Me Beitaki o Lotu?

A VOLA ena itekitekivu ni ka18 ni senitiuri o Jonathan Swift, e dua na italatala e dauvolaivola: “Sa veirauti na lotu e tu nikua meda veicati kina, ia e sega ga ni veirauti meda veilomani kina.” E levu era tukuna ni uqeta ga na veisei o lotu, sega ni duavata. Ia e levu e sega ni va qori na nodra rai.

Me kena ivakaraitaki, dikeva mada na macala ni nodra vakadidike e dua na ilala tagane mai na Department of Peace Studies ena Bradford University, e Igiladi. A tuvanaka na British Broad­casting Corporation na vakadidike oya me kilai kina e veiuqeti ena duavata o lotu se veiuqeti ena ivalu.

Qo na ivakamacala ni vakadidike era qai tabaka: “Keimami sa railesuva na veimataqali itukutuku era vola e vica vata na kenadau, e macala kina ni vica wale sara na ivalu dina vakalotu e yaco ena 100 na yabaki sa sivi.” E vakamacalataka na matavakadidike qo ni veicalati toka na ka e dau “tukuni ena tabana ni itukutuku kei na so tale” ni “vakavuna na lotu se na duidui vakabauta” na ivalu eso a yaco. E qai tomana na ripote, ni ivalu qori era vu ga mai na “veicati vakamatanitu, na boletaki vanua, se na sasaga me taqomaki na bula ni lewenivanua.”

Ia e levu era tukuna ni ka era cakava na italatala kei na nodra galu voli ga, era vakaraitaka kina nira tokona ra qai vakadonuya e levu na veiraravui, me vaka ga e laurai ena ivakamacala qo:

● “Voleka ni vanua kece e laurai kina ni rairai tiko na kena isema o lotu ena ivalavala kaukaua.  . . Ena vica na yabaki sa oti, e sa tekivu laurai ena lotu mai Merika na ivalavala kaukaua, qori vei ira na lotu vaKarisito era via kubeta matua tiko ga na ivalavala makawa, vaka kina o ira na Musolomani dau cudrucudru kei ira na Jiu mai na Tokalau e Loma, o ira na Idu era dau veiba kei ira na Musolomani mai Sauca Esia, kei na lotu era qaravi kalouvu e Aferika kei Idonisia. . . . O ira qori era vakanuinui ena lotu me tauyavutaka na matanitu vakapolitiki, me vakadonuya tale ga na veisausaumi.”​—Terror in the Mind of God​—The Global Rise of Religious Violence.

● “Na ka e lasa kina ni o ira sara ga na vanua era tukuna tiko nira daulotu kaukaua, e dau qai yaco kina na veika ca duadua. . . . E sega ni tarovi rawa na kena tubu tiko ga na basulawa ena vanua sara mada ga e kaukaua tu kina na lotu. . . . E matata e ke: Me rawa ni vinaka na ivakarau ni bula, tuvanaki vakamatau na ka, ‘torocake’ na ivakatagedegede ni bula ra qai sega ni bula rerere na lewenivanua, kua ni vakaitikotiko ena vanua e vakacolasau kina o lotu.”​—Holy Hatred.

● “Era kilai vakalevu cake ena veivala na lotu Baptist, sega ni duavata. . . . Ni tawase o lotu, ra qai tawase na lewenivanua ena vuku ni ile me baleta na veivakabobulataki e Merika kei na so tale na ka a yaco ena ikatinikaciwa ni senitiuri, era tokona kina na ivalu na lotu Baptist ena Vualiku kei na Sauca nira nanuma e valataki kina na ka dodonu qai totaki ira na Kalou. Era bau tokona tale ga na lotu Baptist na sasaga ni matanitu me veiraravui kei Igiladi (1812), Mexico (1845), Sipeni (1898). Na nodra iulubale ni tokona na veiraravui kei Mexico vaka kina o Sipeni ‘oya me soli vei ira na vakaloloma na dodonu mera digia na nodra lotu, me so tale ga na yalava vou ni veivakalotutaki.’ E sega ni kena ibalebale oya nira taleitaka na ivalu na lotu Bap­tist ra qai cata na duavata, ia e levu na gauna ni sa tekivu na ivalu, era vakaitavi sara kina se tokona na kena sasaga.”​—Review and Expositor​—A Baptist Theological Journal.

● “Era kaya na daunitukutuku makawa ni o lotu e veiuqeti ena veiraravui ena veitabayabaki sa sivi, e yaco qori ena levu na vanua e duidui na kena matatamata kei na itovo vakavanua, qai vakalevu ga me veitokoni o lotu ena ito ruarua ni ivalu. Na malanivosa ‘era na totaki keda na kalou’ e sa dau rogoci vakalevu, sa dede tale ga na kena tukuni voli mai, qori e dua na ka e veiuqeti vakalevu ena ivalu me tekivu mai na gauna makawa sara.”​—The Age of Wars of Religion, 1000-​1650​—An Encyclopedia of Global Warfare and Civilization.

● “O ira na iliuliu ni lotu . . . e dodonu mera dikevi ira mada ga e liu kei na guce ni nodra sasaga mera veiliutaki vinaka, mera vakaraitaka tale ga na dina ni nodra ivakavuvuli kei na ka era vakabauta. . . . Era vinakata kece na lotu na duavata, ia e lomatarotarotaki ke ra sa bau rawata qori ena dua na gauna.”​—Violence in God’s Name​—Religion in an Age of Conflict.

Ena veigauna sa oti, o ira na iliuliu ni lotu kilai levu ena veivanua vaKarisito (Katolika, Orthodox, kei na lotu Tawase) era talai ira e dua na iwiliwili levu ni bete kei na italatala mera lai vakayaloqaqataki ira na sotia, ra qai masulaki ira na mate kei ira na voleka ni mate ena ito ruarua ni ivalu. Ena nodra veitokoni qori, era vakadonuya kina na vakadavedra ra qai masulaki ira na mataivalu kece.

Era na rairai tukuna ga eso me kua ni beitaki o lotu ena ivalu. Ia me tarogi: Sa bau mana na sasaga nei lotu me vakaduavatataki keda?

[Kato ena tabana e 5]

“O Rev. Dr. Charles A. Eaton, italatala ni Madison Avenue Baptist Church, a tukuna ena nona ivunau enanoa ni sa na vakayagataki na itikotiko vakalotu ni bete me vanua ni nodra keba na via curu ena mataivalu se mataivalu e wai.

“O koya e dua vei ira na tini vakacaca na iliuliu ni lotu e dau vunautaka na ivalu ena veimataka ni Sigatabu, qai uqeti ira na tagane kei na yalewa mera vakaraitaka na nodra yalodina ina matanitu kei na veiliutaki vakademokarasi ena nodra soli ira ena kena gauna totolo duadua mera veitokoni ena ivalu. E ukutaki tale ga e levu na valenilotu ena kuila.”​—“The New York Times,” April 16, 1917.