E Dua na Leqa Vakaitamera

O Erika sa vula ono na dede ni nona bula, ia na kena levu kei na kena balavu e vaka ga e dua na gone se qai vula dua se vula rua. Dina ni suisuia, ia e vuce na ketena kei na yavana, e vuvuce tale ga na matana qai mai moqimoqili tu yani. E vulaci na kena irairai, e codro qai vuka na drauniuluna, e tatakulikuli tale ga na kuliniyagona. E vaka me masa vakalevu. Ni ilova na vuniwai na yalokanimata i Erik, ena qaqarauni sara ni sa rui mamare na kuli ni yalokanimatana, e rawarawa me tavoci. Kena irairai ni gogo tale ga na vakasama i Erik. E ka dina ni rarawa nira sotava e dua na iwase levu ni gone na ituvaki oqo.

“E TUKUNI ni vakavuna na nodra mate e veimama na iwiliwili kece ni gone era mate e vuravura raraba​—e sega mada ga ni bau volekata e dua na matetaka levu, vakavo ga o koya a vakawabokotaki kina e duanaikava ni iwiliwili ni lewenivanua e Urope ena ika14 ni senitiuri. Ia, e sega tale ga ni okati me matetaka. Ke sega mada ga ni veivakamatei, e cakanona ena nodra bula na lewe vica vata na milioni e tarai ira, ni yaco mera save, ra bula gogo qai vakaleqai tale ga kina nodra vakasama. Ni vakaleqa tale ga na nodra bula na marama, e macala ni na tara na bula ni vuvale. E sega ni vakataratutu ni na lai vakilai oqo ena bula vakaitikotiko.”​—State of the World’s Children, United Nations Children’s Fund.

Na mate cava mada e vakamacalataki tiko oqori? Na kanavakaca​—vakauasivi, na protein-energy malnutrition (PEM), e vakatoka na World Health Organization (WHO) me “leqa e colati galugalu.” E vakacava na kena tete? E kaya na WHO ni “dua na vu levu ni nodra mate e rauta na veimama ni 10.4 na milioni na gone ena veiyabaki.”

E levu tale na mate e basika mai ena vuku ni kanavakaca, mai na sega ni vitamin kei na mineral ena yago ni sega ni laukana na kakana bulabula, ina levulevu ca kei na so tale na mate e vu mai na kakana eda kania. E kaya na WHO ni kanavakaca “e ca duadua,” oya na PEM. Era mate vakalevu ga kina na gone e lailai mai na lima na yabaki ni nodra bula.

Vakasamataki Erik a tukuni taumada, vaka kina o ira na lewe vica vata na milioni na gone era kanavakaca. Mera kua ni beitaki ni bale vei ira na kena sa mai vaka tu oya na kedra ituvaki, nira sega ni cakava rawa kina e dua na ka. E kaya gona ina Yadra! o Georgina Toussaint, e dua na nodra vuniwai na gone: “Mai kedra wale na isamunidawa, baleta ga nira gone ra qai malumalumu.”

E so era nanuma ni sega ni levei rawa na leqa oqo​—ni sa lailai ga na kakana. Ia oqo e veicalati dina kei na ka e qai kaya tale na WHO “nida bula tu oqo ena vuravura e levu tu kina na kakana.” E veirauti gona na kakana vei ira na tamata kece e vuravura​—io, ena vo tale. Kena ikuri, e rawarawa ga na kena tarovi na mate ni kanavakaca qai lailai sara na ilavo ena vakayagataki me wali kina. E sega li ni vakatuburarawa vei keda nida vakasamataka oqo?

O Cei ena Vakaleqai?

Era sega wale ga ni kanavakaca na gone. E kaya na WHO ena nona ripote ni Julai 2001, “ni dua na iwase levu ni tamata era vakaleqai ena kanavakaca, e tarai ira e voleka ni 800 na milioni na tamata​—oya e rauta ni 20% na iwiliwili ni tamata kece era tiko ena veivanua se qai vakatorocaketaki tiko.” Kena ibalebale ni 1 mai na lewe 8 kece e vuravura ra kanavakaca.

E dina ni levu duadua na kanavakaca e kune mai Esia​—vakabibi ena yasayasa e lomadonu vaka kina ena ceva​—ia ke vakatautauvatataki na iwiliwili ni tamata e kanavakaca kei na iwiliwili ni lewenivanua, e tiko sara e cake o Aferika. E tarava yani e so na vanua era se qai vakatorocaketaki tiko mai Sauca Amerika kei na yatuyanuyanu na Caribbean.

Era galala beka mai na kanavakaca na veimatanitu era sa vakatorocaketaki tu? E sega. E kaya na State of Food Insecurity in the World 2001, nira lewe 11 na milioni na tamata era kanavakaca tu ena matanitu era sa vakatorocaketaki oti. Kuria oya, e 27 tale na milioni era lai tiko vakawawa ena so na matanitu e dau vakarurugi ira na dro yani, vakabibi ena veivanua ni tokalau kei Urope, vaka kina na veimatanitu era vakarurugi tu e liu ena Soviet Union.

Na cava e sa rui leqa vakaitamera kina na kanavakaca? E rawa beka nira vukei na leqa tu ena kakana nikua? Ena oti beka na kanavakaca? Ena sauma na taro oqori na veiulutaga e tarava.

[iVakamacala e ra]

[Chart/Mape ena tabana e 4]

(Raica tale na ivola)

VEIMATANITU E LEQATAKI NI SEGA NI VEIRAUTI NA KEDRA NA LEWENIVANUA

LEQATAKI VAKALEVU

LEQATAKI VAKARAUTA GA

SEGA NI LEQATAKI VAKALEVU

SEGA KINA NA LEQA SE ME DUA NA KENA ITUKUTUKU MACALA

[iYaloyalo ena tabana e 3]

Waraki tiko na kakana e Sudan

[Credit Line]

UN/DPI Photo by Eskinder Debebe