Na iTuvatuva ni Vuli e Rabailevu na Kena Yaga

“O ira ga na vuli era galala.”​—Epictetus, rauta na 100 S.K.

E VAKABAUTA o William H.  Seward, e dau valataka na vakawabokotaki ni veivakabobulataki ena ika19 ni senitiuri, ni “inuinui levu ga ni kawatamata na iVolatabu.”

Era kauaitaka tale ga vakalevu na iVakadinadina i Jiova na iVolatabu. Era sa vakadeitaka ni o ira era muria na kena ivakavuvuli era yaco mera tagane vakawati vinaka, radinivale vinaka, gone vinaka​—io, era tamata vinaka duadua e vuravura. Era talairawarawa ina ivakaro i Jisu Karisito: “Dou lako yani ka qisi ira me ra noqu tisaipeli na lewe ni veivanua kece ga, . . . vakavulici ira.”​—Maciu 28:19, 20, VV.

Nira sasagataka na isausau ni nodra vakavulici na tamata ena iVolatabu, era sa vakayacora tiko kina na iVakadinadina i Jiova na ituvatuva ni vuli rabailevu duadua beka ena itukutuku ni kawatamata. E vakacava sara mada na kena rabailevu?

Na Tabaivola me Baleti Vuravura Raraba

Ena nodra cakacaka vakaitalatala e matanalevu, era vakayagataka na iVakadinadina na veimataqali ivakadewa ni iVolatabu era sa tabaki tu ena vica vata na drau na vosa. Ia era sa vakadewataka tale ga na New World Translation of the Holy Scriptures ena 21 na vosa kei na New World Translation of the Christian Greek Scriptures (e dau vakatokai tu me Veiyalayalati Vou) ina 16 tale na vosa. Se toso tiko ga na vakadewataki ni iVolatabu oqo ena 11 tale na vosa. Era sa tabaka tale ga na iVakadinadina e vuqa na ivola vakaivolatabu era vakamakaretaka na ibalebale ni iVolatabu.

Me kena ivakaraitaki, na ivoladraudrau oqo na Yadra!, e tabaki ena 83 na vosa, qai rauta ni sivia e 20,682,000 na ilavelave ni kena itabataba yadua. Na ivoladraudrau erau dau tabaki vata mai, Na Vale ni Vakatawa, e tabaki ena 140 na vosa, ni vakatautauvatataki e rauta ni 23,042,000 na ilavelave ni kena itabataba yadua. Na isoqoni ni kedrau tabaki e veiyabaki na ivola e rua oqo e sivia na duanabilioni! Me kuria, e tabaki tiko Na Vale ni Vakatawa ena dua vata ga na gauna ena 124 na veivosa oqori, kei na Yadra! ena 58. E kena ibalebale oqo nira wilika e vuqa na tamata duivosavosa e vuravura na itukutuku era tabaki ena rua na ivola oqo ena dua vata ga na gauna ena nodra dui vosa yadua.

Me kena ikuri, ena loma ni vicasagavulu na yabaki sa qai sivi, era tabaka na iVakadinadina i Jiova e vica vata na drau na milioni na ilavelave ni ivola me vulici kina na iVolatabu. Na ivola Na Ka Dina sa Basika ki na Bula Tawamudu e tabaki e sivia na 107 na milioni na kena ilavelave. E muri, e tabaki na ivola E Rawa Mo Bula Tawamudu Ena Parataisi e Vuravura, e sivia e 81 na milioni na kena ilavelave, qai tabaki wale tiko ga oqo na ivola Na Ka Mo Kila Mo Bula Tawamudu Kina, e sa sivia na 75 na milioni na kena ilavelave e tabaki ena 146 na vosa. Kuria, ni sivia na 113 na milioni na ilavelave ni brochure e 32 na taqana Na Cava e Loma ni Kalou Vei Keda?, e tabaki ena 240 na vosa.

Era tabaki na ivola tale e so ena duidui ulutaga veiganiti. Na ivola Noqu i Vola ni Talanoa Ena i Vola Tabu e baleti ira na gone, e sa sivia na 51 na milioni na kena ilavelave e tabaki. E rua na ivola e tabaki me baleti ira vakatabakidua na itabagone, Your Youth​—Getting the Best Out Of It kei na Questions Young People Ask​—Answers That Work, e sa sivia na 53 na milioni na kedrau ilavelave sa tabaki. E vaka kina na ivola Na Sala me Marau Kina na Vuvale, e sa vukei ira e vica vata na milioni na matavuvale mera walia na nodra leqa, e sa tabaki ena 115 na vosa.

E va tale na ivola e tabaki me tekivu mai na 1985 e vaqaqacotaka na vakabauti ni Dauveibuli, ni Luvena, kei na iVolatabu e sa sivia na 117 na milioni na ilavelave ni ratou soqoni vata. Oqori na ivola Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, Na Tamata Rogo Duadua a Bau Bula, The Bible​—God’s Word or Man’s?, kei na Is There a Creator Who Cares About You?

Edaidai, na ivola yavutaki vakaivolatabu era tabaka na iVakadinadina i Jiova e rawa nira wiliki ena 353 na vosa, e so vei ira oqo sa ra na vakarau veisoliyaki ena 38 tale na vosa. Io, e sa sivia na 20 na bilioni na ivola, ivola lalai, brochure, kei na ivoladraudrau era sa tabaka na iVakadinadina i Jiova me tekivu mai na 1970! Me kena ikuri, ni volekata na ononamilioni na qasenivuli era sa oga tiko ena vakavulica na ka dina mai na iVolatabu ena sivia na 230 na vanua. E rawati vakacava na cakacaka vakaitamera oqo, e vakayacoka vakacava ina nodra bula na tamata?

Na Vuna me Tabaki Kina Ena Nodra Vosa

Me vaka o sa na raica rawa, e taura e dua na ituvatuva vakaitamera ni cakacaka vata mera tabaki vakavinaka kina ena dua ga na gauna na ivola ena sivia na drau na veimataqali vosa. O ira na timi ni daunivakadewa, era solia wale na nodra gauna kei na kila, ra qai vakayagataka na kompiuta mera rawata kina na ivakatagedegede ni cakacaka e vinaka, dodonu, qai totolo. Ena vosa mada ga era le lailai na kena daunivakadewa, e dau totolo tale ga na kedra tabaki mai na kena ivola. Ena gauna oqo, e sivia na 1,950 na tagane kei na yalewa era sa vakaitavi tiko ena cakacaka levu oqo e vuravura ena vakadewa e sega ni bisinisitaki. Na cava na vuna me vakayacori kina na cakacaka levu oqo? Na cava sara mada na kena yaga mera vakadewataki kina na veivosa e le lailai ga era kila ni vuqa vei ira oqo e rawa nira wilika na veivosa kilai levu?

Era sa raica na iVakadinadina i Jiova na kena yaga, me salavata ga kei na nona raica rawa o William Tyndale, e dua na daunivakadewa ni iVolatabu ena ika16 ni senitiuri. E vola: “Au raica rawa mai na veika au sotava ni rui dredre mera vulica na tamata na ka dina, vakavo ga kevaka e volai vakarawarawa na iVolatabu mera wilika sara ga ena nodra dui vosa, mera raica rawa na vakasama e tiko kina, na kena tuvani vakamatau, kei na ibalebale ni veitikinivolatabu.”

E dina, ni sega ni ka rawarawa me tabaki na ivola vakaivolatabu ena nodra dui vosa na lewenivanua. Ke sa mani rawati oqo, ena tara sara vakatitobu, vakatotolo tale ga na lomadra na ka dina mai na iVolatabu. Sa vakadinadinataki oqo ena veivanua ena Soviet Union makawa nira vosataka e sagavulu na vosa ni nodra dui yasana na lewenivanua. Ena itekitekivu ni senitiuri sa oti, e vuqa vei ira na duidui tamata oqo era sa mai umani vata ena Soviet Union ra vakatavulici​—qai gadrevi sara ga vei ira mera vosataka​—na vosa vakarusia. Oqo na vuna e rawa nira wilika ra qai vola tale ga na vosa vakarusia me ikuri ni nodra vosataka na vosa ga ni nodra dui yasana.

Vakabibi ni sa kasere na Soviet Union ena 1991, e levu vei ira na duikaikai oqo era sa via vosataka ga na nodra dui vosa. E dina oqo vei ira e vosa ni nodra yasana na Adyghe, Altai, Belorussian, Georgian, Kirghiz, Komi, Ossetian, Tuvinian, kei na vica tale na daseni na veimataqali vosa. E dina ni levu vei ira e rawa nira veivosaki vakarusia, ia na ivola vakaivolatabu vakarusia e dredre ni tara na lomadra. Na kena veibasai, ni ivola e tabaki ena nodra vosa vakaitaukei era kauaitaka dina. “E vinaka ni oni sa tekivu tabaka na veivola oqo ena neimami vosa,” e tukuna e dua e taura e dua na ivolacebaceba ena vosa na Altai.

E dua tale mai Greenland, e dua na yanuyanu ena Arctic e rauta ga nira le 60,000 na lewena. Sa tabaki na ivoladraudrau Na Vale ni Vakatawa kei na Yadra! ena vosa vaka Greenland, erau taleitaki tale ga vakalevu​—vakatale ga kina na nodra ivola tale e so na iVakadinadina i Jiova era tabaki ena vosa vaka Greenland. Era kune ena vuqa sara na vale ena kena veitikotiko ribayawa na veivola vaka oqo.

Ena Ceva ni Pasifika, rauta nira le 7,000 era vosa vakanauru, 4,500 vakatokelau, kei na 12,000 era vosa vakarotuma. Era sa tabaka na iVakadinadina na ivolacebaceba vakaivolatabu kei na brochure ena veivosa oqo, vaka kina na itabataba vakavula ni Vale ni Vakatawa vakaniue, era vosataka e rauta na le 8,000, kei na kena vakatuvalu, era vosataka e rauta na le 11,000. E dina ni o ira na iVakadinadina i Jiova era dua na dautabaivola levu duadua ena veivosa sega soti ni kilai levu, era tabaka na ivola vakaivolatabu ena vosa vaka Bislama, Hiri Motu, Papiamento, Mauritian Creole, Pidgin ni Niu Kini, Seychelles-Creole, Pidgin ni Yatu Solomoni, kei na vuqa tale.

E dau vakavuqa, ke ra le lailai ga na lewenivanua era vosataka e dua na vosa, e vakaraitaka nira bula ena veivanua ribayawa ra qai dravudravua. Ia, e rawa ni levu vei ira era kila tu na wilivola kei na volavola. Qai kuria ni iVolatabu e dua vei ira na vica ga na ivola e vakadewataki ena vosa ni veivanua oqori. E laurai ena so na vanua oqori ni sega sara ga ni tu na niusiveva ena kena vosa, ni na sega ni rawailavo kevaka e tabaki vaka kina.

Na Vuna e Marautaki Kina

E vakacaucautaki sara vakalevu na cakacaka ni vakadewa nodra na iVakadinadina i Jiova baleta nira vakarautaka na ivola e vakavinakataka cake na ivakatagedegede ni nodra bula na tamata. E kaya o Linda Crowl, e dua e cakacaka ena Institute for Pacific Studies, ena Univesiti ni Ceva ni Pasifika e Suva, e Viti, ni nodra cakacaka ni vakadewa na iVakadinadina e “ka vakasakiti duadua e vakayacori tiko ena Pasifika.” E tokona na wiliki ni nodra ivola baleta ni sa tiko sara e cake na kedra i vakatagedegede.

Ni se qai tekivu tabaki ena veiyatolu na vula na Yadra! ena vosa vakasamoa, e tabaki ena niusiveva qai vakaraitaki ena retioyaloyalo na kena itukutuku. E vakaraitaki sara ga na waqana qai vakaraitaki tale ga na ulutaga yadudua e loma. Oti sa ra qai vakamacalataki yadudua na ulutaga kece oqori.

E taleitaki tale ga ni so na vanua era dau tarogi vakawasoma na daunivakadewa ni iVakadinadina mai vei ira na vakailesilesi era kenadau ni vosa ena veivanua oya, se cava na nodra nanuma me baleta na lawa ni vosa, na ivolavolai ni vosa, buli ni vosa se matavosa vovou, kei na so tale. E matata ni veivakavulici sega ni saumi era cakava tiko oqo na iVakadinadina i Jiova e sa tara na nodra bula e vuqa tale na tamata, e sega ni baleti ira wale ga na lewe ni nodra ivavakoso.

Ia, me vaka e tukuni ena ulutaga sa oti, ni voleka ni duanabilioni na tamata uabula​—rauta ni duanaikaono ni lewe i vuravura​—era sega tu ni kila na wilivola kei na volavola. Na cava e sa bau caka mera vukei kina o ira oqo me yaga vei ira na itukutuku bibi e sa tu rawa ena kena wiliki qai vulici?

Vulici na Wilivola Kei na Volavola

Era vakarautaka na iVakadinadina ena vuqa na vanua na ituvatuva ni vuli sega ni saumi, ena nodra tuberi na tamata mera kila na wilivola kei na volavola. Era vakarautaka sara ga na ivola me vulici, me vaka na Apply Yourself to Reading and Writing, e sa tabaki ena 28 na vosa. E le levu, wili kina o ira na marama kei ira na sa qase sara, era sa vukei mera kila na wilivola kei na volavola ena ituvatuva ni vuli oqo.

Mai Burundi, era tuvanaka na iVakadinadina i Jiova na vuli vaka oqo ra qai vukei kina e drau vakadrau na lewenivanua mera kila na wilivola kei na volavola. Ni oti na nodra dikeva na yaga ni ituvatuva ni vuli oqo na National Office of Adult Literacy ni vanua oya, sa ra qai vakaicocovitaka e va na iVakadinadina dauveituberi ena International Literacy Day, 8 Sepiteba, 1999.

E tauri na itukutuku oqo me baleta na vuli wilivola kei na volavola ena so na 700 na ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova mai Mozambique: “Ena loma ni va na yabaki sa oti, era sa pasi e le 5,089 na gonevuli, era se vuli tiko oqo e le 4,000.” E vola mai e dua na gonevuli: “Au via vakaraitaka na noqu vakavinavinakataka na koronivuli . . . O yau e dua a sega ni vuli. Vinaka vakalevu na vuli, niu sa wilivola rawa, au sa rawata vakalailai na volavola, ia au se saga tiko ga me vinaka cake na kena ivakatagedegede.”

Me tekivu mai na 1946, mai na gauna sa qai maroroi kina mai Mexico na kena itukutuku, e sivia na 143,000 era sa vakavulici mera kila na wilivola kei na volavola ena koronivuli e vakavulici kina na lesoni e rua oqo. E vola mai e dua na marama yabaki 63: “Au sa vakavinavinaka dina vei ira na iVakadinadina i Jiova, nira vakavulici yau meu kila na wilivola kei na volavola. Au sotava e liu na vakaloloma. Ia, oqo, au sa rawa ni wilika sara ga mai na iVolatabu na ivakasala, e sa vakamarautaki au dina na ka au vulica kina.”

Era veituberi tale ga na iVakadinadina mai Brazil, Sauca Amerika, era vulica kina e udolu vakaudolu mera kila na wilivola kei na volavola. E kaya e dua na marama yabaki 64: “Na noqu sa mai kila oqo na wilivola e vaka sara ga ni sa sereki na sinucodo au a vesu tu kina ena dua na gauna balavu. Sa qai tadola tu oqo vei au e levu sara na ivurevure ni itukutuku. Na kena e bibi taudua na kena wiliki kei na vulici na iVolatabu, e sa vagalalataki yau mai na ivakavuvuli lasu.”

E vakavuqa ni o ira na qasenivuli ni vuli iVolatabu iVakadinadina i Jiova era dau vukei ira yadudua na nodra gonevuli mera kila na wilivola. Ena Yatu Filipaini, e sa yabaki 80 vakacaca o Martina sa qai sikovi koya tu yani e dua na iVakadinadina. E via vuli iVolatabu o Martina ia e sega tu ni kila na wilivola. Ni vukei koya o nona qasenivuli ni iVolatabu, e sa cavuikalawa sara o Martina, qai kuria na nona vuli ni dau tiko ena soqoni ena ivavakoso e voleka vua, sa qai yaco me kenadau ni vakavulici ira e so tale ena iVolatabu. Nikua, e sa kila na wilivola, e sa dua tale ga o koya na qasenivuli vakatabakidua ni vuli iVolatabu.

E matata ni o keda kece e rawa nida vulica na wilivola kei na volavola. De da na taroga beka, E yaga tiko vei ira na tamata na kilaka vakaivolatabu me baleta na Kalou kei na nona inaki? Na iotioti ni ulutaga e tarava ena sauma na taro oqori.

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 9]

“E Dredre Meu Vakamacalataka Vakaivola . . .”

O ira na vakailesilesi ni matanitu, o ira na vuli torocake, kei ira na lewenivanua era sa raica rawa na sasaga era vakayacora tiko na iVakadinadina i Jiova ena nodra vukea na nodra vuli na tamata ena vuravura raraba. Oqo e vica ga na ivakaraitaki ni nodra ivakamacala:

“O ira na lewe ni noqu matanitu kei yau keimami marautaka dina na ivola oqo [E Rawa Mo Bula Tawamudu Ena Parataisi e Vuravura, vakatuvalu], ni dua tale na ka vou me ikuri ni iyau ‘vakamareqeti’ ni vanua o Tuvalu. E dodonu mo ni marautaka vakalevu na nomuni itavi​—e itavi uasivi dina ena kena tarai cake na nodra bula vakayalo na lewenivanua oqo. Au vakabauta ni oqo ena wili tale ga ena ka e volai me baleta na itukutuku maroroi kei Tuvalu ena kena tabaki na ivola ni vuli.”​—Vuniwai T. Puapua, na paraiminisita vakacegu mai Tuvalu, Ceva ni Pasifika.

“Era vakayagataka tiko na iVakadinadina i Jiova e dua na ituvatuva ni tabaivola e taurivaki kina na iwalewale ni vakauitukutuku vou duadua ena Ceva ni Pasifika. . . . E qoroi vakalevu na ivakarau ni tabaivola oqo ni laurai vata kei na dredre ni vakauitukutuku . . . ena veiyanuyanu ena Wasa Pasifika.”​—Linda Crowl, Univesiti ni Ceva ni Pasifika, Suva, Viti.

“Sa bau totoka dina qai yaga na ivola Na Sala me Marau Kina na Vuvale ena vosa vaka Isoko! Keimami vakavinavinakataki iratou na bolecakacaka ena timi ni daunivakadewa e Isoko ena nodratou vukei keimami me keimami kila vinaka na lewenivola oqo.”​—C.O.A., Nigeria.

“E dredre meu vakamacalataka vakaivola na noqu vakavinavinakataka vakalevu na ivakadewa oqo ni iVolatabu [na New World Translation vaka Serbia], ni matata vinaka. Au dau tovolea e liu meu wilika tasevu na iVolatabu, ia au dau soro koso ni rui dredre vei au meu kila na kena vosa. Au sa qai rawa ni wilika na ivakadewa totoka oqo au qai kila vinaka tale ga na kena ibalebale!”​—J. A., Yugoslavia.

“Vinaka vakalevu na ivola totoka qai veitarai cake era sa vakadewataki ena vosa vaka Tiv. Na kena dina ni sega ni rawa ni vakamacalataki vakaivola na kedra dui yaga kei na veivakayaloqaqataki era solia na ivola kei na brochure oqo. E vica vata na udolu e sa yacovi ira na ivola oqo.”​—P.T.S., Nigeria.

[iYaloyalo]

36 na milioni na ilavelave ena 115 na vosa

[iYaloyalo ena tabana e 4, 5]

E sivia e 100 na milioni na ilavelave ni “New World Translation” era sa tabaki ena 37 na vosa

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Voleka nira le 2,000 e veiyasa i vuravura era vakaitavi ena kena vakadewataki na nodra ivola na iVakadinadina i Jiova. (Na timi ni daunivakadewa vaka Zulu e Sauca Aferika, ena imawi; kei na dua na daunivakadewa vakajapani, e ra)

[iYaloyalo ena tabana e 7]

E sivia na duanabilioni na ivoladraudrau “Na Vale ni Vakatawa” kei na “Yadra!” era tabaki e veiyabaki

[iYaloyalo ena tabana e 8]

Na vuli wilivola kei na volavola era tuvanaka na iVakadinadina i Jiova ena veiyasa i vuravura. (Mexico, imatau; kei Burundi, e ra. Mai Ghana ena taqana e liu)