Au Vakalou ena Saenisi

TALANOATAKA O KENNETH TANAKA

“NA KA dina ena sereki kemudou.” Oqori na ivakatakilakila ena koronivuli na California Institute of Technology (Caltech), e uqeti au na vosa oqori meu rawaka ena veika vakasaenisi. Na noqu curu ena koronivuli oya ena 1974, e vakarautaki au meu dua na saenitisi. Au rawata kina e rua na koroi lelevu ni geology, au lai tomana noqu vuli ena Univesiti kei Kelifonia, e Santa Barbara.

Ni toso na noqu vulica na veika vakasaenisi, e veisau tale ga vakalevu na noqu itovo kei na noqu rai vakayalo. E dina niu sega ni vakabauta na Kalou baleta niu tuberi ena ivakavuvuli ni evolution, ia e qai veisau tale e muri na noqu rai. E rawa gona vakacava me dua na daunivakadidike vatu (geologist) me vakataki au, meu mai sokaloutaka vakatabakidua na Kalou? Meu vakamacala mada.

Gonetagane Lailai e Qoroya na Lomalagi

Tekivu sara ga mai niu se gone na noqu taleitaka na veika vakasaenisi. Niu tubu cake tiko mai Seattle, e Washington, Mereke, rau dau uqeti au na noqu itubutubu meu rawata vinaka na noqu vuli. Au taleitaka na wilika na itukutuku me baleti vuravura kei lomalagi​—na yavu ni veika era tu kina kei na noda bula, na idre kaukaua, na levu ni vanua, na gauna, kei na kena veisemati. Ni bera niu yabaki walu e sa dau kilai tu na noqu taleitaka na veika vakasaenisi, mani tukuni mai koronivuli meu lai vuli e veimacawa vua e dua na qasenivuli ni saenisi.

Au dau lai wilivola ena Sigatabu ena lotu Baptist, me rawa ga kina noqu lai keba. Eratou sega ni kauai ena lotu se na Kalou na vo ni noqu vuvale. Na noqu mai kila na veivakalolomataki e cakava tiko na lotu e uqeti au kina na noqu lewaeloma meu biuta na cakacaka ni lotu. Au sa tekivu vakatitiqataka tale ga ni bula dina tiko na Kalou, ni vaka me sa sauma na taro kece ga na saenisi.

Veisau na Kosi

A inaki taumada ni noqu via curu ena koliji meu vulica kina na physics, ia ena iotioti ni noqu yabaki ena koronivuli torocake au a vulica kina na geology. E okati e ke na neimami dau lai vakadikeva na veivatu kilai e Washington, Mereke. Au mani nanuma kina, ‘Ni sa tiko rawa vei au na taleitaka na veika era tu e tautuba kei na veika vakasaenisi ena ka marautaki sara keu umani rau vata ga ena noqu vuli!’

O koya gona, au sa mani lai vuli geology ga kina e koliji. E so na kalasi au lewena e vakavulici kina na balavu ni gauna era tu kina e vuravura na vatu, kei na ivolatukutuku kei vuravura me vaka era dikevi ena ivovo ni manumanu kei na tamata era kakabi tu ena vatu. E vakavulici vei au mai na ka era kakabi tu oqori ni veiveisau na bula. Au raica rawa ni se bera ni vakadinadinataki na ivakavuvuli ni evolution. Ia, au nanuma ena vuku ni vakadidike a caka ni donu na ivakavuvuli ni evolution baleta ni veiganiti vinaka na kena ivakamacala kei na ka era kune ena itukutuku ni vatu, ni vakatauvatani kei na vakabauta nira buli na veika. Au qai rogoca ena keba au vakaitikotiko kina e koronivuli ni na dua tiko nodra bose ni veisa ivakamacala na vakabauta na evolution kei ira na vakabauta na buli ni veika, ia au sega ni via vakaitavi kina. Sa macala tu ga vakavinaka ni a sega ni buli na vuravura ena loma ga ni dua na macawa me vaka era tukuna tiko o ira era vakabauta na dauveibuli!

E dina niu sega ni duavata ena vakabauta vakalotu, ia noqu dau lai vulica na veika e baleta na geology ena cevaira kei Mereke e veisautaka na noqu rai baleta na Kalou, ni bula dina tiko. Ena lomaloma ni bogi niu dau vakadigova tu na totoka ni kalokalo kei na vula e lomalagi, au raica rawa ni a bulia dina ga na lomalagi kei na vuravura na Kalou. Era vakadeitaka na daunikalokalo ni tiko na itekitekivu ni lomalagi kei vuravura, ia e sega ni vakamacalataka rawa na saenisi se cava e yaco kina na veika oqori. Sa ka vakayalomatua ga me vakabauti ni bulia dina na veilomalagi e dua na Dauveibuli vuku qai kaukaua.

Dikevi Mars, Vakatataro

Ena gauna au qai taura kina noqu koroi ni vuli geology ena 1983 niu se qai yabaki 27, au sa droinitaki Mars tiko kina me vakayagataki ena tabana ni Sovea ni matanitu na U.S. Geological Survey. Au sa vola oti tale ga e vica vata na ivola kei na mape me baleta na itukutuku era kune ena veivatu e vuravura, mera wilika na saenisi kei ira na lewenivanua. Au veiqaravi ena tabana ni soli ivakasala ena National Aeronautics kei na Space Administration, qai noqu cakacaka meu dau vukei ira na vuka i Mars. Ena noqu vakadidike kei na noqu cakacaka vakasaenitisi au sotavi ira kina e levu tale na saenitisi rogo ni vuravura era tadu mai na veimatanitu, univesiti, kei na koronivuli ni vakadidike.

E vakadodonutaka na rai cala vakasaenisi, a tiko vei au niu se gone, na ka au sa mai vulica kei na noqu dau vakadidike. Au sa qai kila ni sega ni kune ena ivakavuvuli vakasaenisi na isaunitaro kece, ena sega ni sauma rawa tale ga. Vakauasivi, au mai vakadinata ni sega ni tu ena saenisi na ka me vakaibalebale cake kina na noda bula. Dua na vakabauta vakasaenisi e se qai kune wale tiko ga oqo oya ni na kasura na vuravura kei na lomalagi se talabusese me sega ni kilai rawa se vakacava tu na kena ibulibuli. Ia, kevaka eda sa mua tiko oqo ena dua na vanua e sega kina na bula, e qai vakainaki ga vakacava na bula?

Dua na Kosi Vou

Au sotavi ira na iVakadinadina i Jiova ena Sepiteba, 1981 noqu a tiko mai Flagstaff, e Arizona. Au vakadonuya sara meu vuli iVolatabu me rawa ga kina niu vakacalai ira kei na iVolatabu. Sa na veiganiti tale ga oya meu na qai kila kina se cava sara mada e volai tu ena iVolatabu.

E vica vata na aua au dau vakayagataka ena veimacawa meu dikeva kina vakataki au na iVolatabu. Au kidroataka ni levu na ka au vulica kina qai titobu tale ga. Au qoroqoro ni vakamacalataki donu kina na ka vakasaenisi kei na kena vakayacori e drau vakacaca na parofisai matailalai a yaco ena udolu vakacaca na yabaki yani eliu ena ivolatukutuku ni kawatamata. E lauti au na nodra veisotari vinaka na veiparofisai ena iVolatabu​—ena vola i Taniela, kei na Vakatakila​—eda kila rawa kina nida sa bula tiko ena “veigauna dredre.”​—2 Timoci 3:1, VV.

Au sega ni kila ni dua tale ga na tamata rogo a vulica na iVolatabu me vakataki au. Ia e muri au sa qai kila ni o Sir Isaac Newton, e dau raici tu me dua na saenitisi vuku duadua, a taleitaka qai vulica vagumatua na iVolatabu. Ma vakataki koya ga, e vakatabakidua noqu vuli ena parofisai i Taniela kei na Vakatakila, ni parofisaitaki tu kina na veika lelevu e yaco ena veitabagauna sa oti kei na kena e sa yaco tiko.a Ia, au kalougata niu bula donuya na kena vakayacori e levu na parofisai me tekivu mai na gauna i Newton. Au raica rawa ni veiparofisai oqo e duidui na ka e yaco kina, e rabailevu, e dina qai sega ni vakalasui rawa. E dolava sara ga na mataqu noqu raica na duavata ni ka kece e volai ena iVolatabu, ra sega ni veisaqasaqa, ra qai veisemati vinaka, dina ga nira vola e le 40 vakacaca na tagane, qai volai tiko ena loma ni 1, 600 na yabaki.

Ia, e sega ni ka rawarawa noqu biuta laivi na vakabauta ni evolution. Au doka na sala e tokona kina na ivakavuvuli oqo na veika vakasaenisi. Ia au raica rawa ni veika kece e tukuni tu ena iVolatabu me baleta na vuravura, e salavata kei na veika e sa vakadinadinataki oti vakasaenisi qai sega ni vakalasui rawa.

Au sa qai raica ni rawa ga ni kilai na maucokona ni veika e volai tu ena iVolatabu, kei na kena veisemati vinaka na itukutuku rabailevu era kune kina, oya me vakabauti kece na veika e lavetaki tu kina, wili tale ga e keri na itukutuku ni veibuli ena iVakatekivu. Au raica ni dodonu ga me ciqomi ni dina na veika kece era volai tu ena iVolatabu.

Vakasaqara Tiko ga na Ka Dina

Ia, niu dau vakaitavi ena so na vakadidike vakasaenisi, au raica rawa ni dau lekaleka ga na kena vakabauti, sega ni dede sa vakadinadinataki tale ni cala. Dua na ka ni bolebole vei keimami na saenitisi oya ni dau dredre sara ga na ka keimami vakadidike tiko kina, ni sega ni levu na itukutuku qai sega tale ga ni taucoko na iyaya ni vakadidike e tu vei keimami. O koya gona, au dau qaqarauni sara meu kua ni ciqoma tu ga vakaveitalia na ivakavuvuli vakasaenisi e sega mada ni bau vakadinadinataki, dina ga ni vakadikevi sara vakavinaka.

Na kena dina ga ni levu na ka era tu e vuravura oqo e sega ni vakamacalataka rawa na saenisi. Me kena ivakaraitaki, na cava e veiganiti vinaka kina na noda vuravura oqo mera bula rawa kina na veika bula ena kedra veimataqali kece kei na kedra vereverea kece? Na ivakavuvuli vakasaenisi e sega ni vakamacalataki koya rawa na Kalou, ia e tu ena iVolatabu na ivakadinadina ni bula dina tiko na Kalou, kei na nona cakacaka ni bulibuli. (2 Timoci 3:16) Ni tiko gona vei keda na rai vakayalo oqori eda na via vakavinavinakataki Koya e bulibuli ena kaukaua, vuku, kei na totoka ni veika e cakava e laurai votu ena noda vuravura.

Au sa qai vakabuta ga vakalevu na dina ni ka vakasaenisi ena iVolatabu ena noqu vulica vakavinaka na ivola era tabaka na iVakadinadina i Jiova na Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? kei na Is There a Creator Who Cares About You? E vakadeuca sara ga vakavinaka na ulutaga vereverea vakasaenisi kei na ivakamacala titobu ni vakadidike e sa caka tiko vaka kina na ka era sa dikeva rawa na kenadau. Kena ikuri, e vakamacalataka ni rau lakolako vata na ka e dikevi vakasaenisi kei na ivakamacala matata ena iVolatabu.

Me kena ivakaraitaki, e laurai ni tautauvata na itukutuku ni ivovo ni manumanu kei na tamata era kakabi tu ena vatu, vata kei na ivakamacala ena iVakatekivu me baleta na itekitekivu ni bula. Kena ikuri, ni dua na siga ni bulibuli vei ira na bula ena gauna makawa e kena ibalebale na dua na itabagauna balavu, e tautauvata kei na nona vakayagataka na saenisi na vosa “itabagauna” se “gauna” me vakamacalataka kina na ivolatukutuku kei vuravura. E sega gona ni veisaqasaqa na iVolatabu kei na ka e kune ena vakadidike vakasaenisi. E vakaraitaka ni caka tiko na bulibuli ena dua na gauna balavu sara. E sega gona ni duavata kei na ka era tukuna o ira na vakabauta na itukutuku ni veibuli, oya ni 24 ga na aua na balavu ni veisiga oqori.

Vakabauta Dina kei na Vakabauta Mataboko

Me vaka niu dua na saenitisi au sega ni taleitaka na vakabauta vakamataboko. Ia au doka vakalevu na vakabauta e tiko na kena yavu. Na vakabuta vaka oqori e vakamacalataki ena Iperiu 11:1 (VV): “Na vakabauta sa i koya na noda vakadinata ni na yaco na veika eda nuitaka, na noda kila ni ra tu dina na veika eda sega ni raica.” E yavutaki na noda nuitaka na vosa ni yalayala ni Kalou ena kena vakadinadinataki ni vakavuna na Kalou na iVolatabu. Au raica ni gadrevi me biu laivi na ivakavuvuli kilai levu vakalotu e sega na kena yavu qai veisaqasaqa kei na iVolatabu. Oqo na ivakavuvuli me baleta na yalo tawamate, ivakavuvuli kei eli, na Letoluvakalou, kei na so tale. E levu na ivakavuvuli lasu oqori e vu mai vei ira na vuku ena gauna makawa kei na itukuni, se na nodra sega ni vulica vinaka na iVolatabu. E levu na tamata daulotu edaidai era ‘vakabauta vakamataboko’ nodra muria na ivakavuvuli lasu, qai vakavuna nodra sega ni doka e levu na saenitisi na lotu.

Niu saenitisi, e bibi meu vakamacalataka na ka au sa kunea ena noqu vakadidike, meu valataka, meu vakatetea tale ga yani. E vaka tale ga oya na noqu via wasea yani na itukutuku dina vakaivolatabu vei ira na tamata, ni tiko kina na kila e bibi duadua. Au tekivu cakava na cakacaka veivakalougatataki oqo ena 20 na yabaki sa oti ena noqu papitaiso meu dua na iVakadinadina i Jiova. Ena Sepiteba 2000, au vakalevutaka na noqu cakacaka vakaitalatala meu rawata e 70 na aua ena veivula. Me tekivu mai na gauna oya e ka dokai dina na noqu sa mai vakavulici ira tiko e le tini na tataleitaki ena iVolatabu ena veivula, kei na noqu raica nira sa veivakavulici tale tiko ena iVolatabu e vica vata na noqu gonevuli.

Au se taleitaka tu ga na vakadikevi Mars kei na so tale na yasa i lomalagi kei vuravura ena veivuke ni waqavuka e vukataki i maliwalala me vakadikeva na vuravura era tu kina. E levu tale na ka e se tu me vakadikevi vakasaenisi. Me totolo mada ga mai na gauna me vakacegui na noda gagadre vakayalo meda kila tale ga kina na veika vakasaenisi kei na veika titobu tale e so eda dau vaqaqa tu. Au sa qai raica ni ibalebale ni bula oya na noda kila vakavinaka na Kalou kei na nona inaki me baleta na kawatamata, ni oqori na ibalebale dina ni vosa i Jisu e ceuti tu ena dua na ivakatakilakila ni Caltech: “Na ka dina ena sereki kemudou.”​—Joni 8:32.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 29]

“Vaka me sa sauma na taro kece ga na saenisi”

[Tikina bibi ena tabana e 30]

“Sega ni kune ena ivakavuvuli vakasaenisi na isaunitaro kece, ena sega ni sauma rawa tale ga”

[Tikina bibi ena tabana e 31]

‘Levu na ka au vulica ena iVolatabu qai titobu tale ga’

[Mape ena tabana e 28]

Na mape kei Mars

[iYaloyalo ena tabana e 30]

Me vakataki Newton ga, au qoroya na ivola vakaivolatabu i Taniela kei na Vakatakila

[Credit Line]

University of Florida

[iYaloyalo ena tabana e 31]

Au wasea yani vei ira e so tale na ka au sa vulica ena iVolatabu

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 28]

E cake, imawi: Courtesy USGS Astrogeology Research Program, http://astrogeology.usgs.gov; Mars map: National Geographic Society, MOLA Science Team, MSS, JPL, NASA; Mars surface: NASA/JPL/Caltech

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 31]

Space photo: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA