Era Doka na iVolatabu na Lotu Vakarisito Dina

“E dina na nomuni vosa.”​—JONI 17:17.

VAQARA NA KENA ISAU:

E duidui vakacava na veivosaki a caka e Jerusalemi ena 49 S.K. kei na kena era dau cakava eso na vakailesilesi ni lotu?

O cei era valataka na Vosa ni Kalou ni oti na nodra gauna na yapositolo?

Era dau vuli vakacava na gonevuli ni iVolatabu ena ika19 ni senitiuri, na cava e yaga kina na iwalewale qori?

1. Ena imatai ni gauna drau veitalanoa kina vakavinaka kei na dua na iVakadinadina i Jiova, na duidui cava o raica kina?

VAKASAMATAKA mada na imatai ni gauna drau veitalanoa kina vakavinaka kei na dua na iVakadinadina i Jiova. Na cava o nanuma me baleta na veitalanoa qori? E levu era tukuna, ‘E uqeti au dina na nona vakayagataka na iVolatabu me sauma kece kina na noqu vakatataro.’ Dua na ka na noda marau nida sa mai kila na inaki ni Kalou me baleta na vuravura, na kedra ituvaki na mate, kei na nodra inuinui na wekada era sa takali!

2. Na cava o doka kina na iVolatabu?

₂ Ni toso tiko ga na noda vuli iVolatabu, eda liaca ni sega wale ga ni vakamacalataki kina na ka e baleta na noda bula, na kedra ituvaki na mate kei na inuinui ena veigauna se bera mai. Ia eda qai mai kila ni iVolatabu e ivola yaga duadua e vuravura. E yaga tawamudu na kena ivakasala, o ira tale ga era muria ena vakainaki qai marautaki na nodra bula. (Wilika Same 1:1-3.) O ira na lotu vaKarisito dina era dau doka tu ga na iVolatabu, ‘era sega ni raica me vosa ni tamata, ia era vakabauta ni vosa dina ga ni Kalou.’ (1 Ces. 2:13) Na noda railesuva vakalekaleka na itukutuku makawa, ena kilai kina o ira na doka na vosa ni Kalou kei ira era sega.

WALI NA DUIDUI

3. Na ituvaki cava a rawa ni vakaleqa na nodra duavata na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri, na cava a vinakati me vakatulewataki?

₃ Ni oti e 13 na yabaki nona lumuti o Konilio na imatai ni kai veimatanitu sega ni cili, e basika e dua na duidui a rawa sara ga ni vakaleqa na duavata ena ivavakoso vaKarisito. E levu na kai Veimatanitu era sa ciqoma na vakabauta vaKarisito. Sa qai lomatarotarotaki: Vakacava o ira na tagane era kai Veimatanitu, ni bera nira papitaiso e dodonu mera cilivi me vaka na nodra ivakarau na Jiu? A sega ni rawarawa mera sauma qori na Jiu. O ira na Jiu era se muria tiko na Lawa era sega mada ga ni curuma na nodra vale na kai Veimatanitu, qai yawa sara mera veimaliwai. Ena yasana adua, era vakacacani o ira na Jiu lotu vaKarisito nira sa sega ni muria na vakabauta vakaJiu. Koya gona, ke ra qai ciqomi ira tale na kai Veimatanitu era sega ni cili, ena dredre mera veiyaloni o ira na Jiu era se muria tiko na Lawa kei ira na Jiu lotu vaKarisito.​—Kala. 2:11-14.

4. O cei era veivosakitaka na duidui e basika? Na taro cava era na rairai taroga o ira na tu e kea?

₄ Ena 49 S.K., ‘era soqoni vata mera veivosakitaka na ka qo’ na yapositolo kei ira na qase e Jerusalemi, o ira qo era Jiu era cili tale ga. (Caka. 15:6) E bulabula na veivosaki baleta ni veivosakitaki kina na ivakavuvuli vakaivolatabu. Era dui vakaraitaka kece na nodra nanuma o ira na tiko ena bose qori. Ia vakacava na lewa ena tau, ena yavutaki ena nona nanuma ga e dua se na nona veivakaduiduitaki? Era na waraka sara na qase me malumu na nodra vakacacani na lotu vaKarisito e Isireli mera qai vakatulewa? Se ra duavata ga ena dua na vakatulewa me rawa ni mau ga kina na veivosaki, dina nira kila ni sega ni donu na vakatulewa qori?

5. E duidui vakacava na nodra bose e Jerusalemi ena 49 S.K., ni laurai vata kei na nodra bose na vakailesilesi ni lotu e daucaka ena veisenitiuri tarava?

₅ Nira bose na vakailesilesi ni lotu nikua, era dau yalorawarawa mera tokona na vakatutu e nanuma e dua, se tokoni na ka e usuraka e dua. Ia e sega ni caka qori ena bose mai Jerusalemi, se usuraki me laveligataki e dua na mosoni. E levu era duavata kece ena vakatulewa e tau. A rawa vakacava qori? E duidui na ka era nanuma o ira na tiko ena veivosaki oya, ia era doka kece na Vosa ni Kalou, qori sara ga na iwali ni duidui oya.​—Wilika Same 119:97-101.

6, 7. A vakayagataki vakacava na tikinivolatabu me walia na duidui me baleta na cili?

₆ Na tikinivolatabu e yaga sara vakalevu ena kena wali na duidui, oya na Emosi 9:11, 12. E cavuti na veivosa qori ena Cakacaka 15:16, 17: “Au na qai lesu meu tara tale na vale i Tevita sa bale tu, au na tara na kena irusarusa me duri tale, mera vakasaqarai Jiova kina na tagane era vo tu mai, wili kina o ira kece na lewe ni veimatanitu, o ira era vakatokai ena yacaqu, e kaya o Jiova.”

₇ Ena rairai tukuna e dua, ‘e sega ni tukuni mada ga ena tikinivolatabu qori ni sega ni gadrevi mera cilivi na kai Veimatanitu era sa vakabauta.’ E dina qori, ia o ira na lotu vaKarisito Jiu era rairai kila vinaka na kena ibalebale. Era raici ira na kai Veimatanitu era cilivi mera tacidra, sega ni “lewe ni veimatanitu.” (Lako 12:48, 49) Kena ivakaraitaki, me baleta na Esiteri 8:17 ena nona ivakadewa ni Septuagint o Bagster e tukuna: “Levu na kai Veimatanitu era cilivi, era yaco mera Jiu.” Koya gona, e matata na ka e tukuni ena iVolatabu ni o ira na tiko ena vuvale i Isireli (Jiu kei ira na cili era sa tavuki mera Jiu) kei ira na “lewe ni veimatanitu” (kai Veimatanitu era sega ni cili) era duavata ni qarava na Kalou. Io, e sega ni vinakati vei ira na kai Veimatanitu mera cili mera qai lotu vaKarisito.

8. Na cava ena vinakati kina na yaloqaqa me baleta na vakatulewa ena tau?

₈ Na Vosa ni Kalou kei na yalo tabu e dusimaki ira na lotu vaKarisito dina mera “duavata” ena vakatulewa e caka. (Caka. 15:25) De dua na vakatulewa qori ena vakavuna mera vakacacani kina vakalevu na lotu vaKarisito Jiu, ia era tokona ga na Jiu yalodina na vakatulewa e yavutaki vakaivolatabu.​—Caka. 16:4, 5.

LAURAI NA DUIDUI

9. Na cava e dua na vuna levu era vakacalai kina na dausokalou dina, na ivakavuvuli bibi cava a vakatanitaki?

₉ A tukuna na yapositolo o Paula ni gauna era na takali kina na yapositolo, era na vakacalai na lotu vaKarisito ena ivakavuvuli lasu. (Wilika 2 Cesalonaika 2:3, 7.) Eso mada ga era lesi ena itavi bibi ena ivavakoso era na sega ni taleitaka na “ivakavuvuli dina.” (2 Tim. 4:3) A vakaroti ira na qase ni ivavakoso ena nona gauna o Paula: “Eso mada ga vei kemuni era na vakatanitaka na ivakavuvuli dina mera vakacalai ira kina na tisaipeli mera muri ira.” (Caka. 20:30) E tukuna na ivola The New Encyclopædia Britannica na vuna levu e vakatanitaki kina na ivakavuvuli: “Era nanuma na lotu vaKarisito era vulica na ivakavuvuli vaKirisi mera vakayagataka na ka era vulica mera vakamacalataka kina na nodra vakabauta vaKarisito. Era cakava qo mera sakitaka kina na ka era kila, me rawa tale ga ni uqeti ira na vuli vinaka era lotu butobuto mera lotu vaKarisito.” Dua vei ira na ivakavuvuli bibi a vakatanitaki, oya na ka e baleti Jisu Karisito. E vakatokai koya na iVolatabu me Luve ni Kalou; ia o ira na taleitaka na ivakavuvuli vaKirisi era tukuna ni Kalou.

10. A rawa ni wali vakacava na duidui e baleti Karisito?

₁₀ A lomatarotarotaki vakalevu qori ena nodra bose eso na lotu. A rawa ni wali totolo na ituvaki qori ke ra dikeva vinaka na ka e tukuna na iVolatabu, ia e levu era sega ni cakava qori. E levu vei ira qori era sa vakadeitaka rawa na ka era vakatulewataka ni bera mada ga nira veivosaki, ni oti gona na bose era dei tu ga ena ka era vakatulewataka. Na vakatulewa tale ga e tau, a sega mada ga ni yavutaki ena iVolatabu.

11. E yavutaki ena cava na nodra lewa na iliuliu ni lotu, na cava na vuna?

₁₁ Na cava a sega ni dikevi vakavinaka kina na iVolatabu? A tukuna na daunivuli o Charles Freeman, ni o ira na vakabauti Jisu me Kalou “e dredre mera vakabauta na ka e tukuna o Jisu, oya nirau sega ni tautauvata kei na Kalou na Tamana.” Qo e vakavuna mera sosomitaka na Kosipeli ena ivakavuvuli vakalotu kei na nodra vakasama na veiliutaki ena lotu. Nikua, e levu na iliuliu ni lotu era doka vakalevu na nodra ivakavuvuli na Qasenilotu e sega ni yavutaki ena iVolatabu, mai na nodra doka na Vosa ni Kalou! O na rairai vakadinadinataka qo ke o veivosakitaka na ivakavuvuli ni Le Tolu Vakalou kei ira na vuli italatala.

12. A veivakamuai vakacava na empara?

₁₂ E laurai tale ga nira dau vakaitavi na empara ni Roma ena nodra bose na vakailesilesi ni lotu. E tukuna kina o Parofesa Richard E. Rubenstein me baleta na bose mai Nicaea: “O Constantine e tokoni ira qai vukei ira vakalevu [na bisovi], era sega sara ga ni namaka. Rauta ni dua na yabaki, e lesu na empara me tara tale na nodra valenilotu, solia tale ga vei ira na cakacaka kei na ka dokai kece a kau tani vei ira . . . A soli vei ira na iliuliu ni lotu vaKarisito eso na itavi dokai e dau lesi vei ira na bete ni lotu butobuto.” Na cava e yaco kina? “A rawarawa sara ga vei Constantine me vakamuai ira, de dua me lewa na ka me caka ena bose e Nicaea.” E tomana o Charles Freeman: “E sega wale ga ni dau vakaitavi na empara ena nona tokoni o lotu, ia a rawa sara ga ni lewa na ivakavuvuli nei lotu.”​—Wilika Jemesa 4:4.

13. Na cava o nanuma e vakavuna na nodra sega ni vakabauta na ka dina mai na iVolatabu na iliuliu ni lotu?

₁₃ E dredre mera vakabauta na vakailesilesi ni lotu na ka dina me baleti Jisu Karisito, ia e sega ni va qori e levu na tauvanua. Era kila vinaka ra qai vakabauta na ka era wilika ena iVolatabu. Ia o ira na iliuliu ni lotu era vinakata ga me solia vei ira na empara na ilavo kei na veiliutaki, era sega kina ni muria na iVolatabu. E dua na iliuliu ni lotu ena gauna oya o Gregory mai Nyssa, e vakalewa na ivakarau ni nodra dau veivosakitaka na iVolatabu o ira na tauvanua me vakataki ira na dauvolitaki isulu, dauveisauilavo, dau volitaki kakana, kei ira na dauveiqaravi. A sega ni taleitaka o Gregory nira vakabauta na tauvanua ni duidui na Luvena kei na Tamana, e Cecere na Tamana vei Luvena, qai sega ni buli mai na dua na ka na Luvena. Era vakayagataka na tauvanua na iVolatabu mera vakamacalataka kina na ka dina qori. Qori sara ga na ka e sega ni cakava o Gregory mai Nyssa kei ira na iliuliu ni lotu ena gauna oya. A dodonu ga mera rogoci ira na tauvanua!

TUBU VATA NA “WITI” KEI NA “CO CA”

14. Na cava eda tukuna kina ni tekivu mai na imatai ni senitiuri, era na tiko eso na lotu vaKarisito dina era lumuti?

₁₄ Ena dua na vosa vakatautauvata, a tukuna kina o Jisu me tekivu mai na imatai ni senitiuri yaco mai nikua, era na tiko eso na lotu vaKarisito dina era lumuti e vuravura. E vakatauvatani ira o Jisu mera “witi” era tubu vata kei na “co ca.” (Maciu 13:30) Eda sega ni kila na ilawalawa cava se o cei ena wili ena ilawalawa lumuti era vaka na witi, na ka ga eda kila nira na tiko eso mera taqomaka na Vosa ni Kalou, mera vakaraitaka tale ga na lasu ni nona ivakavuvuli o lotu. Meda dikeva mada e vica.

15, 16. O cei eso na tagane era doka na ka dina mai na Vosa ni Kalou?

₁₅ O Ajibisovi Agobard mai Lyons, Varanise (779-840 S.K.), a sega ni duavata ena kena sokaloutaki na matakau, na kena vakatokayacataki na valenilotu vei ira na sanito, vakatale ga kina na ivalavala ni veiqaravi vakalotu kei na ivakavuvuli sega ni vakaivolatabu. Dua tale ga na turaga a bula ena gauna qori o Bisovi Claudius, a sega ni muria na ivakavuvuli ni lotu, e sega tale ga ni duavata kei na masu e cabori vei ira na sanito kei na matakau. Ena ika11 ni senitiuri, o Archdeacon Berengariu mai Tours, Varanise, a vakacegui mai na nona itutu ena nona sega ni muria na ivakavuvuli ni lotu Katolika me baleta na kana madrai kei na gunu waini. A vakavuvulitaka tale ga ni uasivi na iVolatabu mai na ivakavuvuli vakalotu.

₁₆ Ena ika12 ni senitiuri, erau valataka tale ga na ka dina mai na iVolatabu o Peter mai Bruys kei Henry mai Lausanne. A kere vakacegu mai na itavi vakabete o Peter ena nona vakabauta ni sega ni salavata kei na iVolatabu na ivakavuvuli ni lotu Katolika, me vaka na nodra papitaisotaki na gonedramidrami, kana madrai kei na gunu waini, masulaki o ira na sa mate, kei na sokaloutaki ni kauveilatai. Ena 1140, a vakamatei o Peter ena vuku ni nona vakabauta. O Henry e dua na monaki (monk), a vakalewa na cakacaka butobuto kei na veiqaravi sega ni vakaivolatabu ena lotu. A vesu ena 1148 qai bala e valeniveivesu ena nona bula taucoko.

17. Na ka vakasakiti cava a cakava o Waldo kei ira na nona ilawalawa?

₁₇ Donuya na gauna e vakamai bulabula kina o Peter mai Bruys ena nona vakalewa na lotu, a sucu e dua na tagane ena qai vakatetea e muri na ka dina mai na iVolatabu. Na ikarua ni yacana o Valdès se Waldo.a A sega ni vulica na turaga qo na cakacaka vakalotu a vulica o Peter mai Bruys kei Henry mai Lausanne. Ia ena nona doka vakalevu na Vosa ni Kalou, a wasea na nona iyau qai tokona na kena vakadewataki vakatikina na iVolatabu ena vosa era vosataka vakalevu mai na ceva i cake kei Varanise. Eso era marautaka na nodra rogoca na ka dina mai na iVolatabu ena nodra vosa, era wasea na nodra iyau, era tokona tale ga na vakatetei ni ka dina mai na Vosa ni Kalou vei ira eso tale. Era sega sara ga ni marautaka qori na iliuliu ni lotu. Ena 1184, e sega tale ni vakatara na tui tabu mera lewe ni lotu na tagane kei na yalewa gugumatua qori era vakatokai na Waldenses. E cemuri ira tale ga na bisovi mai na nodra vanua. Ia qori sa qai vakarawarawataka ga na vakatetei ni ka dina mai na iVolatabu ena so tale na vanua. E levu na vanua mai Urope era sa tu kina na ilawalawa nei Waldo, Peter mai Bruys, kei Henry mai Lausanne kei na so tale era tawase mai na lotu. Ena vica na senitiuri tarava, eso tale era valataka tale ga na ka dina mai na iVolatabu: John Wycliffe (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), kei George Storrs (1796-1879).

“SEGA NI TAROVI NA TETE NI VOSA NI KALOU”

18. Era dau vuli vakacava na gonevuli ni iVolatabu ena ika19 ni senitiuri, na cava e yaga kina na iwalewale qori?

₁₈ Era sega ni tarova rawa o ira na meca ni iVolatabu na tete ni ka dina. E tukuna na 2 Timoci 2:9: “E sega ni tarovi na tete ni vosa ni Kalou.” Ena 1870, era saga na ilawalawa gonevuli ni iVolatabu mera kila na ka dina. E vakacava na ivakarau ni nodra vuli? Ena taroga e dua na gonevuli na taro, ra qai veivosakitaka vata. Era na dikeva kece na tikinivolatabu e salavata kei na ulutaga oya, nira sa duavata kei na sala e veisemati kina na veitikinivolatabu, era na vakadeitaka sara na kena isau, ra qai vola sara. Era vakatotomuria sara ga na ivakarau ni nodra vuli na yapositolo kei ira na qase ena imatai ni senitiuri. E uqeti keda dina na noda kila ni o ira na tacida yalodina qori era vakadeitaka me salavata kei na Vosa ni Kalou na nodra vakabauta.

19. Na cava na tikinivolatabu ni yabaki 2012, na cava e veiganiti kina?

₁₉ E se yavutaki tiko ga ena iVolatabu na noda vakabauta. Oya na vuna e digia kina na iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova, me tikinivolatabu ni yabaki 2012 na vosa i Jisu: “E dina na nomuni vosa.” (Joni 17:17) O ira kece era vinakata me vakadonui ira na Kalou, ena vinakati mera muria na ka dina ena nona vosa. Koya gona, meda saga ena noda vinaka taucoko me dusimaki keda tiko ga na Vosa ni Kalou.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 8]

Na noda tikinivolatabu ni yabaki 2012: “E dina na nomuni vosa.”​—Joni 17:17

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Waldo

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Wycliffe

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Tyndale

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Grew

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Storrs