iTalanoa ni Nona Bula

Au Vakavinavinakataka na Veika Guiguilecavi Dredre Au Sotava!

TALANOATAKA O DRUSILLA CAINE

Ena yabaki 1933, keirau a vakamau kei Zanoah Caine, me vakataki au e dua tale ga na painia o koya​—na dauvunau vakatabakidua. Ena levu ni noqu marau, au nanuma kina meu tomani watiqu ena nona ilesilesi, ia ena rawa oqo kevaka e dua na noqu basikeli​—au sega ni volia rawa baleta ni sau levu, e dredre tale ga na bula ena gauna dredre ni bula vakailavo mai Mereke. Na cava meu cakava?

NI RATOU rogoca na noqu daku na noqu leqa, eratou vaqara na veitiki ni basikeli makawa ena ibenubenu ni vanua oya me ratou bulia kina e dua na noqu basikeli. Eratou mani bulia rawa e dua, qai cici vinaka tale ga! Na gauna ga au kila kina na vodoka, sa tekivu sara tale ga na neirau ilakolako kei Zanoah, keirau yaco sara yani ena yasayasa e Igiladi e vakatokai o Worcester kei Hereford, keirau vunau vei ira kece keirau sotava.

Au sega ni kila ni ivakaraitaki lailai ni vakabauta au cakava oqo, ena tini sara ina bula e guiguilecavi dredre. Ia, erau yavutaka ga na noqu bula vakayalo o rau na noqu itubutubu lomani.

Veiyabaki Dredre ni iValu Levu

Au a sucu ena Tiseba 1909. Sega ni dede a taura e dua na ilavelave ni The Divine Plan of the Ages o tinaqu, ena 1914 rau kauti au na noqu itubutubu meu lai sarava na “Photo-Drama of Creation,” e Oldham, Lancashire. (A vakarautaka na iyaloyalo ruarua oqo o ira ra qai vakatokai ena gauna oqo mera iVakadinadina i Jiova.) Dina niu se gone sara, au se nanuma vinaka tiko ga oqo na noqu rika voli yani ena marau i vale ena veika au sarava! A tauyavutaka o Frank Heeley e dua na iwasewase ni vuli iVolatabu e Rochdale, na vanua keitou vakaitikotiko kina. Neitou dau tiko kina e vukei keitou vakavuvale me keitou kila vinaka na iVolatabu.

A tini koso na neitou bula vakacegu ena yabaki vata ga a kacabote kina na iValu Levu​—Na iMatai ni iValu Levu, me vaka eda vakatoka tu ena gauna oqo. A kacivi o tamaqu ina mataivalu, ia a taura na itutu ni tawaveitovaki. A vakamacalataki koya na mataveilewai me “tamata vakaitovo,” qai vica vata na ivola era vakauta mai e so na “turaga ena nodra kaya nira vakabauta ni sega ni veivakaisini na nona saqata na tauri iyaragi,” e volatukutukutaka na niusiveva ni vanua oya.

A sega ni vagalalataki mai vakadua o tamaqu, ia a volai me vagalalataki ga “mai na Tabana ni Veiraravui.” Sega ni bera na nona sa tekivu vakalialiai, keirau sotava tale ga kei tinaqu. A dikevi tale na nona kisi, mani lesi sara me lai teitei, sa ra qai veidabuitaki koya kina e so na dauteitei ena nodra vakalailaitaka na kena isau se sega sara ga ni saumi. A cakacaka o tinaqu me qaravi kina na vuvale​—e sau lailai sara​—a cakacaka bibi ena dua na valenisavasava vakaitaukei. Ia, au sa qai raica rawa oqo ni vakaukauataki au dina na noqu sotava na ituvaki dredre ena veiyabaki ni noqu bula vakaitabagone; e vukei au meu taleitaka na veika e bibi cake vakayalo.

iTekitekivu Lailai

E mai lewe ni neitou vuvale o Daniel Hughes, e dua na gonevuli ni iVolatabu gugumatua. E daukeli koala mai Ruabon, na koro oqo e rauta ni 20 na kilomita mai Oswestry, na vanua keitou a toki kina. Ena veidokai au dau kacivi koya me o Momo Dan, e dau veitaratara kei na neitou vuvale, ia na gauna e dau sikovi keitou mai kina, ena talanoataka ga na veika vakayalo. E sega vakadua ni vakaogai koya ena veitalanoa wale. Ena 1920, a tekivutaki e dua na kalasi ni vuli iVolatabu mai Oswestry, qai solia vei au o Momo Dan e dua na ilavelave ni Harp of God ena 1921. Au vakamareqeta dina baleta ni vakarawarawataka na noqu ciqoma na ivakavuvuli vakaivolatabu.

E dua tale ga o Pryce Hughes,a a qai yaco me italatala dauvakataulewa ena valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova mai Lodoni. Eratou tiko vakavuvale volekati Bronygarth, na iyalayala ni vanua o Welesi, qai yaco na ganena o Cissie, me itokani voleka sara i tinaqu.

Au nanuma lesu ena 1922 na levu ni marau ena gauna e tukuni mai kina me ‘kacivaki na Tui kei na nona Matanitu.’ Ena vica na yabaki e tarava, dina niu se vuli tiko, dua na ka na noqu lomakatakata ena kena veisoliyaki e so na ivolacebaceba lavotaki, vakauasivi na Ecclesiastics Indicted ena 1924. Niu raica lesu na veiyabaki oya, au kalougata dina na veimaliwai kei ira e vuqa na tacida tagane kei na yalewa yalodina​—wili kina o Maud Clarkb kei na nona itokani vakacakacaka o Mary Grant,c Edgar Clay,d Robert Hadlington, Katy Roberts, Edwin Skinner,e vaka tale ga kina o Percy Chapman kei Jack Nathan,f rau a lako i Canada me rau lai veivuke ena cakacaka e kea.

E ivakadinadina veiganiti dina ena neitou yalava levu ni cakacaka na ivunau vakaivolatabu “Millions Now Living Will Never Die” (Era na Sega ni Mate e Milioni Vakamilioni Era Bula tu Oqo). Ena 14 Me, 1922, a lako mai Liverpool o Stanley Rogers, na weka i Pryce Hughes, me lai vunau e Chirk, e dua na koro e toka ena vualiku ni neitou tauni, a qai lai vunau tale ga ena yakavi oya ena Picture Playhouse mai Oswestry. E se tiko ga vei au e dua na tikidua a tabaki vakatabakidua me baleta na soqo oya. Ena gauna kece oqo, a vakaukauataki keitou tiko ga na ilawalawa lailai oqo na nodratou dau veisiko mai na le tolu na ivakatawa dauveilakoyaki​—e liu keimami dau vakatokai ira mera pilgrim​—o Herbert Senior, Albert Lloyd, kei John Blaney.

Na Gauna ni Vakatulewa

Ena 1929, au vakatulewataka meu papitaiso. Au yabaki 19, qai gauna vata oya au sotava kina na imatai ni veivakatovolei. Au sotava e dua na gonetagane na tamana e daunipolitiki. Keirau a veivinakati, mani yaco sara me vosaki au. Ena yabaki yani e liu, a soli kina na ivola na Government, au solia sara vua e dua na ilavelave. Ia, sega ni dede sa laurai vua nona sega ni taleitaka e dua na matanitu vakalomalagi, e usutu tiko ni ivola oya. Au kila tale ga mai na veika au vulica nira a vakaroti na Isireli makawa mera kua ni veiwatini kei ira na tawavakabauta, na ivakavuvuli oqo era vauci tale ga kina na lotu Vakarisito. A dredre dina meu cakava, ia au mani sega ni vakadonuya na nona kerekere.​—Vakarua 7:3; 2 Korinica 6:​14.

A vakaukauataki au na nona vosa na yapositolo o Paula: “Me da kakua ni ceguoca e na caka vinaka, ni da na tamusuka e na kena yabaki, kevaka eda sa sega ni oca.” (Kalatia 6:9) A veivuke sara tale ga o Momo Dan ena nona vola mai: “Ni o sotava na veivakatovolei lalai se lelevu, muria na Roma 8, tikina e 28,” e kaya: “Ni da sa kila sa veivuke na ka kecega me ra vinaka kina era sa lomana na Kalou, ko ira era sa kacivi me vaka na ka sa nakiti oti.” A sega ni rawarawa, ia au kila ni donu noqu vakatulewa. Ena yabaki oya au curu ena cakacaka vakapainia.

Bolea na Cakacaka Dredre

Ena 1931, keimami vakatokai ena yaca vou, iVakadinadina i Jiova, qai yabaki oya, keimami a gumatuataka na veisoliyaki ni ivola lailai The Kingdom, the Hope of the World. Era yadua kece na ilavelave na daunipolitiki, italatala ni lotu, kei ira na daunibisinisi. Na noqu yalava ni cakacaka e kovuti Oswestry me yaco sara i Wrexham, rauta ni 25 na kilomita ina vualiku. E dua toka na cakacaka dredre na kena tarai kece.

Ena dua na soqo ni tikina mai Birmingham ena yabaki e tarava, a kacivaki kina ni gadrevi e 24 na bolecakacaka. Ena lomakatakata keimami solia na yaca i keimami na le 24 ena nanamaki ina basoga vou ni veiqaravi, ni sega ni kilai na cakacaka cava. Vakasamataka mada na neimami kurabui ni keimami veisa me keimami veisoliyaka na ivola lailai vata ga oya, The Kingdom, the Hope of the World, qai keimami tokara tale tu ga na papa e volai tu kina na ka e baleta na Matanitu.

Dua na ka na noqu madua niu cakacaka voli ena lomanibai ni valenilotu, ia au lomavakacegu ga ni sega ni dua e kilai au ena korolevu oya. Ia, na imatai ni tamata a vosa vei au e dua na itokani makawa mai koronivuli, a vakawadravi au qai kaya: “Kemudou, na cava o tokara tu kina na ka oqori?” Na ka au sotava oya e vakaotia vakadua na noqu dau rerevaki ira na tamata!

Toki Ina Yalava Vou

Ena 1933, au vakamautaki Zanoah, e dawai, e qase tale ga vei au ena 25 na yabaki. Na imatai ni watina a dua na Gonevuli ni iVolatabu gugumatua, ia mai na gauna e mate kina a yalodina tiko ga o Zanoah ena nona ilesilesi. Sega ni dede keirau toki mai Igiladi ina neirau yalava vou ena vualiku kei Welesi, e rauta ni 150 na kilomita na kena yawa. Keirau tawana na neirau kateni iyaya, kato, kei na so tale na iyaya lalai ena kedra itawatawa ra qai vesuvesu ena itautauri ni neirau basikeli, ia keirau a yaco rawa ina neirau ilesilesi! Ena yalava oya e yaga vakalevu na neirau basikeli​—keirau vodo kina e veivanua, ina dela i Cader Idris sara mada ga, na ulunivanua mai Welesi e rauta ni 900 na mita na kena cere. E marautaki dina nida kunei ira na tamata era via rogoca “na i Tukutuku Vinaka ni matanitu.”​—Maciu 24:14, VV.

Sega ni dede neirau tiko e kea, era a tukuna vei keirau na lewenivanua ni dua e yacana o Tom Pryce e dau vunau vei ira me vakataki keirau. Yaco na gauna keirau kunei Tom e vakaitikotiko mai Long Mountain, volekati Welshpool​—dua na ka na neirau kurabui! Ena gauna au se qai tekivu cakacaka kina vakavunau, au a solia vua na ivola vakaivolatabu na Reconciliation. A vulica ga vakataki koya, volavola sara i Igiladi me vakau mai vua e so tale na ivola, a tekivu tale ga e kea na nona lomakatakata me wasea na nona vakabauta vou. Levu sara na gauna keitou dau marautaka kina na veimaliwai, neitou dau vuli vata vakavuqa na lewe tolu me keitou veivakauqeti.

Veisau na Leqa me Ka ni Veivakalougatataki

Ena 1934 era a sureti kece na painia volekata na vualiku kei Welesi mera lako ina tauni o Wrexham mera lai veivuke ena kena veisoliyaki na ivola lailai na Righteous Ruler. Ni bera na siga e tekivu kina na cakacaka lavotaki oqo, a yaco ena vanua oya e dua na leqa levu. A kacabote na qaranikoala mai Gresford, e tolu na kilomita mai na vualiku kei Wrexham, ra mate kina e 266 na daukeli koala. Yaco kina me sivia e 200 na gone era sega ni vakatamani, qai 160 na marama era yada.

Keitou mani vola na yacadra na lolosi, sikovi ira yadudua, ra qai yadua tale ga na ivola lailai. Na yaca i Mrs. Chadwick a dua vei ira na yaca a soli vei au, a mate na luvena tagane yabaki 19. Noqu yaco yani, a veisiko tale tiko ga kina na luvena tagane qase o Jack me mai vakacegui tinana. E kilai au na gonetagane oqo, ia a sega ga ni tukuna. Ia, a wilika o koya na ivola lailai oya qai vaqara e dua tale ga na ivola lailai The Final War, au a solia vua ena vica vata na yabaki sara e liu.

Ni rau sa kila o Jack kei watina o May, na vanua au vakaitikotiko kina rau mani lako yani me so tale na nodrau ivola. Ena 1936 rau mani vakadonuya me caka na soqoni ena nodrau vale mai Wrexham. Ni oti e ono na vula nona veisiko mai o Albert Lloyd, a tauyavutaki sara e dua na ivavakoso, qai ivakatawa daulewa kina o Jack Chadwick. Ena gauna oqo sa tolu tiko na ivavakoso mai Wrexham.

Bula Ena Valeqiqi me Vaka na Nodra na Gypsy

Me yacova mai na gauna oqo, baleta ni keirau dau veilakoyaki e rawa gona kina me keirau vakaicili ena vanua cava ga, ia sa mani vakatulewataka o Zanoah ni oqo na gauna vinaka me sa na dua kina na neirau vale, o koya e rawa ni veitokiyaki. O watiqu e dua na matai e kawa mai vei ira na Gypsy, qai mani tara e dua na neirau valeqiqi me vaka na nodra na Gypsy. Keirau vakatoka me o Elisapeci, na yaca vakaivolatabu e kena ibalebale “Binikasauru na Ka e Solia na Kalou.”

Au nanuma vinaka tiko e dua na vanua keirau a lai tiko kina​—na werenivaini volekata e dua na uciwai. E vaka dina na Parataisi vei au! Sega ni dua na ka a vakacaraka na marau keirau sotava ena vica vata na yabaki keirau tiko kina ena valeqiqi, dina ni loma lailai ga. Ni draki liliwa, vakavuqa me dau kabita na lalaga ni valeqiqi na neirau iyaya ni moce, e dau vakavuleqa tale ga na waicala ni cawa. E dua tale ga na cakacaka levu na taki wai ina valeqiqi, so na gauna e bau yawa vinaka toka na vanua ni taki wai, ia keirau vorata vata na veika dredre oqori.

Ena dua na vulaililiwa au a tauvimate qai lailai na keirau kakana, lala sara tale ga na neirau taga. A dabe toka o Zanoah ena imocemoce, taura sara na ligaqu, qai wilika vei au na Same 37:25: “Au a gone, ka’u sa qai qase mai; ia ka’u a sega ni raica na yalododonu ni sa biu laivi, se na nona kawa ni ra sa vosai kedra madrai.” E raici au qai kaya: “Ke sega ni yaco totolo e dua na ka, daru sa na kerekere, au sega tale ga ni vakabauta ni na vakalaiva o Jiova me yaco!” A mani gole sara yani me lai vunau vei ira era tiko ena neirau yasa ni valeqiqi.

Ni lesu mai o Zanoah ena gauna ni vakasigalevu me ulia na mequ wainigunu, sa waraki koya tu e dua na waqanivola. E vakauta mai o tamana e $150. Ena vica na yabaki yani e liu a beitaki vakailasu o Zanoah ni vakayagataka vakailawaki na ilavo, ia e se qai vakadeitaki ga na nona dodonu. Na iloloma oya e kena isau. E yaco donu sara ga mai!

E iVakavuvuli

So na gauna eda dau qai vuli mai na noda cala ni oti e vica vata na yabaki. Me kena ivakaraitaki: Ni bera niu biu vuli ena 1927, au a vunau vei ira kece na noqu icaba keimami vuli vata, kei ira na qasenivuli​—vakavo ga e dua na qasenivuli, o Lavinia Fairclough. E sega ni dua e via kila se cava au na cakava ena noqu bula, keirau sega tale ga ni dau veiyaloni kei Miss Fairclough, au mani sega kina ni tukuna vua. Rauta ni 20 na yabaki e tarava, dua na ka na noqu kurabui​—au marau tale ga​—ena gauna e tukuna kina vei au o tinaqu ni sa lesu tale mai na qasenivuli oqo me mai sikovi ira kece na nona itokani makawa kei ira na nona gonevuli me tukuna vei ira ni o koya sa dua na iVakadinadina i Jiova!

Na gauna keirau qai sota kina, au vakamacalataka vua na vuna au a sega ni tukuna kina vua e liu na noqu vakabauta kei na cakacaka au a lalawataka meu na cakava. A rogoca qai kaya: “Au dau vaqara voli ga na ka dina. Na ka au dau qara voli ena noqu bula!” E ivakavuvuli dina vei au na ka e yaco oqo​—meu kua ni tu vakasuka na vunau vei ira kece au sotava, qai kua tale ga ni via lai vakilakila se ra na vakarorogo se sega.

Dua Tale na iValu​—Kei na Ka e Yaco Tarava Ena Noqu Bula

Sa baci uku mai na o loaloa ni ivalu ni sa voleka ni cava na veiyabaki ni 1930. A vagalalataki na ganequ o Dennis, e gone vei au ena tini na yabaki, me kua ni veiqaravi ena mataivalu, ia me cakacaka saumi tiko ga. A sega vakadua ni bau taleitaka o koya na ka dina, keirau mani kerea vakaveiwatini me rau lai sikovi koya o Rupert Bradbury kei na tacina o David, o rau na painia ena vanua oya. Rau lai sikovi koya mani vuli iVolatabu sara. A papitaiso o Dennis ena 1942, e muri a qai cakacaka vakapainia, a lesi tale ga me ivakatawa dauveilakoyaki ena 1957.

A sucu na luve i keirau yalewa o Elizabeth, ena 1938, ia me ganita na neitou bula vakavuvale, a vakalevutaka o Zanoah na neitou valeqiqi. Ia, ni sucu na ikarua ni luve i keirau yalewa o Eunice, ena 1942, e ka vakavuku me dua sara ga na neitou vale. Yaco me cegu kina ena vica na yabaki o Zanoah ena cakacaka vakapainia, keitou mani toki ina dua na vale e lailai toka ga volekati Wrexham. E muri keitou qai lai vakaitikotiko e Middlewich e koto ena iyalayala ni vanua kei Cheshire. A mate e kea na watiqu lomani ena 1956.

Rau cakacaka vakaitalatala vakatabakidua ruarua na luve i keirau yalewa, rau marautaka tale ga na nodrau bula vakawati. O Eunice kei watina, e dua na qase ni ivavakoso, erau sa veiqaravi tiko ga vakapainia lavotaki mai Lodoni. O wati Elizabeth e dua tale ga na qase ni ivavakoso, qai dua na ka na noqu marau ni o rau, na luvedrau, kei iratou na va na makubuqu vakarua eratou tiko volekati au e Preston, mai Lancashire.

Au vakavinavinaka niu taubale rawa mai na noqu vale, ina Kingdom Hall e tiko e taikadua ni gaunisala. Ena vica na yabaki wale tiko ga oqo, au dau soqoni vata tiko kei na iwasewase ni vosa vaka Gujarati, era dau soqoni tale ga e kea. E sega ni rawarawa na noqu vulica na nodra vosa baleta niu sa via didivara vakalailai ena gauna oqo. E dau dredre ena so na gauna meu rogoca rawa e vuqa na ka e tukuni, sa sega ni totolo me vaka na nodra tautauri rawa na gone. E ka ni bolebole dina.

Au se rawa ni vunau e veivale qai rawa tale ga ni caka vuli iVolatabu e vale. Nira dau veisiko mai noqu itokani, au dau marau ni talanoataka na veika au a sotava ena gauna oya. Au vakavinavinakataka dina na veika guiguilecavi dredre au vakalougatataki kina ena noqu maliwai ira na tamata i Jiova ena loma ni 90 na yabaki.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 25]

Na tikidua ni ivunau vakaivolatabu “Millions Now Living Will Never Die,” au a rogoca ena 14 Me, 1922

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Keirau kei Zanoah ni oti ga vakalailai na neirau vakamau ena 1933

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Duri tu ena yasa i “Elisapeci,” na neirau valeqiqi a tara o watiqu