O Rawa ni Vukei

‘SA TU oqo e 49 na vuanikau ni moce ena loma ni bilo. Meu tiloma se kua?’ e taroga e dua na tagane yabaki 28 mai Switzerland. Sa yalolailai tu o koya ni ratou sa biuti koya o watina kei luvena. Ni sa tiloma oti na vuanikau, e qai kaya: ‘Sega, au sega ni via mate!’ E kalougata ni bula me rawa kina ni talanoataka na ka e cakava. Era sega ni dau mate kece na saga mera vakamatei ira ga.

E kaya o Alex Crosby mai na U.S. Centers for Disease Control and Prevention me baleta nodra saga na itabagone mera vakamatei ira ga: “Ke o rawa ni vakabera ena vica ga na aua, e rawa mo tarova. Ke tarovi, e rawa nira tarovi e lewe levu mera kua ni vakamatei ira ga. O rawa ni vakabulai ira.”

Ni cakacaka tiko ena Lifesaving and Emergency Center ena Japan Medical College o Parofesa Hisashi Kurosawa, e vukei ira e vica vata na drau mera kua ni vakamatei ira ga. Io, e rawa nira vakabulai e so kevaka era vukei. Na veivuke cava e gadrevi?

Kauaitaka na Vuna Dina

Me vaka e vakamacalataki ena ulutaga sa oti, era kaya na dauvakadidike ni 90 na pasede vei ira na vakamatei ira ga e tauvi ira na mate ni mona se nodra gunu vakasivia se vakayagataka na wainimate gaga. Oqo na vuna e kaya kina o Eve K. Mościcki, mai na U.S. National Institute of Mental Health: “E rawa ga ni nuitaki me tarovi na nodra vakamatei ira ga na tamata e duidui nodra yabaki kevaka e tarovi na veika e rawa ni tauvimate kina na mona kei na veika era gunuva se vakayagataka era bobula kina.”

E ka ni rarawa ni levu vei ira oqori era sega ni dau vinakata mera vukei. Baleta? “Nira dau veivakalewai vakalevu na tamata,” e kaya o Yoshitomo Takahashi mai na Tokyo Metropolitan Institute of Psychiatry. E kaya tale ga ni o ira mada ga na vakila nira leqa tiko vakalailai era na sega ni qara veivuke.

Ia e so era sega ni madua. O Hiroshi Ogawa, e dua na daukacikacivaki rogolevu ena retioyaloyalo e Japani ena loma ni 17 na yabaki, e vakaraitaka raraba ni dau yalolailai vakalevu qai voleka tale ga me vakamatei koya ga. “Na yalolailai e vaka na matetaka ina noda vakasama,” e kaya o Ogawa. E kaya o koya ni rawa ni tauvi keda kece da qai rawa tale ga ni vakabulai mai kina.

Vosa Vua e Dua

“Ke dua e kubuta lo toka ga nona leqa, ena dau raica na leqa oya me vakaitamera, qai sega ni wali rawa,” e kaya o Béla Buda, na vakailesilesi ni tabana ni bula e Hungary sa cavuti oti. Oqo e vakadeitaka na ka e kaya e dua na vosa vakaibalebale makawa ena iVolatabu: “Ni sa tawasei koya tani na tamata, sa qara na ka e domona, a sa veivorati kei na vuku kece.”​—Vosa Vakaibalebale 18:1.

Rogoca na vosa ni vuku oqori. Kua ni qalotaka duadua voli e wasawasa na nomu leqa. Qara e dua o rawa ni nuitaka se vakabauta. De o kaya beka, ‘E dredre meu vakabauta e dua.’ E kaya na parofesa ni mona o Vuniwai Naoki Sato, ni levu e vaka oya na nodra rai. E kaya o Sato ni so era sega ni dau via tukuna na nodra leqa baleta nira sega ni via vakaraitaka na nodra malumalumu.

O cei e rawa nira nuitaka me rogoci ira? Ena levu na vanua ena rawa nira raica na tabana e qarava na nodra tarovi na dau saga mera vakamatei ira ga se qirita na talevoni era rogoca na noda leqa se qara na vuniwai rogo e dau qarava na mate ni mona. Ia e so na kenadau era kaya ni dau veivuke tale ga na lotu. E veivukei vakacava?

Era a Vukei

O Marin, mai Bulgaria, e lokiloki. Sa nakita sara ga me vakamatei koya ga. Dua na siga e wilika e dua na ivola ni lotu e vakatokai Na Vale ni Vakatawa, e nodra ivola na iVakadinadina i Jiova. E vakadonuya na veisureti ena ivoladraudrau oya me sikovi koya mai e dua na iVakadinadina i Jiova. E vakamacalataka o Marin na ka e qai yaco: “Au vulica vei ira na iVakadinadina i Jiova ni noda bula e isolisoli ni Tamada vakalomalagi, ni sega ni dodonu meda vakacacana se meda lewa meda tinia na noda bula. Au sa mani veisautaka kina na lomaqu meu kua ni vakamatei au ga. Au marautaka tale na noqu bula!” Era tokoni Marin tale ga na ivavakoso lotu Vakarisito. E se lokiloki tiko ga o koya, ia e kaya: “Au lomavakacegu ena gauna oqo au qai mamarau, e levu tale ga na veika vinaka au rawa ni cakava ena gauna oqo, sa lailai tale na gauna meu cakava kina na veika oya! Oqo e rawa ga ena nona vukei au o Jiova kei ira na nona iVakadinadina.”

Era vukea tale ga na iVakadinadina i Jiova na cauravou lokiloki ni Switzerland e vakamacalataki ena itekitekivu ni ulutaga oqo. E vakavinavinakataka na “nodratou yalovinaka na vuvale lotu Vakarisito” eratou kauti koya me ratou lai tiko vata. E kuria: “Era qai veivukevuke na lewe ni ivavakoso [ni iVakadinadina i Jiova] mera dau lai vakani au ena vica vata na siga. E sega ni vukei au wale ga na noqu dau ciqomi oya, e vaka kina na noqu dau vosa vua e dua tale.”

E uqeta na cauravou oqo na veika e vulica ena iVolatabu, vakabibi ena nona vulica na levu ni nona lomana na kawatamata na Kalou dina o Jiova. (Joni 3:16) Na Kalou o Jiova e dau rogoca na noda masu, vakauasivi ke da ‘sova yani na lomada’ vua. (Same 62:8) “Sa veiraiyaki na mata i Jiova e vuravura taucoko,” e sega ni vaqara na nodra cala na nona tamata, ia “me totaki ira vakaidina sa dodonu na lomadra vua.” (2 Veigauna 16:9) E vakadeitaka vei keda o Jiova: “Kakua ni ko rere; ni’u sa tiko vata kei iko: kakua ni ko taqaya; ni’u sa nomu Kalou: ka’u na vakaukauwataki iko; io, ka’u na vukei iko; io, ka’u na tokoni iko e na ligaqu i matau sa daudina.”​—Aisea 41:10.

E kaya na cauravou ni Switzerland oya me baleta na nona yalataka na Kalou na vuravura vou: “Oqo e vukei au sara vakalevu meu kua ni yalobibi se rarawa.” Na inuinui oqo, e tukuni “mei kelekele ni yaloda,” e okati kina na bula tawamudu ena vuravura Parataisi.​—Iperiu 6:19; Same 37:10, 11, 29.

E Bibi Nomu Bula Vei Ira Tale e So

Dina ga ni rawa sara ga mo galili o qai nanuma tale ga ni na sega ni milamila e dua ena nomu mate. Ia mo nanuma tiko: Erau duidui vakalevu na nomu nanuma ni o galili kei na nomu galili dina. Donuya na gauna e volai kina na iVolatabu, ena dua na gauna a yalolailai vakalevu kina o Ilaija. E tukuna vei Jiova: “Era sa . . . vakamatei ira na nomuni parofita e nai seleiwau; ia koi au, ka’u sa vo duaduaga.” Io, e tiko e dua na vuna vinaka e galili kina o Ilaija. Era sa vakamatei e levu na nona itokani parofita. E vakasasai tale tiko ga me vakamatei, sa qai dro voli. Ia e galili dina beka? Sega. E vakaraitaka vua o Jiova nira tu tale ga e 7,000 na tamata yalodina vakataki koya era saga tale tiko ga mera qarava na Kalou dina ena gauna rerevaki oya. (1 Tui 19:1-18) Vakacava o iko? De dua o sega ni galili sara me vaka o nanuma?

Era tu o ira na kauaitaki iko. Vakasamataki rau na nomu itubutubu, na kemu isa, o ira na luvemu, kei ira na nomu itokani. Era tu tale e so. Era tu ena ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova na lotu Vakarisito matua era taleitaki iko, era na rogoci iko, era na masu vata kei iko ra qai masulaki iko tale ga. (Jemesa 5:14, 15) Ke ra sega mada ga ni kauaitaki iko na tamata kece ga, e tiko e Dua e kauaitaki iko. A kaya o Tui Tevita: “Ni sa laivi au na tamaqu kei na tinaqu, ena qai keveti au cake ko Jiova.” (Same 27:10) Io, ena ‘dau nanumi iko’ o Jiova (1 Pita 5:7) Kua ni guilecava ni o talei ena mata i Jiova.

Na bula e isolisoli ni Kalou. Dina ga ni so na gauna e sa vaka tale me icolacola. Vakasamataka mada na ivakarau ni nomu raica e dua o solia vua na iloloma saulevu ia e qai kolotaka laivi ni bera ni vakayagataka? Eda se sega sara ni vakayagataka vinaka na isolisoli ni bula o keda na tamata ivalavala ca. E vakaraitaka na iVolatabu ni raica na Kalou na noda bula oqo me sega ni “bula dina.” (1 Timoci 6:19) Io, ena dua na gauna lekaleka mai muri ena qai uasivi na noda bula, yaga vakalevu, da qai marautaka tale ga. Ena yaco vakacava oya?

E kaya na iVolatabu: “Na Kalou ena tavoya tani kecega na wai-ni-mata mai na matadra; ia ena sega tale na ciba; se na rarawa, se na tagi, ka na sega tale na vutugu: ni sa takali tani na ka makawa.” (Vakatakila 21:3, 4) Raitayaloyalotaka mada na nomu bula ni sa yaco na veivosa oya. Vakasamataka vakamalua. Tovolea mo raitayaloyalotaka vakavinaka sara na veika ena qai yaco oqo. Oqo e sega wale ga ni vatavatairalago. Ni o vakasamataka na veika e cakava na Kalou vei ira na nona tamata ena gauna sa oti, o na vakadeitaka ni veika o raitayaloyalotaka oya ena yaco dina.​—Same 136:1-26.

De ena taura e dua na gauna mo qai taleitaka tale kina na nomu bula. Masuta tiko ga na “Kalou sa sega ni mudu rawa na nona veivakacegui. Sa vakacegui keda ko koya e na noda rarawa kece ga.” (2 Korinica 1:3, 4, VV; Roma 12:12; 1 Cesalonaika 5:17) Ena vakaukauataki iko o Jiova. Ena vakavulici iko o koya mo kila ni vakainaki na bula.​—Aisea 40:29.

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 29]

Mo Vukei Koya Vakacava e Via Vakamatei Koya Ga?

Na cava o na cakava ke dua e tukuna vei iko ni via vakamatei koya ga? E vakatura na U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) “mo vakarogoci koya vinaka.” Laiva me tukuna na ka e tiko e lomana. Ia, ena levu na gauna era na sega ni dau vakaraitaka na lomadra na via vakamatei ira ga. Vakadinata ni rarawa qai nuiqawaqawa dina tiko o koya. Ke o tukuna vakamalua vua ni o vakila ni veisau vakalailai na nona ivalavala, ena rawa vua me vakaraitaka vei iko na ka e tu e lomana.

Ni o rogoci koya tiko, kauaitaki koya. E kaya na CDC: “Vakadeitaka vua ni bibi vei iko kei ira tale e so na nona bula.” Vakaraitaka vua ni o na rarawataka dina kei ira tale e so na nona mate. Vukei koya me raica ni kauaitaki koya na Dauveibuli.​—1 Pita 5:7.

Era vakatura tale ga na kenadau mo kauta tani mai vua na ka e rawa ni vakayagataka me vakamatei koya kina​—vakabibi na dakai. Ke rui dredre na ituvaki e sotava tiko de vinaka mo uqeti koya me raica na vuniwai. Ke kisi bibi sara de vinaka cake mo sa qara vakatotolo sara ga na veivuke nei vuniwai.

[Kato ena tabana e 31]

‘Ena Vosoti Au Beka na Kalou ena Ka Au Via Cakava?’

E levu e vukei ira na nodra veimaliwai kei ira na iVakadinadina i Jiova mera sega tale ni vakasamataka mera vakamatei ira ga. Ia e sega ni dua ena gauna oqo me sega ni sotava na dredre ni bula se na yalolailai. O ira mada ga na lotu Vakarisito era a vakasamataka mera vakamatei ira ga era dau lomaleqataka na ka era via cakava oya. E rawa ga ni vakararawataki ira tale vakalevu. E rawa ni wali vakacava na leqa oqo?

Me nanumi tale ga ni so na tagane kei na yalewa yalodina ena gauna e volai kina na iVolatabu era rarawataka na nodra bula tiko. E kaya o Repeka, na wati Aisake na peteriaki, ni rarawataka e dua na leqa vakavuvale: “Sa ka rarawa na noqu bula.” (Vakatekivu 27:46) E kaya o Jope ni ratou sa mate na luvena, ni sa tauvimate, cawadru na nona iyau, qai yali na kena irogorogo: “Sa ka ni oca ki na lomaqu na noqu bula.” (Jope 10:1) Ena dua na gauna e kaya vua na Kalou o Mosese: “Mo ni vakamatei au sara mada.” (Tiko Voli mai na Lekutu 11:15) E kaya ena dua na gauna na parofita ni Kalou o Ilaija: “I Jiova sa rui levu; ni vakaotia ga na noqu bula.” (1 Tui 19:4) E tukuna vakavica tale ga na parofita o Jona: “E vinaka ga me’u mate ka ca me’u bula tiko.”​—Jona 4:8.

E cudruvi ira beka o Jiova? Sega. E vakavuna ga me volai ena iVolatabu na veika era kaya oya. E bibi me nanumi ni sega ni dua vei ira na tamata yalodina oya e saga me vakamatei koya ga. E vakamareqeti ira ga o Jiova; e vinakata mera bula. Ia e kauaitaka tale ga na Kalou na nodra bula na tamata ivalavala ca. E uqeti ira mera veisautaka na nodra ivalavala ‘mera bula.’ (Isikeli 33:11) Sa na qai wacava na nona kauaitaki ira na saga mera rawata na nona veivakadonui me rawa kina mera bula tiko ga!

Na Kalou e solia me vukei ira na isoro i Luvena, na ivavakoso vakarisito, na iVolatabu, kei na sala ni masu. Na sala ni veitaratara kei na Kalou oqo na masu, e sega vakadua ni osooso. Na Kalou e rogoci ira kece era torovi koya ena yalomalumalumu. “Me da sa toro vakadoudou gona yani kina vua na Kalou ki na i tikotiko vakaturaga ni loloma, me da lomani kina ka kunea tale ga na kaukauwa vakayalo me vukei keda e na gauna e yaga kina.”​—Iperiu 4:16, VV.

[Kato ena tabana e 12]

E Vakamatei Koya ga na Wekamu Voleka?

Era dau rarawa vakalevu na lewenivuvale kei ira na itokani voleka ni vakamatei koya ga e dua na wekadra voleka. So vei ira na wekana era dau beitaki ira ena vuku ni nona leqa. Era dau kaya: ‘Ke keirau tiko vata mada ga ena siga oya,’ ‘Keu a qarauna ga na ka au tukuna,’ ‘Keu a vukei koya mada ga.’ Na ka e kainaki tiko, ‘Keu a cakava na ka oqo se ka oya, ke se bula tiko na wekaqu.’ E dodonu beka meda beitaki keda ena nona vakamatei koya ga e dua?

E dau ka rawarawa meda qai nanuma na ivakatakilakila ni nona via vakamatei koya e dua ni sa leqa o koya. E dredre me vakasamataki na ivakatakilakila oqori ni se bera ni leqa. E kaya na iVolatabu: “A yalo ni tamata sa kila na nona rarawa; ia ni sa marau ko koya, sa sega ni kauwai kina na tani.” (Vosa Vakaibalebale 14:10) So na gauna e dredre me kilai na ka e vakasamataka tiko e dua. E so vei ira na vakamatei ira ga era sega ni rawa ni vakaraitaka vei ira na tani na ka e tu e lomadra, vei ira mada ga na wekadra voleka.

Oqo na ka e kaya na ivola Giving Sorrow Words me baleti ira na via vakamatei ira tiko: “E dredre dina meda dau kila na kena ivakatakilakila.” E vakaraitaka tale ga na ivola oqo ni kevaka mada ga o siqema na ivakatakilakila, e sega ni kena ibalebale oya ni o rawa ni tarova na nona vakamatei koya ga e dua. Kua ni vakararawataki iko, me vakacegui iko na vosa ni tui vuku o Solomoni “Ni ra sa kila ko ira sa bula ni ra na mate: ia ko ira na mate era sa sega ni kila e dua na ka.” (Dauvunau 9:5) E sega ni vakararawataki tiko mai eli na wekamu voleka. Sa sega ni rarawataka tiko na veika a vakavuna me vakamatei koya ga. E vakacegu koto ga.

De vinaka cake meda vakasamataki ira na se bula tiko, okati kina o iko. E tomana o Solomoni “A ka kecega sa vakaitavi kina na ligamu, mo kitaka ga e nomui gu” ni o se bula tiko. (Dauvunau 9:​10) Nuitaka ni nodra rawa ni bula tale se sega o ira na vakamatei ira ga e vakatau vei Jiova, “na Tama dauloloma, na Kalou sa sega ni mudu rawa na nona veivakacegui.”​—2 Korinica 1:3, VV.a

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Vosa vua e dua

[iYaloyalo ena tabana e 30]

Era kauaitaka na nomu bula na tani