Ni Katakata na Yago i Luvemu

“E katakata na yagoqu!” Ke tukuna na vosa oqori o luvemu, mo dikevi koya sara vakatotolo. Ni dodonu ga mo lomaleqa ke sa tauvi koya tiko na katakata.

A cakava e dua na vakadidike na Johns Hopkins Children’s Center e Baltimore, Maryland, Mereke, nira vakabauta e 91 na pasede na itubutubu ni “rawa ni veivakaleqai e dua na katakata lailai, e rawa ni vakavuna na cuqa, se vakaleqa na mona.” E vakaraitaka na vakadidike vata ga oya ni “89% na itubutubu era dau solia vei ira na luvedra na wainimate me vakamalumutaka na nodra katakata ni bera mada ga ni yacova na 38.9 na dikiri celsius.”

Ia mo lomaleqataka vakacava na katakata i luvemu? Na sala vinaka cava me na qaravi kina?

Yaga na Katakata ni Yago

Cava e dau vakavuna na katakata? Dina ga ni ivakarau ni katakata ni yago e tiko ena 37 na dikiri celsius (na kena e vakarautaki ena thermometer), ena veiveisau tiko na katakata ni yago ena dua taucoko na siga, e dau tubu cake ena dua na dikiri se sivia.a E rawa ni lutu sobu ena mataka na ivakarau ni katakata ni yago qai tubu ena yakavi. Ena ruku ni mona e tiko kina na hypothalamus, oqo e dau vakarautaka na katakata ni yago, e vaka sara ga na thermometer. E tekivu na katakata nira kaba na itataqomaki ni yago na manumanu lalai ni mate, qai buli kina ena dra na wai e vakatokai na pyrogens. Oqo e dau vakatubura na katakata ni yago.

E sega ni ca na katakata, dina ga ni dau vakavuna na masa kei na maca ni wainiyago. Na katakata ni yago e dau kauta laivi na manumanu lalai ni mate, me vaka e kaya na Mayo Foundation for Medical Education and Research. “Era bula na manumanu ni mate lalai oqori ena vanua batabata. O koya gona ke tauvi iko mada ga vakalailai na katakata, e sa na valuta sara tiko ga na manumanu lailai ni mate oqori.” E kuria na ivola ni “sega ni vinaka ke qarai e dua na sala me vakalailaitaki kina vakatotolo na katakata i luvemu, baleta ni na sega ni cakacaka na yagona me valuta ga vakataki koya na katakata me qai bula vinaka kina.” E dua mada ga na valenibula e Mexico e qarava e dua na mataqali mate ena kena vakalevutaki na katakata ni yago, na yaca ni veiqaravi oqo na hyperthermia.

E kaya o Vuniwai Al Sacchetti ena American College of Emergency Physicians: “E sega ni ca na katakata. Ia, e ivakatakilakila ni sa tiko e dua na mate. O koya gona ni dua na gone e katakata, kua ni leqataka na nona katakata e tauri ena thermometer, me leqataki ga na gone kei na mate e sa na rairai tiko vua.” E dikeva na American Academy of Pediatrics: “Na katakata e lailai mai na 38.3 na dikiri celsius e sega ni gadrevi me qaravi vakavuniwai, vakavo ga ke masa o luvemu se dau tauvi koya na cuqa. E sega tale ga ni leqa levu sara na katakata e tiko e cake, vakavo ga ke dau cuqa o luvemu se tauvi koya tiko e dua na mate tudei. E bibi cake mo raica na imoimoi i luvemu. E sega gona ni gadrevi me lai qaravi sara vakavuniwai ke dau kana, moce vakavinaka, qai dau qito tale ga.”

Na Kena Qaravi na Katakata e Sega ni Sivia

E sega ni kena ibalebale oqo ni sega ni gadrevi mo vukei luvemu. Era vakatura e so era kenadau ena veiqaravi vakavuniwai na ka me caka mera qaravi kina na gone e sega ni sivia nodra katakata: Me liwa toka na cagi ena nona rumu na gone. Vakaisulutaki koya ena isulu mamare. (Na isulu vavaku e kuria na katakata.) Uqeti ira na gone mera dau gunu wai vakalevu, gunu wainimoli e caka mai ena vuata, kei na suvu, ni dau vakalailaitaka na wainiyago na katakata.b (Na wainimoli e tiko kina na caffeine me vaka na coke se ti, e dau vakavuna vakalevu na suasua, qai kuria ga na lailai ni wainiyago.) Mera sucu tiko ga vei tinadra na gone. Me kua ni soli vei ira na kakana e dredre na kena tilomi, ni sega ni vakavuna na kena dau yavala vakalevu na kete na katakata.

Ke sivia na 38.9 na dikiri celsius na katakata i gone, vakalevu nira dau solia na itubutubu na wainimate e tu ga vakarawarawa me vaka na paracetamol se na ibuprofen. E bibi me muri na ivakaro e koto ena kena pakete. (O ira na gone e tiko nodra yabaki mai na rua lako sobu, me kua ni soli vei ira na wainimate e sega ni vakarota o vuniwai mera gunuva.) Na wainimate vaka oqo ena sega ni kauta laivi na mate e tauvi gone tiko. O koya gona, ena sega ni totolo na nona na bula na gone mai na matetaka, se dua tale na mate e tauva tiko, ia ena kauta laivi ga na masa ni yago. Era vakatura e so na kenadau me kua ni soli vei ira na gone era yabaki 16 lako sobu na aspirin me vakalailaitaka na nodra katakata, ni wainimate oqo e rawa ni vakavuna na mate ni mona na Reye’s syndrome​—e dau tini vakalevu ena mate.c

Ena vakalailaitaka na katakata ke tatataki na yago ni gone. Vakadaberi gone ena tavu, me bau vica toka na sedimita na ivakarau ni wai e sega ni katakata se batabata sara, qai tatataki koya. (Kua ni vakayagataka na wainimate, ni rawa ni vakavuna na gaga.)

Kevaka o via kacivi vuniwai, raica na kato ena tabana oqo, e tiko kina e so na ivukevuke yaga. Ia e bibi na veiqaravi vakavuniwai vei ira na vakaitikotiko ena vanua e tu kina e levu na mate me vaka na dengue, Ebola virus, typhoid fever, se yellow fever.

E bibi ga na nona bula vinaka na luvemu. Nanuma tiko ni tu tu yadua sara me qai vakavuna na katakata na mate ni mona se tini sara ena mate. Na katakata mada ga e rawa ni vakavuna na cuqa, ia ena sega ga ni dede.

E bibi cake na qaqarauni mai na kena soli na wainimate, e dua gona na sala vinaka mo taqomaki luvemu kina mai na mate e so, oya mo vakavulici koya me bula savasava. Mera vakavulici na gone mera dau vuluvulu wasoma​—vakabibi ni bera nira kana, nira vakayagataka oti na valelailai, nira lesu mai na vanua era bini tu kina na tamata, se nira tara na manumanu. Ia, kevaka mada ga e qai tauvi luvemu na katakata, kua ni lomaleqa. Me vaka ga eda sa dikeva oti mai, e levu sara na ka o rawa ni cakava mo vukei luvemu kina me bula vinaka.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 27]

Kacivi Vuniwai ke Katakata o Luvemu . . .

◼ Ni se qai vula tolu ga se gone sara, ia na nona katakata e tiko ena 38 na dikiri celsius se levu cake

◼ Ke tiko ena maliwa ni vula tolu kei na vula ono na nona katakata, qai tiko ena 38.3 na dikiri celsius se levu cake

◼ E vula ono lako cake, qai tiko nona katakata ena 40 na dikiri celsius se levu cake

◼ E sega ni dau taleitaka na gunuwai, e laurai tale ga vua na mamaca ni yago

◼ E dau cuqa se gogo

◼ E se katakata tiko ga na yagona ni sa oti e 72 na aua

◼ E tagitagi vakalevu se laurai ni veilecayaki

◼ Ke wadadamu na yagona, dredre nona cegu, coka, se lua vakawasoma

◼ Tamoi ni domo, se mosi vakasauri na uluna

[Credit Line]

Source: The American Academy of Pediatrics