Mataniciva Loaloa​—iYau Talei ni Wasa Pasifika

DAUVOLAVOLA NI YADRA! MAI NIUSILADI

“Vinakati e so mera lai tei mataniciva i Manihiki.” Oqo na ka e tabaki ena niusipepa na “Cook Islands News” me kacivaka na kena vinakati e so na tamata cakacaka mera lai tei mataniciva e kea. Eda na veinanuyaka beka, ‘E tei vakacava na mataniciva? E vei sara mada o Manihiki?’

E RIBAYAWA sara toka o Manihiki, e dua vei ira na 15 na yanuyanu lalai ni Yatu Kuka, e koto ena rauta ni 2,600 na kilomita ena vuaicake kei Niusiladi. E kaya e so na ivakamacala e tauri rawa ni tauyavu na kena vulici na tei mataniciva mai Manihiki ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1970. Nikua, sa cici vinaka sara tu ga e kea e levu na bisinisi ni tei mataniciva ni robota na veivutia e Manihiki na kedra iteitei.

Bau cakacaka kaukaua toka na tei mataniciva loaloa, e vinakati tale ga vua e teitei me kila vinaka na kena icakacaka. Taumada, ena digitaki ga na civa vivinaka e loaloa na kena liku. Ena vakalaqati vakalalai na gusu ni civa qai vakayagataki e dua na isele gata lailai me cebe vakamatau kina na lewena. Na vanua e cebe oya erau na ciqimaki vata kina e dua na vatu moqimoqili lailai kei na dua na tiki lailai ni leweniciva e kali tani mai na dua tale na qaniciva. Ena kauta tale i waitui na civa o koya na dautei mataniciva qai namaki me susuga vinaka sara, e okati kina na nona samaka tiko me kua ni tuburi lumi se dio.

Toso na gauna, ena ovica na vatu na tiki lailai ni leweniciva me qai ubiubia toka ena vica vata na ilakolako weli vavaku e lumilumisa. Ni cakava toka oya ena dua veimama ina rua na yabaki, sa na buli kina e dua na mataniciva, vakavo ga ke sega ni taleitaka na vatu a vakaciqiri oya na civa qai kaburaka tani. E dua e vakatoka na tei mataniciva vaka oqo me “ivakaraitaki vakasakiti ni nodrau cakacaka vata na tamata kei na veika buli.”

Veika e Vakatau Kina na Kena Talei

Na mataniciva loaloa ni Wasa Pasifika e dua vei ira na mataniciva kunekunei dredre duadua e vuravura, oya na vuna e sa rui talei kina. Dina ni vakatokai me mataniciva loaloa, ia e dui rokaroka toka, mai na vulavula lumilumisa ina loaloa kata. E so tale e roka senikavika, dromodromo, gaigaia, damudamu dugudugua, drokadroka, karakarawa, lokaloka, se na veimataqali roka dravudravu e tatalivaliva. Rawa sara tale ga ni rau veicurumaki toka e rua na roka, me vaka na seniloli kei na senikavika, drokadroka kei na dromodromo, drokadroka kei na loaloa, karakarawa kei na loaloa, se na lokaloka kei na loaloa.

Ena gauna e dikevi kina na vinaka ni dua na mataniciva, e sega ni uasivi e dua na roka mai na dua tale. Ia e dau laurai ga na kena katava vinaka na mataniciva na rokana. E tiko tale e so na ka e vakatau kina na talei ni dua na mataniciva​—na kena levu, ibulibuli, yagoyagovinaka, kei na kena lumilumisa.

Ni dua na kenadau e cavuta tiko na levu ni mataniciva, e vakaibalebaletaka tiko na kena raba. Dau kena ivakarau ga me 8 ina 12 na milimita, e tutuyadua sara e so era yacova na 18 na milimita se sivia. Ia, e sega ni vakatau vakatabakidua na isau ni mataniciva ena kena raba, ia na kena bibi.

Me vaka ni duidui na roka, e duidui tale ga na kedra ibulibuli. E dau saulevu duadua na mataniciva mokimokiti. Na mataniciva e moumouta e dau rairai vinaka ni caka me matanicokocoko kei na sau. E tiko tale ga na kena e vakatokai na mataniciva wirini, ni kikilo yavoki na dagona. Sa qai tiko na mataniciva bulukau, nira ibulibuli toka vaka na bulukau. Qai tiko e so era buli vakatani.

E kunekunei dredre na mataniciva e taucoko vakaoti na kena irairai, e saulevu sara na kena mataqali oya. Levu na mataniciva e rawa ni kikilo tu, sukusukura, varovaroa, matosi, tauvi loa, se takuva tu e so na ka​—e vaka ga oya ni kau mai na civa. Ke sega soti ni sukusukura na mataniciva se takavi loa e dua ga na tikina lailai, e rawa ni vunitaki ena kena vonoti me iukuuku.

Ia, ena sega ni calata na matada na lumilumisa ni mataniciva, oqori e vakatau sara ga ena vavaku ni weli ni civa. Dua tale na ka e vakatau kina na kena isau, oya na taliva ni mataniciva, e solia na kena irairai totoka. E so era vakabauta ni kena lumilumisa​—sega soti ni rokana, kena levu, ibulibuli, se kena yagoyagovinaka​—e dau taleitaki vakalevu kina.

Me Qarauni Vinaka

Ni vakatauvatani kei na vatu talei e so me vaka na daimani se na rupi, e dau vakatokai na mataniciva me iyau talei “malumu.” Ni rawa ni matosi ke soloraka na iukuuku talei e so, se dua ga na ka kaukaua. Koya gona, ke o taukena na mataniciva, qarauna sara vakavinaka ena gauna o dara kina se na nomu dau maroroya.

Na waigaga (acid), me vaka e kune ena noda buno, e rawa ni vakacacana na mataniciva, vaka tale ga kina na wainimate e vakayagataki ena savasava, na ivakaboivinaka, kei na so tale na iyaya ni sasauni. E dua na kenadau ni iukuuku talei mai na Yatu Kuka e solia na ivakasala oqo ena kena vakasavasavataki: “Sovara vakalailai na wainimate ni sava iyayanikana ena dua na beseni lailai, qai livia vakalailai kina na wai. Ulia ena dua na barasinibati malumu, qai barasitaka vakamalua na mataniciva kei na ka e vonoti kina. Ni oti oya, tonisuataka ena wai savasava, qai vakayagataka e dua na tikinisulu mamare me vakamamacataka.”

Vakayagataki ni Mataniciva ena Veitabagauna sa Oti

Na mataniciva e dua vei ira na imatai ni iyau talei e vakayagataki me iukuuku, me vaka nira dau sakitaki ena veivola makawa. Oqo e dua na iyau era a vakamareqeta sara mai Esia kei na Tokalau e Loma, e nanumi nira a raica na mataniciva me ivakatakarakara ni savasava kei na itovo vinaka.

Ena gauna makawa mai Roma e bau dua toka na iyau vakamareqeti na mataniciva, e vakatarai ga mera dara o ira na vakaitutu. E dua na dauvakadidike kei na vuku ena imatai ni senitiuri, o Pliny the Elder, e vakacaucautaka na mataniciva me “iyau talei duadua e vuravura.” O Jisu a vakatauvatana na talei ni Matanitu vakalomalagi kei na “dua na mata-ni-civa” e talei sara, ena gauna e kunea kina na tamata dauveivoli e vaqara tiko e so na mataniciva vinaka “sa lako ka volitaka na ka kecega sa tu vua, ka sa volia na ka ko ya.”​—Maciu 13:45, 46.

Na nona vakamacalataka o Jisu na mataniciva e vakaraitaka kina na kena rairai totoka kei na kena talei. Sa da na vakavinavinaka ga vei Jiova, na Dauveibuli e bulia na iyau talei, e bau okati kina na mataniciva e kune ena Wasa Pasifika.

[iYaloyalo ena tabana e 16]

Na mataniciva loaloa (e vakalevutaki me laurai vinaka)