Ra Taroga na iTabagone . . .

Rawa Vakacava Meu Kua ni Veiyacovi Niu Bera ni Vakamau?

“Au veiyacovi kei na dua na gonetagane mai koronivuli niu se yabaki 19. Au sega ni tukuna rawa na levu ni noqu madua kei na ca ni lomaqu. E vaka sara ga sa sega na betequ.”​—Lani.a

“NI KAKUA ni dau veibutakoci,” e vakarota na iVolatabu. (1 Korinica 6:18, VV) So na itabagone nikua era gadreva mera muria na vosa ni iVolatabu oqori nira sega ni veiyacovi me yacova nira sa vakamau. Ia e so, me vakataki Lani, sa rawai ira na nodra gagadre ra qai mai rarawa tu ena ca ni nodra lewaeloma.

E sega ni ka rawarawa na tarova na gagadre ni via veiyacovi. E kaya na ivola Adolescent Development, ni “veiveisau ni yagoda nida tubu tiko e dau vakatubura na gagadre ni veiyacovi.” A kaya o Paula, “So na gauna e vakasauri ga na noqu vakasamataka na gagadre ni veiyacovi, e sega ni dua na ka e vakavuna.”

Ia e tukuna na parofesa e dauqaravi ira na gone tauvimate o Howard Kulin: “E sega ni rawa meda beitaka ga na itovo ni itabagone ina veiveisau ni tubu ni yagona.” E vakamacalataka ga ni vakatau tale ga ena vanua e tiko kina kei ira era veimaliwai tiko, baleta nira dauveirawai vakalevu o ira na nona icaba.

E kaya o Patricia Hersch ena nona ivola A Tribe Apart, ni “o ira na itabagone era sa kumukumuni vakailala ena gauna oqo. . . . Era sega ni ilala wale ga, era sa duatani sara ga [mai vei ira na uabula] ni duatani na ka era vakabauta, nodra ivakavuvuli, kei na nodra ivalavala.” Ia, e nodra “ivakavuvuli” kei na nodra “ivalavala” e levu na itabagone nikua mera vakabulabulataka na gagadre ni veiyacovi, era sega ni tarova. Oqo e vakavuna me levu vei ira era via tovolea na veiyacovi ni bera nodra vakamau.

Ia e dodonu vei ira na itabagone lotu Vakarisito mera qarauni ira mai na ivalavala vakasisila kece ga, baleta nira kila ni sega ni vakadonuya na Kalou, qai raica oya me dua na “cakacaka ni i tovo vakayago.”b (Kalatia 5:19, VV) Ia e rawa vakacava mo savasava tiko ke o vakatovolei?

Qarai Ira na iTokani Vuku

Dina ni vakatau ena vanua e tiko kina na kena rawa ni ca nona ivalavala e dua, ia ena rawa tale ga ni yaga vua ke ra tu maliwai koya na itokani vinaka. E kaya na iVolatabu: “Ena vuku mai ko koya sa malele vata kei ira na vuku.” (Vosa Vakaibalebale 13:20; 1 Korinica 15:33) E vakaraitaka e dua na ripote ni World Health Organization (WHO) ni “o ira na itabagone e vinaka na nodra veimaliwai kei ira na nodra itubutubu, kei ira e so tale na uabula dauveikauaitaki kei ira na nodra icaba ivakarau vinaka” qai “soli tale ga vei ira na ituvatuva dei qai yalani na veika era rawa ni cakava . . . ena bau dredre toka nodra vakayacora na itovo vakasisila.”

Ena yaga vakalevu sara na nomu dau veitaratara voleka kei na nomu itubutubu. E nanuma lesu o Josefa, “Rau a vukei au na noqu itubutubu meu vorata na noqu temaki meu veiyacovi.” O rau na itubutubu rau rerevaka na Kalou rau na solia vei iko e so na ituvatuva dei, rau na yalana tale ga na veika o rawa ni cakava me salavata kei na Vosa ni Kalou. (Efeso 6:2, 3) Rau na tokoni iko ena nomu saga mo savasava tiko ga.

E sega ni ka rawarawa na nomu veitalanoataka kei rau na nomu itubutubu na veika e baleta na veiyacovi. Ia o na kurabuitaka na nodrau kila vinaka na veika o vakasamataka voli. Rau a itabagone tale ga ena dua na gauna. E vakasalataki ira kina na itabagone o Sofia, “Lako vei rau na nomu itubutubu, kua ni maduataka na nomudou veitalanoataka na veika me baleta na veiyacovi.”

Vakacava ke rau sega ni muria na ivakatagedegede vakaivolatabu o rau na nomu itubutubu? O na dokai rau tiko ga, ia o na rairai kere veidusimaki tale ga ena taudaku ni nomu vuvale. E kaya o Paula, sa cavuti mai cake, “Era dau vukei au ena veika oqo o ira na veiwatini lotu Vakarisito matua.” E vakatale ga oqori na ka e kaya o Kini, e dua na goneyalewa e sega ni tiko ena vakabauta o tinana, “Au dau lako ga vei ira na sa matua vakayalo ra qai dau veivakauqeti mera vakasalataki au.” Ia e kaya ena nona ivakasala o Kini, “Au sega ni dau tarogi ira e sega ni kaukaua nodra bulataka na itovo savasava, veitalia ke tautauvata na neimami vakabauta vakalotu.”

E dodonu mo qarauna tale ga na nomu veimaliwai ena loma ni ivavakoso vakarisito. E tukuna vei keda na iVolatabu ni vanua era tiko kina e dua na ilawalawa levu, era na tiko tale ga kina e so e sega ni kilikili na nodra ivalavala. (2 Timoci 2:20) Na cava mo cakava kevaka o raica ni so na itabagone ena ivavakoso era “dauveivakaisini”? (Same 26:4) Kua ni veimaliwai voleka kei ira oqori, qarai ira ga na itokani era na tokona na nomu gadreva me savasava tiko ga na nomu itovo.

Cata na Veika e Veivakaleqai

Saga mo taqomaki iko mai na itukutuku vakasisila ni veiyacovi era saravi se wiliki era sa bini tu oqo ena ivola ni wilivola, ivoladraudrau, vidio ni ivakatagi, video game, iyaloyalo yavala, kei na Internet. Era vakaraitaka na sala ni vakauitukutuku ni veiyacovi ni bera na vakamau e totoka vakaoti, marautaki, qai sega na kena leqa. Ia e veivakaleqai vakacava na rai oqori? E vakadeitaka o Kini, sa cavuti mai cake: “Au a sarava e dua na iyaloyalo e raici vakamamada kina na veiyacovi kei na tiko vata vakatagane kei na vakayalewa. Oqo e vakavuna meu guilecava kina na nona raica vakabibi o Jiova na veika e baleta na veiyacovi ni bera na vakamau.”

Na ka ni veivakalasai e rawa dina ni vunitaka vaqaseqase na leqa ni veiyacovi ni bera na vakamau, oya na bukete e sala, na vakamau totolo, kei na mate ca e dewa mai na veiyacovi vakaveitalia. O koya gona mera kua ni vakaisini iko o ira “era vakatoka na ca me vinaka, kei na vinaka me ca.”​—Aisea 5:20.

Nanuma na vosa ena Vosa Vakaibalebale 14:15: “O koya sa yalowai sa vakabauta na vosa kecega: ia na tamata yalomatua sa daulewa vakavinaka na nonai lakolako.” Ke dua na ka e veivakauqeti ina veiyacovi o raica se wilika, se ena nomu vakayagataka na Internet, se ena nomu sara retioyaloyalo, mo vuki totolo. Sogota na ivola se kompiuta, se veisautaka sara na siteseni! Vagolea sara na nomu vakasama ina dua na ka e savasava. (Filipai 4:8) Ke o vakayacora oqori, o na rawa ni tarova na gagadre ca me kua ni tubu.​—Jemesa 1:14, 15.

Dro Mai na Veitemaki

Drau sa veibuku tiko beka kei na dua? Mo qaqarauni matua. E vakasalataki keda na iVolatabu: “Sa ka dauveivakaisini duaduaga na yalo ni tamata, ka sa dredre ni vinaka.” (Jeremaia 17:9) E rawarawa sara na kena lai tini ina ivalavala vakasisila na veitarai. Mo drau qaqarauni mo drau dau kauta tale tiko e dua ena vanua drau lako kina se mo drau dau tiko vata kei na dua na ilawalawa. Qarauna mo drau kua ni tiko taurua ena vanua lala e rawa ni bacani kemudrau.

De drau sa veimusumusuki oti, drau qai nanuma ni dodonu mo drau veitarai ena nomudrau vakaraitaka na nomudrau veivinakati. Ia e kaya na ivakasala ni WHO: “Ni sa voleka na vakamau, e dau levu na yalewa era vakadonuya na veiyacovi, ena vanua mada ga e sega ni dau vakatarai kina na veiyacovi ni se bera na vakamau.”c O koya gona, yalana na veitarai, mo taqomaki iko kina me kakua tale ga ni qai mosi na yalomu.

Dina ni ivakarau torosobu, e levu na itabagone, vakauasivi o ira na yalewa, era vakasaurarataki mera veiyacovi. E laurai ena dua na vakadidike ni “60 na pasede ni goneyalewa e Mereke era vakaukauataki mera veiyacovi ni bera nira yabaki 15.” O ira na dau veivakacacani oya era vakasaurarataki ira na goneyalewa mera veiyacovi. (Dauvunau 4:1) Me kena ivakaraitaki, e tukuna na iVolatabu ni o luve i Tui Tevita o Aminoni e “domoni” ganena o Tema erau tama vata, mani lawakitaki koya qai vakaukauataki koya me rau veiyacovi.​—2 Samuela 13:1, 10-​16.

Oqo e sega ni kena ibalebale ni sega ni rawa ni tarovi na kucu. Kevaka o qaqarauni matua, kua ni lai tu ena so na ituvaki ririkotaki, o qai vuki totolo ni vakarau yaco na leqa, o na rawa ni taqomaki iko.d

‘Vakaduavatataka’ na Lomamu

E nuitaki ni veika e vakaturi oqo ena vukei iko mo savasava tiko ga. Ia e vakatau ga ena ka e tu e lomamu na veika o na vakaitovotaki iko kina. A kaya o Jisu ni “dau lako mai na loma ni tamata na . . . dauveibutakoci.” (Maciu 15:19, VV) Mo kua gona ni “lomaloma rua” se “dauveivakaisini” ena tikina bibi oqo.​—Same 12:2; 119:113.

Kevaka o vakila ni luluqa na nomu via dina tiko ga ina ka o sa vakatulewataka se e veilecayaki na lomamu, masu me vakataki Tevita. E masuta: ‘Vakaduavatataka na lomaqu me rerevaka na yacamuni.’ (Same 86:11) Oti oya mo qai muria na ka o masulaka ena nomu bulataka na veika o vulica ena iVolatabu kei na ivola idusidusi ni iVolatabu. (Jemesa 1:22) A kaya o Litia, “E dau uqeti au meu kua ni coriti ina veibacani ena veiyacovi na noqu dau nanuma ni ‘na sega ni rawata na matanitu ni Kalou o koya e dauveibutakoci se o koya e itovo dukadukali.’”​—Efeso 5:5.

E sega ni sasaga rawarawa na vakuai keda mai na veiyacovi ni bera na vakamau. Ia o rawa ni savasava tiko ga o qai sega ni vakararawataki iko kei ira tale e so ni vukei iko o Jiova.​—Vosa Vakaibalebale 5:8-​12.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 21]

Rawa ni o savasava tiko ke o dau vakaraitaka na ka e tu e lomamu vei nomu itubutubu

[iYaloyalo ena tabana e 22]

E itataqomaki na dau tiko vata kei na dua na ilawalawa ena gauna ni veibuku