετικά με την Κάαμπα;

⁶ Ο Μωάμεθc γεννήθηκε στη Μέκκα (στην αραβική, Μάκκα) της Σαουδικής Αραβίας, γύρω στο 570 Κ.Χ. Ο πατέρας του, Αμπντ Αλλάχ, πέθανε πριν γεννηθεί ο Μωάμεθ. Η μητέρα του, Αμινά, πέθανε όταν αυτός ήταν έξι χρονών περίπου. Εκείνο τον καιρό, οι Άραβες ακολουθούσαν μια μορφή λατρείας του Αλλάχ που είχε ως επίκεντρο το ιερό της Κάαμπα στην κοιλάδα της Μέκκας, το οποίο ήταν ένα απλό κυβικό κτίριο όπου προσκυνούσαν ένα μαύρο μετεωρίτη. Σύμφωνα με την Ισλαμική παράδοση, «την Κάαμπα την είχε χτίσει αρχικά ο Αδάμ βάσει ενός ουράνιου πρωτότυπου, και μετά τον Κατακλυσμό την ξαναέχτισε ο Αβραάμ και ο Ισμαήλ». (Ιστορία των Αράβων [History of the Arabs], του Φίλιπ Κ. Χίτι) Αυτό το κτίριο έγινε αγιαστήριο 360 ειδώλων, ένα για κάθε μέρα του σεληνιακού έτους.

7. Ποιες θρησκευτικές συνήθειες ενοχλούσαν τον Μωάμεθ;

⁷ Καθώς μεγάλωνε ο Μωάμεθ, άρχισε να αμφισβητεί τις θρησκευτικές συνήθειες της εποχής του. Ο Τζον Νος, στο βιβλίο του Οι Θρησκείες του Ανθρώπου [Man’s Religions], αναφέρει: «[Τον Μωάμεθ] τον ενοχλούσαν οι αδιάκοποι διαπληκτισμοί ανάμεσα στους αρχηγούς της φυλής των Κορεϊσιτών [στην οποία ανήκε ο Μωάμεθ] για ζητήματα θρησκείας και τιμής, στα οποία ήταν αδιάλλακτοι. Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η δυσαρέσκειά του για τα πρωτόγονα στοιχεία που επιζούσαν στην αραβική θρησκεία, τον ειδωλολατρικό πολυθεϊσμό και ανιμισμό, την ανηθικότητα στις θρησκευτικές συνάξεις και στα πανηγύρια, τα μεθύσια, τα τυχερά παιχνίδια και τους χορούς που ήταν τότε κοινοί, καθώς και το έθιμο να θάβουν ζωντανές τις ανεπιθύμητες κόρες στη βρεφική τους ηλικία, που συνηθιζόταν όχι μόνο στη Μέκκα αλλά και σ’ όλη την Αραβία».—Σούρα 6:138.

8. Κάτω από ποιες συνθήκες έλαβε ο Μωάμεθ την κλήση για να γίνει προφήτης;

⁸ Η κλήση του Μωάμεθ για να γίνει προφήτης συνέβηκε όταν αυτός ήταν 40 περίπου χρονών. Αυτός είχε τη συνήθεια να πηγαίνει μόνος του για να κάνει στοχασμούς σε μια κοντινή  ορεινή σπηλιά που λεγόταν Γκαρ Χίρα, και ισχυρίστηκε ότι  την κλήση για να γίνει προφήτης την έλαβε σε μια απ’ αυτές  τις περιπτώσεις. Η Μουσουλμανική παράδοση αναφέρει ότι, όταν αυτός ήταν εκεί, ένας άγγελος, που αργότερα αποκαλύφτηκε ότι ήταν ο Γαβριήλ, τον πρόσταξε να αρχίσει να απαγγέλλει στο όνομα του Αλλάχ. Ο Μωάμεθ δεν το έκανε, γι’ αυτό ο άγγελος ‘τον άρπαξε βίαια και τον έσφιξε τόσο δυνατά που δεν μπορούσε να αντέξει άλλο’. Έπειτα ο άγγελος επανέλαβε την προσταγή. Και πάλι ο Μωάμεθ δεν ανταποκρίθηκε, γι’ αυτό ο άγγελος ‘άρχισε να τον πνίγει’ ξανά. Αυτό συνέβηκε τρεις φορές και τελικά ο Μωάμεθ άρχισε να απαγγέλλει τα λόγια που κατέληξαν να θεωρούνται ως η πρώτη από μια σειρά αποκαλύψεις, οι οποίες απαρτίζουν το Κοράνιο. Άλλη μια παράδοση αναφέρει ότι τα θεόπνευστα λόγια αποκαλύφτηκαν στον Μωάμεθ σαν το χτύπημα μιας καμπάνας.—Το Βιβλίο της Αποκάλυψης (The Book of Revelation) από το Σαχίχ Αλ-Μπουκάρι.

Αποκάλυψη του Κορανίου

9. Ποια λέγεται ότι ήταν η πρώτη αποκάλυψη που έλαβε ο Μωάμεθ; (Παράβαλε Αποκάλυψις 22:18, 19.)

⁹ Ποια λέγεται ότι ήταν η πρώτη αποκάλυψη που έλαβε ο Μωάμεθ; Γενικά, οι ειδικοί στα θέματα του Ισλαμισμού συμφωνούν ότι ήταν τα πρώτα πέντε εδάφια του σούρα 96, που έχει τον τίτλο Αλ-Αλάκ, «Θρόμβος Αίματος»· αυτά τα εδάφια λένε:

10-12. Πώς διατηρήθηκε το Κοράνιο;

¹⁰ Σύμφωνα με την αραβική πηγή Το Βιβλίο της Αποκάλυψης, ο Μωάμεθ απάντησε: «Δεν ξέρω να διαβάζω». Γι’ αυτό, έπρεπε να αποστηθίσει τις αποκαλύψεις ώστε να μπορεί να τις επαναλαμβάνει και να τις απαγγέλλει. Οι Άραβες ήταν επιδέξιοι  στη χρήση της μνήμης και ο Μωάμεθ δεν αποτελούσε  εξαίρεση. Πόσος καιρός χρειάστηκε για να λάβει αυτός ολόκληρο το άγγελμα του Κορανίου; Γενικά, πιστεύεται ότι οι αποκαλύψεις δόθηκαν σε μια περίοδο 20 με 23 χρόνων περίπου, από το 610 Κ.Χ. ως το θάνατό του το 632 Κ.Χ.

¹¹ Οι Μουσουλμανικές πηγές εξηγούν ότι μόλις ο Μωάμεθ λάβαινε την κάθε αποκάλυψη, την απάγγελλε αμέσως σε όσους τύχαινε να βρίσκονται κοντά του. Εκείνοι με τη σειρά τους αποστήθιζαν την αποκάλυψη και μέσω απαγγελίας τη διέσωζαν. Εφόσον η παρασκευή του χαρτιού ήταν άγνωστη στους Άραβες, ο Μωάμεθ ανέθεσε σε γραμματείς να γράψουν τις αποκαλύψεις πάνω στα πρωτόγονα υλικά που είχαν διαθέσιμα τότε, όπως ήταν οι ωμοπλάτες από καμήλες, τα φοινικόφυλλα, το ξύλο και οι περγαμηνές. Εντούτοις, το Κοράνιο δεν πήρε τη σημερινή του μορφή παρά μόνο μετά το θάνατο του προφήτη, με την κατεύθυνση των διαδόχων και των συντρόφων του Μωάμεθ. Αυτό πραγματοποιήθηκε κατά τη διακυβέρνηση των τριών πρώτων χαλίφηδων, δηλαδή Μουσουλμάνων ηγετών.

¹² Ο μεταφραστής Μουχάμαντ Πίκθολ γράφει: «Όλα τα σούρα του Κορανίου είχαν καταγραφτεί πριν από το θάνατο του Προφήτη και πολλοί Μουσουλμάνοι είχαν αποστηθίσει ολόκληρο το Κοράνιο. Όμως τα γραμμένα σούρα είχαν μοιραστεί στο λαό· και όταν, στη διάρκεια μιας μάχης . . . σκοτώθηκαν πολλοί απ’ αυτούς που ήξεραν απέξω όλο το Κοράνιο, συλλέχτηκε ολόκληρο το Κοράνιο κι έπειτα καταγράφτηκε».

13. (α) Ποιες είναι τρεις πηγές Ισλαμικής διδασκαλίας και καθοδήγησης; (β) Πώς θεωρούν μερικοί λόγιοι του Ισλαμισμού τη μετάφραση του Κορανίου;

¹³ Η Ισλαμική ζωή καθοδηγείται από τρεις αρχές—το Κοράνιο, το Χαντίθ και το Σαρία. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 291.) Οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι το Κοράνιο στην αραβική αποτελεί την πιο ανόθευτη μορφή της αποκάλυψης, επειδή, όπως λένε, αυτή τη γλώσσα χρησιμοποίησε ο Θεός όταν μιλούσε μέσω του Γαβριήλ. Το σούρα 43:2 δηλώνει: «Το στείλαμε στα αραβικά για να το καταλάβετε». (ΜΖΜ) Έτσι, η οποιαδήποτε μετάφραση θεωρείται απλώς ως κακή απομίμηση που έχει νοθευτεί σε κάποιο βαθμό. Μάλιστα, ορισμένοι λόγιοι του Ισλαμισμού αρνούνται να μεταφράσουν το Κοράνιο. Η άποψή τους είναι «ότι η μετάφραση αποτελούσε ανέκαθεν προδοσία» και γι’ αυτό «οι Μουσουλμάνοι ανέκαθεν αποδοκίμαζαν και κατά καιρούς απαγόρευαν κάθε προσπάθεια μεταφοράς του σε άλλη γλώσσα», όπως αναφέρει ο Δρ Τζ. Α. Γουίλιαμς, λέκτορας της Ισλαμικής ιστορίας.

Εξάπλωση του Ισλαμισμού

14. Ποιο γεγονός αποτέλεσε καθοριστικό σημείο στην πρώιμη περίοδο της Ισλαμικής ιστορίας;

¹⁴ Ο Μωάμεθ ίδρυσε την καινούρια του πίστη με τεράστιες δυσκολίες. Οι κάτοικοι της Μέκκας, ακόμα και οι άνθρωποι της δικής του φυλής, τον απέρριψαν. Ύστερα από 13 χρόνια διωγμού και μίσους, μετέφερε το κέντρο της δραστηριότητάς του βόρεια στη Γιαθρίμπ, που μετονομάστηκε τότε σε αλ-Μαντινά (Μεδίνα), η πόλη του προφήτη. Αυτή η μετανάστευση, που λέγεται αλλιώς εγίρα, ή χίτζρα, και έγινε το 622 Κ.Χ., αποτέλεσε καθοριστικό σημείο της Ισλαμικής ιστορίας και αυτή η χρονολογία υιοθετήθηκε αργότερα ως σημείο εκκίνησης του Ισλαμικού ημερολόγιου.d

15. Πώς έγινε η Μέκκα το σημαντικότερο κέντρο προσκυνήματος του Ισλαμισμού;

¹⁵ Τελικά, ο Μωάμεθ κατόρθωσε να κυριαρχήσει όταν η Μέκκα παραδόθηκε σ’ αυτόν τον Ιανουάριο του 630 Κ.Χ. (8 A.H.) και ο ίδιος έγινε κυβερνήτης της. Κρατώντας στα χέρια του τα ηνία του κρατικού και του θρησκευτικού ελέγχου, κατάφερε να πετάξει τις ειδωλολατρικές εικόνες από την Κάαμπα και να την καθιερώσει ως εστία των προσκυνημάτων στη Μέκκα, τα οποία συνεχίζονται μέχρι σήμερα.—Βλέπε σελίδες 289, 303.

16. Μέχρι πού επεκτάθηκε ο Ισλαμισμός;

¹⁶ Μέσα σε λίγες δεκαετίες μετά το θάνατο του Μωάμεθ, που έλαβε χώρα το 632 Κ.Χ., ο Ισλαμισμός είχε επεκταθεί μέχρι το Αφγανιστάν και ακόμα ως την Τυνησία στη Βόρεια Αφρική. Στις αρχές του όγδοου αιώνα, η πίστη στο Κοράνιο είχε εισχωρήσει στην Ισπανία και βρισκόταν στα γαλλικά σύνορα. Όπως δήλωσε ο καθηγητής Νίνιαν Σμαρτ στο βιβλίο του Το Υπόβαθρο της Μακρόχρονης Αναζήτησης (Background to the Long Search): «Αν το δούμε από την ανθρώπινη σκοπιά, το επίτευγμα που πραγματοποίησε ένας Άραβας προφήτης, ο οποίος έζησε τον έκτο και τον έβδομο αιώνα μετά Χριστόν, είναι εκπληκτικό. Από ανθρώπινη άποψη, προέκυψε ένας καινούριος πολιτισμός χάρη σ’ αυτόν. Αλλά για τους Μουσουλμάνους το έργο βέβαια ήταν θεϊκό και το επίτευγμα ήταν του Αλλάχ».

Ο Θάνατος του Μωάμεθ Οδηγεί σε Διχασμό

17. Ποιο μεγάλο πρόβλημα αντιμετώπισε ο Ισλαμισμός όταν πέθανε ο Μωάμεθ;

¹⁷ Ο θάνατος του προφήτη οδήγησε σε κρίση. Πέθανε χωρίς να αφήσει άρρενα απόγονο και χωρίς να ορίσει ρητά κάποιο διάδοχο. Όπως λέει ο Φίλιπ Χίτι: «Το χαλιφάτο [το αξίωμα του χαλίφη] είναι λοιπόν το πιο παλιό πρόβλημα που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ο Ισλαμισμός. Αυτό το ζήτημα εξακολουθεί να υφίσταται. . . . Παραθέτοντας τα λόγια του Μουσουλμάνου ιστορικού αλ-Σαχραστάνι [1086-1153]: ‘Κανένα άλλο Ισλαμικό ζήτημα δεν προξένησε μεγαλύτερη αιματοχυσία απ’ ό,τι το χαλιφάτο [ιμάμα]’». Πώς λύθηκε το πρόβλημα τότε το 632 Κ.Χ.; «Ο Αμπού-Μπακρ . . . ορίστηκε (στις 8 Ιουνίου 632) ως διάδοχος του Μωάμεθ μέσω μιας εκλογικής διαδικασίας στην οποία συμμετείχαν οι ηγέτες που ήταν παρόντες στην πρωτεύουσα αλ-Μαντινά».—Ιστορία των Αράβων.

18, 19. Ποιοι ισχυρισμοί χωρίζουν τους Σουνίτες από τους Σιίτες Μουσουλμάνους;

¹⁸ Ο διάδοχος του προφήτη θα ήταν κυβερνήτης, καλίφα, δηλαδή χαλίφης. Ωστόσο, το ζήτημα των πραγματικών διαδόχων του Μωάμεθ αποτέλεσε αιτία διχασμού στις τάξεις του Ισλαμισμού. Οι Σουνίτες Μουσουλμάνοι δέχονται για το αξίωμα την αρχή του εκλογικού συστήματος αντί της εξ αίματος καταγωγής από τον προφήτη. Γι’ αυτό πιστεύουν ότι οι πρώτοι τρεις χαλίφηδες, ο Αμπού Μπακρ (ο πεθερός του Μωάμεθ), ο Ουμάρ (ο σύμβουλος του προφήτη) και ο Ουθμάν (ο γαμπρός του προφήτη), ήταν οι νόμιμοι διάδοχοι του Μωάμεθ.

¹⁹ Οι Σιίτες Μουσουλμάνοι αμφισβητούν αυτόν τον ισχυρισμό, λέγοντας ότι η πραγματική ηγεσία ανάγεται στη συγγενική γραμμή του προφήτη και στον εξάδελφο και γαμπρό του, τον Αλί Ιμπν Αμπί Ταλίμπ, τον πρώτο ιμάμη (ηγέτη και διάδοχο), ο οποίος παντρεύτηκε την αγαπημένη κόρη του Μωάμεθ, τη Φατιμά. Αυτοί απέκτησαν δυο γιους, τον Χασάν και τον Χουσεΐν, τους εγγονούς του Μωάμεθ. Οι Σιίτες ισχυρίζονται επίσης «ότι από την αρχή, ο Αλλάχ και ο Προφήτης Του είχαν ορίσει ρητά τον Αλί ως το μόνο νόμιμο διάδοχο, αλλά οι πρώτοι τρεις χαλίφηδες σφετερίστηκαν το αξίωμα που του ανήκε δικαιωματικά». (Ιστορία των Αράβων) Φυσικά, οι Σουνίτες Μουσουλμάνοι έχουν διαφορετική άποψη γι’ αυτό.

20. Τι συνέβηκε στο γαμπρό του Μωάμεθ, τον Αλί;

²⁰ Τι συνέβηκε στον Αλί; Στη διάρκεια της διακυβέρνησής του ως τέταρτου χαλίφη (656-661 Κ.Χ.), ξέσπασε ανάμεσα σ’ αυτόν και στον κυβερνήτη της Συρίας Μωαβία διαμάχη για την ηγεσία. Τα στρατεύματά τους άρχισαν να πολεμούν, αλλά για να αποφευχθεί το χύσιμο ακόμη περισσότερου Μουσουλμανικού αίματος, κατέφυγαν σε διαιτησία για τη λύση της διένεξής τους. Η αποδοχή διαιτησίας από μέρους του Αλί εξασθένισε τη θέση του και αποξένωσε πολλούς οπαδούς του, περιλαμβανομένων και των Χαριζιτών (Αποσυρομένων), οι οποίοι έγιναν θανάσιμοι εχθροί του. Το έτος 661 Κ.Χ. ο Αλί δολοφονήθηκε με ένα δηλητηριασμένο σπαθί από κάποιον Χαριζίτη ζηλωτή. Οι δυο παρατάξεις (οι Σουνίτες και οι Σία, δηλαδή οι Σιίτες) ήρθαν σε σύγκρουση. Τότε, ο σουνιτικός κλάδος του Ισλαμισμού διάλεξε για ηγέτη κάποιον από τους Ομεϊάδες, τους πλούσιους φυλάρχους της Μέκκας που δεν ανήκαν στην οικογένεια του προφήτη.

21. Ποιες είναι οι απόψεις των Σιιτών σχετικά με τους διαδόχους του Μωάμεθ;

²¹ Για τους Σιίτες, ο πρωτότοκος γιος του Αλί, ο Χασάν, ο εγγονός του Μωάμεθ, ήταν ο πραγματικός διάδοχος. Αυτός, όμως, παραιτήθηκε και δολοφονήθηκε. Ο αδελφός του ο Χουσεΐν έγινε ο νέος ιμάμης, αλλά κι αυτός επίσης σκοτώθηκε από τα στρατεύματα των Ομεϊαδών στις 10 Οκτωβρίου του 680 Κ.Χ. Ο θάνατός του, που κατά τους Σιίτες ήταν μαρτυρικός, έχει ασκήσει σημαντική επίδραση στους Σίατ Αλί, στη μερίδα του Αλί, μέχρι σήμερα. Αυτοί πιστεύουν ότι ο Αλί ήταν ο πραγματικός διάδοχος του Μωάμεθ και ο πρώτος «ιμάμης [ηγέτης] που είχε θεϊκή προστασία ώστε να μην υποπίπτει σε σφάλματα και αμαρτίες». Οι Σιίτες θεωρούσαν τον Αλί και τους διαδόχους του αλάθητους δασκάλους που είχαν «το θεϊκό χάρισμα να είναι αναμάρτητοι». Η πλειονότητα των Σιιτών πιστεύουν ότι υπήρξαν μόνο 12 πραγματικοί ιμάμηδες και ο τελευταίος απ’ αυτούς, ο Μουχάμαντ αλ-Μουντάζαρ, εξαφανίστηκε (το 878 Κ.Χ.) «στη σπηλιά του μεγάλου τεμένους στη Σαμάρρα, χωρίς να αφήσει απογόνους». Έτσι, «έγινε ‘ο κρυμμένος (μουστατίρ)’ ή αλλιώς ‘ο αναμενόμενος (μουντάζαρ) ιμάμης’. . . . Στον κατάλληλο καιρό θα εμφανιστεί ως ο Μαχντί (θεϊκά καθοδηγούμενος) για να αποκαταστήσει τον πραγματικό Ισλαμισμό, να κυριεύσει ολόκληρο τον κόσμο και να εγκαινιάσει μια σύντομη χιλιετία πριν από το τέλος των πάντων».—Ιστορία των Αράβων.

22. Με ποιον τρόπο γιορτάζουν οι Σιίτες το μαρτυρικό θάνατο του Χουσεΐν;

²² Κάθε χρόνο, οι Σιίτες γιορτάζουν την ανάμνηση του μαρτυρικού θανάτου του Ιμάμη Χουσεΐν. Κάνουν πομπές στις οποίες ορισμένοι κόβονται με μαχαίρια και σπαθιά και προξενούν πόνο στον εαυτό τους με άλλους τρόπους. Στους πιο πρόσφατους καιρούς, έχει δοθεί μεγάλη δημοσιότητα στους Σιίτες Μουσουλμάνους λόγω του ζήλου που επιδεικνύουν για Ισλαμικά ζητήματα. Ωστόσο, αυτοί αντιπροσωπεύουν μόνο το 20 τοις εκατό περίπου των Μουσουλμάνων που υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο, ενώ η πλειονότητα είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Τώρα όμως, ας εξετάσουμε μερικές διδασκαλίες του Ισλαμισμού και ας προσέξουμε πώς η Ισλαμική πίστη επηρεάζει την καθημερινή διαγωγή των Μουσουλμάνων.

Ο Θεός Είναι Υπέρτατος, Όχι ο Ιησούς

23, 24. Πώς θεωρούσαν ο Μωάμεθ και οι Μουσουλμάνοι τον Ιουδαϊσμό και τη Χριστιανοσύνη;

²³ Οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες του κόσμου είναι ο Ιουδαϊσμός, η Χριστιανοσύνη και ο Ισλαμισμός. Όμως, ώσπου να εμφανιστεί ο Μωάμεθ, προς τις αρχές του έβδομου αιώνα Κ.Χ., οι πρώτες δυο θρησκείες είχαν παρεκκλίνει από την οδό της αλήθειας, όπως πίστευε εκείνος. Μάλιστα, σύμφωνα με μερικούς σχολιαστές του Ισλαμισμού, το Κοράνιο απορρίπτει έμμεσα τους Ιουδαίους και τους Χριστιανούς, δηλώνοντας: «Και όχι στην οδό εκείνων που υπέπεσαν στην οργή σου, και στην οδό των πεπλανημένων». (Σούρα 1:7, ΧΠ) Γιατί συμβαίνει αυτό;

²⁴ Ένα σχολιολόγιο του Κορανίου δηλώνει: «Οι άνθρωποι της Βίβλου πήραν λάθος δρόμο: Οι Ιουδαίοι παραβιάζοντας τη διαθήκη τους και συκοφαντώντας τη Μαρία και τον Ιησού . . . και οι Χριστιανοί εξυψώνοντας τον Ιησού τον Απόστολο σε ίση θέση με τον Θεό» μέσω της δοξασίας της Τριάδας.—Σούρα 4:153-176, AYA.

25. Ποιες παράλληλες εκφράσεις βρίσκουμε στο Κοράνιο και στην Αγία Γραφή;

²⁵ Η κύρια διδασκαλία του Ισλαμισμού, για να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται, είναι η λεγόμενη σαχάντα, δηλαδή ομολογία πίστης, την οποία ξέρουν απέξω όλοι οι Μουσουλμάνοι: «Λα ιλάχ ιλά Αλλάχ· Μουχάμαντ ρασούλ Αλλάχ» (Δεν υπάρχει άλλος Θεός από τον Αλλάχ· ο Μωάμεθ είναι ο αγγελιοφόρος του Αλλάχ). Αυτό συμφωνεί με τα λόγια του Κορανίου: «Ένας είναι ο Θεός και κανείς άλλος δεν υπάρχει. Είναι εύσπλαγχνος και ελεήμων». (Σούρα 2:158, ΧΠ) Αυτή η σκέψη είχε εκφραστεί 2.000 χρόνια νωρίτερα, όταν είχε δοθεί στον Ισραήλ η εξής αρχαία πρόσκληση: ‘Άκουε, Ισραήλ· Ιεχωβά ο Θεός ημών είναι εις Ιεχωβά’. (Δευτερονόμιον 6:4) Ο Ιησούς επανέλαβε αυτή την πρωταρχική εντολή, που είναι καταγραμμένη στο εδάφιο Μάρκος 12:29, περίπου 600 χρόνια πριν από τον Μωάμεθ, και πουθενά δεν ισχυρίστηκε ο Ιησούς ότι ήταν ο Θεός ή ότι ήταν ίσος με Αυτόν.—Μάρκος 13:32· Ιωάννης 14:28· 1 Κορινθίους 15:28.

26. (α) Πώς θεωρούν οι Μουσουλμάνοι την Τριάδα; (β) Είναι η Τριάδα Βιβλική διδασκαλία;

²⁶ Σχετικά με το ότι ο Θεός είναι ένας, το Κοράνιο δηλώνει: «Πιστεύετε, λοιπόν, στον Θεό και στον απόστολό του και μη λέγετε ότι υπάρχει Τριάδα. Πάψτε να ομιλήτε για ύπαρξη Τριάδας και αυτό θα σας ωφελήση, γιατί ένας μόνο είναι ο Θεός». (Σούρα 4:169, ΧΠ) Πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι η αληθινή Χριστιανοσύνη δεν διδάσκει την Τριάδα. Αυτή είναι μια δοξασία ειδωλολατρικής προέλευσης, που εισήχθηκε από αποστάτες του Χριστιανικού κόσμου μετά το θάνατο του Χριστού και των αποστόλων.—Βλέπε Κεφάλαιο 11.e

Ψυχή, Ανάσταση, Παράδεισος και Πύρινη Κόλαση

27. Τι λέει το Κοράνιο για την ψυχή και για την ανάσταση; (Αντιπαράβαλε Λευιτικόν 24:17, 18, ΜΝΚ· Εκκλησιαστής 9:5, 10· Ιωάννης 5:28, 29.)

²⁷ Ο Ισλαμισμός διδάσκει ότι ο άνθρωπος έχει μια ψυχή που συνεχίζει να ζει μετά το θάνατο. Το Κοράνιο δηλώνει: «Ο [Αλλάχ] δέχεται τις ψυχές των πεθαμένων, αλλά και κείνων που κοιμήθηκαν χωρίς να πεθάνουν. Κρατά κείνες για τις οποίες αποφάσισε να πεθάνουν». (Σούρα 39:43, ΧΠ) Παράλληλα, το σούρα 75 είναι ολοκληρωτικά αφιερωμένο στο Κιγιάματ, δηλαδή στην «Ανάσταση» (ΧΠ). Εν μέρει αυτό λέει: «Δεν θα ορκιστώ στην ημέρα της ανάστασης. . . . Μήπως νομίζει ο άνθρωπος πως δεν θα συγκεντρώσουμε τα οστά του; . . . Πότε θα έρθη η μέρα της ανάστασης; ρωτάει. . . . Δεν θάχε τάχα τη δύναμη [ο Αλλάχ] . . . να κάνη να ξαναζήσουν οι νεκροί;»—Σούρα 75:1, 3, 6, 40, ΜΖΜ.

28. Τι λέει το Κοράνιο για την κόλαση; (Αντιπαράβαλε Ιώβ 14:13· Ιερεμίας 19:5· 32:35· Πράξεις 2:25-27· Ρωμαίους 6:7, 23.)

²⁸ Σύμφωνα με το Κοράνιο, η ψυχή μπορεί να έχει διαφορετικούς προορισμούς, οι οποίοι μπορεί να είναι ή ένας ουράνιος παραδεισένιος κήπος ή τιμωρία σε μια πύρινη κόλαση. Όπως δηλώνει το Κοράνιο: «Πότε θαρθή η κρίση; ρωτούν. Όταν θα καταφαγωθήτε από τις φλόγες. Θα τους πουν: Πάθετε τα βασανιστήρια που θέλατε να επισπεύσετε». (Σούρα 51:12-14, ΜΖΜ) «Τιμωρήθηκαν [οι αμαρτωλοί] σ’ αυτόν τον κόσμο. Μα τα μαρτύριά τους θα είναι πολύ πιο τρομερά στον άλλο· και δεν θάχουν κανένα προστάτη απέναντι στον [Αλλάχ]». (Σούρα 13:34, ΜΖΜ) Γίνεται το ερώτημα: «Ποιος θα σου δώση μιαν ιδέα της αβύσσου; Είναι κι αυτό αναλωτική φλόγα». (Σούρα 101:7, 8, ΜΖΜ) Αυτή η φοβερή κατάληξη περιγράφεται με λεπτομέρειες: «Όσους αρνήθηκαν να μας πιστεύσουν θα τους φέρουμε κοντά στη φωτιά και όταν κατακαή το δέρμα τους θα τους δώσουμε άλλο για να παραταθή σκληρότερα το μαρτύριό τους. Ο [Αλλάχ] είναι πανίσχυρος και σοφός». (Σούρα 4:59, ΧΠ) Μια άλλη περιγραφή λέει: «Η κόλαση θα στήση τα δίχτυα της. . . . Εκεί θα μείνουν για αιώνες. . . . Δεν θάχουν τίποτα για να ξεδιψάσουν. Το μοναδικό τους ποτό, θα είναι βραστό και βρώμικο νερό».—Σούρα 78:20, 22-24, ΜΖΜ.

29. Παραβάλετε τις διδασκαλίες του Ισλαμισμού και της Αγίας Γραφής σχετικά με την ψυχή και το πεπρωμένο της.

²⁹ Οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι η ψυχή του νεκρού πηγαίνει στο Μπαρζάχ, που σημαίνει «Χώρισμα», «το μέρος ή η κατάσταση όπου παραμένουν οι άνθρωποι μετά το θάνατο και πριν από την Κρίση». (Σούρα 23:99, 100, AYA, υποσημείωση) Η ψυχή βρίσκεται εκεί σε συνειδητή κατάσταση και υφίσταται αυτό που αποκαλείται «Τιμωρία του Τάφου», αν το άτομο ήταν ασεβές, ή απολαμβάνει ευτυχία, αν ήταν πιστό. Αλλά και οι πιστοί πρέπει να υποστούν μερικά βασανιστήρια, επειδή κι αυτοί διέπραξαν μερικές αμαρτίες ενόσω ζούσαν. Τη μέρα της κρίσης, ο καθένας έρχεται αντιμέτωπος με το αιώνιο πεπρωμένο του, κι έτσι τερματίζεται αυτή η ενδιάμεση κατάσταση.f

30. Ποια υπόσχεση δίνεται στους δίκαιους, σύμφωνα με το Κοράνιο; (Αντιπαράβαλε Ησαΐας 65:17, 21-25· Λουκάς 23:43, ΜΝΚ· Αποκάλυψις 21:1-5.)

³⁰ Αντίθετα, στους δίκαιους δίνεται η υπόσχεση ότι θα πάνε σε ουράνιους παραδεισένιους κήπους: «Καθένας που πιστεύει και αγαθοεργεί θα περάση στους εύφορους κήπους, όπου θα παραμείνη αιώνια». (Σούρα 4:60, ΧΠ) «Εκείνη την ημέρα, οι κάτοικοι του παραδείσου θα πίνουν αδιάκοπα από το ποτήρι της ευτυχίας. Θα είναι ξαπλωμένοι σε μεταξένια κρεβάτια και θ’ αναπαύονται κοντά στις συζύγους τους κάτω από δροσερές φυλλωσιές». (Σούρα 36:55, 56, ΜΖΜ) «Καταχωρίσαμε στο Ψαλτήρι [στους Ψαλμούς, AYA] (αφού δώσαμε τον νόμο στον Μωυσή) ότι οι ενάρετοι [δίκαιοι, AYA] δούλοι μας θα κληρονομήσουν τη γη». Η υποσημείωση γι’ αυτό το σούρα που περιέχεται στη μετάφραση AYA του Κορανίου παραπέμπει τον αναγνώστη στα εδάφια Ψαλμός 25:13 και 37:11, 29, καθώς και στα λόγια του Ιησού στο εδάφιο Ματθαίος 5:5. (Σούρα 21:105, ΧΠ) Μιλώντας για τις συζύγους, έρχεται στο μυαλό μας άλλο ένα ερώτημα που θα εξετάσουμε τώρα.

Μονογαμία ή Πολυγαμία;

31. Τι λέει το Κοράνιο για την πολυγαμία; (Αντιπαράβαλε 1 Κορινθίους 7:2, ΜΝΚ· 1 Τιμόθεον 3:2, 12.)

³¹ Είναι η πολυγαμία κανόνας για τους Μουσουλμάνους; Ενώ το Κοράνιο επιτρέπει την πολυγαμία, πολλοί Μουσουλμάνοι έχουν μόνο μία γυναίκα. Επειδή πολλές γυναίκες έμεναν χήρες έπειτα από πολύνεκρες μάχες, το Κοράνιο συμπεριέλαβε τη διευθέτηση της πολυγαμίας: «Αν φοβάσθε μήπως αδικήσετε τα ορφανά, μη νυμφεύεσθε παρά μόνο δύο, τρεις ή τέσσερις από τις γυναίκες που σας αρέσουν. Και αν φοβάσθε μήπως τα αδικήσετε περισσότερο, τότε νυμφευθήτε μία μόνο γυναίκα ή ό,τι μπορεί να σας εξασφαλίση το δεξί χέρι σας». (Σούρα 4:3, ΧΠ) Μια βιογραφία του Μωάμεθ που συνέγραψε ο Ιμπν Χισάμ αναφέρει ότι ο Μωάμεθ παντρεύτηκε μια πλούσια χήρα 15 χρόνια μεγαλύτερή του, τη Χαντίτζα. Μετά το θάνατό της, αυτός παντρεύτηκε πολλές γυναίκες. Όταν πέθανε άφησε εννιά χήρες.

32. Τι είναι το μουτά;

³² Ένα άλλο είδος γάμου στον Ισλαμισμό λέγεται μουτά. Αυτό ορίζεται ως «μια ειδική συμφωνία που συνάπτεται ανάμεσα σ’ έναν άντρα και σε μια γυναίκα μέσω πρότασης γάμου, για περιορισμένο χρόνο, και αποδοχής της πρότασης, και στην οποία περιλαμβάνεται συγκεκριμένη προίκα, όπως και στη συμφωνία για μόνιμο γάμο». (Ισλαμούνα [Islamuna], του Μουσταφά αλ-Ραφιί) Οι Σουνίτες αποκαλούν αυτό το έθιμο γάμο ευχαρίστησης και οι Σιίτες τον αποκαλούν γάμο που τερματίζεται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η ίδια πηγή αναφέρει: «Τα παιδιά [αυτών των γάμων] είναι νόμιμα και έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα παιδιά των μόνιμων γάμων». Προφανώς, αυτό το είδος προσωρινού γάμου συνηθιζόταν στην εποχή του Μωάμεθ και εκείνος το επέτρεψε. Οι Σουνίτες υποστηρίζουν ότι αργότερα απαγορεύτηκε, ενώ οι Ιμαμίτες, η μεγαλύτερη Σιιτική ομάδα, πιστεύουν ότι εξακολουθεί να ισχύει. Στην πραγματικότητα, πολλοί το συνηθίζουν, ιδίως όταν κάποιος άντρας είναι μακριά από τη γυναίκα του για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ισλαμισμός και Καθημερινή Ζωή

33. Ποιοι είναι οι στύλοι του Ισλάμ και της πίστης;

³³ Ο Ισλαμισμός περιλαμβάνει πέντε στύλους, δηλαδή πρωταρχικές υποχρεώσεις, και έξι βασικές δοξασίες. (Βλέπε πλαίσια, σελίδες 296, 303.) Μια από τις υποχρεώσεις είναι να προσεύχεται (σάλατ) ο ευσεβής Μουσουλμάνος πέντε φορές τη μέρα στραμμένος προς τη Μέκκα. Στη Μουσουλμανική μέρα ανάπαυσης (Παρασκευή), οι άντρες συρρέουν στο τέμενος για να προσευχηθούν, όταν ακούνε τη διαπεραστική φωνή του μουεζίνη από το μιναρέ του τεμένους. Στις μέρες μας, πολλά τεμένη καλούν τους πιστούς με ηχογραφημένες και όχι με ζωντανές φωνές.

34. Τι είναι το τέμενος, και πώς χρησιμοποιείται;

³⁴ Το τέμενος (στην αραβική, ματζίτ) είναι ο Μουσουλμανικός χώρος λατρείας, τον οποίο ο Βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας Φαχντ Μπιν Αμπντούλ Αζίζ περιέγραψε ως «τον ακρογωνιαίο λίθο της κλήσης προς τον Θεό». Ακόμη, περιέγραψε το τέμενος ως «ένα χώρο προσευχής, μελέτης, νομικών και δικαστικών ενεργειών, συσκέψεων, κηρύγματος, καθοδήγησης, εκπαίδευσης και προετοιμασίας. . . . Το τέμενος είναι η καρδιά της Μουσουλμανικής κοινωνίας». Αυτοί οι χώροι λατρείας βρίσκονται σήμερα σ’ όλο τον κόσμο. Ένα από τα πιο φημισμένα τεμένη στην ιστορία είναι το Μεγάλο Τέμενος της Κόρδοβα στην Ισπανία, το οποίο ήταν επί αιώνες το μεγαλύτερο του κόσμου. Το κεντρικό του τμήμα το καταλαμβάνει τώρα ένας Καθολικός καθεδρικός ναός.

Σύγκρουση Ισλαμισμού και Χριστιανικού Κόσμου και Εσωτερικές Διαμάχες στον Δεύτερο

35. Στο παρελθόν, ποια κατάσταση υπήρξε μεταξύ του Ισλαμισμού και του Καθολικισμού;

³⁵ Ξεκινώντας από τον έβδομο αιώνα, ο Ισλαμισμός επεκτάθηκε δυτικά στη Βόρεια Αφρική, ανατολικά στο Πακιστάν, στην Ινδία και στο Μπαγκλαντές και νότια στην Ινδονησία. Κατά την επέκτασή του αυτή, ήρθε σε σύγκρουση με τη μαχητική Καθολική Εκκλησία, η οποία οργάνωσε Σταυροφορίες για να επανακτήσει τους Αγίους Τόπους από τους Μουσουλμάνους. Το 1492 η Βασίλισσα Ισαβέλλα και ο Βασιλιάς Φερδινάνδος της Ισπανίας ολοκλήρωσαν την Καθολική ανακατάληψη της Ισπανίας. Οι Μουσουλμάνοι και οι Ιουδαίοι έπρεπε να αλλάξουν θρησκεία, αλλιώς θα αποβάλλονταν από την Ισπανία. Η αμοιβαία ανοχή που υπήρχε στην Ισπανία κατά την περίοδο της Μουσουλμανικής διακυβέρνησης εξανεμίστηκε όταν η χώρα περιήλθε αργότερα κάτω από την επιρροή της Καθολικής Ιεράς Εξέτασης. Παρ’ όλα αυτά ο Ισλαμισμός επέζησε και στον 20ό αιώνα έχει αναζωπυρωθεί κι έχει γνωρίσει μεγάλη αύξηση.

36. Ποιες εξελίξεις λάβαιναν χώρα στην Καθολική Εκκλησία ενόσω ο Ισλαμισμός επεκτεινόταν;

³⁶ Ενώ ο Ισλαμισμός επεκτεινόταν, η Καθολική Εκκλησία αντιμετώπιζε τις δικές της αναστατώσεις, προσπαθώντας να διατηρήσει την ενότητα στις τάξεις της. Ωστόσο δυο ισχυρές επιρροές θα εμφανίζονταν ξαφνικά στο προσκήνιο και θα κομμάτιαζαν ακόμη περισσότερο την αδιάσπαστη εικόνα που παρουσίαζε εκείνη η εκκλησία. Αυτές ήταν η τυπογραφία και η Αγία Γραφή στη γλώσσα του λαού. Το επόμενο κεφάλαιό μας θα εξετάσει τον περαιτέρω κατακερματισμό του Χριστιανικού κόσμου από την επίδραση αυτών και άλλων εξελίξεων.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 285]

Το Κοράνιο και η Αγία Γραφή

«Σου έστειλε τη Βίβλο της αλήθειας που επικυρώνει όλες όσες αποκαλύφθηκαν πριν απ’ αυτή. Έστειλε την Πεντάτευχο και το Ευαγγέλιο για να χρησιμεύσουν οδηγοί στους ανθρώπους».—Σούρα 3:2, ΧΠ.

«Σχεδόν όλες οι ιστορικές αφηγήσεις του Κορανίου έχουν τα βιβλικά τους παράλληλα . . . Ο Αδάμ, ο Νώε, ο Αβραάμ (που μνημονεύεται περίπου εβδομήντα φορές σε είκοσι πέντε διαφορετικά σούρα και ο τίτλος του σούρα 14 φέρει το όνομά του), ο Ισμαήλ, ο Λωτ, ο Ιωσήφ (στον οποίο είναι αφιερωμένο το σούρα 12), ο Μωυσής (του οποίου το όνομα εμφανίζεται σε τριάντα τέσσερα διαφορετικά σούρα), ο Σαούλ, ο Δαβίδ, ο Σολομών, ο Ηλίας, ο Ιώβ και ο Ιωνάς (του οποίου το όνομα φέρει το σούρα 10) κατέχουν εξέχουσα θέση. Η εξιστόρηση της δημιουργίας και της πτώσης του Αδάμ παρατίθεται πέντε φορές, του κατακλυσμού οχτώ και των Σοδόμων οχτώ. Στην πραγματικότητα το Κοράνιο παρουσιάζει περισσότερους παραλληλισμούς με την Πεντάτευχο απ’ ό,τι με οποιοδήποτε άλλο μέρος της Αγίας Γραφής. . . .

»Από τα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης τονίζεται μόνο ο Ζαχαρίας, ο Ιωάννης ο Βαφτιστής, ο Ιησούς (Ίσα) και η Μαρία. . . . »

Μια συγκριτική μελέτη των . . . κορανικών και των βιβλικών αφηγήσεων . . . δεν αποδεικνύει κάποια φραστική εξάρτηση [αυτούσια παράθεση]».g—Ιστορία των Αράβων.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 291]

Οι Τρεις Πηγές Διδασκαλίας και Καθοδήγησης

Το Ιερό Κοράνιο, που λέγεται ότι το αποκάλυψε στον Μωάμεθ ο άγγελος Γαβριήλ. Το νόημα και οι λέξεις του Κορανίου στην αραβική θεωρούνται θεόπνευστα.

Το Χαντίθ, ή αλλιώς Σούνα, «τα έργα, τα λόγια και η σιωπηλή επιδοκιμασία (τακρίρ) του Προφήτη . . . που συγκεντρώθηκαν κατά το δεύτερο αιώνα [A.H.] στη μορφή γραπτών χαντίθ. Έτσι λοιπόν, ένα χαντίθ είναι μια έκθεση για κάποια πράξη ή για κάποια λόγια του Προφήτη». Μπορεί επίσης να αναφέρεται στις πράξεις ή στα λόγια οποιουδήποτε από ‘τους Συντρόφους του Μωάμεθ ή τους Διαδόχους τους’. Σ’ ένα χαντίθ, μόνο το νόημα θεωρείται θεόπνευστο.—Ιστορία των Αράβων.

Το Σαρία, δηλαδή το κανονικό δίκαιο, που βασίζεται σε αρχές του Κορανίου, ρυθμίζει ολόκληρη τη ζωή των Μουσουλμάνων στις θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές πτυχές της. «Όλες οι πράξεις του ανθρώπου κατατάσσονται σε πέντε νομικές κατηγορίες: (1) αυτό που θεωρείται απόλυτο καθήκον (φαρντ) [που περιλαμβάνει ανταμοιβή για τη διάπραξη και τιμωρία για τη μη διάπραξη]· (2) αξιέπαινες ή αξιοβράβευτες πράξεις (μουσταχάμπ) [που περιλαμβάνει ανταμοιβή, αλλά όχι τιμωρία για την παράλειψη]· (3) επιτρεπτές πράξεις (ζαΐτζ, μουμπάχ), που είναι αδιάφορες ως προς το νόμο· (4) αξιοκατάκριτες πράξεις (μακρούχ), που είναι απαράδεκτες αλλά δεν τιμωρούνται· (5) απαγορευμένες πράξεις (χαράμ), η εκτέλεση των οποίων συνεπάγεται τιμωρία».—Ιστορία των Αράβων.

[Πλαίσιο στη σελίδα 296]

Οι Έξι Στύλοι της Πίστης

1. Πίστη σ’ έναν Θεό, τον Αλλάχ (Σούρα 23:117, 118)

2. Πίστη στους αγγέλους (Σούρα 2:172)

3. Τα θεϊκά βιβλία: η Τορά, το Ευαγγέλιο, οι Ψαλμοί, οι Ρόλοι του Αβραάμ, το Κοράνιο

4. Πίστη σε πολλούς προφήτες, αλλά σε ένα άγγελμα. Ο Αδάμ ήταν ο πρώτος προφήτης. Οι άλλοι περιλάμβαναν τον Αβραάμ, τον Μωυσή, τον Ιησού και τη «σφραγίδα όλων των προφητών», τον Μωάμεθ (Σούρα 4:135· 33:40)

5. Η τελευταία ημέρα: τότε που όλοι οι νεκροί θα εγερθούν από τους τάφους τους

6. Πίστη στο πεπρωμένο, στην καλή του πλευρά και στην κακή του πλευρά. Τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς την εντολή του Θεού

[Πλαίσιο στη σελίδα 303]

Οι Πέντε Στύλοι του Ισλάμ

1. Επανάληψη του σύμβολου της πίστης (σαχάντα): «Δεν υπάρχει άλλος Θεός από τον Αλλάχ· ο Μωάμεθ είναι ο αγγελιοφόρος του Αλλάχ» (Σούρα 33:40)

2. Προσευχή (σάλατ), κοιτάζοντας προς τη Μέκκα, πέντε φορές τη μέρα (Σούρα 2:144)

3. Φιλανθρωπικά έργα πρόνοιας (ζάκατ), η υποχρέωση να δίνει κανείς ένα ποσοστό του εισοδήματός του και της αξίας κάποιας ιδιοκτησίας (Σούρα 24:56)

4. Νηστεία (σαούμ), ιδιαίτερα κατά τον εορτασμό του Ραμαντάν (ραμαζανιού) που διαρκεί ένα μήνα (Σούρα 2:180-182)

5. Προσκύνημα (χατζ). Ο κάθε Μουσουλμάνος πρέπει να ταξιδέψει στη Μέκκα μια φορά στη ζωή του. Μόνο η αρρώστια και η φτώχεια είναι θεμιτές δικαιολογίες (Σούρα 3:87)

[Πλαίσιο/Εικόνα στις σελίδες 304, 305]

Ο Μπαχαϊσμός—Αναζήτηση για Παγκόσμια Ενότητα

¹ Ο Μπαχαϊσμός δεν είναι αίρεση του Ισλαμισμού, αλλά αποτελεί παρακλάδι του Μπαμπισμού, μιας θρησκείας που σχηματίστηκε στην Περσία (σημερινό Ιράν) από μια ομάδα που αποσχίστηκε από το Σιιτικό κλάδο του Ισλαμισμού το 1844. Ο ηγέτης των Μπάμπι ήταν ο Μιρζά Αλί Μοχάμαντ του Σιράζ, ο οποίος αυτοανακηρύχτηκε Μπαμπ («η Πύλη») και ιμάμ-μαχντί («ορθά καθοδηγούμενος ηγέτης») από τη γραμμή του Μωάμεθ. Οι περσικές αρχές τον εκτέλεσαν το 1850. Το 1863, ο Μιρζά Χουσεΐν Αλί Νουρί, ένα επιφανές μέλος της ομάδας των Μπάμπι, «διακήρυξε ότι ήταν ‘Εκείνος τον οποίο θα φανερώσει ο Θεός’, την έλευση του οποίου είχε προείπει ο Μπαμπ». Αυτός ονομάστηκε επίσης Μπαχά Ουλάχ («Δόξα του Θεού») και σχημάτισε μια καινούρια θρησκεία, τον Μπαχαϊσμό.

² Ο Μπαχά Ουλάχ εκδιώχθηκε από την Περσία και τελικά φυλακίστηκε στην Ακό (τη σημερινή Άκρα, στο Ισραήλ). Εκεί έγραψε το κύριο έργο του, το αλ-Κιτάμπ αλ-Ακντάς (Το Πιο Άγιο Βιβλίο) και ανέπτυξε το δόγμα του Μπαχαϊσμού σε μια περιεκτική διδασκαλία. Όταν πέθανε ο Μπαχά Ουλάχ, η ηγεσία της νέας θρησκείας πέρασε στο γιο του Αμπντ ολ-Μπαχά, έπειτα στο δισέγγονό του Σόγι Εφέντι Ραμπάνι και το 1963 σ’ ένα εκλεγμένο διοικητικό σώμα που είναι γνωστό με το όνομα Παγκόσμιος Οίκος Δικαιοσύνης.

³ Οι Μπαχαΐτες πιστεύουν ότι ο Θεός έχει αποκαλυφτεί στον άνθρωπο μέσω «Θεϊκών Εκφάνσεων», που περιλαμβάνουν τον Αβραάμ, τον Μωυσή, τον Κρίσνα, τον Ζωροάστρη, τον Βούδα, τον Ιησού, τον Μωάμεθ, τον Μπαμπ και τον Μπαχά Ουλάχ. Πιστεύουν ότι αυτοί οι αγγελιοφόροι στάλθηκαν για να καθοδηγήσουν την ανθρωπότητα μέσα από μια εξελικτική διαδικασία, κατά την οποία η εμφάνιση του Μπαμπ εγκαινίασε μια νέα εποχή για το ανθρώπινο γένος. Οι Μπαχαΐτες λένε ότι μέχρι σήμερα, το άγγελμα που παρουσίασε εκείνος είναι η πληρέστερη αποκάλυψη του θελήματος του Θεού και ότι είναι το κυριότερο θεόδοτο όργανο που θα καταστήσει δυνατή την παγκόσμια ενότητα.—1 Τιμόθεον 2:5, 6.

⁴ Ένα από τα βασικά εντάλματα του Μπαχαϊσμού είναι «ότι όλες οι μεγάλες θρησκείες του κόσμου έχουν θεϊκή προέλευση, ότι οι βασικές αρχές τους βρίσκονται σε πλήρη αρμονία». Αυτές «διαφέρουν μόνο στις επουσιώδεις πτυχές των δογμάτων τους».—2 Κορινθίους 6:14-18· 1 Ιωάννου 5:19, 20.

⁵ Οι δοξασίες του Μπαχαϊσμού περιλαμβάνουν την πεποίθηση ότι ο Θεός είναι ένας, την αθανασία της ψυχής και την εξέλιξη (βιολογική, πνευματική και κοινωνική) του ανθρώπου. Από την άλλη μεριά, απορρίπτουν την κοινή αντίληψη της ύπαρξης αγγέλων. Επίσης απορρίπτουν την Τριάδα, την Ινδουιστική διδασκαλία της μετεμψύχωσης και την πτώση του ανθρώπου από την τελειότητα, μαζί με το επακόλουθό της, το λύτρο που προμηθεύτηκε μέσω του αίματος του Ιησού Χριστού.—Ρωμαίους 5:12· Ματθαίος 20:28.

⁶ Η αδελφοσύνη των ανθρώπων και η ισότητα των γυναικών είναι βασικά χαρακτηριστικά του Μπαχαϊσμού. Οι Μπαχαΐτες είναι μονόγαμοι. Τουλάχιστον μια φορά τη μέρα κάνουν οποιαδήποτε από τις τρεις προσευχές που αποκάλυψε ο Μπαχά Ουλάχ. Νηστεύουν από την ανατολή ως τη δύση του ήλιου, στη διάρκεια των 19 ημερών του Μπαχαϊκού μήνα Αλά, ο οποίος πέφτει μέσα στο Μάρτιο. (Το Μπαχαϊκό ημερολόγιο αποτελείται από 19 μήνες, που ο καθένας τους έχει 19 μέρες, ενώ υπάρχουν και ορισμένες εμβόλιμες μέρες.)

⁷ Ο Μπαχαϊσμός δεν έχει πολλές καθορισμένες τελετουργίες ούτε και κληρικούς. Όποιοι ομολογούν την πίστη τους στον Μπαχά Ουλάχ και αποδέχονται τις διδασκαλίες του μπορούν να γίνουν μέλη. Συγκεντρώνονται για λατρεία την πρώτη μέρα του κάθε Μπαχαϊκού μήνα.

⁸ Οι Μπαχαΐτες διακρατούν την άποψη ότι έχουν ως αποστολή την πνευματική κατάκτηση του πλανήτη. Προσπαθούν να διαδώσουν την πίστη τους μέσω των συζητήσεων, του παραδείγματος που θέτουν, της συμμετοχής σε κοινοτικά έργα και των ενημερωτικών εκστρατειών. Πιστεύουν στην απόλυτη υπακοή στους νόμους της χώρας όπου ζουν και, μολονότι ψηφίζουν, δεν συμμετέχουν στην πολιτική. Προτιμούν την άοπλη θητεία στις ένοπλες δυνάμεις, αν αυτό είναι δυνατό, αλλά δεν είναι αντιρρησίες συνείδησης.

⁹ Ως ιεραποστολική θρησκεία που είναι, ο Μπαχαϊσμός έχει γνωρίσει γοργή αύξηση τα τελευταία λίγα χρόνια. Οι Μπαχαΐτες υπολογίζουν ότι είναι σχεδόν 5.000.000 πιστοί σε όλο τον κόσμο, αν και ο πραγματικός αριθμός των ενηλίκων που είναι εγγεγραμμένοι στην πίστη αυτή είναι σήμερα λίγο παραπάνω από 2.300.000 άτομα.

[Ερωτήσεις Μελέτης]

1, 2. Ποιο ήταν το ξεκίνημα του Μπαχαϊσμού;

3-7. (α) Ποιες είναι μερικές δοξασίες του Μπαχαϊσμού; (β) Με ποιον τρόπο διαφέρουν οι δοξασίες του Μπαχαϊσμού από τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής;

8, 9. Ποια είναι η αποστολή του Μπαχαϊσμού;

[Εικόνα]

Το Μπαχαϊκό ιερό που βρίσκεται στην παγκόσμια έδρα τους, στη Χάιφα του Ισραήλ

[Εικόνες στη σελίδα 286]

Η Μουσουλμανική παράδοση αναφέρει ότι ο Μωάμεθ ανέβηκε στον ουρανό απ’ αυτόν το βράχο που βρίσκεται στον Τρούλο του Βράχου, στην Ιερουσαλήμ

[Εικόνες στη σελίδα 289]

Οι Μουσουλμάνοι προσκυνητές στη Μέκκα περπατούν εφτά φορές γύρω από την Κάαμπα και αγγίζουν ή φιλούν τη Μαύρη Πέτρα, κάτω αριστερά

[Εικόνα στη σελίδα 290]

Η αραβική είναι η γλώσσα που απαιτείται για να διαβάσει κανείς το Κοράνιο

[Εικόνες στη σελίδα 298]

Σύμφωνα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, από πάνω αριστερά: Ο Τρούλος του Βράχου, στην Ιερουσαλήμ· τεμένη στο Ιράν, στη Νότια Αφρική και στην Τουρκία

[Εικόνες στη σελίδα 303]

Το Μεγάλο Τέμενος της Κόρδοβα ήταν κάποτε το μεγαλύτερο τέμενος στον κόσμο (ένας Καθολικός καθεδρικός ναός καταλαμβάνει τώρα το κέντρο)

Κεφάλαιο 13

Η Μεταρρύθμιση—Η Αναζήτηση Πήρε Νέα Τροπή

1, 2. (α) Πώς περιγράφει ένα βιβλίο σχετικό με τη Μεταρρύθμιση τη μεσαιωνική Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; (β) Ποια ερωτήματα εγείρονται όσον αφορά την κατάσταση της Εκκλησίας της Ρώμης;

«Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ τραγωδία της μεσαιωνικής εκκλησίας είναι ότι δεν κατάφερε να συμβαδίσει με το πνεύμα της εποχής. . . . Αντί να είναι προοδευτική, αντί να παρέχει πνευματική καθοδήγηση, ήταν οπισθοδρομική και είχε παρακμάσει, ήταν εξ ολοκλήρου διεφθαρμένη». Αυτά λέει το βιβλίο Η Ιστορία της Μεταρρύθμισης (The Story of the Reformation) για την ισχυρή Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, που είχε κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης από τον 5ο ως το 15ο αιώνα Κ.Χ.

² Πώς ξέπεσε η Εκκλησία της Ρώμης από την παντοδύναμη θέση της φτάνοντας στο σημείο να ‘έχει παρακμάσει και να είναι διεφθαρμένη’; Πώς απέτυχαν οι πάπες, που ισχυρίζονταν ότι ήταν οι διάδοχοι των αποστόλων, να παράσχουν έστω «πνευματική καθοδήγηση»; Και ποια ήταν η κατάληξη αυτής της αποτυχίας; Για να βρούμε τις απαντήσεις, χρειάζεται να εξετάσουμε με συντομία σε τι είδους εκκλησία είχε εξελιχτεί αυτή και ποιο ρόλο έπαιξε στην αναζήτηση του ανθρώπου για τον αληθινό Θεό.

Η Εκκλησία Διέρχεται Κρίση

3. (α) Ποια ήταν η οικονομική κατάσταση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στα τέλη του 15ου αιώνα; (β) Πώς προσπαθούσε η εκκλησία να διατηρήσει τα μεγαλεία της;

³ Στα τέλη του 15ου αιώνα, η Εκκλησία της Ρώμης, με τις ενορίες και τα μοναστήρια αντρών και γυναικών που διατηρούσε σ’ όλη την επικράτειά της, είχε εξελιχτεί στο μεγαλύτερο γαιοκτήμονα ολόκληρης της Ευρώπης. Αναφέρθηκε ότι κατείχε μέχρι και τη μισή εδαφική έκταση της Γαλλίας και της Γερμανίας όπως και τα δύο πέμπτα ή και περισσότερο της Σουηδίας και της Αγγλίας. Το αποτέλεσμα; Η «αίγλη της Ρώμης αυξήθηκε αφάνταστα στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα, ενώ το πολιτικό της κύρος ενισχύθηκε προσωρινά», λέει το βιβλίο Μια Ιστορία του Πολιτισμού (A History of Civilization). Εντούτοις, τα μεγαλεία είχαν το τίμημά τους, και για να τα διατηρήσουν, οι πάπες ήταν αναγκασμένοι να βρίσκουν καινούριες πηγές εισοδήματος. Περιγράφοντας τα διάφορα μέσα που χρησιμοποιούσαν, ο ιστορικός Γουίλ Ντουράν έγραψε:

«Οποιοσδήποτε κατελάμβανε ιερατικόν αξίωμα ήτο υποχρεωμένος να καταβάλη εις την παπικήν κουρίαν—τα διοικητικά γραφεία της παπωσύνης—το ήμισυ των εισοδημάτων του αξιώματός του κατά το πρώτον έτος (annates) και κατόπιν το εν δέκατον ή δεκάτην. Πας νέος αρχιεπίσκοπος έπρεπε να πληρώση εις τον πάπαν ένα σημαντικόν ποσόν δια το pallium, μίαν λωρίδα εκ λευκού μαλλίνου υφάσματος, η οποία εχρησίμευεν ως επικύρωσις και διακριτικόν της εξουσίας του. Μετά τον θάνατον παντός καρδιναλίου, αρχιεπισκόπου, επισκόπου, ή ηγουμένου, τα προσωπικά του υπάρχοντα περιήρχοντο εις τον πάπαν. . . . Πάσα δικαστική απόφασις ή εύνοια παρεχομένη υπό της κουρίας ανέμενεν ένα δώρον ως αναγνώρισιν και πολλάκις η δικαστική απόφασις εξηρτάτο από το δώρον».

4. Πώς επηρέαζαν τους πάπες τα πλούτη που εισέρρεαν στην εκκλησία;

⁴ Τα υπέρογκα χρηματικά ποσά που εισέρρεαν στα παπικά ταμεία κάθε χρόνο οδήγησαν τελικά σε μεγάλες καταχρήσεις και πολλή διαφθορά. Έχει λεχθεί ότι ‘ακόμα και ο πάπας δεν μπορεί να αγγίξει πίσσα χωρίς να λερώσει τα δάχτυλά του’, και αυτή η περίοδος της εκκλησιαστικής ιστορίας γνώρισε αυτό που ένας ιστορικός ονόμασε «διαδοχή πολύ κοσμικών παπών». Σ’ αυτούς περιλαμβανόταν ο Σίξτος Δ΄ (πάπας από το 1471 ως το 1484), ο οποίος δαπάνησε μεγάλα ποσά για να χτιστεί η Καπέλα Σιξτίνα, που πήρε το όνομά του, και για να πλουτίσουν οι πολλοί ανιψιοί και ανιψιές του· ο Αλέξανδρος ΣΤ΄ (πάπας από το 1492 ως το 1503), ο διαβόητος Ροντρίγκο Βοργίας, ο οποίος αναγνώριζε δημόσια και προωθούσε τα νόθα παιδιά του· και ο Ιούλιος Β΄ (πάπας από το 1503 ως το 1513), ανιψιός του Σίξτου Δ΄, ο οποίος ήταν περισσότερο αφοσιωμένος στους πολέμους, στην πολιτική και στις τέχνες παρά στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα. Ο Ολλανδός Καθολικός λόγιος Έρασμος ήταν απόλυτα δικαιολογημένος όταν έγραψε το 1518: «Η αναισχυντία της Ρωμαϊκής Κουρίας έφτασε στο κατακόρυφο».

5. Τι έδειχναν πηγές εκείνης της εποχής για την ηθική συμπεριφορά των κληρικών;

⁵ Η διαφθορά και η ανηθικότητα δεν περιορίζονταν στους πάπες. Ένα ρητό της εποχής έλεγε: «Αν θέλεις να καταστρέψεις το γιο σου, κάν’ τον ιερέα». Το γεγονός αυτό υποστηρίζεται από πηγές εκείνης της εποχής. Στην Αγγλία, σύμφωνα με τον Ντουράν, με βάση τις κατηγορίες «δι’ έλλειψιν [σεξουαλικής] εγκρατείας, αι οποίαι υπεβλήθησαν το 1499, . . . οι κληρικοί ένοχοι εκάλυπτον τα 23% του συνόλου, αν και ο κλήρος θα ήτο πιθανώς κάτω του 2% του πληθυσμού. Μερικοί εξομολόγοι εζήτουν ερωτικάς σχέσεις από γυναίκας εξομολογουμένας. Χιλιάδες ιερέων είχον παλλακίδας· εις την Γερμανίαν σχεδόν πάντες». (Αντιπαράβαλε 1 Κορινθίους 6:9-11· Εφεσίους 5:5.) Οι ηθικές ατασθαλίες περιλάμβαναν και άλλους τομείς επίσης. Λέγεται ότι ένας Ισπανός που ζούσε εκείνη την εποχή παραπονέθηκε: «Διαπιστώνω ότι σπάνια μπορούμε να πάρουμε κάτι από τους διακόνους του Χριστού χωρίς χρήματα· για το βάφτισμα χρήματα . . . για το γάμο χρήματα, για την εξομολόγηση χρήματα—όχι, ούτε καν το ευχέλαιο [η τελευταία τελετουργία] χωρίς χρήματα! Δεν χτυπάνε τις καμπάνες χωρίς χρήματα, δεν κάνουν κηδείες στην εκκλησία χωρίς χρήματα· φαίνεται λοιπόν ότι ο Παράδεισος είναι κλειστός γι’ αυτούς που δεν έχουν χρήματα».—Αντιπαράβαλε 1 Τιμόθεον 6:10.

6. Πώς περιέγραψε ο Μακιαβέλι τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; (Ρωμαίους 2:21-24)

⁶ Για να συνοψίσουμε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ρωμαϊκή Εκκλησία στις αρχές του 16ου αιώνα, παραθέτουμε τα λόγια του Μακιαβέλι, ενός περίφημου Ιταλού φιλόσοφου εκείνης της περιόδου:

«Αν η Χριστιανική θρησκεία είχε διατηρηθεί σύμφωνα με τις εντολές του Ιδρυτή της, το κράτος και η κοινοπολιτεία της Χριστιανοσύνης θα ήταν πολύ περισσότερο ενωμένα και ευτυχισμένα από ό,τι είναι. Ούτε μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερη απόδειξη της παρακμής της από το γεγονός ότι όσο πλησιέστερα βρίσκονται οι άνθρωποι στη Ρωμαϊκή Εκκλησία, την κεφαλή της θρησκείας τους, τόσο λιγότερο ευλαβείς είναι».

Οι Πρώτες Προσπάθειες Μεταρρύθμισης

7. Ποιες αδύναμες προσπάθειες έκανε η εκκλησία για να ασχοληθεί με ορισμένες από τις καταχρήσεις;

⁷ Η κρίση την οποία διερχόταν η εκκλησία δεν γινόταν αντιληπτή μόνο από ανθρώπους όπως ο Έρασμος και ο Μακιαβέλι, αλλά και από την εκκλησία την ίδια. Διάφορες εκκλησιαστικές σύνοδοι συγκαλούνταν για να ασχοληθούν με ορισμένες από τις καταγγελίες και τις καταχρήσεις, αλλά δεν υπήρχαν μόνιμα αποτελέσματα. Οι πάπες, βολεμένοι καθώς ήταν στην προσωπική τους δύναμη και δόξα, παρεμπόδιζαν κάθε πραγματική προσπάθεια μεταρρύθμισης.

8. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της συνεχούς αμέλειας της εκκλησίας;

⁸ Αν η εκκλησία προσπαθούσε πιο σοβαρά να ξεκαθαρίσει την κατάσταση μέσα στους κόλπους της, ίσως να μην είχε εκδηλωθεί η Μεταρρύθμιση. Αλλά έτσι όπως είχαν τα πράγματα, οι φωνές που ζητούσαν μεταρρύθμιση άρχισαν να ακούγονται μέσα και έξω από την εκκλησία. Στο Κεφάλαιο 11 αναφέραμε ήδη τους Βαλδένσιους και τους Αλβιγηνούς. Αν και αυτοί καταδικάστηκαν ως αιρετικοί και εξοντώθηκαν αμείλικτα, είχαν ξυπνήσει στους ανθρώπους ένα αίσθημα δυσαρέσκειας για τις καταχρήσεις του Καθολικού κλήρου και είχαν διεγείρει την επιθυμία για επιστροφή στην Αγία Γραφή. Τέτοιου είδους συναισθήματα βρήκαν την έκφρασή τους στο πρόσωπο πολλών από τους πρώτους Μεταρρυθμιστές.

Διαμαρτυρίες Μέσα από τους Κόλπους της Εκκλησίας

9. Ποιος ήταν ο Τζον Ουίκλιφ, και ενάντια σε ποια πράγματα καταφέρθηκε με το κήρυγμά του;

⁹ Ο Τζον Ουίκλιφ (1330;-1384), που χαρακτηρίζεται συχνά ως «ο ορθρινός αστέρας της Μεταρρύθμισης», ήταν Καθολικός ιερέας και καθηγητής θεολογίας στην Οξφόρδη της Αγγλίας. Επειδή ήξερε πολύ καλά τις καταχρήσεις από την πλευρά της εκκλησίας, με τα συγγράμματα και το κήρυγμά του καταφέρθηκε ενάντια σε ζητήματα όπως η διαφθορά στα μοναστικά τάγματα, η παπική φορολογία, το δόγμα της μετουσίωσης (ο ισχυρισμός ότι το ψωμί και το κρασί που χρησιμοποιούνται στη Λειτουργία μετατρέπονται κατά γράμμα στο σώμα και στο αίμα του Ιησού Χριστού), η εξομολόγηση και η ανάμειξη της εκκλησίας σε κοσμικές υποθέσεις.

10. Πώς έδειξε ο Ουίκλιφ την αφοσίωσή του στην Αγία Γραφή;

¹⁰ Ο Ουίκλιφ ήταν ιδιαίτερα κατηγορηματικός όσον αφορά το γεγονός ότι η εκκλησία είχε παραμελήσει τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής. Κάποτε δήλωσε: «Είθε να έδινε ο Θεός να είχε η εκκλησία κάθε ενορίας σ’ αυτή τη χώρα μια καλή Αγία Γραφή και καλά σχολιολόγια για το ευαγγέλιο, και είθε να τα μελετούσαν καλά οι ιερείς και να δίδασκαν αληθινά το ευαγγέλιο και τις εντολές του Θεού στο λαό!» Για το σκοπό αυτό, ο Ουίκλιφ επωμίστηκε στα τελευταία χρόνια της ζωής του το καθήκον να μεταφράσει στην αγγλική τη Βουλγάτα, τη λατινική Αγία Γραφή. Με τη βοήθεια των συντρόφων του, ιδιαίτερα του Νικόλαου Χέρφορντ, εξέδωσε την πρώτη ολοκληρωμένη Αγία Γραφή στην αγγλική γλώσσα. Αυτή ήταν αναμφίβολα η σημαντικότερη συμβολή του Ουίκλιφ στην αναζήτηση που επιχείρησε ο άνθρωπος για να βρει τον Θεό.

11. (α) Τι κατάφεραν να επιτελέσουν οι ακόλουθοι του Ουίκλιφ; (β) Τι απέγιναν οι Λολάρδοι;

¹¹ Τα συγγράμματα του Ουίκλιφ και μερικά τμήματα της Αγίας Γραφής τα διένεμε σε ολόκληρη την Αγγλία μια ομάδα κηρύκων που ονομάζονταν συχνά «Φτωχοί Ιερείς» επειδή κυκλοφορούσαν με απλά ρούχα, ξυπόλυτοι, και δεν είχαν υλικά αποκτήματα. Επίσης, ονομάζονταν ειρωνικά Λολάρδοι, όνομα που προέρχεται από τη λέξη Λόλερντ της μέσης ολλανδικής, η οποία σημαίνει «αυτός που μουρμουρίζει προσευχές ή ύμνους». (Λεξικό Φράσεων και Μύθων του Μπρούερ [Brewer’s Dictionary of Phrase and Fable]). «Μέσα σε λίγα χρόνια αυτοί είχαν αυξηθεί σημαντικά», λέει το βιβλίο Οι Λολάρδοι (The Lollards). «Υπολογιζόταν ότι τουλάχιστον το ένα τέταρτο του έθνους συμμεριζόταν πραγματικά ή εικονικά αυτά τα συναισθήματα». Όλα αυτά φυσικά δεν πέρασαν απαρατήρητα από την εκκλησία. Επειδή ο Ουίκλιφ ήταν εξέχουσα προσωπικότητα στους κύκλους των αρχόντων και των λογίων, τον άφησαν να πεθάνει ειρηνικά την τελευταία ημέρα του 1384. Οι οπαδοί του ήταν λιγότερο τυχεροί. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ερρίκου Δ΄ της Αγγλίας στιγματίστηκαν ως αιρετικοί και πολλοί απ’ αυτούς φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή θανατώθηκαν στην πυρά.

12. Ποιος ήταν ο Γιαν Χους, και ενάντια σε ποια πράγματα κήρυττε;

¹² Ο Βοημός (Τσέχος) Γιαν Χους (1369;-1415), επίσης Καθολικός ιερέας και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Πράγας, ήταν έντονα επηρεασμένος από τον Τζον Ουίκλιφ. Όπως και ο Ουίκλιφ, ο Χους κήρυττε ενάντια στη διαφθορά της Ρωμαϊκής Εκκλησίας και τόνιζε πόσο σπουδαία είναι η ανάγνωση της Αγίας Γραφής. Αυτό έστρεψε γρήγορα εναντίον του τα πυρά της ιεραρχίας. Το 1403 οι αρχές τον διέταξαν να σταματήσει να κηρύττει τις αντιπαπικές ιδέες του Ουίκλιφ, τα βιβλία του οποίου επίσης έκαψαν δημόσια. Ωστόσο, ο Χους συνέχισε γράφοντας μερικά από τα πιο καυστικά κατηγορητήρια ενάντια στις συνήθειες της εκκλησίας, περιλαμβανομένης της πώλησης συγχωροχαρτιών.a Καταδικάστηκε και αφορίστηκε το 1410.

13. (α) Ποια δίδασκε ο Χους ότι ήταν η αληθινή εκκλησία; (β) Πού κατέληξε η σταθερότητα του Χους;

¹³ Ο Χους ήταν ασυμβίβαστος όσον αφορά την υποστήριξή του προς την Αγία Γραφή. «Στασιασμός εναντίον ενός πλανημένου πάπα σημαίνει υπακοή στον Χριστό», έγραψε. Δίδασκε επίσης ότι η αληθινή εκκλησία δεν είναι ο πάπας και το ρωμαϊκό οικοδόμημα· απεναντίας «είναι το σύνολο όλων των εκλεκτών και του μυστικού σώματος του Χριστού, κεφαλή του οποίου είναι ο Χριστός· και η νύφη του Χριστού, που αυτός απολύτρωσε με το ίδιο του το αίμα λόγω της μεγάλης του αγάπης». (Παράβαλε Εφεσίους 1:22, 23· 5:25-27.) Για όλα αυτά, δικάστηκε στη Σύνοδο της Κωνσταντίας και καταδικάστηκε ως αιρετικός. Δηλώνοντας ότι «είναι καλύτερα να πεθάνει κάποιος καλά παρά να ζει άσχημα», αρνήθηκε να ανακαλέσει και θανατώθηκε στην πυρά δεμένος σ’ έναν πάσσαλο το 1415. Η ίδια σύνοδος διέταξε επίσης την εκταφή και καύση των οστών του Ουίκλιφ, παρ’ όλο που αυτός είχε πεθάνει και ταφεί πριν από 30 και πλέον χρόνια!

14. (α) Ποιος ήταν ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα; (β) Τι επιχείρησε να κάνει ο Σαβοναρόλα, και ποια ήταν η κατάληξη;

¹⁴ Ένας άλλος από τους πρώτους Μεταρρυθμιστές ήταν ο Δομινικανός μοναχός Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (1452-1498), από το μοναστήρι του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Συνεπαρμένος από το πνεύμα της ιταλικής Αναγέννησης, ο Σαβοναρόλα μιλούσε ανοιχτά ενάντια στη διαφθορά τόσο της Εκκλησίας όσο και του Κράτους. Ισχυριζόταν ότι είχε για βάση του τις Γραφές, καθώς και οράματα και αποκαλύψεις που έλεγε ότι είχε λάβει, και προσπάθησε να εγκαθιδρύσει ένα Χριστιανικό κράτος, μια θεοκρατική διευθέτηση. Το 1497 ο πάπας τον αφόρισε. Τον επόμενο χρόνο τον συνέλαβαν, τον βασάνισαν και τον κρέμασαν. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Ο Κύριός μου πέθανε για τις αμαρτίες μου· να μη δώσω κι εγώ ευχαρίστως αυτή την κακόμοιρη ζωή γι’ αυτόν;» Το σώμα του κάηκε και οι στάχτες πετάχτηκαν στον ποταμό Άρνο. Ο Σαβοναρόλα ονόμασε κατάλληλα τον εαυτό του «πρόδρομο και θυσία». Μόλις λίγα χρόνια αργότερα, η Μεταρρύθμιση σάρωσε δυναμικά ολόκληρη την Ευρώπη.

Ένας Διαιρεμένος Οίκος

15. Πώς διαιρέθηκε ο Χριστιανικός κόσμος στη Δυτική Ευρώπη από το κίνημα της Μεταρρύθμισης;

¹⁵ Όταν τελικά ξέσπασε η θύελλα της Μεταρρύθμισης, γκρέμισε το θρησκευτικό οίκο του Χριστιανικού κόσμου στη Δυτική Ευρώπη. Ο οίκος αυτός, που κυριαρχούνταν κάποτε σχεδόν ολοκληρωτικά από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, τώρα διαιρέθηκε. Η Νότια Ευρώπη—η Ιταλία, η Ισπανία, η Αυστρία και μέρη της Γαλλίας—παρέμεινε στο μεγαλύτερο τμήμα της Καθολική. Η υπόλοιπη εντάχτηκε σε τρεις κύριες υποδιαιρέσεις: τη Λουθηρανική στη Γερμανία και στη Σκανδιναβία, την Καλβινιστική (ή Μεταρρυθμισμένη) στην Ελβετία, στην Ολλανδία, στη Σκωτία και σε μέρη της Γαλλίας, και την Αγγλικανική στην Αγγλία. Διασκορπισμένες ανάμεσα σ’ αυτές τις ομάδες υπήρχαν μερικές μικρότερες, αλλά πιο ριζοσπαστικές: πρώτα οι Αναβαπτιστές και αργότερα οι Μενονίτες, οι Χουτερίτες και οι Πουριτανοί, που μετέφεραν τις δοξασίες τους στη Βόρεια Αμερική.

16. Τελικά, τι συνέβηκε στον οίκο του Χριστιανικού κόσμου; (Μάρκος 3:25)

¹⁶ Με το πέρασμα των χρόνων αυτές οι κύριες υποδιαιρέσεις διασπάστηκαν περαιτέρω, με αποτέλεσμα να σχηματιστούν τα εκατοντάδες σημερινά θρησκεύματα—από τα οποία αναφέρουμε ενδεικτικά τους Πρεσβυτεριανούς, τους Επισκοπελιανούς, τους Μεθοδιστές, τους Βαπτιστές, τους Κογκρεγκασιοναλιστές, κτλ. Ο Χριστιανικός κόσμος έγινε αληθινά ένας διαιρεμένος οίκος. Πώς ήρθαν σε ύπαρξη αυτές οι υποδιαιρέσεις;

Ο Λούθηρος και οι Θέσεις του

17. Ποια θα μπορούσε να αναφερθεί ως η επίσημη αφετηρία της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης;

¹⁷ Αν έπρεπε να αναφέρει κανείς μια καθοριστική αφετηρία της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, αυτή θα ήταν η 31η Οκτωβρίου 1517, όταν ο Αυγουστινιανός μοναχός Μαρτίνος Λούθηρος (1483-1546) θυροκόλλησε τις 95 θέσεις του στην πύλη του ναού του πύργου της Βιτεμβέργης, στο γερμανικό κρατίδιο της Σαξονίας. Αλλά τι προκάλεσε το συγκλονιστικό αυτό γεγονός; Ποιος ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος; Και για ποια πράγματα διαμαρτυρόταν;

18. (α) Ποιος ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος; (β) Τι υποκίνησε τον Λούθηρο να δημοσιεύσει τις θέσεις του;

¹⁸ Όπως οι προγενέστεροί του Ουίκλιφ και Χους, ο Μαρτίνος Λούθηρος ήταν λόγιος μοναχός. Ήταν επίσης διδάκτορας θεολογίας και καθηγητής Βιβλικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιτεμβέργης. Ο Λούθηρος είχε γίνει διάσημος για την ενόρασή του στην Αγία Γραφή. Αν και ενέμενε στις δικές του απόψεις σχετικά με τη σωτηρία, ή τη δικαίωση, πιστεύοντας ότι αυτή έρχεται μέσω πίστης και όχι μέσω έργων ή μέσω επιτιμίων, δεν είχε την πρόθεση να διαρρήξει τις σχέσεις του με την Εκκλησία της Ρώμης. Στην πραγματικότητα, η δημοσίευση των θέσεών του αποτελούσε αντίδραση σ’ ένα συγκεκριμένο περιστατικό, όχι προμελετημένο στασιασμό. Ήταν διαμαρτυρία κατά της πώλησης συγχωροχαρτιών.

19. Στην εποχή του Λούθηρου, τι είδους εκμετάλλευση συνέβαινε με τα συγχωροχάρτια;

¹⁹ Στην εποχή του Λούθηρου, τα παπικά συγχωροχάρτια πουλιούνταν δημόσια, όχι μόνο για τους ζωντανούς, αλλά και για τους νεκρούς. «Μόλις το νόμισμα στο ταμείο κυλήσει, η ψυχή απ’ το Καθαρτήριο θα πηδήσει» έλεγε ένα ρητό. Για τον κοινό λαό, το συγχωροχάρτι είχε εξελιχτεί σχεδόν σε ασφαλιστικό συμβόλαιο που παρείχε προστασία από την τιμωρία για οποιαδήποτε αμαρτία, και η μετάνοια είχε παραμεριστεί. «Παντού», έγραφε ο Έρασμος, «πουλιέται η απαλλαγή από τα βάσανα του Καθαρτηρίου· όχι απλώς πουλιέται, αλλά και επιβάλλεται σ’ εκείνους που την αρνούνται».

20. (α) Γιατί πήγε ο Γιόχαν Τέτζελ στο Γίτερμπογκ; (β) Ποια ήταν η αντίδραση του Λούθηρου στην πώληση συγχωροχαρτιών από τον Τέτζελ;

²⁰ Το 1517 ο Γιόχαν Τέτζελ, ένας Δομινικανός μοναχός, πήγε στο Γίτερμπογκ κοντά στη Βιτεμβέργη για να πουλήσει συγχωροχάρτια. Τα χρήματα που θα εισπράττονταν μ’ αυτόν τον τρόπο θα δαπανούνταν εν μέρει για την ανοικοδόμηση της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Θα βοηθούσαν επίσης τον Αλβέρτο του Βρανδεμβούργου να εξοφλήσει το χρέος που είχε βάλει προκειμένου να πληρώσει τη Ρωμαϊκή Κουρία για να πάρει τη θέση του αρχιεπισκόπου της Μαγεντίας. Ο Τέτζελ χρησιμοποίησε όλη τη δεξιοτεχνία που τον διέκρινε στις πωλήσεις, και ο λαός συνέρεε γύρω του. Ο Λούθηρος αγανάκτησε και χρησιμοποίησε το ταχύτερο διαθέσιμο μέσο για να εκφράσει δημόσια τις απόψεις του γι’ αυτή τη φαιδρή κατάσταση—θυροκόλλησε 95 σημεία συζήτησης στην πύλη του ναού.

21. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποίησε ο Λούθηρος ενάντια στην πώληση συγχωροχαρτιών;

²¹ Ο Λούθηρος ονόμασε τις 95 θέσεις του Συζήτηση προς Διευκρίνιση της Ισχύος των Συγχωρήσεων. Σκοπός του δεν ήταν τόσο να αμφισβητήσει την εξουσία της εκκλησίας όσο να εξάρει τις υπερβολές και τις καταχρήσεις που συνέβαιναν στην πώληση των παπικών συγχωροχαρτιών. Αυτό γίνεται φανερό από τις ακόλουθες θέσεις:

«5. Ο πάπας δεν έχει ούτε τη δύναμη ούτε την εξουσία να χορηγεί απαλλαγή από οποιαδήποτε ποινή, εκτός από εκείνες που έχει επιβάλει ο ίδιος κάνοντας χρήση της θέσης του. . . .

20. Επομένως ο πάπας, όταν μιλάει για πλήρη απαλλαγή απ’ όλες τις ποινές, δεν εννοεί στην πραγματικότητα όλες, αλλά μόνο εκείνες που έχει επιβάλει ο ίδιος. . . .

36. Ο κάθε Χριστιανός που αισθάνεται αληθινή συντριβή απαλλάσσεται δικαιωματικά από κάθε τιμωρία και ενοχή, ακόμη και χωρίς επιστολές άφεσης».

22. (α) Πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα καθώς εξαπλωνόταν το άγγελμα του Λούθηρου; (β) Ποιο γεγονός συνέβηκε το 1520 αναφορικά με τον Λούθηρο, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

²² Με τη βοήθεια της τυπογραφίας, που είχε ανακαλυφθεί πρόσφατα, οι εκρηκτικές αυτές ιδέες δεν άργησαν να φτάσουν σε άλλα μέρη της Γερμανίας—και στη Ρώμη. Αυτό που άρχισε ως ακαδημαϊκή συζήτηση για την πώληση των συγχωροχαρτιών εξελίχθηκε γρήγορα σε διαμάχη για θέματα πίστης και παπικής εξουσίας. Στην αρχή η Εκκλησία της Ρώμης κάλεσε τον Λούθηρο σε ανοιχτή συζήτηση και τον διέταξε να ανακαλέσει. Όταν ο Λούθηρος αρνήθηκε, τόσο οι εκκλησιαστικές όσο και οι πολιτικές δυνάμεις στράφηκαν εναντίον του. Το 1520 ο πάπας εξέδωσε μια βούλα, δηλαδή ένα διάταγμα, που απαγόρευε στον Λούθηρο να κηρύττει και διέταζε να καούν τα βιβλία του. Ο Λούθηρος έδειξε την περιφρόνησή του καίγοντας την παπική βούλα δημόσια. Ο πάπας τον αφόρισε το 1521.

23. (α) Τι ήταν η Δίαιτα της Βορμς; (β) Πώς δήλωσε ο Λούθηρος τη θέση του στη Βορμς, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

²³ Αργότερα τον ίδιο εκείνο χρόνο, ο Λούθηρος κλήθηκε να παρουσιαστεί στη δίαιτα, δηλαδή στη συνέλευση, της Βορμς. Δικάστηκε από τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Κάρολο Ε΄, ένα φανατικό Καθολικό, από τους έξι εκλέκτορες των γερμανικών κρατιδίων και από άλλους ηγέτες και αξιωματούχους, τόσο θρησκευτικούς όσο και κοσμικούς. Όταν τον πίεσαν και πάλι να ανακαλέσει, ο Λούθηρος έκανε την περίφημη δήλωσή του: «Εκτός αν καταδικαστώ από τη μαρτυρία της Αγίας Γραφής ή από προφανή αιτία . . . , δεν μπορώ να απαρνηθώ και δεν απαρνούμαι τίποτα, γιατί το να στραφώ εναντίον της συνείδησής μου δεν είναι ούτε σωστό ούτε ασφαλές. Ο Θεός ας με βοηθήσει. Αμήν». Το αποτέλεσμα ήταν να κηρυχθεί παράνομος από τον αυτοκράτορα. Εντούτοις, ο κυβερνήτης του γερμανικού κρατιδίου όπου ζούσε ο ίδιος, ο Εκλέκτορας Φρειδερίκος της Σαξονίας, προσφέρθηκε να τον βοηθήσει και του πρόσφερε καταφύγιο στον πύργο τού Βάρτμπουργκ.

24. Τι επιτέλεσε ο Λούθηρος ενόσω βρισκόταν στον πύργο τού Βάρτμπουργκ;

²⁴ Αλλά αυτά τα μέτρα δεν κατάφεραν να αναχαιτίσουν την εξάπλωση των ιδεών του Λούθηρου. Τους δέκα μήνες που πέρασε μέσα στην ασφάλεια του Βάρτμπουργκ, ο Λούθηρος αφοσιώθηκε στο γράψιμο, καθώς και στη μετάφραση της Αγίας Γραφής. Μετέφρασε τις Ελληνικές Γραφές στη γερμανική από το ελληνικό κείμενο του Έρασμου. Αργότερα ήρθε η σειρά των Εβραϊκών Γραφών. Η Αγία Γραφή του Λούθηρου αποδείχτηκε πως ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόταν ο κοινός λαός. Αναφέρθηκε ότι «πέντε χιλιάδες αντίτυπα πουλήθηκαν σε δυο μήνες, διακόσιες χιλιάδες σε δώδεκα χρόνια». Η επίδρασή της στη γερμανική γλώσσα και πολιτιστική ζωή συγκρίνεται συχνά μ’ αυτήν που είχε η Μετάφραση του Βασιλέως Ιακώβου στην αγγλική.

25. (α) Από πού βγήκε το όνομα Προτεστάντης; (β) Τι ήταν η Αυγουσταία Ομολογία;

²⁵ Στα χρόνια που πέρασαν μετά τη Δίαιτα της Βορμς, το κίνημα της Μεταρρύθμισης έγινε τόσο δημοφιλές ώστε το 1526 ο αυτοκράτορας χορήγησε σε κάθε γερμανικό κρατίδιο το δικαίωμα να επιλέγει τη δική του μορφή θρησκείας, Λουθηρανική ή Ρωμαιοκαθολική. Το 1529 όμως, όταν ο αυτοκράτορας ανέτρεψε την απόφασή του, μερικοί Γερμανοί άρχοντες διαμαρτυρήθηκαν· έτσι βγήκε το όνομα Διαμαρτυρόμενος ή Προτεστάντης όσον αφορά το κίνημα της Μεταρρύθμισης. Τον επόμενο χρόνο, το 1530, στη Δίαιτα του Άουγκσμπουργκ, ο αυτοκράτορας προσπάθησε να γεφυρώσει τις διαφορές ανάμεσα στα δυο μέρη. Οι Λουθηρανοί παρουσίασαν τις δοξασίες τους σ’ ένα κείμενο, την Αυγουσταία Ομολογία, την οποία συνέταξε ο Φίλιππος Μελάγχθονας, αλλά βασιζόταν στις διδασκαλίες του Λούθηρου. Αν και ο τόνος του κειμένου ήταν πολύ συγκαταβατικός, η Ρωμαϊκή Εκκλησία το απέρριψε και το σχίσμα ανάμεσα στον Προτεσταντισμό και στον Καθολικισμό έγινε οριστικό. Πολλά γερμανικά κρατίδια πήραν το μέρος του Λούθηρου και τα σκανδιναβικά κράτη ακολούθησαν σύντομα το παράδειγμά τους.

Μεταρρύθμιση ή Στασιασμός;

26. Σύμφωνα με τον Λούθηρο, ποιες ήταν οι θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στον Προτεσταντισμό και στον Καθολικισμό;

²⁶ Ποιες ήταν οι θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των Προτεσταντών και των Ρωμαιοκαθολικών; Σύμφωνα με τον Λούθηρο, ήταν τρεις. Πρώτον, ο Λούθηρος πίστευε ότι η σωτηρία προκύπτει από τη «δικαίωση μέσω πίστης και μόνο» (στη λατινική, σόλα φίντε [sola fide])b και όχι από την ιερατική άφεση αμαρτιών ή από έργα μετάνοιας. Δεύτερον, εκείνος δίδασκε ότι η συγχώρηση χορηγείται αποκλειστικά λόγω της χάριτος του Θεού (σόλα γκράσια [sola gratia]) και όχι μέσω της εξουσίας των ιερέων ή των παπών. Τέλος, ο Λούθηρος διατεινόταν ότι όλα τα δογματικά ζητήματα πρέπει να τεκμηριώνονται από τις Γραφές και μόνο (σόλα σκριπτούρα [sola scriptura]) και όχι από τους πάπες ή τις εκκλησιαστικές συνόδους.

27. (α) Ποιες αντιγραφικές Καθολικές διδασκαλίες και συνήθειες διατήρησαν οι Προτεστάντες; (β) Ποιες αλλαγές απαιτούσαν οι Προτεστάντες;

²⁷ Παρ’ όλα αυτά, ο Λούθηρος, λέει η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia), «διατήρησε όσες αρχαίες δοξασίες και όσα τελετουργικά στοιχεία μπορούσαν να ταιριάξουν στις ιδιάζουσες απόψεις του για την αμαρτία και τη δικαίωση». Η Αυγουσταία Ομολογία δηλώνει σχετικά με τη Λουθηρανική πίστη ότι «δεν υπάρχει τίποτα που να έρχεται σε αντίθεση με τις Γραφές ή με τον Καθολικό πιστό ή ακόμη και με τη Ρωμαϊκή Εκκλησία, τουλάχιστον απ’ όσα είναι γνωστά γι’ αυτή την Εκκλησία με βάση τους συγγραφείς». Στην πραγματικότητα, η Λουθηρανική πίστη, έτσι όπως σκιαγραφείται στην Αυγουσταία Ομολογία, περιλάμβανε αντιγραφικά δόγματα όπως η Τριάδα, η αθανασία της ψυχής και τα αιώνια βάσανα, καθώς και συνήθειες όπως ο νηπιοβαφτισμός και οι θρησκευτικές γιορτές. Από την άλλη μεριά, οι Λουθηρανοί απαιτούσαν να γίνουν ορισμένες αλλαγές, όπως το να επιτραπεί στο λαό να παίρνει και από το κρασί και από το ψωμί στη Μετάληψη και να καταργηθεί η αγαμία των κληρικών, οι μοναστικοί όρκοι και η υποχρεωτική εξομολόγηση.c

28. Τι κατάφερε η Μεταρρύθμιση, και σε τι απέτυχε;

²⁸ Συνοπτικά, η Μεταρρύθμιση, όπως την προώθησε ο Λούθηρος και οι ακόλουθοί του, κατάφερε να φέρει την απελευθέρωση από τον παπικό ζυγό. Όμως, όπως δήλωσε ο Ιησούς στο εδάφιο Ιωάννης 4:24: «Ο Θεός είναι Πνεύμα, και οι προσκυνούντες αυτόν εν πνεύματι και αληθεία πρέπει να προσκυνώσι». Μπορεί να λεχθεί ότι με τον Μαρτίνο Λούθηρο η αναζήτηση του ανθρώπου για τον αληθινό Θεό πήρε απλώς μια νέα τροπή· το στενό μονοπάτι της αλήθειας βρισκόταν ακόμη πολύ μακριά.—Ματθαίος 7:13, 14· Ιωάννης 8:31, 32.

Η Μεταρρύθμιση του Ζβίγγλιου στην Ελβετία

29. (α) Ποιος ήταν ο Ούλριχ Ζβίγγλιος, και ενάντια σε ποια πράγματα κήρυττε; (β) Σε τι διέφερε η μεταρρύθμιση του Ζβίγγλιου από εκείνη του Λούθηρου;

²⁹ Ενόσω τον Λούθηρο τον απασχολούσαν οι διαμάχες με τους παπικούς αγγελιοφόρους και με τις πολιτικές αρχές στη Γερμανία, ο Καθολικός ιερέας Ούλριχ Ζβίγγλιος (1484-1531) άρχιζε το δικό του μεταρρυθμιστικό κίνημα στη Ζυρίχη της Ελβετίας. Στη γερμανόφωνη αυτή περιοχή ο λαός είχε ήδη επηρεαστεί από το κύμα της μεταρρύθμισης που κατέβαινε από το βορρά. Γύρω στα 1519 ο Ζβίγγλιος άρχισε να κηρύττει ενάντια στα συγχωροχάρτια, στη Μαριολατρία, στην αγαμία των κληρικών και σε άλλα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας. Παρ’ όλο που ο Ζβίγγλιος ισχυριζόταν ότι ενεργούσε ανεξάρτητα από τον Λούθηρο, συμφωνούσε με τον Λούθηρο σε πολλούς τομείς και μοίραζε φυλλάδια του Λούθηρου σ’ όλη τη χώρα. Ωστόσο, αντίθετα από τον πιο συντηρητικό Λούθηρο, ο Ζβίγγλιος υποστήριζε ότι έπρεπε να απομακρυνθούν όλα τα υπολείμματα της Ρωμαϊκής Εκκλησίας—οι εικόνες, οι εσταυρωμένοι, τα άμφια, ακόμα και η εκκλησιαστική μουσική.

30. Ποιο ήταν ένα καίριο ζήτημα που διαχώρισε τον Ζβίγγλιο από τον Λούθηρο;

³⁰ Εντούτοις, μια σοβαρότερη διαμάχη μεταξύ των δυο Μεταρρυθμιστών παρουσιάστηκε στο ζήτημα της Θείας Ευχαριστίας, ή αλλιώς της Λειτουργίας (Μετάληψης). Ο Λούθηρος, που επέμενε ότι τα λόγια του Ιησού ‘Τούτο είναι το σώμα μου’ έπρεπε να ερμηνευτούν κατά γράμμα, πίστευε ότι το σώμα και το αίμα του Χριστού ήταν παρόντα με θαυματουργικό τρόπο στο ψωμί και στο κρασί που προσφέρονταν στη Μετάληψη. Από την άλλη μεριά, ο Ζβίγγλιος υποστήριξε στην πραγματεία του Περί του Δείπνου του Κυρίου ότι η δήλωση του Ιησού «πρέπει να εκληφθεί μεταφορικά· ‘Τούτο είναι το σώμα μου’ σημαίνει: ‘Το ψωμί παριστάνει το σώμα μου’, δηλαδή ‘αποτελεί σύμβολο του σώματός μου’». Εξαιτίας αυτής της διαφοράς, οι δυο Μεταρρυθμιστές διαχώρισαν τις θέσεις τους.

31. Ποια ήταν η κατάληξη του έργου του Ζβίγγλιου στην Ελβετία;

³¹ Ο Ζβίγγλιος εξακολούθησε να κηρύττει τα μεταρρυθμιστικά του δόγματα στη Ζυρίχη και συντέλεσε στην πραγματοποίηση πολλών αλλαγών εκεί. Σύντομα τάχτηκαν κι άλλες πόλεις στο πλευρό του, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι στις αγροτικές περιοχές, που ήταν πιο συντηρητικοί, έμειναν προσκολλημένοι στον Καθολικισμό. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δυο παρατάξεις έγινε τόσο έντονη, ώστε ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Προτεσταντών και Ρωμαιοκαθολικών στην Ελβετία. Ο Ζβίγγλιος, που υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας, σκοτώθηκε στη μάχη του Κάπελ, κοντά στη λίμνη Τσουγκ, το 1531. Όταν τελικά επικράτησε ειρήνη, δόθηκε σε κάθε περιοχή το δικαίωμα να αποφασίζει μόνη της τη δική της μορφή θρησκείας, Προτεσταντική ή Καθολική.

Αναβαπτιστές, Μενονίτες και Χουτερίτες

32. Ποιοι ήταν οι Αναβαπτιστές, και από πού πήραν αυτό το όνομα;

³² Μερικοί Προτεστάντες, όμως, πίστευαν ότι οι Μεταρρυθμιστές δεν είχαν προχωρήσει αρκετά όσον αφορά την αποκήρυξη των σφαλμάτων της Καθολικής παπικής εκκλησίας. Αυτοί πίστευαν ότι η Χριστιανική εκκλησία έπρεπε να αποτελείται μόνο από τα πιστά ενεργά μέλη που βαφτίζονται, και όχι απ’ όλους τους ανθρώπους μιας κοινότητας ή ενός έθνους. Γι’ αυτό, απέρριπταν το νηπιοβαφτισμό και επέμεναν στο χωρισμό Εκκλησίας και Κράτους. Αναβάφτιζαν κρυφά τους ομοπίστους τους, πράγμα που τους προσέδωσε το όνομα Αναβαπτιστές. Επειδή αρνούνταν να πάρουν όπλα, να ορκιστούν ή να δεχτούν δημόσιες θέσεις, θεωρούνταν απειλή για την κοινωνία και αποτέλεσαν αντικείμενο διωγμού τόσο για τους Καθολικούς όσο και για τους Προτεστάντες.

33. (α) Τι υποκίνησε τις βιαιοπραγίες ενάντια στους Αναβαπτιστές; (β) Πώς εξαπλώθηκε η επίδραση των Αναβαπτιστών;

³³ Στην αρχή οι Αναβαπτιστές ζούσαν σε μικρές ομάδες, διασκορπισμένες σε διάφορα μέρη της Ελβετίας, της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Αφού κήρυτταν τα πιστεύω τους όπου κι αν πήγαιναν, αυτοί αυξήθηκαν ραγδαία. Μια ομάδα Αναβαπτιστών, παρασυρμένοι από το θρησκευτικό τους ζήλο, εγκατέλειψαν τη φιλειρηνική στάση τους και κατέλαβαν την πόλη Μίνστερ το 1534, όπου και επιχείρησαν να εγκαθιδρύσουν μια κοινοβιακή, πολυγαμική Νέα Ιερουσαλήμ. Το κίνημα καταστάλθηκε γρήγορα με μεγάλη βιαιότητα. Οι Αναβαπτιστές απέκτησαν κακό όνομα και ουσιαστικά εξαλείφθηκαν. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι Αναβαπτιστές ήταν απλοί θρησκευόμενοι άνθρωποι που προσπαθούσαν να ζήσουν ήσυχα και απομακρυσμένοι από τους άλλους. Στους αρτιότερα οργανωμένους απογόνους των Αναβαπτιστών συγκαταλέγονταν οι Μενονίτες, ακόλουθοι του Ολλανδού Μεταρρυθμιστή Μένο Σίμονς, και οι Χουτερίτες, ηγέτης των οποίων ήταν ο Τυρολέζος Ιάκωβος Χούτερ. Για να αποφύγουν το διωγμό, μερικοί απ’ αυτούς μετανάστευσαν στην Ανατολική Ευρώπη—στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, ακόμα και στη Ρωσία—ενώ άλλοι πήγαν στη Βόρεια Αμερική, όπου τελικά σχημάτισαν τις κοινότητες των Χουτεριτών και των Αμενικών.

Εμφάνιση του Καλβινισμού

34. (α) Ποιος ήταν ο Ιωάννης Καλβίνος; (β) Ποιο σπουδαίο βιβλίο έγραψε;

³⁴ Το μεταρρυθμιστικό έργο στην Ελβετία προχώρησε υπό την ηγεσία ενός Γάλλου που ονομαζόταν Ζαν Σοβέν, ή Ιωάννης Καλβίνος (1509-1564), και ο οποίος πρωτόμαθε τις Προτεσταντικές διδασκαλίες όταν ήταν φοιτητής στη Γαλλία. Το 1534 ο Καλβίνος έφυγε από το Παρίσι, εξαιτίας του θρησκευτικού διωγμού, και εγκαταστάθηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας. Για να υπερασπιστεί τους Προτεστάντες, εξέδωσε τις Αρχές της Χριστιανικής Θρησκείας, στις οποίες ανέπτυσσε περιληπτικά τις ιδέες των πρώτων πατέρων της εκκλησίας και των θεολόγων του μεσαίωνα, καθώς επίσης του Λούθηρου και του Ζβίγγλιου. Το έργο αυτό κατέληξε να θεωρείται το δογματικό θεμέλιο όλων των Μεταρρυθμισμένων εκκλησιών που ιδρύθηκαν αργότερα στην Ευρώπη και στην Αμερική.

35. (α) Πώς εξηγούσε ο Καλβίνος το δόγμα του που μιλούσε για τον προκαθορισμό; (β) Πώς αντανακλούνταν η ακαμψία αυτού του δόγματος σε άλλες πλευρές της διδασκαλίας του Καλβίνου;

³⁵ Στις Αρχές εξέθετε τη θεολογία του. Για τον Καλβίνο, ο Θεός είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, το θέλημα του οποίου καθορίζει και διέπει τα πάντα. Αντίθετα, ο εκπεσμένος άνθρωπος είναι αμαρτωλός και τελείως ανάξιος. Επομένως, η σωτηρία δεν εξαρτάται από τα καλά έργα του ανθρώπου, αλλά από τον Θεό—και απ’ αυτή την άποψη απορρέει το δόγμα του προκαθορισμού που πρόβαλε ο Καλβίνος, για το οποίο έγραψε:

«Υποστηρίζουμε ότι, μέσω μιας αιώνιας και αναλλοίωτης πρόθεσης, ο Θεός έχει μια για πάντα καθορίσει, τόσο σε ποιους θα χαρίσει Αυτός τη σωτηρία, όσο και ποιους θα καταδικάσει Αυτός σε καταστροφή. Βεβαιώνουμε ότι αυτή η πρόθεση, όσον αφορά τους εκλεκτούς, βασίζεται στη δωρεά του ελέους Του, που δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την ανθρώπινη αξία· αλλά για όσους Αυτός επιφυλάσσει την καταδίκη η πύλη της ζωής είναι κλειστή, με βάση μια δίκαιη και άμεμπτη, αλλά ακατανόητη, κρίση».

Η ακαμψία μιας τέτοιας διδασκαλίας αντανακλάται και σε άλλους τομείς. Ο Καλβίνος επέμενε ότι οι Χριστιανοί πρέπει να ζουν άγια και ενάρετη ζωή, απέχοντας, όχι μόνο από την αμαρτία, αλλά και από την ευχαρίστηση και την ευθυμία. Επιπλέον, υποστήριζε ότι η εκκλησία, που αποτελείται από τους εκλεκτούς, πρέπει να αποδεσμευτεί απ’ όλους τους πολιτικούς περιορισμούς και ότι μια αληθινά θεοσεβής κοινωνία μπορεί να εγκαθιδρυθεί μόνο μέσω της εκκλησίας.

36. (α) Τι επιχείρησαν να κάνουν ο Καλβίνος και ο Φαρέλ στη Γενεύη; (β) Ποιους αυστηρούς κανονισμούς θέσπισαν; (γ) Ποιο ήταν ένα διαβόητο αποτέλεσμα των ακραίων μέτρων του Καλβίνου, και πώς δικαιολόγησε αυτός τις ενέργειές του;

³⁶ Λίγο μετά την έκδοση των Αρχών, ο Γουίλιαμ Φαρέλ, ένας άλλος Μεταρρυθμιστής από τη Γαλλία, έπεισε τον Καλβίνο να εγκατασταθεί στη Γενεύη. Αυτοί συνεργάστηκαν για να εφαρμόσουν τον Καλβινισμό στην πράξη. Σκοπός τους ήταν να μετατρέψουν τη Γενεύη σε πόλη του Θεού, μια θεοκρατία που θα συνδύαζε τις λειτουργίες της Εκκλησίας και του Κράτους. Θέσπισαν αυστηρούς κανονισμούς με κυρώσεις οι οποίοι κάλυπταν τα πάντα: από τη θρησκευτική διδασκαλία και τις εκκλησιαστικές υπηρεσίες μέχρι τα δημόσια ήθη, ακόμα και θέματα όπως η υγιεινή και η πρόληψη των πυρκαγιών. Ένα ιστορικό κείμενο αναφέρει ότι «ο κομμωτής, για παράδειγμα, που χτένιζε τα μαλλιά μιας νύφης με τρόπο που θεωρούνταν ακατάλληλος φυλακιζόταν για δυο ημέρες· η ίδια ποινή επιβαλλόταν στη μητέρα και στις δυο φίλες που είχαν συμμετάσχει σ’ αυτή την ενέργεια. Ο δικαστής τιμωρούσε επίσης όσους χόρευαν και έπαιζαν χαρτιά». Σκληρή μεταχείριση περίμενε όσους διαφωνούσαν με τον Καλβίνο σε θεολογικά θέματα—η πιο διαβόητη περίπτωση είναι η καύση του Ισπανού Μιγκουέλ Σερβέτο, ή αλλιώς Μιχαήλ Σερβέτου.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 322.

37. Πώς επεκτάθηκε η επίδραση του Καλβίνου πολύ πέρα από τα σύνορα της Ελβετίας;

³⁷ Ο Καλβίνος συνέχισε να εφαρμόζει στη Γενεύη το δικό του είδος μεταρρύθμισης μέχρι το θάνατό του το 1564, με αποτέλεσμα να εδραιωθεί γερά η Μεταρρυθμισμένη εκκλησία. Προτεστάντες μεταρρυθμιστές, που εγκατέλειπαν άλλες χώρες λόγω διωγμού, συνέρεαν στη Γενεύη, ασπάζονταν τις Καλβινιστικές ιδέες και συνέβαλλαν καθοριστικά στο σχηματισμό μεταρρυθμιστικών κινημάτων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Ο Καλβινισμός εξαπλώθηκε γρήγορα στη Γαλλία, όπου οι Ουγενότοι (όπως ονομάζονταν οι Γάλλοι Καλβινιστές Προτεστάντες) υπέφεραν σκληρό διωγμό στα χέρια των Καθολικών. Στην Ολλανδία, οι Καλβινιστές συντέλεσαν στην ίδρυση της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας. Στη Σκωτία, με ζηλωτή ηγέτη τον Τζον Νοξ, πρώην Καθολικό ιερέα, ιδρύθηκε σύμφωνα με τα Καλβινιστικά πρότυπα η Πρεσβυτεριανή Εκκλησία της Σκωτίας. Ο Καλβινισμός έπαιξε επίσης κάποιο ρόλο για τη Μεταρρύθμιση στην Αγγλία, και από εκεί τον μετέφεραν οι Πουριτανοί στη Βόρεια Αμερική. Απ’ αυτή την άποψη, μολονότι εκείνος που έθεσε σε κίνηση την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση ήταν ο Λούθηρος, αυτός που επηρέασε κατά πολύ περισσότερο την εξέλιξή της ήταν ο Καλβίνος.

Η Μεταρρύθμιση στην Αγγλία

38. Πώς το έργο του Τζον Ουίκλιφ ενέπνευσε το Προτεσταντικό πνεύμα στην Αγγλία;

³⁸ Η αγγλική Μεταρρύθμιση, αντίθετα από τα μεταρρυθμιστικά κινήματα στη Γερμανία και στην Ελβετία, ανάγει τις ρίζες της στις ημέρες του Τζον Ουίκλιφ, ο οποίος, με τα αντικληρικά του κηρύγματα και την έμφαση που έδινε στην Αγία Γραφή, υπήρξε ο εμπνευστής του Προτεσταντικού πνεύματος στην Αγγλία. Την προσπάθειά του για μετάφραση της Αγίας Γραφής στην αγγλική τη μιμήθηκαν και άλλοι. Ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ, που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αγγλία, εξέδωσε την Καινή Διαθήκη του το 1526. Αργότερα, ενώ βρισκόταν στην Αμβέρσα, προδόθηκε και στραγγαλίστηκε δεμένος σε πάσσαλο, ενώ το σώμα του κάηκε. Ο Μάιλς Κόβερντεϊλ ολοκλήρωσε το μεταφραστικό έργο του Τίντεϊλ, και η Αγία Γραφή δημοσιεύτηκε ολόκληρη το 1535. Η έκδοση της Αγίας Γραφής στη γλώσσα του λαού συντέλεσε αναμφίβολα περισσότερο από καθετί στην εμφάνιση της Μεταρρύθμισης στην Αγγλία.

39. Ποιο ρόλο έπαιξε ο Ερρίκος Η΄ σε σχέση με τη Μεταρρύθμιση στην Αγγλία;

³⁹ Το επίσημο σχίσμα με το Ρωμαιοκαθολικισμό έλαβε χώρα  όταν ο Ερρίκος Η΄ (1491-1547), τον οποίο ο πάπας είχε ονομάσει Αμύντορα της Πίστης, θέσπισε το 1534 την Πράξη της Πρωτοκαθεδρίας, με την οποία έθετε τον εαυτό του κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας. Ο Ερρίκος έκλεισε επίσης τα μοναστήρια και μοίρασε την περιουσία τους στην ανώτερη τάξη. Επιπρόσθετα, διέταξε να τοποθετηθεί σε κάθε εκκλησία ένα αντίτυπο της Αγίας Γραφής στην αγγλική. Παρ’ όλα αυτά, η ενέργεια του Ερρίκου ήταν περισσότερο πολιτική παρά θρησκευτική. Αυτό που ήθελε ήταν ανεξαρτησία από την παπική εξουσία, ιδιαίτερα σε ό,τι είχε σχέση με τις γαμήλιες υποθέσεις του.d Από θρησκευτική άποψη παρέμεινε Καθολικός σ’ όλα εκτός από το όνομα.

40. (α) Ποιες αλλαγές έλαβαν χώρα στην Εκκλησία της Αγγλίας στη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α΄; (β) Ποιες διασπαστικές ομάδες αναπτύχθηκαν τελικά στην Αγγλία, στην Ολλανδία και στη Βόρεια Αμερική;

⁴⁰ Ήταν στη διάρκεια της μακρόχρονης βασιλείας της Ελισάβετ Α΄ (1558-1603) που η Εκκλησία της Αγγλίας υιοθέτησε Προτεσταντικές συνήθειες, αν και παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό Καθολική όσον αφορά τη δομή της. Κατάργησε την υποταγή στον πάπα, την αγαμία των κληρικών, την εξομολόγηση και άλλες Καθολικές συνήθειες, αλλά διατήρησε επισκοπική μορφή στην εκκλησιαστική της δομή, με την ιεραρχία των αρχιεπισκόπων και των επισκόπων, καθώς και με τα μοναστικά τάγματα αντρών και γυναικών. Αυτός ο συντηρητισμός προκάλεσε αρκετή δυσφορία, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν διάφορες διασπαστικές ομάδες. Οι Πουριτανοί απαιτούσαν να γίνει μια πιο διεξοδική μεταρρύθμιση προκειμένου να εξαγνιστεί η εκκλησία απ’ όλες τις Ρωμαιοκαθολικές συνήθειες· οι Χωριστικοί και οι Ανεξάρτητοι επέμεναν ότι τα εκκλησιαστικά ζητήματα έπρεπε να τα χειρίζονται ντόπιοι πρεσβύτεροι. Πολλοί διασπαστικοί κατέφυγαν στην Ολλανδία ή στη Βόρεια Αμερική, όπου διαμόρφωσαν περαιτέρω τις Κογκρεγκασιοναλιστικές και Βαπτιστικές εκκλησίες τους. Στην Αγγλία έκανε επίσης την εμφάνισή της η Εταιρία των Φίλων (Κουάκεροι) υπό τον Τζορτζ Φοξ (1624-1691) και οι Μεθοδιστές υπό τον Τζον Γουέσλι (1703-1791).—Βλέπε τον παρακάτω πίνακα.

Ποιες Υπήρξαν οι Επιδράσεις;

41. (α) Κατά τη γνώμη ορισμένων λογίων, ποια επίδραση είχε η Μεταρρύθμιση στην ανθρώπινη ιστορία; (β) Ποια ερωτήματα αξίζουν σοβαρή εξέταση;

⁴¹ Αφού εξετάσαμε τα τρία κύρια ρεύματα της Μεταρρύθμισης—το Λουθηρανικό, το Καλβινιστικό και το Αγγλικανικό—ας σταματήσουμε για να κάνουμε έναν απολογισμό των επιτευγμάτων της Μεταρρύθμισης. Αναντίρρητα αυτή άλλαξε το ρου της ιστορίας του δυτικού κόσμου. «Το αποτέλεσμα της Μεταρρύθμισης ήταν το ότι αυτή εξύψωσε τους ανθρώπους ώστε να διψάνε για ελευθερία και να γίνουν ανώτεροι και αγνότεροι πολίτες. Όπου κι αν έφτανε το Προτεσταντικό ιδανικό, έκανε τις μάζες να είναι πιο επιτακτικές στην επιβολή των αιτημάτων τους», έγραψε ο Τζον Φ. Χερστ στο βιβλίο του Σύντομη Ιστορία της Μεταρρύθμισης (Short History of the Reformation). Πολλοί λόγιοι πιστεύουν ότι ο δυτικός πολιτισμός, έτσι όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, θα είχε σταθεί αδύνατον να υπάρξει χωρίς τη Μεταρρύθμιση. Έστω κι αν έχουν έτσι τα πράγματα, πρέπει να ρωτήσουμε: Τι επιτέλεσε η Μεταρρύθμιση από θρησκευτική άποψη; Τι κατάφερε για λογαριασμό της αναζήτησης του ανθρώπου για τον αληθινό Θεό;

42. (α) Αναμφίβολα, ποιο είναι το μεγαλύτερο καλό που επιτέλεσε η Μεταρρύθμιση; (β) Ποιο ερώτημα πρέπει να γίνει για τα αληθινά επιτεύγματα της Μεταρρύθμισης;

⁴² Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο καλό που επιτέλεσε η Μεταρρύθμιση είναι ότι έκανε την Αγία Γραφή διαθέσιμη στη γλώσσα του κοινού λαού. Για πρώτη φορά, οι άνθρωποι μπορούσαν να διαβάζουν όλο το Λόγο του Θεού, έτσι ώστε να μπορούν να τρέφονται πνευματικά. Αλλά φυσικά η απλή ανάγνωση της Αγίας Γραφής δεν είναι αρκετή. Απελευθέρωσε η Μεταρρύθμιση τους ανθρώπους, όχι μόνο από την παπική εξουσία, αλλά και από τις εσφαλμένες δοξασίες και τα εσφαλμένα δόγματα στα οποία ήταν επί αιώνες υποτελείς;—Ιωάννης 8:32.

43. (α) Ποια σύμβολα πίστης αποδέχονται οι περισσότερες σημερινές Προτεσταντικές εκκλησίες, και επομένως ποια δόγματα πρεσβεύουν; (β) Πώς το ελεύθερο πνεύμα και η ανομοιότητα που προήλθαν από τη Μεταρρύθμιση έχουν επηρεάσει την αναζήτηση του ανθρώπου για τον αληθινό Θεό;

⁴³ Όλες σχεδόν οι Προτεσταντικές εκκλησίες αποδέχονται τα ίδια σύμβολα πίστης—της Νίκαιας, του Αθανασίου, καθώς και των Αποστόλων—και αυτά πρεσβεύουν ορισμένα από τα ίδια ακριβώς δόγματα που δίδασκε επί αιώνες ο Καθολικισμός, όπως η Τριάδα, η αθανασία της ψυχής και η πύρινη κόλαση. Τέτοιου είδους αντιγραφικές διδασκαλίες παρουσίαζαν στους ανθρώπους μια διαστρεβλωμένη εικόνα του Θεού και του σκοπού του. Αντί να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αναζητήσουν τον αληθινό Θεό, οι πολυάριθμες αιρέσεις και τα πολυάριθμα θρησκεύματα, που ήρθαν σε ύπαρξη ως αποτέλεσμα του ελεύθερου πνεύματος της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, τους έχουν απλώς στρέψει σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Μάλιστα, η ανομοιότητα και η σύγχυση έχουν κάνει πολλούς να αμφισβητούν ακόμα και την ύπαρξη του Θεού. Το αποτέλεσμα; Το 19ο αιώνα εμφανίστηκε ένα μεγάλο κύμα αθεϊσμού και αγνωστικισμού. Αυτό θα είναι το θέμα του επόμενου κεφαλαίου μας.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 322]

«Περί των Πλανών της Τριάδος»

Σε ηλικία 20 χρονών, ο Μιχαήλ Σερβέτος (1511-1553), ένας Ισπανός που είχε σπουδάσει νομικά και ιατρική, δημοσίευσε το έργο «Περί των Πλανών της Τριάδος» (De Trinitatis erroribus), στο οποίο δήλωνε: «Δεν θα χρησιμοποιήσω τη λέξη Τριάδα, η οποία δεν απαντάται στις Γραφές, και φαίνεται απλώς να διαιωνίζει μια φιλοσοφική πλάνη». Αυτός κατήγγειλε την Τριάδα ως δόγμα «που δεν μπορεί να κατανοηθεί, που αντίκειται στη φύση των πραγμάτων και που μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και βλάσφημο!»

Η Καθολική Εκκλησία καταδίκασε τον Σερβέτο για την ειλικρίνειά του. Αλλά εκείνοι που τον συνέλαβαν, τον δίκασαν και τον εκτέλεσαν με αργό κάψιμο ήταν οι Καλβινιστές. Ο Καλβίνος δικαιολόγησε τις ενέργειές του με αυτά τα λόγια: «Όταν οι παπιστές είναι τόσο τραχείς και βίαιοι στην υπεράσπιση των δεισιδαιμονιών τους ώστε να μαίνονται απάνθρωπα για να χύσουν αθώο αίμα, δεν ντρέπονται οι Χριστιανοί δικαστές να δειχτούν λιγότερο ένθερμοι στην υπεράσπιση της βέβαιης πίστης;» Ο θρησκευτικός φανατισμός του Καλβίνου και το προσωπικό του μίσος τύφλωσαν την κρίση του και κατέπνιξαν τις Χριστιανικές αρχές.—Παράβαλε Ματθαίος 5:44.

[Εικόνες]

Ο Ιωάννης Καλβίνος, αριστερά, διέταξε να θανατωθεί στην πυρά ο Μιχαήλ Σερβέτος, δεξιά, ως αιρετικός

[Πίνακας στη σελίδα 327]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Απλοποιημένο Σχεδιάγραμμα των Μεγάλων Θρησκειών του Χριστιανικού Κόσμου

Έναρξη της Αποστασίας - 2ος Αιώνας

Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

4ος Αιώνας (Κωνσταντίνος)

1054 Κ.Χ. Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία

16ος Αιώνας Μεταρρύθμιση

Λουθηρανοί

Αγγλικανοί

Επισκοπελιανοί

Κογκρεγκασιοναλιστές

Καλβινισμός

[Εικόνες στη σελίδα 307]

Αυτές οι ξυλογραφίες του 16ου αιώνα αντιπαραβάλλουν την ενέργεια του Χριστού, που απέπεμψε τους αργυραμοιβούς, με την πώληση συγχωροχαρτιών από τον πάπα

[Εικόνες στη σελίδα 311]

Ο Γιαν Χους στον πάσσαλο

Ο Άγγλος Μεταρρυθμιστής και μεταφραστής της Αγίας Γραφής Τζον Ουίκλιφ

[Εικόνες στη σελίδα 314]

Ο Μαρτίνος Λούθηρος, δεξιά, διαμαρτυρήθηκε για την πώληση συγχωροχαρτιών από το μοναχό Γιόχαν Τέτζελ

Κεφάλαιο 14

Έλλειψη Πίστης στους Σύγχρονους Καιρούς—Πρέπει να Συνεχιστεί η Αναζήτηση;

«Ο Θεός δεν είναι πια αντικείμενο συχνού ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους. Τον φέρνουν όλο και λιγότερο στο μυαλό τους όταν ασχολούνται με τις καθημερινές τους υποθέσεις ή παίρνουν διάφορες αποφάσεις. . . . Ο Θεός έχει αντικατασταθεί από άλλες αξίες: το εισόδημα και την παραγωγικότητα. Κάποτε μπορεί να τον θεωρούσαν ως αυτόν που δίνει νόημα σ’ όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά σήμερα έχει εκτοπιστεί στο περιθώριο της ιστορίας. . . . Ο Θεός έχει εξαφανιστεί από τη συνειδητότητα των ανθρώπων».—Οι Πηγές του Σύγχρονου Αθεϊσμού (The Sources of Modern Atheism).

1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) (α) Πώς περιγράφει το βιβλίο Οι Πηγές του Σύγχρονου Αθεϊσμού την πίστη των ανθρώπων της εποχής μας στον Θεό; (β) Πώς η έλλειψη πίστης στους σύγχρονους καιρούς έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν από λίγα χρόνια;

ΔΕΝ έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που ο Θεός έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων του δυτικού κόσμου. Για να είναι κανείς κοινωνικά αποδεκτός έπρεπε να παρέχει αποδείξεις για την πίστη του στον Θεό, ακόμα κι αν δεν εφάρμοζε ο καθένας με ευσυνειδησία αυτά που ομολογούσε ότι πίστευε. Όποιες αμφιβολίες και αβεβαιότητες κι αν είχε κάποιος, τις κρατούσε προσεκτικά για τον εαυτό του. Αν τις εξέφραζε δημόσια, θα έθιγε την κοινή γνώμη και ίσως βρισκόταν μάλιστα εκτεθειμένος στην κατακραυγή της.

2. (α) Γιατί έχουν σταματήσει πολλοί άνθρωποι να αναζητούν τον Θεό; (β) Ποια ερωτήματα πρέπει να γίνουν;

² Σήμερα, όμως, οι όροι έχουν αντιστραφεί. Πολλοί θεωρούν ότι το να έχει κανείς ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις σημαίνει ότι είναι στενόμυαλος, δογματικός, ακόμα και φανατικός. Σε πολλές χώρες βλέπουμε να επικρατεί αδιαφορία ή έλλειψη ενδιαφέροντος για τον Θεό και τη θρησκεία. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναζητούν πια τον Θεό είτε επειδή δεν πιστεύουν στην ύπαρξή του είτε επειδή δεν είναι βέβαιοι γι’ αυτήν. Μάλιστα, μερικοί έχουν χαρακτηρίσει την εποχή μας «μεταχριστιανική». Γι’ αυτό, πρέπει να γίνουν μερικά ερωτήματα: Πώς αποξενώθηκε τόσο πολύ η ιδέα του Θεού από τη ζωή των ανθρώπων; Ποιες δυνάμεις υποκίνησαν αυτή την αλλαγή; Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συνεχίσει κανείς να αναζητά τον Θεό;

Ο Αντίκτυπος της Μεταρρύθμισης

3. Ποια ήταν μια συνέπεια της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης;

³ Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 13, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα άλλαξε αξιοσημείωτα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν την εξουσία, είτε θρησκευτική ήταν αυτή είτε άλλου είδους. Η επιτακτική επιβολή των αιτημάτων και η ελευθερία έκφρασης πήραν τη θέση της συμμόρφωσης και της υποταγής. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι παρέμειναν μέσα στα πλαίσια της παραδοσιακής θρησκείας, μερικοί αποδείχτηκαν πιο ριζοσπαστικοί, αμφισβητώντας τα δόγματα και τις θεμελιώδεις διδασκαλίες των καθιερωμένων εκκλησιών. Άλλοι πάλι, παρατηρώντας τη συμβολή που είχε η θρησκεία στους πολέμους, στα παθήματα και στις αδικίες που συνέβηκαν σ’ όλη την ιστορία, άρχισαν να βλέπουν με σκεπτικιστικό μάτι την ύπαρξη αυτής καθαυτής της θρησκείας.

4. (α) Πώς περιέγραψαν ορισμένες πηγές εκείνης της εποχής την έκταση του αθεϊσμού στην Αγγλία και στη Γαλλία του 16ου και του 17ου αιώνα; (β) Ποιοι ήρθαν στην επιφάνεια ως αποτέλεσμα των προσπαθειών που έγιναν στη διάρκεια της Μεταρρύθμισης για την αποτίναξη του παπικού ζυγού;

⁴ Ήδη από το 1572, μια αναφορά που είχε τον τίτλο Πραγματεία για την Παρούσα Κατάσταση της Αγγλίας (Discourse on the Present State of England) σημείωνε: «Η επικράτεια διαιρείται σε τρία τμήματα: στους Παπιστές, στους Αθεϊστές και στους Προτεστάντες. Και στις τρεις ομάδες δείχνεται η ίδια εύνοια: στην πρώτη και στη δεύτερη επειδή, πολυάριθμες καθώς είναι, δεν τολμάμε να τις δυσαρεστήσουμε». Σύμφωνα με έναν άλλο υπολογισμό, οι αθεϊστές στο Παρίσι του 1623 ήταν 50.000, αν και ο όρος χρησιμοποιούνταν μάλλον με γενικευμένο τρόπο. Όπως και να έχουν τα πράγματα, είναι σαφές ότι η Μεταρρύθμιση, στην προσπάθειά της να αποτινάξει την κυριαρχία της παπικής εξουσίας, έφερε επίσης στην επιφάνεια εκείνους που αμφισβητούσαν τη θέση των καθιερωμένων θρησκειών. Οι Γουίλ και Άριελ Ντουράν θέτουν το ζήτημα ως εξής στην Παγκόσμιο Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Ζ΄—Ο Αιών της Λογικής Αρχίζει: «Οι στοχασταί της Ευρώπης—η πρωτοπορία του ευρωπαϊκού πνεύματος—δεν συνεζήτουν πλέον δια το κύρος του πάπα· εφιλονείκουν δια την ύπαρξιν του Θεού».

Η Επίθεση της Επιστήμης και της Φιλοσοφίας

5. Ποιες δυνάμεις επιτάχυναν την εμφάνιση της έλλειψης πίστης για τον Θεό;

⁵ Εκτός από τον κατακερματισμό του ίδιου του Χριστιανικού κόσμου, υπήρξαν και άλλες δυνάμεις που συντέλεσαν με τη δράση τους στην περαιτέρω εξασθένηση της θέσης του. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η άποψη για το διαχωρισμό θρησκείας και κράτους και ο υλισμός έπαιξαν το ρόλο τους στη δημιουργία αμφιβολιών και στην υιοθέτηση του σκεπτικισμού για τον Θεό και τη θρησκεία.

6. (α) Πώς επηρέασε η αύξηση της επιστημονικής γνώσης πολλές διδασκαλίες της εκκλησίας; (β) Τι έκαναν ορισμένοι που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοντέρνους;

⁶ Η αύξηση της επιστημονικής γνώσης έθεσε σε αμφισβήτηση πολλές διδασκαλίες της εκκλησίας που βασίζονταν σε εσφαλμένη ερμηνεία διάφορων Βιβλικών κειμένων. Για παράδειγμα, οι αστρονομικές ανακαλύψεις που έγιναν από ανθρώπους όπως ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος αμφισβήτησαν άμεσα το εκκλησιαστικό δόγμα του γεωκεντρισμού, σύμφωνα με το οποίο η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος. Επιπλέον, η κατανόηση των φυσικών νόμων που διέπουν τις λειτουργίες του υλικού κόσμου έκανε πια περιττή την απόδοση φαινομένων που θεωρούνταν μέχρι τότε μυστηριώδη, όπως η βροντή και η αστραπή ή ακόμα και η εμφάνιση ορισμένων άστρων και κομητών, στο χέρι του Θεού ή στη Θεία Πρόνοια. Τα «θαύματα» και η «θεϊκή παρέμβαση» στις ανθρώπινες υποθέσεις έγιναν επίσης αντικείμενα καχυποψίας. Εντελώς ξαφνικά, ο Θεός και η θρησκεία άρχισαν να φαίνονται σε πολλούς απαρχαιωμένα πράγματα, και ορισμένοι από εκείνους που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοντέρνους γύρισαν γρήγορα την πλάτη στον Θεό και προσχώρησαν ομαδικά στη λατρεία της επιστήμης που ήταν γι’ αυτούς ιερή αγελάδα.

7. (α) Ποιο στάθηκε αναμφίβολα το μεγαλύτερο πλήγμα για τη θρησκεία; (β) Ποια ήταν η αντίδραση των εκκλησιών απέναντι στο Δαρβινισμό;

⁷ Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο πλήγμα για τη θρησκεία στάθηκε η θεωρία της εξέλιξης. Το 1859 ο Άγγλος φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος (1809-1882) δημοσίευσε το έργο του Καταγωγή των Ειδών (Origin of Species) και αμφισβήτησε άμεσα τη Βιβλική διδασκαλία περί δημιουργίας από τον Θεό. Ποια ήταν η αντίδραση των εκκλησιών; Στην αρχή, ο κλήρος στην Αγγλία και αλλού καταδίκασε αυτή τη θεωρία. Αλλά η εναντίωση εξασθένησε σύντομα. Φαίνεται πως οι εικασίες του Δαρβίνου αποτέλεσαν αυτήν ακριβώς τη δικαιολογία που έψαχναν πολλοί κληρικοί, οι οποίοι ενδόμυχα έτρεφαν αμφιβολίες. Έτσι, ενόσω ο Δαρβίνος ζούσε ακόμα, «οι περισσότεροι σκεπτόμενοι και ευφραδείς κληρικοί είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εξέλιξη ήταν πλήρως συμβατή με μια διαφωτισμένη κατανόηση των γραφών», λέει η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion). Αντί να υπερασπιστεί την Αγία Γραφή, ο Χριστιανικός κόσμος υποχώρησε στην πίεση της επιστημονικής άποψης και συμμορφώθηκε με ό,τι ήταν δημοφιλές. Ενεργώντας έτσι δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να υποσκάψει την πίστη στον Θεό.—2 Τιμόθεον 4:3, 4.

8. (α) Τι αμφισβήτησαν οι επικριτές της θρησκείας το 19ο αιώνα; (β) Ποιες ήταν μερικές δημοφιλείς θεωρίες που πρόβαλαν οι επικριτές της θρησκείας; (γ) Γιατί πολλοί άνθρωποι ασπάστηκαν γρήγορα αυτές τις αντιθρησκευτικές ιδέες;

⁸ Καθώς προχωρούσε ο 19ος αιώνας, η επίθεση των επικριτών της θρησκείας γινόταν θρασύτερη. Χωρίς να μείνουν ικανοποιημένοι από την απλή επισήμανση των αδυναμιών των εκκλησιών, αυτοί άρχισαν να αμφισβητούν το ίδιο το θεμέλιο της θρησκείας. Ήγειραν ερωτήματα όπως: Τι είναι Θεός; Γιατί χρειαζόμαστε τον Θεό; Πώς έχει επηρεάσει η πίστη στον Θεό την ανθρώπινη κοινωνία; Άνθρωποι όπως ο Λουδοβίκος Φόιερμπαχ, ο Καρλ Μαρξ, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ και ο Φρειδερίκος Νίτσε διατύπωναν τα επιχειρήματά τους με φιλοσοφικούς, ψυχολογικούς και κοινωνιολογικούς όρους. Θεωρίες όπως: ‘ο Θεός δεν είναι τίποτε άλλο παρά αποκύημα της φαντασίας του ανθρώπου’, ‘η θρησκεία είναι το όπιο του λαού’ και ‘ο Θεός είναι νεκρός’ ακούγονταν όλες τους πολύ καινούριες και συναρπαστικές σε σύγκριση με τα ανιαρά και ακατανόητα δόγματα και τις παραδόσεις των εκκλησιών. Φαινόταν ότι τελικά πολλοί άνθρωποι είχαν ανακαλύψει ένα σαφή τρόπο για να εκφράζουν τις αμφιβολίες και τις υποψίες που φώλιαζαν στο βάθος του μυαλού τους. Γρήγορα και πρόθυμα ασπάστηκαν αυτές τις ιδέες ως το νέο ευαγγέλιο της αλήθειας.

Ο Μεγάλος Συμβιβασμός

9. (α) Τι έκαναν οι εκκλησίες όταν έγιναν στόχος επίθεσης από μέρους της επιστήμης και της φιλοσοφίας; (β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα του συμβιβασμού των εκκλησιών;

⁹ Τι έκαναν οι εκκλησίες όταν έγιναν στόχος επίθεσης και αυστηρού ελέγχου από μέρους της επιστήμης και της φιλοσοφίας; Αντί να υπερασπιστούν τα όσα διδάσκει η Αγία Γραφή, ενέδωσαν στις πιέσεις και συμβιβάστηκαν ακόμα και σε θεμελιώδη πιστεύω, όπως η δημιουργία από τον Θεό και η αληθινότητα της Αγίας Γραφής. Το αποτέλεσμα; Οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου άρχισαν να χάνουν το κύρος τους και πολλοί άνθρωποι άρχισαν να χάνουν την πίστη τους. Η αποτυχία των εκκλησιών να υπερασπιστούν τον εαυτό τους άνοιξε την πόρτα για τη μαζική αποχώρηση των ανθρώπων απ’ αυτές. Για πολλούς η θρησκεία κατάντησε να είναι απλώς ένα κειμήλιο που έχει να κάνει με την κοινωνική ζωή του ατόμου, κάτι που χαρακτηρίζει τις μεγάλες στιγμές της ζωής του—τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο. Πολλοί σχεδόν σταμάτησαν να αναζητούν τον αληθινό Θεό.

10. Ποια ερωτήματα υπάρχει επιτακτική ανάγκη να εξετάσουμε;

¹⁰ Ενόψει όλων αυτών, είναι λογικό να θέσουμε τα ερωτήματα: Έχει υπογράψει πραγματικά η επιστήμη και η φιλοσοφία τη θανατική καταδίκη της πίστης στον Θεό; Μήπως η αποτυχία των εκκλησιών συνεπάγεται την αποτυχία αυτού που ισχυρίζονται ότι διδάσκουν, δηλαδή της Αγίας Γραφής; Τελικά, πρέπει να συνεχιστεί η αναζήτηση του Θεού; Ας εξετάσουμε αυτά τα θέματα με συντομία.

Η Βάση για την Πίστη στον Θεό

11. (α) Ποια δυο βιβλία έχουν αποτελέσει από παλιά τη βάση για την πίστη στον Θεό; (β) Πώς έχουν επηρεάσει αυτά τα βιβλία τους ανθρώπους;

¹¹ Έχει λεχτεί ότι υπάρχουν δυο βιβλία που μας μιλάνε για την ύπαρξη του Θεού—το «βιβλίο» της δημιουργίας, δηλαδή της φύσης που μας περιβάλλει, και η Αγία Γραφή. Αυτά αποτέλεσαν τη βάση για την πίστη εκατομμυρίων ανθρώπων, στο παρελθόν και στο παρόν. Για παράδειγμα, ένας βασιλιάς του 11ου αιώνα Π.Κ.Χ., εντυπωσιασμένος από τα όσα έβλεπε στον έναστρο ουρανό, εκφράστηκε με τον εξής ποιητικό τρόπο: «Οι ουρανοί διηγούνται την δόξαν του Θεού, και το στερέωμα αναγγέλλει το έργον των χειρών αυτού». (Ψαλμός 19:1) Στον 20ό αιώνα, ένας αστροναύτης, κοιτάζοντας την εκπληκτική θέα της γης από το διαστημόπλοιό του που βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη σελήνη, επανέλαβε αυθόρμητα τα λόγια: «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην».—Γένεσις 1:1.

12. Πώς έχει υποστεί επίθεση το βιβλίο της δημιουργίας και η Αγία Γραφή;

¹² Αυτά τα δυο βιβλία, όμως, υφίστανται επίθεση από εκείνους που ισχυρίζονται ότι δεν πιστεύουν στον Θεό. Αυτοί λένε πως η επιστημονική έρευνα του κόσμου που μας περιβάλλει έχει αποδείξει ότι η ζωή ήρθε σε ύπαρξη, όχι από νοήμονα δημιουργία, αλλά από τυφλή τύχη και από την τυχαία διαδικασία της εξέλιξης. Γι’ αυτό, ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε Δημιουργός κι επομένως, το ζήτημα σχετικά με τον Θεό περιττεύει. Επιπλέον, πολλοί απ’ αυτούς πιστεύουν ότι η Αγία Γραφή είναι απλώς απαρχαιωμένη και παράλογη, άρα δεν αξίζει να πιστεύει κανείς σ’ αυτήν. Γι’ αυτούς λοιπόν δεν υπάρχει πια βάση για πίστη στην ύπαρξη του Θεού. Είναι όλα αυτά αληθινά; Τι δείχνουν τα γεγονότα;

Τυχαία ή με Σχέδιο;

13. Τι θα έπρεπε να έχει συμβεί για να αρχίσει η ζωή τυχαία;

¹³ Αν δεν υπήρξε Δημιουργός, τότε η ζωή πρέπει να άρχισε αυτόματα και τυχαία. Για να αρχίσει η ζωή, τα σωστά χημικά στοιχεία θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να έχουν συγκεντρωθεί στις σωστές ποσότητες, με τη σωστή θερμοκρασία και πίεση, καθώς και με άλλους ρυθμιστικούς παράγοντες, και θα έπρεπε να έχουν διατηρηθεί όλα για το σωστό χρονικό διάστημα. Επιπρόσθετα, για να εμφανιστεί και να διατηρηθεί η ζωή πάνω στη γη, αυτά τα τυχαία γεγονότα θα έπρεπε να έχουν επαναληφθεί χιλιάδες φορές. Αλλά πόσο πιθανό είναι να συμβεί έστω κι ένα τέτοιο γεγονός;

14. (α) Πόσο απίθανο είναι να σχηματιστεί τυχαία ένα απλό μόριο πρωτεΐνης; (β) Πώς επηρεάζουν οι μαθηματικοί υπολογισμοί την αντίληψη ότι η ζωή προήλθε αυτόματα;

¹⁴ Οι εξελικτές παραδέχονται ότι η πιθανότητα να μπουν στη θέση τους τα σωστά άτομα και μόρια ώστε να σχηματιστεί έστω και ένα απλό μόριο πρωτεΐνης είναι 1 στις 10¹¹³, δηλαδή το 1 ακολουθούμενο από 113 μηδενικά. Αυτός ο αριθμός είναι μεγαλύτερος από το συνολικό αριθμό ατόμων τα οποία υπολογίζεται ότι υπάρχουν στο σύμπαν! Οι μαθηματικοί λένε ότι οποιοδήποτε γεγονός που έχει μικρότερη πιθανότητα από 1 στις 10⁵⁰ δεν συμβαίνει ποτέ. Αλλά για να υπάρξει ζωή χρειάζονται πολύ περισσότερα από ένα απλό μόριο πρωτεΐνης. Για να μπορέσει ένα και μόνο κύτταρο να διατηρήσει τη δραστηριότητά του χρειάζονται περίπου 2.000 διαφορετικές πρωτεΐνες, και η πιθανότητα να σχηματιστούν τυχαία όλες αυτές είναι 1 στις 10^40.000! «Αν κάποιος δεν είναι προκατειλημμένος εξαιτίας κοινωνικών δοξασιών ή επιστημονικής εκπαίδευσης υπέρ της πεποίθησης ότι η ζωή προήλθε [αυτόματα] πάνω στη Γη, αυτός ο απλός υπολογισμός αναιρεί εντελώς αυτή την άποψη», λέει ο αστρονόμος Φρεντ Χόιλ.

15. (α) Τι έχουν ανακαλύψει οι επιστήμονες, μελετώντας τον υλικό κόσμο; (β) Τι είπε ένας καθηγητής της φυσικής για τους νόμους της φύσης;

¹⁵ Από την άλλη μεριά, μελετώντας τον υλικό κόσμο, από τα μικροσκοπικά υποατομικά σωμάτια μέχρι τους αχανείς γαλαξίες, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι όλα τα γνωστά φυσικά φαινόμενα φαίνεται να υπακούν σε ορισμένους βασικούς νόμους. Με άλλα λόγια, έχουν ανακαλύψει ότι επικρατεί λογική και τάξη στο καθετί που συμβαίνει στο σύμπαν, και έχουν κατορθώσει να εκφράσουν αυτή τη λογική και την τάξη με απλούς μαθηματικούς όρους. «Λίγοι είναι οι επιστήμονες που δεν εντυπωσιάζονται από τη σχεδόν ‘εξωφρενική’ απλότητα και αρμονία αυτών των νόμων», γράφει ένας καθηγητής της φυσικής, ο Πολ Ντέιβις, στο περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist).

16. (α) Ποιες είναι ορισμένες θεμελιώδεις σταθερές των νόμων της φύσης; (β) Τι θα συνέβαινε αν άλλαζαν, έστω και ελάχιστα, οι τιμές αυτών των σταθερών; (γ) Σε ποιο συμπέρασμα κατέληξε ένας καθηγητής της φυσικής σχετικά με το σύμπαν και την ύπαρξή μας;

¹⁶ Αλλά κάτι πολύ παράξενο σχετικά μ’ αυτούς τους νόμους είναι ότι, προκειμένου να υπάρξει το σύμπαν, έτσι όπως το ξέρουμε, αυτοί ενέχουν ορισμένους συντελεστές, οι τιμές των οποίων πρέπει να είναι επακριβώς καθορισμένες. Σ’ αυτές τις θεμελιώδεις σταθερές συγκαταλέγεται η μονάδα του ηλεκτρικού φορτίου του πρωτονίου, οι μάζες ορισμένων θεμελιωδών σωματίων και η σταθερά της παγκόσμιας έλξης του Νεύτωνα, η οποία συμβολίζεται συνήθως με το γράμμα G. Σχετικά μ’ αυτό, ο καθηγητής Ντέιβις συνεχίζει: «Ακόμα και απειροελάχιστες διαφοροποιήσεις στις τιμές μερικών απ’ αυτές τις σταθερές θα άλλαζαν δραστικά την όψη του Σύμπαντος. Για παράδειγμα, ο Φρίμαν Ντάισον έχει επισημάνει ότι, αν η δύναμη μεταξύ των νουκλεονίων (των πρωτονίων και των νετρονίων) ήταν ισχυρότερη κατά ένα μικρό μόλις εκατοστιαίο ποσοστό, το Σύμπαν δεν θα είχε καθόλου υδρογόνο. Δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν άστρα όπως ο Ήλιος, για να μην αναφέρουμε το νερό. Η ζωή, τουλάχιστον όπως την ξέρουμε, θα ήταν αδύνατη. Ο Μπράντον Κάρτερ έχει αποδείξει ότι πολύ μικρές αλλαγές στη σταθερά G θα μετέτρεπαν όλα τα άστρα σε μπλε γίγαντες ή κόκκινους νάνους, με εξίσου ολέθριες συνέπειες για τη ζωή». Έτσι, ο Ντέιβις καταλήγει: «Στην προκειμένη περίπτωση μπορούμε να αντιληφθούμε ότι το Σύμπαν θα ήταν δυνατόν να έχει μόνο μια μορφή. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αξίζει να σημειώσουμε τη σκέψη ότι η ίδια μας η ύπαρξη ως συνειδητών όντων αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της λογικής».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

17. (α) Τι δείχνει ξεκάθαρα η ύπαρξη σχεδίου και σκοπού στο σύμπαν; (β) Πώς επιβεβαιώνεται αυτό στην Αγία Γραφή;

¹⁷ Τι μπορούμε να συμπεράνουμε απ’ όλα αυτά; Πρώτον, αν το σύμπαν διέπεται από νόμους, τότε πρέπει να υπάρχει ένας νοήμονας νομοθέτης που θέσπισε ή έθεσε τους νόμους. Επιπλέον, αφού οι νόμοι που διέπουν τη λειτουργία του σύμπαντος φαίνεται ότι φτιάχτηκαν προκειμένου να προετοιμαστεί το έδαφος για την εμφάνιση της ζωής, καθώς και για την εμφάνιση συνθηκών που ευνοούν τη διατήρησή της, είναι σαφές ότι στο όλο ζήτημα περιλαμβάνεται κάποιος σκοπός. Σχέδιο και σκοπός—δεν είναι χαρακτηριστικά της τυφλής τύχης· είναι ό,τι ακριβώς θα φανέρωνε ένας νοήμονας Δημιουργός. Αυτό άλλωστε υποδεικνύει και η Αγία Γραφή, όταν δηλώνει: «Ό,τι είναι δυνατόν να γίνη γνωστόν περί του Θεού, τους είναι φανερόν, επειδή ο Θεός τούς το εφανέρωσε. Διότι αι αόρατοι ιδιότητές του, δηλαδή η αιωνία δύναμίς του και η Θεότης του, βλέπονται καθαρά, αφ’ ότου εδημιουργήθηκε ο κόσμος, γινόμεναι νοηταί δια μέσου των δημιουργημάτων».—Ρωμαίους 1:19, 20, ΚΔΤΚ· Ησαΐας 45:18· Ιερεμίας 10:12.

Άφθονες Αποδείξεις Γύρω μας

18. (α) Σε ποια άλλα πράγματα γίνεται φανερή η ύπαρξη σχεδίου και σκοπού; (β) Ποια γνωστά παραδείγματα νοήμονος σχεδίου μπορείτε να δώσετε;

¹⁸ Φυσικά, το σχέδιο και ο σκοπός δεν γίνονται φανερά μόνο στις εύτακτες λειτουργίες του σύμπαντος, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα ζωντανά πλάσματα, απλά και πολύπλοκα, επιτελούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο αυτά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, σχεδόν το κάθε μέλος του ανθρώπινου σώματός μας—ο εγκέφαλος, το μάτι, το αφτί, το χέρι—φανερώνει ότι υπάρχει ένα σχέδιο τόσο περίπλοκο που η σύγχρονη επιστήμη δεν μπορεί να το εξηγήσει πλήρως. Έπειτα, υπάρχει ο ζωικός και ο φυτικός κόσμος. Η ετήσια αποδήμηση ορισμένων πουλιών, τα οποία διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα πάνω από στεριά και θάλασσα, η διαδικασία της φωτοσύνθεσης στα φυτά, η ανάπτυξη ενός γονιμοποιημένου ωαρίου μέχρις ότου σχηματιστεί ένας πολύπλοκος οργανισμός που διαθέτει εκατομμύρια διαφοροποιημένα κύτταρα με εξειδικευμένες λειτουργίες—για να δώσουμε λίγα μόνο παραδείγματα—όλα αυτά παρέχουν σημαντική απόδειξη για το ότι υπάρχει ένα νοήμον σχέδιο.a

19. (α) Αποδεικνύει η εξήγηση που δίνει η επιστήμη για το πώς λειτουργούν μερικά πράγματα ότι δεν υπάρχει νοήμον σχέδιο ή νοήμονας σχεδιαστής; (β) Τι μπορούμε να μάθουμε μελετώντας τον κόσμο που μας περιβάλλει;

¹⁹ Ωστόσο, μερικοί υποστηρίζουν ότι, καθώς η επιστημονική γνώση αυξάνει, ανακαλύπτεται η εξήγηση πολλών τέτοιων θαυμαστών πραγμάτων. Είναι αλήθεια ότι η επιστήμη έχει εξηγήσει μέχρι ενός βαθμού πολλά απ’ αυτά που κάποτε θεωρούνταν μυστήρια. Αλλά το ότι ένα παιδί ανακαλύπτει πώς λειτουργεί ένα ρολόι δεν αποδεικνύει πως το ρολόι αυτό δεν σχεδιάστηκε και δεν φτιάχτηκε από κάποιον. Παρόμοια, το ότι κατανοούμε το θαυμάσιο τρόπο με τον οποίο λειτουργούν πολλά πράγματα στον υλικό κόσμο δεν αποδεικνύει πως αυτά δεν κρύβουν ένα νοήμονα σχεδιαστή. Απεναντίας, όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τον κόσμο που μας περιβάλλει τόσο περισσότερες αποδείξεις έχουμε για την ύπαρξη ενός νοήμονα Δημιουργού, του Θεού. Έτσι, με ευρύτητα διάνοιας, μπορούμε να συμφωνήσουμε με τον ψαλμωδό, που αναγνώρισε τα εξής: ‘Πόσον μεγάλα είναι τα έργα σου, Ιεχωβά. Τα πάντα εν σοφία εποίησας· η γη είναι πλήρης των ποιημάτων σου’.—Ψαλμός 104:24.

Η Αγία Γραφή—Μπορείτε να Πιστεύετε σ’ Αυτήν;

20. Τι δείχνει ότι η πίστη στον Θεό δεν αρκεί για να κάνει κάποιον να τον αναζητήσει;

²⁰ Εντούτοις, η πίστη στην ύπαρξη του Θεού δεν αρκεί για να κάνει τους ανθρώπους να τον αναζητήσουν. Σήμερα υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που δεν έχουν απορρίψει εντελώς την πίστη στον Θεό, αλλά αυτό δεν τους έχει κάνει να αναζητήσουν τον Θεό. Ο Αμερικανός Τζορτζ Γκάλοπ ο Νεότερος, που κάνει σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης, παρατηρεί ότι «στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει και μεγάλη διαφορά μεταξύ αυτών που εκκλησιάζονται και αυτών που δεν εκκλησιάζονται, όσον αφορά την απάτη, τη φοροδιαφυγή και τις μικροκλοπές, γεγονός που οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην αφθονία κοινωνικής θρησκείας». Προσθέτει ότι «πολλοί φτιάχνουν μια θρησκεία που τους βολεύει, τους ευχαριστεί και δεν απαιτεί κατ’ ανάγκη αγώνες. Κάποιος την ονόμασε θρησκεία της ετικέτας. Αυτή είναι η βασική αδυναμία της Χριστιανοσύνης σ’ αυτή τη χώρα [Η.Π.Α.] σήμερα: Δεν υπάρχει στιβαρή πίστη».

21, 22. (α) Τι κάνει από μόνο του την Αγία Γραφή ένα βιβλίο ξεχωριστό; (β) Ποιες είναι οι βασικές αποδείξεις για την αληθινότητα της Αγίας Γραφής; Εξηγήστε.

²¹ Αυτή η «βασική αδυναμία» είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της έλλειψης γνώσης και πίστης στην Αγία Γραφή. Αλλά ποια βάση υπάρχει για να πιστεύουμε στην Αγία Γραφή; Πρώτον, πρέπει να σημειωθεί ότι, στο πέρασμα των αιώνων, δεν υπήρξε ίσως άλλο βιβλίο που να έγινε στόχος επίκρισης, κακομεταχείρισης, μίσους και επίθεσης τόσο άδικα όσο η Αγία Γραφή. Κι όμως, επέζησε απ’ όλα αυτά και τελικά έγινε το πιο πολυμεταφρασμένο και διαδεδομένο βιβλίο που υπήρξε ποτέ. Αυτό κάνει από μόνο του την Αγία Γραφή ένα βιβλίο ξεχωριστό. Αλλά υπάρχουν άφθονες και πειστικές αποδείξεις για το ότι η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστο βιβλίο και για το ότι αξίζει να πιστεύουμε σ’ αυτήν.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 340-341.

²² Αν και πολλοί θεωρούν λίγο-πολύ δεδομένο ότι η Αγία Γραφή είναι αντιεπιστημονική, αντιφατική και απαρχαιωμένη, δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Η μοναδική στο είδος της συγγραφή της, η ιστορική και επιστημονική της ακρίβεια και οι αλάνθαστες προφητείες της, όλα αυτά οδηγούν στο μοναδικό και αναπόφευκτο συμπέρασμα: Η Αγία Γραφή είναι ο εμπνευσμένος Λόγος του Θεού. Όπως το έθεσε ο απόστολος Παύλος: «Όλη η γραφή είναι θεόπνευστος και ωφέλιμος».—2 Τιμόθεον 3:16.

Απάντηση στην Πρόκληση που Θέτει η Έλλειψη Πίστης

23. Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε σχετικά με την Αγία Γραφή, αν εξετάσουμε τα γεγονότα;

²³ Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε, αφού εξετάσαμε τις αποδείξεις από το βιβλίο της δημιουργίας και από την Αγία Γραφή; Απλώς ότι αυτά τα βιβλία έχουν σήμερα την ισχύ που είχαν πάντοτε. Αν είμαστε πρόθυμοι να δούμε τα πράγματα αντικειμενικά και χωρίς να παρασυρόμαστε από προκαταλήψεις, διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να υπερπηδήσουμε κάθε αντίρρηση με λογικό τρόπο. Οι απαντήσεις υπάρχουν, αρκεί να είμαστε πρόθυμοι να τις αναζητήσουμε. Ο Ιησούς είπε: «Ζητείτε, και θέλετε ευρεί».—Ματθαίος 7:7· Πράξεις 17:11.

24. (α) Γιατί έχουν σταματήσει πολλοί να αναζητούν τον Θεό; (β) Από τι μπορούμε να αντλήσουμε παρηγοριά; (γ) Τι θα εξεταστεί στο υπόλοιπο τμήμα αυτού του βιβλίου;

²⁴ Σε τελική ανάλυση, οι περισσότεροι από εκείνους που σταμάτησαν να αναζητούν τον Θεό δεν ενήργησαν έτσι επειδή εξέτασαν οι ίδιοι προσεκτικά τις αποδείξεις και διαπίστωσαν ότι η Αγία Γραφή είναι αναληθής. Αντίθετα, πολλούς απ’ αυτούς τους έχει απωθήσει το γεγονός ότι ο Χριστιανικός κόσμος απέτυχε να παρουσιάσει τον αληθινό Θεό της Αγίας Γραφής. Όπως δήλωσε ο Γάλλος συγγραφέας Π. Βαλαντιέ: «Ο αθεϊσμός υπήρξε καρπός της Χριστιανικής παράδοσης· αυτή προκάλεσε τη δολοφονία του Θεού στις συνειδήσεις των ανθρώπων, γιατί τους παρουσίαζε έναν απίστευτο Θεό». Έστω κι αν είναι έτσι τα πράγματα, μπορούμε να αντλήσουμε παρηγοριά από τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Διότι τι σημασίαν έχει εάν μερικοί έγιναν άπιστοι; Μήπως η απιστία τους μπορή να καταργήση την αξιοπιστίαν του Θεού; Όχι βέβαια! Ας αναγνωρισθή ότι ο Θεός είναι αληθής, και κάθε άνθρωπος ψεύτης». (Ρωμαίους 3:3, 4, ΚΔΤΚ) Ναι, έχουμε κάθε λόγο να συνεχίσουμε την αναζήτηση για τον αληθινό Θεό. Στα υπόλοιπα κεφάλαια αυτού του βιβλίου θα δούμε πώς ολοκληρώθηκε η αναζήτηση με επιτυχία και τι επιφυλάσσει το μέλλον για τον άνθρωπο.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στις σελίδες 340, 341]

Αποδείξεις για την Αληθινότητα της Αγίας Γραφής

Μοναδική στο Είδος της Συγγραφή: Από το πρώτο της βιβλίο, τη Γένεση, ως το τελευταίο, την Αποκάλυψη, η Αγία Γραφή αποτελείται από 66 βιβλία, γραμμένα από 40 περίπου συγγραφείς με εντελώς διαφορετικό κοινωνικό, μορφωτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο. Η συγγραφή κάλυψε μια περίοδο 16 αιώνων, από το 1513 Π.Κ.Χ. ως το 98 Κ.Χ. Κι όμως, το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο που χαρακτηρίζεται από αρμονία και συνέπεια, και που εκθέτει τη λογική ανάπτυξη ενός κύριου θέματος—της δικαίωσης του Θεού και του σκοπού του μέσω της Μεσσιανικής Βασιλείας.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 241.

Ιστορική Ακρίβεια: Τα περιστατικά που μνημονεύονται στην Αγία Γραφή βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με τα τεκμηριωμένα ιστορικά γεγονότα. Το βιβλίο Ένας Δικηγόρος Εξετάζει την Αγία Γραφή (A Lawyer Examines the Bible) υπογραμμίζει: «Τα μυθιστορήματα, τα παραμύθια και οι ψευδομάρτυρες φροντίζουν να τοποθετούν τα γεγονότα τα οποία αναφέρουν σε άγνωστα μέρη και σε ακαθόριστο χρόνο . . . Οι αφηγήσεις της Αγίας Γραφής μάς δίνουν με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις ημερομηνίες και τις τοποθεσίες για τα πράγματα τα οποία αναφέρουν». (Ιεζεκιήλ 1:1-3) Και το Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής (The New Bible Dictionary) δηλώνει: «[Ο συγγραφέας των Πράξεων] τοποθετεί την αφήγησή του στα πλαίσια της ιστορίας της εποχής του· οι σελίδες του είναι γεμάτες από αναφορές σε δικαστές πόλεων, επαρχιακούς κυβερνήτες, αντιβασιλείς και άλλους και αυτές οι αναφορές αποδεικνύονται κάθε φορά πολύ ακριβείς όσον αφορά τις εν λόγω τοποθεσίες και ημερομηνίες».—Πράξεις 4:5, 6· 18:12· 23:26.

Επιστημονική Ακρίβεια: Οι Ισραηλίτες έλαβαν μέσω του βιβλίου του Λευιτικού νόμους σχετικά με την απομόνωση για ιατρικούς λόγους και την υγιεινή, ενώ τα γύρω έθνη δεν ήξεραν τίποτα γι’ αυτά τα πράγματα. Ο κύκλος της βροχής και της εξάτμισης από τους ωκεανούς, άγνωστος στην αρχαιότητα, περιγράφεται στο εδάφιο Εκκλησιαστής 1:7. Το ότι η γη είναι σφαιρική και αιωρείται στο διάστημα, πράγμα που η επιστήμη επιβεβαίωσε μόλις το 16ο αιώνα, δηλώνεται στα εδάφια Ησαΐας 40:22 και Ιώβ 26:7. Δυο χιλιάδες διακόσια και πλέον χρόνια πριν δημοσιεύσει ο Γουίλιαμ Χάρβεϊ τις διαπιστώσεις του για την κυκλοφορία του αίματος, το εδάφιο Παροιμίαι 4:23, ΜΝΚ, τόνιζε το ρόλο της ανθρώπινης καρδιάς. Άρα, ενώ η Αγία Γραφή δεν είναι επιστημονικό εγχειρίδιο, όταν θίγει θέματα που σχετίζονται με την επιστήμη, επιδεικνύει ένα βάθος γνώσεων που προηγείται κατά πολύ της εποχής της.

Αλάνθαστες Προφητείες: Οι προρρήσεις για την καταστροφή της αρχαίας Τύρου, την πτώση της Βαβυλώνας, την ανοικοδόμηση της Ιερουσαλήμ, καθώς και την άνοδο και την πτώση των βασιλιάδων της Μηδοπερσίας και της Ελλάδας ήταν τόσο λεπτομερείς που οι επικριτές ισχυρίστηκαν μάταια ότι αυτές είχαν γραφτεί μετά τα γεγονότα. (Ησαΐας 13:17-19· 44:27–45:1· Ιεζεκιήλ 26:3-7· Δανιήλ 8:1-7, 20-22) Οι προφητείες για τον Ιησού, που διατυπώθηκαν αιώνες πριν από τη γέννησή του, εκπληρώθηκαν με κάθε λεπτομέρεια. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 245.) Οι προφητείες του ίδιου του Ιησού για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ εκπληρώθηκαν επακριβώς. (Λουκάς 19:41-44· 21:20, 21) Οι προφητείες για τις έσχατες ημέρες, όπως τις εξέθεσε ο Ιησούς και ο απόστολος Παύλος, εκπληρώνονται στη δική μας εποχή. (Ματθαίος 24· Μάρκος 13· Λουκάς 21· 2 Τιμόθεον 3:1-5) Ωστόσο, η Αγία Γραφή αποδίδει όλες τις προφητείες σε μια και μόνο Πηγή, στον Ιεχωβά Θεό.—2 Πέτρου 1:20, 21.

[Εικόνες στη σελίδα 333]

Ο Δαρβίνος, ο Μαρξ, ο Φρόιντ, ο Νίτσε και άλλοι πρόβαλαν θεωρίες που υπέσκαψαν την πίστη στον Θεό

[Εικόνες στη σελίδα 335]

Το «βιβλίο» της δημιουργίας και η Αγία Γραφή αποτελούν τη βάση για την πίστη στον Θεό

[Εικόνες στη σελίδα 338]

Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τον κόσμο που μας περιβάλλει τόσο περισσότερες αποδείξεις έχουμε για την ύπαρξη ενός νοήμονα Δημιουργού

[Διάγραμμα/Εικόνα στη σελίδα 337]

Δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρξει ζωή και σύμπαν αν είχε γίνει έστω και το παραμικρό σφάλμα στο σχεδίασμά τους

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΑΤΟΜΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ

Ηλεκτρονική Στοιβάδα

Πρωτόνιο + Πυρήνας

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΟ —

Κεφάλαιο 15

Επιστροφή στον Αληθινό Θεό

«Εντολήν καινήν σας δίδω, Να αγαπάτε αλλήλους, καθώς εγώ σας ηγάπησα και σεις να αγαπάτε αλλήλους. Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε μαθηταί μου, εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους».—Ιωάννης 13:34, 35.

1, 2. Ποια θα έπρεπε να είναι τα αποτελέσματα της αγάπης μεταξύ των αληθινών Χριστιανών;

ΜΕ ΑΥΤΑ τα λόγια, ο Ιησούς θέσπισε ένα κριτήριο για όσους θα ισχυρίζονταν ότι είναι οι αληθινοί ακόλουθοί του. Η Χριστιανική αγάπη θα έπρεπε να ξεπερνάει όλες τις φυλετικές και εθνικές διαιρέσεις. Θα απαιτούσε από τους αληθινούς Χριστιανούς να μην είναι ‘μέρος του κόσμου’, ακριβώς όπως ο Ιησούς δεν ήταν και δεν είναι ‘μέρος του κόσμου’.—Ιωάννης 17:14, 16, ΜΝΚ· Ρωμαίους 12:17-21.

² Πώς δείχνει ο Χριστιανός ότι δεν είναι ‘μέρος του κόσμου’; Για παράδειγμα, πώς πρέπει να ενεργεί αναφορικά με την ταραχώδη πολιτική, τις επαναστάσεις και τους πολέμους των καιρών μας; Ο Χριστιανός απόστολος Ιωάννης έγραψε, σε αρμονία με τα λόγια του Ιησού που αναφέρθηκαν παραπάνω: «Πας όστις δεν πράττει δικαιοσύνην δεν είναι εκ του Θεού, ουδέ όστις δεν αγαπά τον αδελφόν αυτού. Διότι αύτη είναι η παραγγελία, την οποίαν ηκούσατε απ’ αρχής, να αγαπώμεν αλλήλους». Και ο ίδιος ο Ιησούς εξήγησε γιατί οι μαθητές του δεν αγωνίστηκαν να τον ελευθερώσουν, λέγοντας: «Η βασιλεία η εμή δεν είναι εκ του κόσμου τούτου· εάν η βασιλεία η εμή ήτο εκ του κόσμου τούτου, οι υπηρέται μου ήθελον αγωνίζεσθαι, . . . τώρα δε η βασιλεία η εμή δεν είναι εντεύθεν». Μολονότι η ζωή του Ιησού βρισκόταν σε κίνδυνο, εκείνοι οι ακόλουθοι δεν προσπάθησαν να τακτοποιήσουν τη διένεξη με τους πολεμοχαρείς τρόπους του κόσμου.—1 Ιωάννου 3:10-12· Ιωάννης 18:36.

3, 4. (α) Τι προφήτεψε ο Ησαΐας σχετικά με τις ‘έσχατες ημέρες’; (β) Ποια ερωτήματα απαιτούν απάντηση;

³ Εφτακόσια και πλέον χρόνια πριν από τον Χριστό, ο Ησαΐας προφήτεψε ότι άνθρωποι απ’ όλα τα έθνη θα συγκεντρώνονταν στην αληθινή λατρεία του Ιεχωβά και δεν θα μάθαιναν πια τον πόλεμο. Είπε: ‘Εν ταις εσχάταις ημέραις το όρος του οίκου του Ιεχωβά θέλει στηριχθή επί της κορυφής των ορέων . . . και πάντα τα έθνη θέλουσι συρρέει εις αυτό, και πολλοί λαοί θέλουσιν υπάγει και ειπεί, Έλθετε και ας αναβώμεν εις το όρος του Ιεχωβά, εις τον οίκον του Θεού του Ιακώβ· και θέλει διδάξει ημάς τας οδούς αυτού, και θέλομεν περιπατήσει εν ταις τρίβοις αυτού. Διότι εκ Σιών θέλει εξέλθει νόμος και λόγος Ιεχωβά εξ Ιερουσαλήμ. Και θέλει κρίνει αναμέσον των εθνών και θέλει ελέγξει πολλούς λαούς· και θέλουσι σφυρηλατήσει τας μαχαίρας αυτών δια υνία και τας λόγχας αυτών δια δρέπανα· δεν θέλει σηκώσει μάχαιραν έθνος εναντίον έθνους, ουδέ θέλουσι μάθει πλέον τον πόλεμον’.a—Ησαΐας 2:2-4.

⁴ Ποια απ’ όλες τις θρησκείες του κόσμου ξεχωρίζει, επειδή πληρεί αυτές τις προϋποθέσεις; Ποιοι έχουν αρνηθεί να μάθουν τον πόλεμο παρά τις φυλακίσεις, τους εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και την επιβολή θανατικών ποινών;

Χριστιανική Αγάπη και Ουδετερότητα

5. Ποιο υπόμνημα Χριστιανικής ουδετερότητας έχουν δημιουργήσει οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ως άτομα, και γιατί;

⁵ Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι γνωστοί σ’ όλο τον κόσμο για την ατομική στάση της Χριστιανικής ουδετερότητας που κρατούν για λόγους συνείδησης. Σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα έχουν υπομείνει φυλακές, στρατόπεδα συγκέντρωσης, βασανιστήρια, εκτοπίσεις και διωγμό, επειδή αρνούνται να θυσιάσουν την αγάπη και την ενότητα που έχουν ως παγκόσμια εκκλησία Χριστιανών που ελκύονται προς τον Θεό. Στη ναζιστική Γερμανία, χίλιοι περίπου Μάρτυρες πέθαναν και χιλιάδες φυλακίστηκαν στη διάρκεια των ετών 1933-1945, εξαιτίας της άρνησής τους να συμμετάσχουν στις πολεμικές επιχειρήσεις του Χίτλερ. Παρόμοια, στην πρώην φασιστική Ισπανία του Φράνκο, εκατοντάδες νεαροί Μάρτυρες, αντί να μάθουν τον πόλεμο, πήγαν στη φυλακή και πολλοί έμειναν κατά μέσο όρο δέκα χρόνια ο καθένας σε στρατιωτικές φυλακές. Ακόμα και σήμερα σε αρκετές χώρες, πολλοί νεαροί Μάρτυρες του Ιεχωβά υποφέρουν για πολλά χρόνια σε φυλακές λόγω της στάσης της Χριστιανικής ουδετερότητας που κρατούν. Από την άλλη μεριά, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν παρεμβαίνουν στα στρατιωτικά προγράμματα των κυβερνήσεων. Η ακλόνητη Χριστιανική ουδετερότητα των Μαρτύρων στα πολιτικά ζητήματα υπήρξε μια από τις αμετάβλητες πεποιθήσεις τους σ’ όλες τις συγκρούσεις και σ’ όλους τους πολέμους του 20ού αιώνα. Αυτή τους χαρακτηρίζει ως τους αληθινούς ακολούθους του Χριστού και τους ξεχωρίζει από τις θρησκείες του Χριστιανικού κόσμου.—Ιωάννης 17:16· 2 Κορινθίους 10:3-5.

6, 7. Τι κατανοούν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σχετικά με τη Χριστιανοσύνη;

⁶ Μένοντας προσκολλημένοι στην Αγία Γραφή και στο παράδειγμα του Χριστού, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά φανερώνουν ότι ασκούν τη λατρεία του αληθινού Θεού, του Ιεχωβά. Αναγνωρίζουν την αγάπη του Θεού όπως αυτή εκδηλώθηκε στη ζωή και στη θυσία του Ιησού. Κατανοούν ότι η αληθινή Χριστιανική αγάπη έχει σαν αποτέλεσμα μια αδιαίρετη παγκόσμια αδελφότητα—πάνω από πολιτικές, φυλετικές και εθνικές διαιρέσεις. Με άλλα λόγια, η Χριστιανοσύνη είναι κάτι παραπάνω από διεθνής· είναι υπερεθνική, υπερβαίνει τα σύνορα, την εξουσία ή τα συμφέροντα των εθνών. Θεωρεί την ανθρώπινη φυλή ως μια οικογένεια με κοινό πρόγονο και κοινό Δημιουργό, τον Ιεχωβά Θεό.—Πράξεις 17:24-28· Κολοσσαείς 3:9-11.

⁷ Ενώ όλες σχεδόν οι άλλες θρησκείες έχουν αναμειχθεί σε πολέμους—όπου οι οπαδοί τους σκότωναν αδελφούς και συνανθρώπους—οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν αποδείξει ότι παίρνουν στα σοβαρά την προφητεία του εδαφίου Ησαΐας 2:4, η οποία παρατέθηκε προηγουμένως. ‘Αλλά’, ίσως ρωτήσετε, ‘από πού προήλθαν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά; Πώς λειτουργούν;’

Η Μεγάλη Σειρά των Μαρτύρων του Θεού

8, 9. Ποια πρόσκληση έχει απευθύνει ο Θεός στο ανθρώπινο γένος;

⁸ Πριν από 2.700 και πλέον χρόνια, ο προφήτης Ησαΐας απηύθυνε επίσης την ακόλουθη πρόσκληση: ‘Ζητείτε τον Ιεχωβά, ενόσω δύναται να ευρεθή· επικαλείσθε αυτόν, ενόσω είναι πλησίον. Ας εγκαταλίπη ο ασεβής την οδόν αυτού και ο άδικος τας βουλάς αυτού· και ας επιστρέψη προς τον Ιεχωβά, και θέλει ελεήσει αυτόν· και προς τον Θεόν ημών, διότι αυτός θέλει συγχωρήσει αφθόνως’.—Ησαΐας 55:6, 7.

⁹ Αιώνες αργότερα, ο Χριστιανός απόστολος Παύλος εξήγησε στους Έλληνες που ζούσαν στην Αθήνα και ήταν ‘λάτρεις [μυθολογικών] θεοτήτων’: «[Ο Θεός] έκαμεν εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων, δια να κατοικώσιν εφ’ όλου του προσώπου της γης, και διώρισε τους προδιατεταγμένους καιρούς και τα οροθέσια της κατοικίας αυτών, δια να ζητώσι τον Κύριον, ίσως δυνηθώσι να ψηλαφήσωσιν αυτόν και να εύρωσιν, αν και δεν είναι μακράν από ενός εκάστου ημών».—Πράξεις 17:22-28.

10. Πώς ξέρουμε ότι ο Θεός δεν ήταν μακριά από τον Αδάμ και την Εύα και από τα παιδιά τους;

¹⁰ Οπωσδήποτε, ο Θεός δεν ήταν μακριά από τα ανθρώπινα δημιουργήματά του, τον Αδάμ και την Εύα. Τους μίλησε για να τους μεταδώσει τις διαταγές και τις επιθυμίες του. Στη συνέχεια ο Θεός δεν απέκρυψε τον εαυτό του από τους γιους τους, τον Κάιν και τον Άβελ. Έδωσε στον γεμάτο μίσος Κάιν συμβουλή, όταν εκείνος εκδήλωσε φθόνο για τη θυσία που πρόσφερε ο αδελφός του στον Θεό. Εντούτοις, αντί να αλλάξει τη μορφή της λατρείας του, ο Κάιν εκδήλωσε ζηλόφθονη θρησκευτική μισαλλοδοξία και δολοφόνησε τον αδελφό του, τον Άβελ.—Γένεσις 2:15-17· 3:8-24· 4:1-16.

11. (α) Τι σημαίνει η λέξη «μάρτυρας»; (β) Πώς έγινε ο Άβελ ο πρώτος μάρτυρας;

¹¹ Ο Άβελ, με την πιστότητα που έδειξε προς τον Θεό ακόμη και μέχρι το θάνατο, έγινε ο πρώτος μάρτυραςb του Ιεχωβά και ο πρόδρομος μιας μεγάλης σειράς μαρτύρων που κράτησαν την ακεραιότητά τους σ’ όλη την ιστορία. Γι’ αυτό ο Παύλος μπορούσε να δηλώσει: «Δια πίστεως ο Άβελ προσέφερε προς τον Θεόν καλητέραν θυσίαν παρά τον Κάιν, δια της οποίας εμαρτυρήθη ότι ήτο δίκαιος, επειδή ο Θεός έδωκε μαρτυρίαν περί των δώρων αυτού, και δι’ αυτής καίτοι αποθανών έτι λαλεί».—Εβραίους 11:4.

12. Ποιοι άλλοι αποτελούν περαιτέρω παραδείγματα πιστών μαρτύρων του Ιεχωβά;

¹² Στην ίδια επιστολή προς Εβραίους, ο Παύλος κατονομάζει πληθώρα πιστών αντρών και γυναικών, όπως ο Νώε, ο Αβραάμ, η Σάρρα και ο Μωυσής, οι οποίοι, με το υπόμνημα της ακεραιότητάς τους, κατέληξαν να σχηματίσουν ένα ‘μεγάλο νέφος μαρτύρων’ που αποτελούν παραδείγματα και πηγή ενθάρρυνσης για όσους άλλους θέλουν να γνωρίσουν και να υπηρετήσουν τον αληθινό Θεό. Ήταν άντρες και γυναίκες που είχαν προσωπική σχέση με τον Ιεχωβά Θεό. Τον είχαν αναζητήσει και τον είχαν βρει.—Εβραίους 11:1–12:1.

13. (α) Γιατί αποτελεί ο Ιησούς εξέχουσα εκδήλωση της αγάπης του Θεού; (β) Με ποιον ιδιαίτερο τρόπο αποτελεί ο Ιησούς παράδειγμα για τους ακολούθους του;

¹³ Εξέχουσα θέση ανάμεσα σ’ αυτούς τους μάρτυρες κατέχει εκείνος που περιγράφεται στο βιβλίο της Αποκάλυψης ως ‘Ιησούς Χριστός, ο μάρτυς ο πιστός’. Ο Ιησούς αποτελεί άλλη μια ξεκάθαρη απόδειξη της αγάπης του Θεού, επειδή, όπως έγραψε ο Ιωάννης: «Ημείς είδομεν και μαρτυρούμεν ότι ο Πατήρ απέστειλε τον Υιόν Σωτήρα του κόσμου. Όστις ομολογήση ότι ο Ιησούς είναι ο Υιός του Θεού, ο Θεός μένει εν αυτώ και αυτός εν τω Θεώ. Και ημείς εγνωρίσαμεν και επιστεύσαμεν την αγάπην την οποίαν έχει ο Θεός προς ημάς». Ο Ιησούς, που γεννήθηκε Ιουδαίος, αποδείχτηκε αληθινός μάρτυρας του Πατέρα του, του Ιεχωβά, τόσο με τη ζωή του όσο και με το θάνατό του. Με παρόμοιο τρόπο, οι γνήσιοι ακόλουθοι του Χριστού σ’ όλους τους αιώνες θα αποδεικνύονταν μάρτυρες δικοί του και του αληθινού Θεού, του Ιεχωβά.—Αποκάλυψις 1:5· 3:14· 1 Ιωάννου 4:14-16· Ησαΐας 43:10-12· Ματθαίος 28:19, 20· Πράξεις 1:8.

14. Ποιο ερώτημα απαιτεί τώρα απάντηση;

¹⁴ Η προφητεία του Ησαΐα έδειξε ότι η επιστροφή στον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, θα αποτελούσε χαρακτηριστικό σημείο των ‘εσχάτων ημερών’,c όρου που χρησιμοποιείται και σε άλλα εδάφια της Αγίας Γραφής. Έχοντας υπόψη τη θρησκευτική ποικιλομορφία και σύγχυση που έχουμε περιγράψει σ’ αυτό το βιβλίο, προκύπτει το ερώτημα: Σ’ αυτές τις έσχατες ημέρες στις οποίες ζούμε, ποιοι έχουν αναζητήσει πραγματικά τον αληθινό Θεό, με σκοπό να τον υπηρετούν «εν πνεύματι και αληθεία»; Προκειμένου να απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να στρέψουμε την προσοχή μας σε γεγονότα που συνέβηκαν το 19ο αιώνα.—Ησαΐας 2:2-4· 2 Τιμόθεον 3:1-5· Ιωάννης 4:23, 24.

Ένας Νεαρός Αναζητά τον Θεό

15. (α) Ποιος ήταν ο Κάρολος Τέιζ Ρώσσελ; (β) Ποιες ήταν μερικές θρησκευτικές αμφισβητήσεις του;

¹⁵ Το 1870 ένας ζηλωτής νεαρός, ο Κάρολος Τέιζ Ρώσσελ (1852-1916), άρχισε να θέτει πολλά ερωτήματα γύρω από τις παραδοσιακές διδασκαλίες του Χριστιανικού κόσμου. Στα νεανικά του χρόνια, εργαζόταν στο κατάστημα αντρικών ειδών που διατηρούσε ο πατέρας του στο Αλεγκένι της Πενσυλβανίας των Η.Π.Α., μια βιομηχανική πόλη που έσφυζε από δραστηριότητα (τώρα είναι μέρος του Πίτσμπουργκ). Το θρησκευτικό του υπόβαθρο αποτελούνταν από Πρεσβυτεριανικά και Κογκρεγκασιοναλιστικά στοιχεία. Εντούτοις, διδασκαλίες όπως ο προκαθορισμός και τα αιώνια βάσανα στην πύρινη κόλαση τον αναστάτωναν. Για ποιους λόγους αμφισβητούσε αυτά τα βασικά δόγματα ορισμένων θρησκειών του Χριστιανικού κόσμου; Ο ίδιος έγραψε: «Ένας Θεός που θα χρησιμοποιούσε τη δύναμή του για να δημιουργήσει ανθρώπινα όντα, τα οποία γνώριζε εκ των προτέρων ότι θα βασανίζονταν αιώνια και τα προόριζε γι’ αυτό, δεν μπορούσε να είναι ούτε σοφός ούτε και στοργικός. Οι αρχές του θα ήταν κατώτερες από τις αρχές πολλών ανθρώπων».—Ιερεμίας 7:31· 19:5· 32:35· 1 Ιωάννου 4:8, 9.

16, 17. (α) Για ποιες διδασκαλίες έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον η ομάδα μελέτης της Αγίας Γραφής που είχε συγκροτήσει ο Ρώσσελ; (β) Ποια σοβαρή διαφωνία προέκυψε, και πώς απάντησε ο Ρώσσελ;

¹⁶ Ενώ ήταν ακόμη στα τελευταία χρόνια της εφηβείας του, ο Ρώσσελ συγκρότησε μαζί με ορισμένους άλλους νεαρούς μια ομάδα για εβδομαδιαία μελέτη της Αγίας Γραφής. Άρχισαν να αναλύουν τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής σχετικά με άλλα θέματα, όπως η αθανασία της ψυχής, καθώς και η απολυτρωτική θυσία του Χριστού και η δεύτερη έλευσή του. Το 1877, σε ηλικία 25 χρονών, ο Ρώσσελ πούλησε το μερίδιο που είχε στην ευημερούσα επιχείρηση του πατέρα του και άρχισε μια σταδιοδρομία ολοχρόνιου κηρύγματος.

¹⁷ Το 1878 ο Ρώσσελ διαφώνησε σοβαρά με έναν από τους συνεργάτες του, ο οποίος είχε απορρίψει τη διδασκαλία ότι ο θάνατος του Χριστού μπορεί να εξιλεώσει τους αμαρτωλούς. Στην αντίκρουσή του ο Ρώσσελ έγραψε: «Ο Χριστός επιτέλεσε διάφορα καλά πράγματα για εμάς με το θάνατό του και την ανάστασή του. Μας αντικατέστησε στο θάνατο· πέθανε εκείνος, ο δίκαιος, για χάρη των αδίκων—όλοι υπήρξαν άδικοι. Ο Ιησούς Χριστός, μέσω της χάρης του Θεού, γεύτηκε το θάνατο για όλους τους ανθρώπους. . . . Έγινε ο πρωτεργάτης της αιώνιας σωτηρίας όλων εκείνων που τον υπακούν». Και συνέχισε: «Απολυτρώνω σημαίνει εξαγοράζω. Τι εξαγόρασε ο Χριστός για όλους τους ανθρώπους; Τη ζωή. Εμείς τη χάσαμε μέσω της ανυπακοής του πρώτου Αδάμ. Ο δεύτερος Αδάμ [ο Χριστός] την εξαγόρασε με την ίδια του τη ζωή».—Μάρκος 10:45· Ρωμαίους 5:7, 8· 1 Ιωάννου 2:2· 4:9, 10.

18. (α) Τι ακολούθησε τη διαφωνία σχετικά με το αντίλυτρο; (β) Ποια πορεία ενέργειας ακολούθησαν οι Σπουδαστές της Γραφής όσον αφορά τις δωρεές;

¹⁸ Ο Ρώσσελ, που ήταν πάντοτε ακλόνητος υποστηρικτής του δόγματος του αντιλύτρου, έκοψε κάθε δεσμό με τον πρώην συνεργάτη του. Τον Ιούλιο του 1879 ο Ρώσσελ άρχισε να εκδίδει τη Σκοπιά της Σιών και Κήρυξ της του Χριστού Παρουσίας, που είναι σήμερα γνωστή σ’ όλο τον κόσμο ως Η Σκοπιά—Αναγγέλλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά. Το 1881 ίδρυσε μαζί με άλλους αφιερωμένους Χριστιανούς μια μη κερδοσκοπική Βιβλική εταιρία. Ονομαζόταν Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά της Σιών, γνωστή σήμερα ως Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά της Πενσυλβανίας, η οποία ενεργεί ως νομικό όργανο των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Από την αρχή κιόλας, ο Ρώσσελ τόνιζε ότι δεν θα περιφερόταν δίσκος στις συναθροίσεις της εκκλησίας ούτε θα γίνονταν στα έντυπα της Σκοπιάς εκκλήσεις για συνεισφορές. Οι άνθρωποι που ενώθηκαν με τον Ρώσσελ στη βαθιά μελέτη της Αγίας Γραφής έγιναν γνωστοί απλώς ως Σπουδαστές της Γραφής.

Επιστροφή στη Βιβλική Αλήθεια

19. Ποιες διδασκαλίες του Χριστιανικού κόσμου απέρριψαν οι Σπουδαστές της Γραφής;

¹⁹ Ο Ρώσσελ και οι σύντροφοί του, μελετώντας την Αγία Γραφή, κατέληξαν να απορρίψουν τις διδασκαλίες του Χριστιανικού κόσμου για τη μυστηριώδη «Πανάγια Τριάδα», την αθανασία της έμφυτης ανθρώπινης ψυχής και τα αιώνια βάσανα στην πύρινη κόλαση. Διέκριναν επίσης ότι δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει μια ξεχωριστή τάξη κληρικών που εκπαιδεύονται σε ιερατικές σχολές. Ήθελαν να επιστρέψουν στο ταπεινό ξεκίνημα της Χριστιανοσύνης, με πρεσβυτέρους που θα είχαν τα πνευματικά προσόντα για να καθοδηγούν τις εκκλησίες χωρίς να αποβλέπουν σε μισθούς ή ανταμοιβές.—1 Τιμόθεον 3:1-7· Τίτον 1:5-9.

20. Τι διαπίστωσαν εκείνοι οι Σπουδαστές της Γραφής σχετικά με την παρουσία του Χριστού και το 1914;

²⁰ Καθώς εκείνοι οι Σπουδαστές της Γραφής ερευνούσαν το Λόγο του Θεού, εκδήλωναν μεγάλο ενδιαφέρον για τις προφητείες των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών που σχετίζονται με «το τέλος του κόσμου» και την «έλευση» του Χριστού. (Ματθαίος 24:3, Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου) Προστρέχοντας στο ελληνικό κείμενο, διαπίστωσαν ότι η «έλευση» του Χριστού ήταν στην πραγματικότητα μια παρουσία και μάλιστα αόρατη. Γι’ αυτό, οι πληροφορίες που είχε δώσει ο Χριστός στους μαθητές του περιστρέφονταν γύρω από τις αποδείξεις της αόρατης παρουσίας του στον καιρό του τέλους, όχι γύρω από κάποια μελλοντική ορατή έλευση. Παράλληλα μ’ αυτή τη μελέτη, εκείνοι οι Σπουδαστές της Γραφής έτρεφαν τη βαθιά επιθυμία να κατανοήσουν τη χρονολόγηση της Αγίας Γραφής  σχετικά με την παρουσία του Χριστού. Χωρίς να κατανοούν όλες τις λεπτομέρειες, ο Ρώσσελ και οι σύντροφοί του συνειδητοποίησαν ότι το 1914 θα ήταν κρίσιμη ημερομηνία για την ανθρώπινη ιστορία.—Ματθαίος 24:3-22· Λουκάς 21:7-33.

21. Ποια ευθύνη ένιωθαν ο Ρώσσελ και οι ομόπιστοί του ότι είχαν;

²¹ Ο Ρώσσελ ήξερε ότι έπρεπε να γίνει ένα μεγάλο έργο κηρύγματος. Συναισθανόταν τη σημασία των λόγων του Ιησού, που καταγράφτηκαν από τον Ματθαίο: «Και θέλει κηρυχθή τούτο το ευαγγέλιον της βασιλείας εν όλη τη οικουμένη προς μαρτυρίαν εις πάντα τα έθνη, και τότε θέλει ελθεί το τέλος». (Ματθαίος 24:14· Μάρκος 13:10) Η δραστηριότητα εκείνων των Σπουδαστών της Γραφής πριν από το 1914 χαρακτηριζόταν από την αίσθηση του επείγοντος. Αυτοί πίστευαν ότι το έργο μαρτυρίας που έκαναν θα έφτανε εκείνη τη χρονιά στο αποκορύφωμά του, και γι’ αυτό ένιωθαν ότι έπρεπε να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να βοηθήσουν άλλους να γνωρίσουν «το ευαγγέλιον της βασιλείας». Τελικά, οι Βιβλικές ομιλίες του Κ. Τ. Ρώσσελ έφτασαν να δημοσιεύονται σε χιλιάδες εφημερίδες σ’ όλο τον κόσμο.

Δοκιμασίες και Αλλαγές

22-24. (α) Με ποιον τρόπο αντέδρασαν οι περισσότεροι Σπουδαστές της Γραφής όταν πέθανε ο Κ. Τ. Ρώσσελ; (β) Ποιος διαδέχτηκε τον Ρώσσελ ως πρόεδρος της Εταιρίας Σκοπιά;

²² Το 1916, σε ηλικία 64 ετών, ο Κάρολος Τέιζ Ρώσσελ πέθανε αναπάντεχα στη διάρκεια μιας περιοδείας κηρύγματος που θα κάλυπτε τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη μια άκρη στην άλλη. Τι θα απογίνονταν τώρα οι Σπουδαστές της Γραφής; Θα αναδιπλώνονταν σαν να ήταν ακόλουθοι ενός απλού ανθρώπου; Πώς θα αντιμετώπιζαν τις δοκιμασίες του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1914-1918), στη σφαγή του οποίου θα λάβαιναν σύντομα μέρος και οι Ηνωμένες Πολιτείες;

²³ Τα λόγια του Γ. Ε. Βαν Άμπουργκ, ενός από τους υπευθύνους της Εταιρίας Σκοπιά, αποτελούσαν αντιπροσωπευτικό δείγμα του τρόπου με τον οποίο αντέδρασαν οι περισσότεροι Σπουδαστές της Γραφής: «Το μεγάλο αυτό παγκόσμιο έργο δεν είναι έργο ενός ατόμου. Είναι πολύ μεγάλο για να είναι έργο ενός ατόμου. Είναι έργο του Θεού και είναι αναλλοίωτο. Ο Θεός χρησιμοποίησε πολλούς δούλους του στο παρελθόν και, αναμφίβολα, θα χρησιμοποιήσει πολλούς και στο μέλλον. Η καθιέρωσή μας δεν έγινε σε κάποιον άνθρωπο, ή στο έργο ενός ανθρώπου, αλλά στην επιτέλεση του θελήματος του Θεού, με τον τρόπο που Εκείνος μας το αποκάλυψε μέσα από το Λόγο Του και τη θεόσταλτη ηγεσία. Ο Θεός βρίσκεται ακόμη στο πηδάλιο».—1 Κορινθίους 3:3-9.

²⁴ Τον Ιανουάριο του 1917 ο Ιωσήφ Φ. Ρόδερφορντ, δικηγόρος και ενθουσιώδης μελετητής της Αγίας Γραφής, εκλέχτηκε δεύτερος πρόεδρος της Εταιρίας Σκοπιά. Ήταν δυναμικός και απτόητος. Ήξερε ότι η Βασιλεία του Θεού έπρεπε να κηρυχτεί.—Μάρκος 13:10.

Ανανεωμένος Ζήλος και Νέο Όνομα

25. Πώς ανταποκρίθηκαν οι Σπουδαστές της Γραφής στην πρόκληση που τέθηκε μπροστά τους στα χρόνια μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο;

²⁵ Το 1919 και το 1922 η Εταιρία Σκοπιά διοργάνωσε συνελεύσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ύστερα από το διωγμό που είχε λάβει χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, αυτές οι συνελεύσεις ήταν σχεδόν μια άλλη Πεντηκοστή για τους λίγους χιλιάδες Σπουδαστές της Γραφής που υπήρχαν τότε. (Πράξεις 2:1-4) Αντί να υποχωρήσουν μπροστά στο φόβο του ανθρώπου, αυτοί δέχτηκαν με ακόμα μεγαλύτερο σθένος τη Γραφική πρόσκληση να βγουν και να κηρύξουν στα έθνη. Το 1919 η Εταιρία Σκοπιά κυκλοφόρησε ένα συνοδευτικό περιοδικό της Σκοπιάς που ονομάστηκε Ο Χρυσούς Αιών, γνωστό σήμερα σ’ όλο τον κόσμο ως Ξύπνα! Αυτό έχει αποδειχτεί ισχυρό μέσο για την αφύπνιση των ανθρώπων ως προς τη σημασία των καιρών μας και για την οικοδόμηση πίστης στην υπόσχεση που έχει δώσει ο Δημιουργός να φέρει έναν ειρηνικό νέο κόσμο.

26. (α) Σε ποια ευθύνη έδιναν όλο και περισσότερο έμφαση οι Σπουδαστές της Γραφής; (β) Ποια σαφέστερη κατανόηση της Αγίας Γραφής έλαβαν οι Σπουδαστές της Γραφής;

²⁶ Στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 οι Σπουδαστές της Γραφής έδιναν όλο και περισσότερο έμφαση στη μέθοδο κηρύγματος που ακολουθούσαν οι πρώτοι Χριστιανοί—από σπίτι σε σπίτι. (Πράξεις 20:20, ΜΝΚ) Ο κάθε πιστός είχε την ευθύνη να κηρύξει σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους σχετικά με τη διακυβέρνηση της Βασιλείας του Χριστού. Έφτασαν στο σημείο να διακρίνουν σαφώς από την Αγία Γραφή ότι το μεγάλο ζήτημα που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο γένος είναι το ζήτημα της παγκόσμιας κυριαρχίας και ότι αυτό θα το επιλύσει ο Ιεχωβά Θεός συντρίβοντας τον Σατανά και όλα τα καταστροφικά του έργα πάνω στη γη. (Ρωμαίους 16:20· Αποκάλυψις 11:17, 18) Σε συνάρτηση μ’ αυτό το ζήτημα κατανοήθηκε ότι η σωτηρία του ανθρώπου έρχεται δεύτερη σε σύγκριση με την αναγνώριση του Θεού ως δικαιωματικού Υπέρτατου Κυρίαρχου. Επομένως, θα έπρεπε να υπάρχουν στη γη πιστοί μάρτυρες, πρόθυμοι να παράσχουν αποδείξεις για τους σκοπούς και την κυριαρχία του Θεού. Πώς καλύφτηκε αυτή η ανάγκη;—Ιώβ 1:6-12· Ιωάννης 8:44· 1 Ιωάννου 5:19, 20.

27. (α) Ποιο βαρυσήμαντο γεγονός έλαβε χώρα το 1931; (β) Ποιες είναι μερικές χαρακτηριστικές δοξασίες των Μαρτύρων;

²⁷ Τον Ιούλιο του 1931 οι Σπουδαστές της Γραφής έκαναν μια συνέλευση στο Κολόμπους του Οχάιο και στη διάρκειά της οι χιλιάδες παρόντες υιοθέτησαν μια απόφαση. Μ’ αυτή δέχονταν με χαρά «το όνομα το οποίον το στόμα Κυρίου του Θεού ελάλησε» και δήλωναν: «Επιθυμούμεν να είμεθα γνωστοί και ν’ αποκαλούμεθα δια του ονόματος, μάρτυρες του Ιεχωβά». Από εκείνη τη χρονολογία κι έπειτα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν γίνει γνωστοί σ’ όλο τον κόσμο, όχι μόνο για τις χαρακτηριστικές δοξασίες τους, αλλά και για τη διακονία τους επίσης, την οποία εκτελούν με ζήλο από σπίτι σε σπίτι και στους δρόμους. (Βλέπε σελίδες 356-357).—Ησαΐας 43:10-12· Ματθαίος 28:19, 20· Πράξεις 1:8.

28. Το 1935 ποια σαφέστερη κατανόηση έλαβαν οι Μάρτυρες σχετικά με τη διακυβέρνηση της Βασιλείας;

²⁸ Το 1935 οι Μάρτυρες έφτασαν στο σημείο να κατανοήσουν σαφέστερα το ζήτημα της ουράνιας τάξης της Βασιλείας, τα μέλη της οποίας θα βασιλέψουν με τον Χριστό, καθώς και των επίγειων υπηκόων της. Ήξεραν ήδη ότι ο αριθμός των χρισμένων Χριστιανών που καλούνται για να κυβερνήσουν με τον Χριστό από τους ουρανούς θα ήταν μόνο 144.000. Τι ελπίδα υπήρχε λοιπόν για το υπόλοιπο ανθρώπινο γένος; Μια κυβέρνηση, για να δικαιολογήσει την ύπαρξή της, χρειάζεται υπηκόους. Αυτή η ουράνια κυβέρνηση, η Βασιλεία, θα είχε επίσης εκατομμύρια υπάκουους επίγειους υπηκόους. Αυτοί θα ήταν ένας «όχλος πολύς, τον οποίον ουδείς ηδύνατο να αριθμήση, εκ παντός έθνους και φυλών και λαών και γλωσσών», ο οποίος κράζει: «Η σωτηρία είναι του Θεού ημών [Ιεχωβά], του καθημένου επί του θρόνου, και του Αρνίου [του Χριστού Ιησού]».—Αποκάλυψις 7:4, 9, 10· 14:1-3· Ρωμαίους 8:16, 17.

29. Ποιο έργο διέκριναν ότι είχαν μπροστά τους και αποδέχτηκαν οι Μάρτυρες;

²⁹ Αυτή η κατανόηση σχετικά με τον πολύ όχλο βοήθησε τους Μάρτυρες του Ιεχωβά να διακρίνουν ότι είχαν μπροστά τους ένα τεράστιο έργο—να βρουν και να διδάξουν όλα εκείνα τα εκατομμύρια που αναζητούσαν τον αληθινό Θεό και επρόκειτο να αποτελέσουν τον ‘πολύ όχλο’. Το έργο αυτό θα περιλάμβανε μια διεθνή εκπαιδευτική εκστρατεία. Θα απαιτούσε εκπαιδευμένους ομιλητές και διακόνους. Θα χρειάζονταν σχολές. Όλα αυτά τα οραματίστηκε ο επόμενος πρόεδρος της Εταιρίας Σκοπιά.

Παγκόσμια Αναζήτηση για να Βρεθούν Εκείνοι που Εκζητούν τον Θεό

30. Ποια γεγονότα των δεκαετιών 1930 και 1940 επηρέασαν τους Μάρτυρες;

³⁰ Το 1931 υπήρχαν κάτω από 50.000 Μάρτυρες σε λιγότερες από 50 χώρες. Τα γεγονότα των δεκαετιών 1930 και 1940 δεν διευκόλυναν με κανένα τρόπο το κήρυγμά τους. Αυτή η περίοδος γνώρισε την άνοδο του Φασισμού και του Ναζισμού, καθώς και το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1942 πέθανε ο Ι. Φ. Ρόδερφορντ. Η Εταιρία Σκοπιά θα χρειαζόταν δυναμική ηγεσία προκειμένου να δοθεί περαιτέρω ώθηση στο κήρυγμα των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

31. Τι άρχισε να λειτουργεί το 1943 με σκοπό την επέκταση του κηρύγματος των καλών νέων;

³¹ Τρίτος πρόεδρος της Εταιρίας Σκοπιά εκλέχτηκε το 1942 σε ηλικία 36 ετών ο Νάθαν Ο. Νορ. Ήταν ένας δραστήριος οργανωτής που διέκρινε καθαρά την ανάγκη να προωθηθεί το κήρυγμα των καλών νέων όσο το δυνατό γρηγορότερα σ’ όλο τον κόσμο, παρ’ όλο που τα έθνη βρίσκονταν ακόμα στη δίνη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Σαν αποτέλεσμα, έθεσε αμέσως σε εφαρμογή τα σχέδια για την ίδρυση μιας σχολής που θα αποσκοπούσε στην εκπαίδευση ιεραποστόλων και θα ονομαζόταν Βιβλική Σχολή Γαλαάδ της Σκοπιάς.d Οι πρώτοι εκατό σπουδαστές, όλοι τους ολοχρόνιοι διάκονοι, εγγράφτηκαν τον Ιανουάριο του 1943. Για έξι περίπου μήνες μελέτησαν εντατικά την Αγία Γραφή και παρεμφερή θέματα της διακονίας, και κατόπιν στάλθηκαν στους διορισμούς τους, κυρίως σε ξένες χώρες. Μέχρι το 1990 αποφοίτησαν 89 τάξεις και χιλιάδες διάκονοι τελείωσαν τη Γαλαάδ για να υπηρετήσουν σ’ όλο τον κόσμο.

32. Τι πρόοδο έχουν σημειώσει από το 1943 οι Μάρτυρες του Ιεχωβά;

³² Το 1943 υπήρχαν μόνο 126.329 Μάρτυρες που κήρυτταν σε 54 χώρες. Παρά τη σκληρή εναντίωση που υπέστησαν από το Ναζισμό, το Φασισμό, τον Κομμουνισμό και την Καθολική Δράση, καθώς επίσης και από τις λεγόμενες δημοκρατίες στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το 1946 οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είχαν ξεπεράσει τους 176.000 κήρυκες της Βασιλείας. Σαράντα τέσσερα χρόνια αργότερα, υπήρχαν σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια που δρούσαν σε 200 και πλέον χώρες, νησιά και εδαφικές περιοχές. Αναμφίβολα, το γεγονός ότι προσδιορίζονται σαφώς από το όνομα και τη δράση τους συντέλεσε στο να γίνουν γνωστοί σ’ όλο τον κόσμο. Αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητά τους.—Ζαχαρίας 4:6.

Μια Οργάνωση Βιβλικής Εκπαίδευσης

33. Γιατί έχουν Αίθουσες Βασιλείας οι Μάρτυρες του Ιεχωβά;

³³ Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά διεξάγουν εβδομαδιαίες συναθροίσεις για μελέτη της Αγίας Γραφής στις Αίθουσες Βασιλείας τους, οι οποίες εξυπηρετούν 60.000 και πλέον εκκλησίες σ’ όλη τη γη. Αυτές οι συναθροίσεις δεν βασίζονται σε τελετουργίες ή συναισθηματικές εκδηλώσεις, αλλά στην απόκτηση ακριβούς γνώσης για τον Θεό, το Λόγο του και τους σκοπούς του. Γι’ αυτό, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά συναθροίζονται τρεις φορές την εβδομάδα, ώστε να πλουτίζουν την κατανόησή τους γύρω από την Αγία Γραφή και να μαθαίνουν πώς να κηρύττουν και να διδάσκουν το άγγελμά της σε άλλους.—Ρωμαίους 12:1, 2· Φιλιππησίους 1:9-11, ΜΝΚ· Εβραίους 10:24, 25.

34. Ποιο σκοπό έχει η Σχολή Θεοκρατικής Διακονίας;

³⁴ Παραδείγματος χάρη, μια συνάθροιση που γίνεται στα μέσα της εβδομάδας περιλαμβάνει τη Σχολή Θεοκρατικής Διακονίας, στην οποία μπορούν να εγγραφούν τα μέλη της εκκλησίας. Αυτή η σχολή, την οποία διευθύνει ένας Χριστιανός πρεσβύτερος που έχει τα απαιτούμενα προσόντα, αποσκοπεί στο να εκπαιδεύει άντρες, γυναίκες και παιδιά στην τέχνη της διδασκαλίας και της ευχέρειας λόγου σύμφωνα με τις Βιβλικές αρχές. Ο απόστολος Παύλος δήλωσε: «Ο λόγος σας ας ήναι πάντοτε με χάριν, ηρτυμένος με άλας, δια να εξεύρητε πώς πρέπει να αποκρίνησθε προς ένα έκαστον». Στις Χριστιανικές συναθροίσεις τους οι Μάρτυρες μαθαίνουν επίσης πώς να εκφράζουν το άγγελμα της Βασιλείας ‘με πραότητα και βαθύ σεβασμό’.—Κολοσσαείς 4:6· 1 Πέτρου 3:15, ΜΝΚ.

35. Ποιες είναι μερικές άλλες συναθροίσεις που διεξάγουν οι Μάρτυρες και ποια είναι τα οφέλη τους;

³⁵ Μια άλλη μέρα, οι Μάρτυρες συναθροίζονται για μια 45λεπτη Βιβλική διάλεξη μετά την οποία η εκκλησία εξετάζει για μια ώρα (μέσω ερωτήσεων και απαντήσεων) ένα Γραφικό θέμα που σχετίζεται με τη Χριστιανική διδασκαλία ή διαγωγή. Τα μέλη της εκκλησίας συμμετέχουν ελεύθερα. Επίσης, κάθε χρόνο οι Μάρτυρες παρακολουθούν τρεις μεγαλύτερες συναθροίσεις—συνελεύσεις που διαρκούν από μια ως τέσσερις μέρες, όπου χιλιάδες συνήθως άτομα συγκεντρώνονται για να ακούσουν Βιβλικές διαλέξεις. Συνέπεια αυτών καθώς και άλλων δωρεάν συναθροίσεων είναι ότι ο κάθε Μάρτυρας εμβαθύνει τη γνώση του γύρω από τις υποσχέσεις του Θεού για τη γη και τον άνθρωπο και λαβαίνει εξαιρετική εκπαίδευση όσον αφορά τη Χριστιανική ηθική. Ο καθένας ελκύεται περισσότερο προς τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, ακολουθώντας τις διδασκαλίες και το παράδειγμα του Χριστού Ιησού.—Ιωάννης 6:44, 65· 17:3· 1 Πέτρου 1:15, 16.

Πώς Είναι Οργανωμένοι οι Μάρτυρες;

36. (α) Έχουν οι Μάρτυρες μια αμειβόμενη τάξη κληρικών; (β) Ποιοι λοιπόν αναλαμβάνουν την ηγεσία στην εκκλησία;

³⁶ Λογικά, αφού οι Μάρτυρες διεξάγουν συναθροίσεις και είναι οργανωμένοι για να κηρύττουν, πρέπει να έχουν κάποιους που να αναλαμβάνουν την ηγεσία. Εντούτοις, δεν έχουν μια αμειβόμενη τάξη κληρικών ούτε ακολουθούν κάποιο χαρισματικό ηγέτη. (Ματθαίος 23:10, ΝΔΜ) Ο Ιησούς είπε: «Δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε». (Ματθαίος 10:8· Πράξεις 8:18-21) Σε κάθε εκκλησία υπάρχουν πρεσβύτεροι και διακονικοί υπηρέτες με πνευματικά προσόντα, πολλοί από τους οποίους πρέπει να φροντίζουν για την κοσμική εργασία τους και την οικογένειά τους, που αναλαμβάνουν εθελοντικά την ηγεσία στη διδασκαλία και στην καθοδήγηση της εκκλησίας. Αυτό ακριβώς είναι το υπόδειγμα που έθεσαν οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα.—Πράξεις 20:17· Φιλιππησίους 1:1· 1 Τιμόθεον 3:1-10, 12, 13.

37. Πώς διορίζονται οι πρεσβύτεροι και οι διακονικοί υπηρέτες;

³⁷ Πώς διορίζονται αυτοί οι πρεσβύτεροι και οι διακονικοί υπηρέτες; Οι διορισμοί τους γίνονται υπό την εποπτεία ενός κυβερνώντος σώματος χρισμένων πρεσβυτέρων από διάφορες χώρες, η λειτουργία του οποίου είναι παράλληλη μ’ εκείνη του σώματος των αποστόλων και των πρεσβυτέρων στην Ιερουσαλήμ που αναλάμβανε την ηγεσία στην πρώτη Χριστιανική εκκλησία. Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 11, κανένας απόστολος δεν είχε τα πρωτεία έναντι των άλλων. Έπαιρναν τις αποφάσεις τους ως σώμα, και οι αποφάσεις αυτές γίνονταν σεβαστές από τις εκκλησίες που ήταν διασκορπισμένες σ’ όλο τον αρχαίο ρωμαϊκό κόσμο.—Πράξεις 15:4-6, 22, 23, 30, 31.

38. Πώς λειτουργεί το Κυβερνών Σώμα;

³⁸ Η ίδια διευθέτηση ισχύει σήμερα για το Κυβερνών Σώμα των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Τα μέλη του διεξάγουν εβδομαδιαίες συναθροίσεις στα κεντρικά τους γραφεία στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, από όπου στέλνονται κατόπιν οδηγίες προς τις Επιτροπές Τμημάτων που υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο και εποπτεύουν τις σχετικές με τη διακονία δραστηριότητες σε κάθε χώρα. Ακολουθώντας το παράδειγμα των πιο παλιών Χριστιανών, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν κατορθώσει να καλύψουν τεράστια τμήματα της γης με το κήρυγμα των καλών νέων της Βασιλείας του Θεού. Το έργο αυτό συνεχίζεται σε παγκόσμια κλίμακα.—Ματθαίος 10:23· 1 Κορινθίους 15:58.

Έθνη Συρρέουν στον Αληθινό Θεό

39. (α) Γιατί κρατούν οι Μάρτυρες ουδέτερη θέση στα πολιτικά ζητήματα; (β) Πώς έχουν γνωρίσει άνθηση οι Μάρτυρες υπό απαγόρευση;

³⁹ Στον 20ό αιώνα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν γνωρίσει άνθηση σ’ όλη τη γη. Αυτό αληθεύει ακόμα και στις χώρες στις οποίες τους έχουν επιβληθεί απαγορεύσεις ή διώξεις. Οι απαγορεύσεις αυτές επιβλήθηκαν κυρίως από καθεστώτα που δεν κατάλαβαν την ουδέτερη θέση των Μαρτύρων του Ιεχωβά όσον αφορά την υποταγή στις πολιτικές δυνάμεις και στα έθνη αυτού του κόσμου. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 347.) Κι όμως, σ’ αυτές τις χώρες δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν στραφεί στη Βασιλεία του Θεού ως τη μόνη αληθινή ελπίδα ειρήνης και ασφάλειας για το ανθρώπινο γένος. Στα περισσότερα κράτη έχει δοθεί τεράστια μαρτυρία, και τώρα υπάρχουν παντού εκατομμύρια δραστήριοι Μάρτυρες.—Βλέπε πίνακα, σελίδα 361.

40, 41. (α) Τι περιμένουν τώρα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά; (β) Ποιο ερώτημα πρέπει ακόμα να απαντηθεί;

⁴⁰ Διατηρώντας τη Χριστιανική τους αγάπη και την ελπίδα τους για «ουρανόν νέον και γην νέαν», οι Μάρτυρες του Ιεχωβά περιμένουν να συμβούν στο εγγύς μέλλον γεγονότα παγκόσμιας σημασίας, τα οποία πρόκειται να τερματίσουν σύντομα κάθε αδικία και διαφθορά στη γη. Για το λόγο αυτό, θα συνεχίσουν να επισκέπτονται τους γείτονές τους, καταβάλλοντας καλοπροαίρετες προσπάθειες για να φέρουν τα άτομα με ειλικρινή καρδιά πλησιέστερα στον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά.—Αποκάλυψις 21:1-4· Μάρκος 13:10· Ρωμαίους 10:11-15.

⁴¹ Στο μεταξύ, σύμφωνα με τις προφητείες της Αγίας Γραφής, τι επιφυλάσσει το μέλλον για τον άνθρωπο, τη θρησκεία και αυτή τη μολυσμένη γη; Το τελευταίο μας κεφάλαιο θα απαντήσει σ’ αυτό το ζωτικό ερώτημα.—Ησαΐας 65:17-25· 2 Πέτρου 3:11-14.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 347]

Χριστιανική Ουδετερότητα στην Ειδωλολατρική Ρώμη

Σε αρμονία με τις αρχές της ειρήνης και της αγάπης που δίδαξε ο Ιησούς, και βασισμένοι στην προσωπική τους μελέτη από το Λόγο του Θεού, οι πρώτοι Χριστιανοί δεν έπαιρναν μέρος στους πολέμους ούτε στην προπαρασκευαστική εκπαίδευση. Ο Ιησούς είχε πει: «Η βασιλεία η εμή δεν είναι εκ του κόσμου τούτου· εάν η βασιλεία η εμή ήτο εκ του κόσμου τούτου, οι υπηρέται μου ήθελον αγωνίζεσθαι, δια να μη παραδοθώ εις τους Ιουδαίους· τώρα δε η βασιλεία η εμή δεν είναι εντεύθεν».—Ιωάννης 18:36.

Το 295 Κ.Χ., μια χρονολογία αρκετά μεταγενέστερη της πρώτης Χριστιανικής εποχής, ο Μαξιμιλιανός από το Τεβέστε, γιος Ρωμαίου βετεράνου, κλήθηκε για στρατιωτική υπηρεσία. Όταν ο ανθύπατος τον ρώτησε πώς λεγόταν, εκείνος απάντησε: «Μα γιατί με ρωτάς πώς λέγομαι; Αρνούμαι τη στρατιωτική υπηρεσία για λόγους συνείδησης: Είμαι Χριστιανός. . . . Δεν μπορώ να υπηρετήσω· δεν μπορώ να αμαρτήσω ενάντια στη συνείδησή μου». Ο ανθύπατος τον προειδοποίησε ότι, αν δεν υπάκουε, θα έχανε τη ζωή του. «Δεν πρόκειται να υπηρετήσω. Μπορείς να με αποκεφαλίσεις, αλλά δεν πρόκειται να υπηρετήσω τις δυνάμεις Αυτού του Κόσμου· εγώ θα υπηρετήσω τον Θεό μου».—Η Εκδοχή ενός Ιστορικού για τη Θρησκεία (An Historian’s Approach to Religion), από τον Άρνολντ Τόινμπι.

Στους σύγχρονους καιρούς, η προσωπική μελέτη της Αγίας Γραφής έχει κάνει τους Μάρτυρες του Ιεχωβά σ’ όλο τον κόσμο να ακολουθήσουν τις ατομικές επιταγές της συνείδησής τους και να τηρήσουν παρόμοια στάση. Σε ορισμένες χώρες πολλοί από αυτούς πλήρωσαν το ύψιστο τίμημα, ιδιαίτερα στη ναζιστική Γερμανία, όπου αυτοί τουφεκίστηκαν, κρεμάστηκαν και αποκεφαλίστηκαν στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Αλλά η παγκόσμια ενότητά τους, που βασίζεται στη Χριστιανική αγάπη, παρέμεινε πάντα αδιάρρηκτη. Κανείς δεν έχει πεθάνει στον πόλεμο από το χέρι Χριστιανού Μάρτυρα του Ιεχωβά. Πόσο διαφορετική θα μπορούσε να είναι η παγκόσμια ιστορία, αν όλοι όσοι ομολογούν ότι είναι Χριστιανοί είχαν ζήσει κι αυτοί σύμφωνα με το νόμο της αγάπης που έδωσε ο Χριστός!—Ρωμαίους 13:8-10· 1 Πέτρου 5:8, 9.

[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 356, 357]

Τι Πιστεύουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά

Ερώτηση: Τι είναι ψυχή;

Απάντηση: Στην Αγία Γραφή η ψυχή (εβραϊκά νέφες) είναι ένα πρόσωπο ή ένα ζώο, ή η ζωή που απολαμβάνει ένα πρόσωπο ή ένα ζώο.

 ‘Και είπεν ο Θεός, Ας γεννήση η γη ζώα έμψυχα [ζωντανές ψυχές, ΜΝΚ] κατά το είδος αυτών, κτήνη και ερπετά και ζώα της γης κατά το είδος αυτών. Και έπλασε Ιεχωβά ο Θεός τον άνθρωπον από χώματος εκ της γης· και ενεφύσησεν εις τους μυκτήρας αυτού πνοήν ζωής, και έγεινεν ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν’.—Γένεσις 1:24· 2:7.

 Τα ζώα και οι άνθρωποι ΕΙΝΑΙ ζωντανές ψυχές. Η ψυχή δεν είναι μια ξεχωριστή ύπαρξη. Μπορεί να πεθάνει και πράγματι πεθαίνει. «Ιδού, πάσαι αι ψυχαί είναι εμού· ως η ψυχή του πατρός, ούτω και η ψυχή του υιού εμού είναι· η ψυχή η αμαρτήσασα, αυτή θέλει αποθάνει».—Ιεζεκιήλ 18:4.

Ερώτηση: Είναι ο Θεός Τριάδα;

Απάντηση: Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά πιστεύουν ότι ο Ιεχωβά είναι ο απαράμιλλος Υπέρτατος Κύριος του σύμπαντος. ‘Άκουε, Ισραήλ· Ιεχωβά ο Θεός ημών είναι εις Ιεχωβά’. (Δευτερονόμιον 6:4) Ο Χριστός Ιησούς ως ο Λόγος ήταν πνευματικό δημιούργημα και ήρθε στη γη υπακούοντας στο θέλημα του Πατέρα του. Αυτός υποτάσσεται στον Ιεχωβά. «Όταν δε υποταχθώσιν εις αυτόν [τον Χριστό] τα πάντα, τότε και αυτός ο Υιός θέλει υποταχθή εις τον υποτάξαντα εις αυτόν τα πάντα, δια να ήναι ο Θεός τα πάντα εν πάσιν».—1 Κορινθίους 15:28· βλέπε επίσης Ματθαίος 24:36· Μάρκος 12:29· Ιωάννης 1:1-3, 14-18, Κείμενο· Κολοσσαείς 1:15-20.

 Το άγιο πνεύμα είναι η ενεργός δύναμη του Θεού, ή ενέργεια που δρα, όχι πρόσωπο.—Πράξεις 2:1-4, 17, 18.

Ερώτηση: Λατρεύουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είδωλα ή αποδίδουν σε αυτά λατρευτικό σεβασμό;

Απάντηση: Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν ασκούν καμιά μορφή ειδωλολατρίας, άσχετα με το αν αυτή περιλαμβάνει είδωλα, πρόσωπα ή οργανώσεις.

 «Εξεύρομεν ότι το είδωλον είναι ουδέν εν τω κόσμω, και ότι δεν υπάρχει ουδείς άλλος Θεός ειμή εις. Διότι αν και ήναι λεγόμενοι θεοί είτε εν τω ουρανώ είτε επί της γης, καθώς και είναι θεοί πολλοί και κύριοι πολλοί, αλλ’ εις ημάς είναι εις Θεός ο Πατήρ, εξ ου τα πάντα και ημείς εις αυτόν, και εις Κύριος Ιησούς Χριστός, δι’ ου τα πάντα και ημείς δι’ αυτού».—1 Κορινθίους 8:4-6· βλέπε επίσης Ψαλμός 135:15-18.

Ερώτηση: Τελούν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά τη Θεία Ευχαριστία ή Μετάληψη;

Απάντηση: Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν πιστεύουν στη μετουσίωση, μια Ρωμαιοκαθολική διδασκαλία. Αυτό που πράγματι γιορτάζουν είναι το Δείπνο του Κυρίου, ως ετήσια ανάμνηση του θανάτου του Χριστού, την ημερομηνία που αντιστοιχεί στη 14η του Ιουδαϊκού Νισάν (συνήθως το Μάρτιο ή τον Απρίλιο). Σ’ αυτή τη συνάθροιση περιφέρεται στην εκκλησία άζυμο ψωμί και κόκκινο κρασί σε σύμβολο του αναμάρτητου σώματος και θυσιαστικού αίματος του Χριστού. Μόνο εκείνοι που έχουν την ελπίδα να βασιλέψουν με τον Χριστό στην ουράνια Βασιλεία του παίρνουν από τα εμβλήματα.—Μάρκος 14:22-26· Λουκάς 22:29· 1 Κορινθίους 11:23-26· Αποκάλυψις 14:1-5.e

[Εικόνες]

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά συναθροίζονται τακτικά στις Αίθουσες Βασιλείας για να μελετήσουν την Αγία Γραφή

Αίθουσες Βασιλείας: στην πόλη Ιτσίχαρα, Ιαπωνία (προηγούμενη σελίδα) και στη Μποϊτούβα, Βραζιλία

[Υποσημειώσεις]

[Πίνακας στη σελίδα 361]

Μερικές Χώρες Όπου Κηρύττουν οι Μάρτυρες

Χώρα Δραστήριοι Μάρτυρες

Αργεντινή 79.000

Αυστραλία 51.000

Βενεζουέλα 47.000

Βραζιλία 267.000

Βρετανία 117.000

Γαλλία 109.000

Γερμανία, Ο. Δ. 129.000

Ελλάδα 24.000

Ελ Σαλβαδόρ 18.000

Ζάμπια 72.000

Η.Π.Α. 818.000

Ιαπωνία 138.000

Ινδία 9.000

Ισπανία 78.000

Ιταλία 172.000

Καναδάς 98.000

Κολομβία 42.000

Κορέα 57.000

Λίβανος 2.500

Μεξικό 277.000

Νιγηρία 137.000

Νότια Αφρική 46.000

Ουγγαρία 10.000

Πολωνία 91.000

Πορτογαλία 36.000

Πόρτο Ρίκο 24.000

Φιλιππίνες 102.000

Φινλανδία 17.000

36 υπό απαγόρευση 220.000

1989 Παγκόσμιοι Αριθμοί 60.192 Εκκλησίες 3.787.000 Μάρτυρες

[Εικόνες στη σελίδα 346]

Το άγαλμα της ειρήνης στον Ο.Η.Ε. δηλώνει: «Θα σφυρηλατήσουμε τα μαχαίρια μας σε υνιά»· στον «Τοίχο του Ησαΐα» αναγράφεται το Γραφικό εδάφιο

[Εικόνα στη σελίδα 351]

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά πιστεύουν στην απολυτρωτική θυσία του Χριστού για τις αμαρτίες του ανθρώπινου γένους

[Εικόνες στη σελίδα 363]

Αίθουσες Συνελεύσεων των Μαρτύρων του Ιεχωβά: Αεροφωτογραφία αίθουσας στα ανατολικά Πένινα, Αγγλία

Αίθουσα Συνελεύσεων στο Φορτ Λόντερντεϊλ της Φλώριδας, Η.Π.Α., που χρησιμοποιείται για αγγλικά, ισπανικά και γαλλικά προγράμματα

[Εικόνες στη σελίδα 364]

Παγκόσμια Κεντρικά Γραφεία της Εταιρίας Σκοπιά στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης· (από πάνω αριστερά) γραφεία, εργοστάσια και κτίρια κατοικιών (με έντονα χρώματα)

[Εικόνες στη σελίδα 365]

Γραφεία τμημάτων της Σκοπιάς (από πάνω αριστερά) στη Νότια Αφρική, στην Ισπανία και στη Νέα Ζηλανδία

Κεφάλαιο 16

Ο Αληθινός Θεός και το Μέλλον Σας

«Σ’ αυτό το μυστηριώδες σύμπαν, για ένα πράγμα μπορεί να είναι σίγουρος ο Άνθρωπος. Ο ίδιος ο Άνθρωπος ασφαλώς δεν είναι η μεγαλύτερη πνευματική παρουσία στο Σύμπαν. . . . Υπάρχει στο Σύμπαν μια παρουσία που είναι πνευματικά μεγαλύτερη από τον ίδιο τον Άνθρωπο. . . . Ο στόχος του Ανθρώπου είναι να επιζητεί τρόπους για να επικοινωνήσει με την παρουσία που βρίσκεται πίσω από τα φαινόμενα και να το κάνει αυτό με σκοπό να εναρμονίσει τον εαυτό του μ’ αυτή την απόλυτη πνευματική πραγματικότητα».—Η Εκδοχή Ενός Ιστορικού για τη Θρησκεία (An Historian’s Approach to Religion), του Άρνολντ Τόινμπι.

1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) (α) Τι αναγνώρισε ο ιστορικός Τόινμπι όσον αφορά τον άνθρωπο και το σύμπαν; (β) Πώς προσδιορίζει η Αγία Γραφή την ταυτότητα της ‘απόλυτης πνευματικής πραγματικότητας’;

ΣΤΗ διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους των περασμένων έξι χιλιάδων χρόνων, ο άνθρωπος έχει αναζητήσει αυτή την «απόλυτη πνευματική πραγματικότητα», άλλοτε με περισσότερο και άλλοτε με λιγότερο ζήλο. Η καθεμιά από τις μεγάλες θρησκείες έδωσε σ’ αυτή την πραγματικότητα ένα διαφορετικό όνομα. Ανάλογα με τη θρησκεία που έχετε—αν είστε Ινδουιστής, Μουσουλμάνος, Βουδιστής, Σιντοϊστής, Κομφουκιανιστής, Ταοϊστής, Ιουδαίος, Χριστιανός ή οτιδήποτε άλλο—χρησιμοποιείτε κάποιο όνομα για την «απόλυτη πνευματική πραγματικότητα». Αλλά η Αγία Γραφή δίνει σ’ αυτή την πραγματικότητα όνομα, γένος και προσωπικότητα—Ιεχωβά, ο ζωντανός Θεός. Αυτός ο μοναδικός Θεός είπε στον Κύρο τον Μέγα της Περσίας: ‘Εγώ είμαι ο Ιεχωβά και δεν είναι άλλος· δεν υπάρχει εκτός εμού Θεός. . . . Εγώ έκτισα την γην και εποίησα άνθρωπον επ’ αυτής’.—Ησαΐας 45:5, 12, 18· Ψαλμός 68:19, 20.

Ιεχωβά—Θεός Αξιόπιστων Προφητειών

2. Αν θέλουμε να πάρουμε αξιόπιστες πληροφορίες για το μέλλον, σε ποιον πρέπει να στραφούμε, και γιατί;

² Ο Ιεχωβά είναι το πραγματικό τέλος της αναζήτησης του ανθρώπου για τον Θεό. Ο Ιεχωβά έχει αποκαλυφθεί ως Θεός προφητειών ο οποίος μπορεί να προείπει το τέλος από την αρχή. Ο ίδιος είπε μέσω του προφήτη Ησαΐα: «Ενθυμήθητε τα πρότερα, τα απ’ αρχής· διότι εγώ είμαι ο Θεός και δεν υπάρχει άλλος· εγώ είμαι ο Θεός και ουδείς όμοιός μου· όστις απ’ αρχής αναγγέλλω το τέλος και από πρότερον τα μη γεγονότα, λέγων, Η βουλή μου θέλει σταθή και θέλω εκτελέσει άπαν το θέλημά μου· . . . ναι, ελάλησα και θέλω κάμει να γείνη· εβουλεύθην και θέλω εκτελέσει αυτό».—Ησαΐας 46:9-11· 55:10, 11.

3. (α) Ποια γεγονότα μπορούμε να προβλέψουμε μέσω των προφητειών της Αγίας Γραφής; (β) Τι έχει κάνει ο Σατανάς στους απίστους, και γιατί;

³ Με έναν τόσο αξιόπιστο Θεό προφητειών, μπορούμε να γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί στο παγκόσμιο σύστημα των διαιρεμένων θρησκειών. Μπορούμε επίσης να προβλέψουμε τι θα συμβεί στις ισχυρές πολιτικές οργανώσεις που φαίνονται να ελέγχουν την τύχη του κόσμου. Ακόμη περισσότερο, μπορούμε να προείπουμε ποιο θα είναι το τέλος ‘του θεού του κόσμου τούτου’, του Σατανά, ο οποίος «ετύφλωσε τον νουν» των «απίστων» μέσω πληθώρας θρησκειών που έχουν οδηγήσει το ανθρώπινο γένος μακριά από τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά. Και γιατί έχει κάνει ο Σατανάς αυτό το έργο εκτύφλωσης; «Δια να μη επιλάμψη εις αυτούς ο φωτισμός του ευαγγελίου της δόξης του Χριστού, όστις είναι εικών του Θεού».—2 Κορινθίους 4:3, 4· 1 Ιωάννου 5:19.

4. Ποιες ερωτήσεις σχετικά με τη γη και το μέλλον του ανθρώπου χρειάζονται απάντηση;

⁴ Μπορούμε επίσης να γνωρίζουμε τι υπάρχει πέρα απ’ αυτά τα προειπωμένα γεγονότα. Σε ποια κατάσταση θα βρεθεί τελικά η γη; Μολυσμένη; Ερημωμένη; Αποδασωμένη; Ή μήπως θα λάβει χώρα μια αναζωογόνηση της γης και της ανθρώπινης φυλής; Όπως θα δούμε, η Αγία Γραφή απαντάει σ’ όλες αυτές τις ερωτήσεις. Πρώτα όμως, ας στρέψουμε την προσοχή μας σε γεγονότα του άμεσου μέλλοντος.

Προσδιορισμός της Ταυτότητας της «Βαβυλώνας της Μεγάλης»

5. Τι είδε σε όραμα ο Ιωάννης;

⁵ Το βιβλίο της Αγίας Γραφής που λέγεται Αποκάλυψη αποκαλύφτηκε στον απόστολο Ιωάννη στο νησί της Πάτμου το 96 Κ.Χ. Αυτό εκθέτει με παραστατικές εικόνες διάφορα σημαντικά γεγονότα που επρόκειτο να πραγματοποιηθούν στον καιρό του τέλους, στον καιρό που διανύει το ανθρώπινο γένος από το 1914 και μετά, σύμφωνα με τις Βιβλικές αποδείξεις.a Μια απ’ αυτές τις συμβολικές εικόνες που είδε σε όραμα ο Ιωάννης αφορά μια φανταχτερή, αναίσχυντη πόρνη που αποκαλείται «Βαβυλών η μεγάλη, η μήτηρ των πορνών και των βδελυγμάτων της γης». Σε ποια κατάσταση βρισκόταν αυτή; «Είδον την γυναίκα μεθύουσαν εκ του αίματος των αγίων και εκ του αίματος των μαρτύρων του Ιησού».—Αποκάλυψις 17:5, 6.

6. Γιατί η Βαβυλώνα η Μεγάλη δεν παριστάνει τα πολιτικά στοιχεία που κυβερνούν τον κόσμο;

⁶ Τι παριστάνει αυτή η γυναίκα; Δεν χρειάζεται να κάνουμε εικασίες για να προσδιορίσουμε την ταυτότητά της. Ακολουθώντας την απαγωγική μέθοδο, μπορούμε να την ξεσκεπάσουμε. Στο ίδιο όραμα, ο Ιωάννης ακούει έναν άγγελο να λέει: «Ελθέ, θέλω σοι δείξει την κρίσιν της πόρνης της μεγάλης της καθημένης επί των υδάτων των πολλών, μετά της οποίας επόρνευσαν οι βασιλείς της γης και εμεθύσθησαν οι κατοικούντες την γην εκ του οίνου της πορνείας αυτής». Εφόσον οι βασιλείς, δηλαδή οι κυβερνήτες της γης, πορνεύουν μ’ αυτήν, αυτό σημαίνει ότι η πόρνη δεν μπορεί να παριστάνει τα πολιτικά στοιχεία που κυβερνούν τον κόσμο.—Αποκάλυψις 17:1, 2, 18.

7. (α) Γιατί η Βαβυλώνα η Μεγάλη δεν αντιπροσωπεύει τα εμπορικά στοιχεία; (β) Τι αντιπροσωπεύει η Βαβυλώνα η Μεγάλη;

⁷ Η ίδια αφήγηση μας λέει ότι «οι έμποροι όλου του κόσμου πλούτισαν από τη χλιδή της ακολασίας της». Επομένως η Βαβυλώνα η Μεγάλη δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει τα ‘εμπορικά’ στοιχεία του κόσμου. Ωστόσο, το θεόπνευστο κείμενο λέει: «Τα ύδατα, τα οποία είδες, όπου η πόρνη κάθηται, είναι λαοί και όχλοι και έθνη και γλώσσαι». Ποιο άλλο κύριο στοιχείο αυτού του παγκόσμιου συστήματος απομένει, που να ταιριάζει στην περιγραφή μιας συμβολικής πόρνης η οποία πορνεύει με τους πολιτικούς κυβερνήτες, αναμειγνύεται σε εμπορικά συμφέροντα και κάθεται ένδοξα πάνω στους λαούς, στους όχλους, στα έθνη και στις γλώσσες; Είναι η ψεύτικη θρησκεία με όλα τα διαφορετικά προσωπεία της!—Αποκάλυψις 17:15· 18:2, 3, ΝΔΜ.

8. Ποια επιπρόσθετα γεγονότα επιβεβαιώνουν την ταυτότητα της Βαβυλώνας της Μεγάλης;

⁸ Αυτή η ταυτότητα της Βαβυλώνας της Μεγάλης επιβεβαιώνεται από έναν άγγελο που αναγγέλλει την καταδίκη της εξαιτίας ‘των πνευματιστικών της πράξεων [μέσω των οποίων] πλανήθηκαν όλα τα έθνη’. (Αποκάλυψις 18:23, ΜΝΚ) Όλες οι μορφές πνευματισμού έχουν θρησκευτική χροιά και είναι εμπνευσμένες από τους δαίμονες. (Δευτερονόμιον 18:10-12) Έτσι, η Βαβυλώνα η Μεγάλη πρέπει να συμβολίζει μια θρησκευτική οντότητα. Οι Γραφικές αποδείξεις φανερώνουν ότι αυτή είναι ολόκληρη η παγκόσμια αυτοκρατορία της ψεύτικης θρησκείας του Σατανά, την οποία προωθεί αυτός στις διάνοιες των ανθρώπων για να στρέψει την προσοχή τους μακριά από τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά.—Ιωάννης 8:44-47· 2 Κορινθίους 11:13-15· Αποκάλυψις 21:8· 22:15.

9. Ποια κοινά στοιχεία απαντώνται σε πολλές θρησκείες;

⁹ Όπως είδαμε στις σελίδες αυτού του βιβλίου, υπάρχουν στοιχεία που είναι κοινά σε ολόκληρο το συγκεχυμένο μωσαϊκό των θρησκειών του κόσμου. Πολλές θρησκείες έχουν τις ρίζες τους στη μυθολογία. Σχεδόν όλες τους συνδέονται με κάποιο είδος πίστης στην υποτιθέμενη ύπαρξη αθάνατης ανθρώπινης ψυχής, η οποία συνεχίζει να ζει μετά το θάνατο και μεταβαίνει σ’ έναν άλλο κόσμο ή μετενσαρκώνεται σ’ ένα άλλο πλάσμα. Πολλές έχουν τον κοινό παρονομαστή της πίστης σ’ ένα τρομερό μέρος βασανιστηρίων που καλείται κόλαση. Άλλες συνδέονται μέσω αρχαίων ειδωλολατρικών δοξασιών για τριάδες και μητέρες-θεές. Γι’ αυτό, είναι πολύ κατάλληλο να εξεικονιστούν όλες με το ίδιο σύνθετο σύμβολο, με την πόρνη τη ‘Βαβυλώνα τη Μεγάλη’.—Αποκάλυψις 17:5.

Ο Καιρός να Φύγει Κανείς από την Ψεύτικη Θρησκεία

10. Ποιο τέλος έχει προφητευτεί για τη θρησκευτική πόρνη;

¹⁰ Ποια λέει η Αγία Γραφή ότι θα είναι η κατάληξη αυτής της πόρνης που καλύπτει όλη τη γη; Με συμβολική γλώσσα, το βιβλίο της Αποκάλυψης περιγράφει την καταστροφή της στα χέρια των πολιτικών στοιχείων. Αυτά τα στοιχεία συμβολίζονται από «δέκα κέρατα» τα οποία υποστηρίζουν τα Ηνωμένα Έθνη, ένα ‘κόκκινο θηρίο’ που είναι η εικόνα του αιματοβαμμένου πολιτικού συστήματος του Σατανά.—Αποκάλυψις 16:2· 17:3-16.b

11. (α) Γιατί καταδικάζεται η ψεύτικη θρησκεία από τον Θεό; (β) Τι θα συμβεί στη Βαβυλώνα τη Μεγάλη;

¹¹ Η καταστροφή της παγκόσμιας αυτοκρατορίας της ψεύτικης θρησκείας του Σατανά θα είναι το αποτέλεσμα της δυσμενούς κρίσης του Θεού εναντίον αυτών των θρησκειών. Αυτές θα έχουν αποδειχτεί ένοχες πνευματικής πορνείας επειδή ήταν συνεργοί των καταπιεστικών πολιτικών εραστών τους και τους υποστήριζαν. Η ψεύτικη θρησκεία έχει βάψει τα κράσπεδά της με αθώο αίμα, καθώς συνεργάστηκε πατριωτικά μαζί με την επίλεκτη άρχουσα τάξη του κάθε έθνους στους πολέμους του. Γι’ αυτό, ο Ιεχωβά έχει βάλει στις καρδιές των πολιτικών στοιχείων να εκτελέσουν το θέλημά του εναντίον της Βαβυλώνας της Μεγάλης και να την ερημώσουν.—Αποκάλυψις 17:16-18.

12. (α) Τι πρέπει να κάνετε τώρα για να σωθείτε όταν καταστραφεί η Βαβυλώνα; (β) Ποιες διδασκαλίες κάνουν την αληθινή θρησκεία να ξεχωρίζει;

¹² Εφόσον οι θρησκείες του κόσμου αντιμετωπίζουν ένα τέτοιο μέλλον, εσείς τι θα πρέπει να κάνετε; Η απάντηση βρίσκεται στα λόγια που είπε μια φωνή από τον ουρανό την οποία άκουσε ο Ιωάννης: «Εξέλθετε εξ αυτής ο λαός μου, δια να μη συγκοινωνήσητε εις τας αμαρτίας αυτής, και να μη λάβητε εκ των πληγών αυτής· διότι αι αμαρτίαι αυτής έφθασαν έως του ουρανού, και ενεθυμήθη ο Θεός τα αδικήματα αυτής». Επομένως, τώρα είναι ο καιρός να υπακούσουμε στην προσταγή του αγγέλου και να βγούμε από την αυτοκρατορία της ψεύτικης θρησκείας του Σατανά καταφεύγοντας ταυτόχρονα στην αληθινή λατρεία του Ιεχωβά. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 377.)—Αποκάλυψις 17:17· 18:4, 5· παράβαλε Ιερεμίας 2:34· 51:12, 13.

Ο Αρμαγεδδών Είναι Κοντά

13. Ποια γεγονότα πρέπει να συμβούν σύντομα;

¹³ Η Αποκάλυψη δηλώνει ότι «εν μια ημέρα θέλουσιν ελθεί αι πληγαί αυτής, θάνατος και πένθος και πείνα, και θέλει κατακαυθή εν πυρί». Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις που μας παρέχουν οι προφητείες της Αγίας Γραφής, αυτή η «μια ημέρα», δηλαδή η σύντομη διάρκεια της ταχείας εκτέλεσης, είναι τώρα κοντά. Στην πραγματικότητα, η καταστροφή της Βαβυλώνας της Μεγάλης θα εισαγάγει μια περίοδο ‘μεγάλης θλίψης’ που θα κορυφωθεί ‘στον πόλεμο της μέρας εκείνης της μεγάλης του Θεού του παντοκράτορα . . . στον Αρμαγεδδώνα’. Αυτός ο πόλεμος, δηλαδή η μάχη του Αρμαγεδδώνα, θα καταλήξει στην ήττα του πολιτικού συστήματος του Σατανά και στο ρίξιμο του ίδιου στην άβυσσο. Ένας δίκαιος νέος κόσμος θα ανατείλει!—Αποκάλυψις 16:14-16· 18:7, 8· 21:1-4· Ματθαίος 24:20-22.

14, 15. Ποια Γραφική προφητεία είναι φανερό ότι πλησιάζει στην εκπλήρωσή της;

¹⁴ Ήδη, μπροστά στα μάτια μας, πλησιάζει η εκπλήρωση μιας άλλης εξέχουσας προφητείας της Αγίας Γραφής. Ο απόστολος Παύλος προφήτεψε και προειδοποίησε: ‘Περί δε των χρόνων και των καιρών, αδελφοί, δεν έχετε χρείαν να σας γράφη τις· διότι σεις εξεύρετε ακριβώς ότι η ημέρα του Ιεχωβά ως κλέπτης εν νυκτί ούτως έρχεται. Επειδή όταν λέγωσιν, Ειρήνη και ασφάλεια, τότε επέρχεται επ’ αυτούς αιφνίδιος όλεθρος, καθώς αι ωδίνες εις την εγκυμονούσαν, και δεν θέλουσιν εκφύγει’.—1 Θεσσαλονικείς 5:1-3.

¹⁵ Απ’ ό,τι φαίνεται, τα έθνη που κάποτε είχαν εχθρικές διαθέσεις και ήταν καχύποπτα το ένα απέναντι του άλλου τώρα προχωρούν επιφυλακτικά προς μια κατάσταση στην οποία θα κατορθώσουν να διακηρύξουν παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια. Επομένως, κι από άλλη μια οπτική γωνία, ξέρουμε ότι είναι κοντά η μέρα της κρίσης την οποία θα επιφέρει ο Ιεχωβά στην ψεύτικη θρησκεία, στα έθνη και στον κυβερνήτη τους, τον Σατανά.—Σοφονίας 2:3· 3:8, 9· Αποκάλυψις 20:1-3.

16. Γιατί είναι σήμερα τόσο επίκαιρη η συμβουλή του Ιωάννη;

¹⁶ Εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα ζουν σαν να μην υπήρχε τίποτε άλλο μόνιμο και αξιόλογο παρά μόνο οι υλικές αξίες. Ωστόσο, τα πράγματα που προσφέρει αυτός ο διεφθαρμένος κόσμος είναι ρηχά και εφήμερα. Να γιατί είναι τόσο επίκαιρη η συμβουλή του Ιωάννη: «Μη αγαπάτε τον κόσμον μηδέ τα εν τω κόσμω. Εάν τις αγαπά τον κόσμον, η αγάπη του Πατρός δεν είναι εν αυτώ· διότι παν το εν τω κόσμω, η επιθυμία της σαρκός και η επιθυμία των οφθαλμών και η αλαζονεία του βίου, δεν είναι εκ του Πατρός, αλλ’ είναι εκ του κόσμου. Και ο κόσμος παρέρχεται και η επιθυμία αυτού· όστις όμως πράττει το θέλημα του Θεού μένει εις τον αιώνα». Δεν θα προτιμούσατε να ‘μείνετε στον αιώνα’;—1 Ιωάννου 2:15-17.

Ένας Υποσχεμένος Νέος Κόσμος

17. Τι επιφυλάσσει το μέλλον γι’ αυτούς που αναζητούν τον αληθινό Θεό;

¹⁷ Αφού ο Θεός πρόκειται να κρίνει τον κόσμο μέσω του Χριστού Ιησού, τι θα επακολουθήσει; Πριν από πολύ καιρό, ο Θεός προφήτεψε στις Εβραϊκές Γραφές ότι θα πραγματοποιήσει τον αρχικό σκοπό που είχε για το ανθρώπινο γένος στη γη, δηλαδή να απολαμβάνει η υπάκουη ανθρώπινη οικογένεια τέλεια ζωή σε μια παραδεισένια γη. Οι προσπάθειες που κατέβαλε ο Σατανάς για να ανατρέψει αυτόν το σκοπό δεν ακύρωσαν την υπόσχεση του Θεού. Έτσι, ο Βασιλιάς Δαβίδ μπορούσε να γράψει: ‘Διότι οι πονηρευόμενοι θέλουσιν εξολοθρευθή· οι δε προσμένοντες τον Ιεχωβά, ούτοι θέλουσι κληρονομήσει την γην. Διότι έτι μικρόν και ο ασεβής δεν θέλει υπάρχει· . . . Οι δίκαιοι θέλουσι κληρονομήσει την γην, και επ’ αυτής θέλουσι κατοικεί εις τον αιώνα’.—Ψαλμός 37:9-11, 29· Ιωάννης 5:21-30.

18-20. Τι αλλαγές θα λάβουν χώρα σ’ αυτή τη γη;

¹⁸ Σε ποια κατάσταση θα είναι τότε η γη; Τελείως μολυσμένη; Καμένη; Αποδασωμένη; Όχι, καθόλου! Από την αρχή, ο Ιεχωβά ήθελε να είναι η γη ένα καθαρό, γεμάτο ισορροπία, παραδεισένιο πάρκο. Οι δυνατότητες να πραγματοποιηθεί αυτό υπάρχουν, άσχετα με τις καταχρήσεις στις οποίες υποβάλλει ο άνθρωπος τη γη. Όμως ο Ιεχωβά έχει υποσχεθεί ότι θα ‘φέρει ερήμωση σ’ εκείνους που ερημώνουν τη γη’. Μια τέτοια κατάσταση που να οδηγεί προς την παγκόσμια ερήμωση έχει εμφανιστεί μόνο σ’ αυτόν τον 20ό αιώνα. Να λοιπόν άλλος ένας ισχυρός λόγος για να πιστεύουμε ότι πολύ γρήγορα ο Ιεχωβά θα αναλάβει δράση για να προστατέψει την ιδιοκτησία του, τη δημιουργία του.—Αποκάλυψις 11:18, ΜΝΚ· Γένεσις 1:27, 28.

¹⁹ Αυτή η αλλαγή πρόκειται σύντομα να λάβει χώρα κάτω από τη διευθέτηση που έχει κάνει ο Θεός για ‘ένα νέο ουρανό και μια νέα γη’. Αυτό δεν σημαίνει ένα νέο κατά γράμμα ουρανό και ένα νέο πλανήτη, αλλά μια νέα πνευματική διακυβέρνηση η οποία θα ασκείται σε μια ανανεωμένη γη που θα κατοικείται από την κοινωνία ενός αναζωογονημένου ανθρώπινου γένους. Σ’ εκείνο το νέο κόσμο, δεν θα υπάρχει χώρος για εκμετάλλευση των συνανθρώπων ή των ζώων. Δεν θα υπάρχει βία ή αιματοχυσία. Δεν θα υπάρχει έλλειψη στέγης, πείνα και καταπίεση.—Αποκάλυψις 21:1· 2 Πέτρου 3:13.

²⁰ Ο Λόγος του Θεού δηλώνει: ‘Και θέλουσιν οικοδομήσει οικίας και κατοικήσει, και θέλουσι φυτεύσει αμπελώνας και φάγει τον καρπόν αυτών. Δεν θέλουσι κτίσει αυτοί και άλλος να κατοικήση· δεν θέλουσι φυτεύσει αυτοί και άλλος να φάγη· διότι αι ημέραι του λαού μου [θα] είναι ως αι ημέραι του δένδρου και οι εκλεκτοί μου θέλουσι παλαιώσει το έργον των χειρών αυτών. . . . Ο λύκος και το αρνίον θέλουσι βόσκεσθαι ομού, και ο λέων θέλει τρώγει άχυρον ως ο βους· άρτος δε του όφεως θέλει είσθαι το χώμα· εν όλω τω αγίω μου όρει δεν θέλουσι κάμνει ζημίαν ουδέ φθοράν, λέγει Ιεχωβά’.—Ησαΐας 65:17-25.

Το Θεμέλιο του Νέου Κόσμου

21. Γιατί είναι σίγουρος ο ερχομός του νέου κόσμου;

²¹ ‘Πώς είναι δυνατόν να γίνουν όλα αυτά;’ ίσως ρωτήσετε. Επειδή «ο Θεός, που δεν ψεύδεται, υποσχέθηκε πριν από όλους τους αιώνας» ότι το ανθρώπινο γένος επρόκειτο να αποκατασταθεί και να αποκτήσει αιώνια ζωή με τελειότητα. Και η βάση γι’ αυτή την ελπίδα είναι τα όσα εξέφρασε ο απόστολος Πέτρος στην πρώτη επιστολή που έστειλε σε χρισμένους συγχριστιανούς του: «Ευλογητός ο Θεός και Πατήρ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, όστις κατά το πολύ έλεος αυτού ανεγέννησεν ημάς εις ελπίδα ζώσαν δια της αναστάσεως του Ιησού Χριστού εκ νεκρών, εις κληρονομίαν άφθαρτον και αμίαντον και αμάραντον».—Τίτον 1:1, 2, ΚΔΤΚ· 1 Πέτρου 1:3, 4.

22. Τι είναι θεμελιώδες όσον αφορά την ελπίδα για το νέο κόσμο, και γιατί;

²² Η ανάσταση του Ιησού Χριστού είναι θεμελιώδης όσον αφορά την ελπίδα για ένα δίκαιο νέο κόσμο, επειδή ο Θεός τον έχει διορίσει για να κυβερνήσει από τους ουρανούς την καθαρισμένη γη. Ο Παύλος τόνισε κι αυτός πόσο ζωτική είναι η ανάσταση του Χριστού, γράφοντας: «Αλλά τώρα ο Χριστός ανέστη εκ νεκρών, έγεινεν απαρχή των κεκοιμημένων. Διότι επειδή ο θάνατος ήλθε δι’ ανθρώπου, ούτω και δι’ ανθρώπου η ανάστασις των νεκρών. Επειδή καθώς πάντες αποθνήσκουσιν εν τω Αδάμ, ούτω και πάντες θέλουσι ζωοποιηθή εν τω Χριστώ».—1 Κορινθίους 15:20-22.

23. (α) Γιατί είναι ζωτική η ανάσταση του Χριστού; (β) Ποια εντολή έδωσε στους ακολούθους του ο αναστημένος Ιησούς;

²³ Ο θυσιαστικός θάνατος του Χριστού που χρησίμευσε ως αντίλυτρο και η ανάστασή του έθεσαν τη βάση της ελπίδας για «νέους ουρανούς», τη διακυβέρνηση της Βασιλείας, και για μια μεταμορφωμένη, αναζωογονημένη ανθρώπινη φυλή, μια κοινωνία ‘νέας γης’. Επίσης, η ανάστασή του έδωσε ώθηση στο κήρυγμα και στη διδασκαλία που έκαναν οι πιστοί του απόστολοι. Η αφήγηση μας λέει: ‘Οι δε ένδεκα μαθηταί υπήγον εις την Γαλιλαίαν, εις το όρος όπου παρήγγειλεν εις αυτούς ο Ιησούς. Και ιδόντες αυτόν προσεκύνησαν αυτόν, τινές δε εδίστασαν. Και προσελθών ο Ιησούς, ελάλησε προς αυτούς, λέγων· Εδόθη εις εμέ πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί γης. Πορευθέντες λοιπόν μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του αγίου πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς να φυλάττωσι πάντα όσα παρήγγειλα εις εσάς· και ιδού, εγώ είμαι μεθ’ υμών πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος’.—Ματθαίος 19:28, 29· 28:16-20· 1 Τιμόθεον 2:6.

24. Για ποια επιπρόσθετη ευλογία αποτελεί εγγύηση η ανάσταση του Ιησού;

²⁴ Η ανάσταση του Ιησού αποτελεί επίσης εγγύηση και για μια ακόμη ευλογία που θα απολαύσει το ανθρώπινο γένος—την ανάσταση των νεκρών. Το γεγονός ότι ο Ιησούς ανέστησε τον Λάζαρο από τους νεκρούς ήταν δείγμα μιας μεγαλύτερης και ευρύτερης ανάστασης που θα επιτελούνταν στο μέλλον. (Βλέπε σελίδες 249-250.) Ο Ιησούς είχε πει: «Μη θαυμάζετε τούτο· διότι έρχεται ώρα, καθ’ ην πάντες οι εν τοις μνημείοις θέλουσιν ακούσει την φωνήν αυτού, και θέλουσιν εξέλθει οι πράξαντες τα αγαθά εις ανάστασιν ζωής, οι δε πράξαντες τα φαύλα εις ανάστασιν κρίσεως».—Ιωάννης 5:28, 29· 11:39-44· Πράξεις 17:30, 31, ΜΝΚ.

25. (α) Ποια εκλογή θα μπορούν να κάνουν όλοι στο νέο κόσμο; (β) Ποια μορφή θρησκείας θα επικρατήσει στο νέο κόσμο;

²⁵ Πόσο χαιρόμαστε που έχουμε τη δυνατότητα να υποδεχτούμε τους αγαπημένους μας, πράγμα που θα το κάνει πιθανόν κάθε γενιά διαδοχικά! Σ’ εκείνο το νέο κόσμο, ο κάθε άνθρωπος θα μπορεί τότε να αποφασίσει κάτω από τέλειες συνθήκες αν θα λατρέψει τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, ή αν θα χάσει τη ζωή του ως ενάντιος. Ναι, στο νέο κόσμο θα υπάρχει μόνο μια θρησκεία, μια μορφή λατρείας. Όλος ο αίνος θα αποδίδεται στο στοργικό Δημιουργό και ο κάθε υπάκουος άνθρωπος θα διαλαλεί τα λόγια του ψαλμωδού: ‘Θέλω σε υψόνει, Θεέ μου, βασιλεύ· και θέλω ευλογεί το όνομά σου εις τον αιώνα και εις τον αιώνα. . . . Μέγας ο Ιεχωβά και αξιύμνητος σφόδρα· και η μεγαλωσύνη αυτού ανεξιχνίαστος’.—Ψαλμός 145:1-3· Αποκάλυψις 20:7-10.

26. Γιατί θα πρέπει να εξετάσετε το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή;

²⁶ Τώρα που έχετε κάνει μια σύγκριση των μεγάλων θρησκειών του κόσμου, σας προσκαλούμε να ερευνήσετε περαιτέρω το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή, στην οποία βασίζονται οι πεποιθήσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Δείτε μόνοι σας ότι ο αληθινός Θεός είναι δυνατόν να βρεθεί. Άσχετα με το αν είστε Ινδουιστής, Μουσουλμάνος, Βουδιστής, Σιντοϊστής, Κομφουκιανιστής, Ταοϊστής, Ιουδαίος, Χριστιανός ή οτιδήποτε άλλο, τώρα είναι ο καιρός για να εξετάσετε τη σχέση σας με τον αληθινό και ζωντανό Θεό. Ίσως τη θρησκεία σας να την καθόρισε ο τόπος της γέννησής σας, πράγμα για το οποίο δεν μπορούσατε να κάνετε τίποτα. Οπωσδήποτε, δεν θα χάσετε τίποτα αν εξετάσετε τι λέει η Αγία Γραφή για τον Θεό. Αυτή θα μπορούσε να είναι η μοναδική σας ευκαιρία να γνωρίσετε πραγματικά το σκοπό που έχει ο Θεός, ο Υπέρτατος Κύριος, γι’ αυτή τη γη και για το ανθρώπινο γένος που κατοικεί σ’ αυτήν. Ναι, οι ειλικρινείς προσπάθειες που καταβάλλετε καθώς αναζητείτε τον αληθινό Θεό μπορούν να ευοδωθούν μέσω μελέτης της Αγίας Γραφής μαζί με τους αγγελιοφόρους του Ιεχωβά, τους Μάρτυρές του, που σας έφεραν αυτό το βιβλίο.

27. (α) Ποια πρόσκληση απευθύνει ο Ιησούς προς εσάς; (β) Σε αρμονία με το θέμα αυτού του βιβλίου, τι προσκαλεί ο Ησαΐας τον καθένα να κάνει;

²⁷ Δεν ήταν μάταια τα λόγια του Ιησού: «Αιτείτε, και θέλει σας δοθή· ζητείτε, και θέλετε ευρεί, κρούετε, και θέλει σας ανοιχθή». Μπορείτε να είστε κι εσείς ένας από εκείνους που έχουν βρει τον αληθινό Θεό αν προσέξετε το άγγελμα του προφήτη Ησαΐα: ‘Ζητείτε [Αναζητείτε, ΜΝΚ] τον Ιεχωβά, ενόσω δύναται να ευρεθή· επικαλείσθε αυτόν, ενόσω είναι πλησίον. Ας εγκαταλίπη ο ασεβής την οδόν αυτού και ο άδικος τας βουλάς αυτού· και ας επιστρέψη προς τον Ιεχωβά, και θέλει ελεήσει αυτόν· και προς τον Θεόν ημών, διότι αυτός θέλει συγχωρήσει αφθόνως’.—Ματθαίος 7:7· Ησαΐας 55:6, 7.

28. Ποιοι μπορούν να σας βοηθήσουν να βρείτε τον αληθινό Θεό;

²⁸ Αν αναζητείτε τον αληθινό Θεό, μη διστάζετε να έρθετε σε επαφή με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά.c Αυτοί θα χαρούν να σας βοηθήσουν δωρεάν να γνωρίσετε από κοντά τον Πατέρα και το θέλημά του, όσο υπάρχει ακόμη καιρός.—Σοφονίας 2:3.