Siga e Kasura Kina na Twin Tower

NA VEIKA a yaco ena 11 Sepiteba, 2001, ena Korolevu o Niu Yoka, mai Washington, D.C., kei Pennsylvania era na guiguilecava dredre e vica vata na milioni, se mani bilioni sara, na lewe i vuravura. O a tiko e vei ni o raica se rogoca na itukutuku ni kena vakacacani na World Trade Center mai Niu Yoka kei na Pentagon e Washington?

Na vakacacani ni veivalevale ena dua ga na gauna lekaleka qai vakabibi na vakayali ni bula, e solia na gauna vei keda meda tu vakadua da qai lialiaci.

Cava eda vulica mai na veika eda dau vakaliuca kei na veika eda digitaka ena noda bula? E vakavotuya vakacava na veika vakadomobula e yaco oya na itovo vinaka ni tamata me vaka na lomasoli, yalololoma, vosovoso, kei na veinanumi? Na ulutaga oqo kei na kena e tarava ena saga me sauma na ikarua ni taro.

Nodra iTalanoa na Vuetaki

Oti ga vakalailai na leqa mai Niu Yoka, sa sogo na salanisitima e botoniqele, era biuti lower Manhattan mai e vica vata na udolu nira taubale, qai levu vei ira era takosova na wavu na Brooklyn kei na Manhattan. Era raica vinaka sara tu ga yani na valenivolavola kei na valenibuliyaya ni itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova. Era gole vakadodonu sara ena veivale oqo e so nira drovaka mai na leqa.

O Alisha (ena imatau), na luve ni dua na iVakadinadina, a dua vei ira na liu yani. E robota na yagona kece na kuvu kei na dravusa.a E kaya: “Niu vodo tiko ena sitimanivanua meu lai cakacaka, au sa raica na kubou ena World Trade Center. Niu yaco yani ena vanua e vakacacani, sa ivorovoro wale ga ni iloilo na vanua kei na noqu vakila na katakata. Era veiciciyaki na tamata, nira sasaga tiko na ovisa mera vakalala na vanua oya. E vaka sara ga na buca ni ivalu.

“Au cici ena dua na vale voleka meu lai vakaruru kina. Au mani rogoca na kacabote ni sa coqa na south tower na ikarua ni waqavuka. Sega ni vakamacalataki rawa na ituvaki ni vanua, ni sa robota na vanua kece na kubou loaloa. E tukuni me keimami vagalala mai na vanua rerevaki. Au mani vodo ena waqa ni vakalele e takosova na East River i Brooklyn. Niu yaco e tai kadua, au rai cake au mani raica na ivakatakilakila levu, ‘WATCHTOWER.’ na itikotiko liu sara ga ni lotu nei noqu nana qo! Au mani vakusakusa yani ina valenivolavola. Au kila niu na taqomaki vinaka kina. Au sisili vinaka sara. Au mani qiri sara vei rau noqu itubutubu.”

O Wendell (ena imatau) e ivakatawa ni katuba ni otela na Marriott e tiko ena tadrua ni vale balabalavu e rua. E kaya: “Au cakacaka tiko ena vanua ni vakacegu ni yaco na imatai ni kacabote. Vanua kece ga sa qeqera mai kina na duka. Niu rai yani e tai kadua ni gaunisala, au raica sara e dua na turaga e sa davo tu e ra ia e kama tiko. Au luvata noqu jakete kei na sote au mani cici yani meu bokoca na yameyame ni buka. Cici tale mai e dua me mai veivuke. E kama kece sara ga nona isulu vakavo ga nona sitokini kei na nona ivava. Ra mani yaco mai na daubokobuka ra qai kauti koya me lai qaravi vakavuniwai.

“Oti vakalailai ga oya, qiri sara mai o Bryant Gumbel mai na tabana ni vakauitukutuku na CBS TV ni via kila na ka sara ga sa yaco tiko. Eratou saravi au ena retioyaloyalo na noqu vuvale mai na Virgin Islands, eratou kila kina niu se bula tiko.”

O Donald, na turaga bulicaki levu e 195 na sedimita na kena balavu, e cakacaka tiko ena ika31 ni tabavale ni World Financial Center, e raica sara tu ga yani vakadodonu na Twin Tower kei na otela na Marriott. E kaya: “Au sega ni vosa rawa, qai salavata noqu kurabui ena ka au raica. Era lulutu ra qai lade mai na katubaleka ni north tower na tamata. E curumi au na rere, au mani gutuwa tani kina mai na vale au tiko kina.”

Dua tale na italanoa e baleta e dua na tina sa yabaki 60 vakacaca kei na rua na luvena yalewa erau yabaki 40 vakacaca. O Ruth kei tacina o Joni erau vakaicili vata kei tinadrau o Janice, ena otela volekata na Twin Tower. E talanoa o Ruth, e nasi: “Au se sili tiko. Vakasauri ga nodrau kailavaka mai o tinaqu kei taciqu meu lako tani mai na valenisili. Keitou tiko ena ika16 ni tabavale. Rau sa raica ena katubaleka ni sa qeqera mai na benu. E raica sara ga o tinaqu e dua na turaga ni sa vuka sivia e dua na delavuvu ni vale e toka voleka, vaka ga e kolotaki mai ena dua na vanua.

“Au vakaisulu ga vakatotolo, keitou sa mani siro yani ena ikabakaba. Levu na kaikaila. Keitou gole yani ena salatu. Keitou rogoca na kacakacabote qai raica na caudre ni kama. E vakaroti me keimami vakusakusa ena ceva ina Battery Park, e tiko kina na waqa ni vakalele i Staten Island. Ena ilakolako oya, keitou sega ni veirai tale kina kei Nana, e dau ceguoca. Ena bula vakacava ena levu ni kubou, dravusa, kei na kuvu? E veimama na aua neirau vaqarai koya tiko ia keirau sega ni kunei koya rawa. Ia, keirau sega ni leqataki koya sara ni rawa ni qaravi koya vakataki koya.

“Mani vakaroti me keimami lako ina wavu e Brooklyn qai takoso i tai kadua. Dua na ka neirau lomavakacegu ni keirau yaco ena tai kadua ni wavu, keirau raica kina na ivakatakilakila levu ‘WATCHTOWER’! Keirau kila ni keirau sa bula.

“Keirau kidavaki vinaka qai vakarautaki na vanua me keirau tiko kina. E soli tale ga neirau isulu, ni sa vo ga vei keirau na kena keirau tokara tu. Ia o Nana? Keirau sasaga tiko ena bogi taucoko me keirau tarai koya ena veivalenibula. Rauta na veimama na tinikadua ena mataka e tarava, keirau sa taura e dua na itukutuku. Sa tiko e ra o Nana ena vanua ni vakacegu! Cava a yaco vua?”

O Janice, na tinadrau, e tomana na italanoa: “Ni keitou sasaga me keitou biubiu mai na otela, au kauaitaki koya tiko ga na noqu itokani sa kena marama, a sega ni rawa ni mai tomani keitou. Au via lesu tale meu lai kauti koya duadua mai. Ia sa vakarerevaki sara. Ena levu ni maue keitou mani veitawasei kina kei rau na luvequ. Ia, au sega sara ni leqataki rau ni rau sa yalomatua qai nasi tale ga o Ruth.

“Vanua kece ga au rai kina, era gadreva tu na tamata na veivuke, vakauasivi na gone kei ira na gonedramidrami. Au veivuke ena kena levu au rawata. Au gole sara ena vanua era qaravi kina na mavoa. Au vukei ira na ovisa kei na daubokobuka niu savata na ligadra kei na matadra ni sa roboti ira kece tu na kuvu kei na dravusa. Au veivuke tiko me yacova na tolu na kaloko ena mataka. Oti oya, au sa qai vodo ena iotioti ni waqa ni vakalele i Staten Island. Au nanuma ni rau na vaqara bula i kea na luvequ. Ia au sega ni kunei rau.

“Ena mataka au sasaga vodo tale ena imatai ni waqa ni vakalele meu lesu i Manhattan, ia a sega ni rawa niu sega ni tamata cakacaka ena leqa tubukoso. Au mani raica e dua na ovisa au a vukea. Au kaci yani: ‘John! Au via lesu tale i Manhattan.’ E sauma mai: ‘Muri au ga mai.’

“Niu yaco ga i Manhattan, au gole sara ina otela na Marriott. De se rawa tiko ga niu vukea noqu itokani sa kena marama. Sa sega ni rawa! Sa vakacacani vakadua na otela. Sa sega ni dua tale na ka me qai vo ena loma ni tauni. O ira ga na ovisa kei na daubokobuka, e laurai ga vei ira na rarawa.

“Au takosova na wavu na Brooklyn. Niu volekata na mua ni wavu, au sa raica na ivakatakilakila kilai levu na, ‘WATCHTOWER.’ De dua au na raici rau kina na luvequ. E yaco dina, ni rau mai kidavaki au ena vanua ni vakacegu e ra. Keitou veimokomoko qai veitagicaki!

“Bulati, niu sega ni bau ceguoca ena kubou, kuvu, kei na dravusa. Au masu tiko ga, niu vinakata meu yaga, meu kua ga ni veivakaogai.”

“Sega na Vanua me Ro Kina!”

O Rachel, na marama se qai yabaki 20 vakacaca, e kaya vua na dauvolavola ni Yadra!: “Au taubale tiko ena noqu yasayasa e lower Manhattan niu rogoca na rorogo ni waqavuka e macawa. Au rai cake ni sa rui rogolevu. Au sega sara ga ni vakabauta, ni sa dokoulu sobu mai e dua na waqavuka levu. Au veinanuyaka se cava sa rui vuka mai kina e ra qai totolo. E sega na vanua me ro kina! Sa rairai sega ni taura rawa beka na pailate. Au qai rogoca ni sa kailavaka mai e dua na marama, ‘Se qai cumuta ga na vale na waqavuka oya!’ E curu mai na north tower na kacabote ni yameyame ni buka levu. Au raica e dua na qara loaloa levu ena tower.

“Qo e dua na ka vakadomobula duadua au se qai bau raica ena noqu bula. Vaka e lasutaki. Au duri tu e kea qai mai ga balavu tu yani. Dede ga vakalailai sa cumuta na ikarua ni vale e dua tale na waqavuka, rau mani kasura ruarua na vale lelevu qo. Au tavaiyaya sara ga. Au sega ni tutaka rawa!”

“Ke Vinakati Meu Qalo, Au na Qalo”

O Denise, yabaki 16, se qai yaco sara ga ena nona koronivuli volekata na American Stock Exchange, e sivi ga mai e tolu na vale mai na ceva ni World Trade Center. “Se qai ciwa na kaloko ena mataka. Au kila ni yaco e dua na ka, ia au sega ni kila se cava. Au lewe ni kalasi e vulica na itukutuku makawa, keimami tiko ena ika11 ni tabavale ni koronivuli. Keimami sa rere kece na gonevuli. Se vinakata tiko ga na neimami qasenivuli me keimami veitarogi. Keimami sa via lako ituba me keimami lako i vale.

“E mani yavala na vale ni cumuta na ikarua ni waqavuka na south tower. Ia keimami se bera ga ni kila na ka e yaco. Vakasauri au sa rogoca ena talevoni nei qasenivuli: ‘Sa cumuta na Twin Tower e rua na waqavuka!’ Au vakasamataka, ‘E vinaka beka meu tiko ga e koronivuli. Qo na vakacaca, ena tarava na Stock Exchange.’ Keimami mani dro kina i tuba.

“Keimami veicicivi sobu ina Battery Park. Au vuki mai meu raica na ka sa yaco. Au raica ni sa voleka ni kasura na south tower. Mani lako mai ena noqu vakasama ni na bale veitaravi kece na vale. Au saga meu cegu, ni sa osota na ucuqu kei na noqu itilotilo na dravusa kei na kuvu. Au cici yani ina East River, niu vakananuma, ‘Ke vinakati meu qalo, au na qalo.’ Niu cici tiko, au masu vei Jiova me taqomaki au.

“Au mani vakavodoki ena waqa ni vakalele i New Jersey. E oti e lima na aua sa qai raici au o tinaqu, ia vinaka ga ni sega ni yacovi au e dua na ka!”

“Sa iOtioti Beka ni Siga ni Noqu Bula Qo?”

O Joshua, yabaki 28, mai Princeton, New Jersey, a veivakavulici tiko ena dua na kalasi ena ika40 ni tabavale ena north tower. E nanuma lesu: “Vakasauri ga, e vaka ni kacabote e dua na gasaukuro. Yavavala na vale, au nanuma sara, ‘Seti, e uneune wale ga.’ Au kurabui niu rai i tautuba, nira sa cocowiriwiri wale ga na kubou kei na duka ena yasa ni vale. Au kaya vei ira na lewe ni kalasi, ‘Ni biuta kece tu nomuni iyaya. Da lako!’

“Keimami muria sobu mai na ikabakaba sa sinai tu kina na kubou, ra qai vana tu na paipo lalai ni wai. Ia keimami sega ni tavaiyaya. Au sa masu tu ga ni keimami digitaka na ikabakaba donu me keimami kua ni sota mamaca kina kei na yameyame ni buka.

“Niu cici sobu tiko ena ikabakaba, au sa vakasamataka tu ga, ‘Sa iotioti beka ni siga ni noqu bula qo?’ Au masu tiko ga vei Jiova, au vakila kina na lomavakacegu. Au sega ni se bau vakila vakadua na mataqali lomavakacegu vaka oqo. Au na sega ni guilecava rawa na tiki ni gauna oya.

“Ni keimami basika mai tuba, sa ra tosoi ira tiko na tamata na ovisa. Niu dagava na rua na tower, rau sa kavida qai tadola ruarua tu. E vaka ga niu tadra tiko.

“Au mani rogoca na rorogo veivakarerei, e vakadirorogo me vaka ga nira vakatabuicegu e vica vata na udolu na tamata. Vaka e tu vakadua o Niu Yoka. Sa qai muria yani na kaikaila ena domobula. Sa tekivu kasura na south tower! E liwavi keimami mai na kubou, na dravusa, kei na kuvu. E vaka sara ga na sara iyaloyalo tiko. Ia e yaco dina sara tiko ga. Ni yacovi keimami mai na kubou, na dravusa, kei na kuvu, sa dredre me keimami cegu.

“Au yaco ina wavu na Manhattan, au vuki sara, au mani raica ni sa kasura sobu na north tower kei na kena duru ni retioyaloyalo. Niu takoso tiko ena wavu, au masu tiko ga meu yaco i Peceli, na itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova. Sa qai sivia ga noqu marau niu raica na vale qo. Ena lalaga ni valenibuliyaya e tu kina na ivakatakilakila levu e vica vata na udolu era raica e veisiga, ‘Wilika na Vosa ni Kalou na iVolatabu e Veisiga’! Au vakasamataka, ‘Au sa voleka ni yaco. Meu toso tiko ga.’

“Niu raica lesu na veika oya, e vakaraitaka vei au ni gadrevi meu vakadodonutaka na ka au vakaliuca, me liu ga na ka e dodonu me liu.”

“Au Raici Ira na Tamata Nira Lade Mai na Tower”

O Jessica, yabaki 22, e raica na ka e yaco ni sobu mai na dua na ikelekele ni sitimanivanua. “Au rai cake. Au raica ga na dravusa, na benu, kei na veimataqali tikitiki ni kaukamea nira sa qeqera mai. Era via vakayagataka na tamata na talevoni, ra qai tavaiyaya nira sa wawa dede tu. Au masu meu kua ni rere. Mani dua tale na kacabote. Sa ra qeqera mai macawa na kaukamea kei na iloilo. Au rogoca ga na kaila, ‘Dua tale na waqavuka!’

“Au rai cake, sa vakadomobula dina na raica​—era lade tiko mai na tamata ena tabavale e cake e lako tiko mai kina na kubou kei na yameyame ni buka. Au se raivakatayaloyalotaka tu ga qo, e dua na tagane kei na yalewa. Erau kukube toka vakalailai ena dua na katubaleka. Rau mani biuta, rau qai lutu mai. Sa bau vakaloloma dina.

“Au mani yaco ena wavu na Brooklyn, au luvata ga noqu ivava, au mani gutuwa yani ena tai kadua ni uciwai. Au curu yani ena valenivolavola ni Watchtower, na vanua au mai vakacegui kina.

“Ena bogi oya, niu sa tiko e vale, au wilika kina na Awake! ni 22 Okosita, 2001, na ulutaga ‘Coping With Post-traumatic Stress.’ Dua na ka noqu gadreva na itukutuku oya!”

Na levu ni vakacaca e uqeti ira e levu mera veivuke ena sala cava ga e rawa. Na ulutaga e tarava ena vakamacalataki kina.

[iVakamacala e ra]

[Diagram/iYaloyalo ena tabana e 9]

(Raica tale na ivola)

QEAVU

1 NORTH TOWER 1 World Trade Center

2 SOUTH TOWER 2 World Trade Center

3 OTELA NA MARRIOTT 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

VAKACACANI VAKACA

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D BAQE NA DEUTSCHE 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S NORTH KEI NA SOUTH PEDESTRIAN BRIDGES

VAKACACANI VAKALAILAI

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Credit Line]

As of October 4, 2001, 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[iYaloyalo]

E cake sara: Kasura e liu na south tower

E cake: So era vaqara bula ina veivale ni Watchtower

iMatau: Era cakacaka vakaukaua ena vanua e yaco kina na leqa e vica vata na drau na daubokobuka kei ira na dauveivueti

[Credit Line]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett