70 Vakacaca na Yabaki Noqu Yalodina Voli

Talanoataka o Josephine Elias

“Kua ni leqa,” e vakasolokakanataka mai o watiqu ena rumu a vesu tu kina. “Ke ra sereki au se vakamatei au sara, au na yalodina tiko ga vei Jiova.” Au nakita dei tale ga meu yalodina. Se sega ni veisau noqu rai me yacova mai qo.

AU SUCU ena 1916 ena siti lailai o Sukabumi, e toka ena ulunivanua e West Java, Idonisia. Rau lewenivanua i Jaina na noqu itubutubu, rau qai vutuniyau. Keitou vakaitikotiko ena dua na vale levu ra qai tu na dauveiqaravi. E lima na ganequ, tolu eratou qase e rua e gone vei au. O yau ga na kena yalewa, qai vaka na tagane na noqu ivukivuki. Au kaba delanivale au qai taleitaka na qito. Ia dua na ka au dau kauai kina vakalevu.

Au dau rerevaka na ivakavuvuli me baleta na kama i eli. Ra dau kaya noqu qasenivuli nira na lako i eli na gone vakadrecike. Me vaka niu dau vakadrecike, au nanuma niu na tini kina. Au a tauvimate niu vuli tiko ena sekeneri e Jakarta (a vakatokai ena gauna oya me o Batavia). E kaya o vuniwai niu na mate. A via vakacegui au na itaukeinivale ena vale au vakaitikotiko kina, ena nona tukuna niu na lako i lomalagi. Ia au leqataka ni sa lewai oti tu meu lako i eli.

Rau lako totolo yani i Jakarta o tinaqu o Kang Nio kei na ganequ o Dodo me rau mai kauti au. Ena neitou ilakolako i vale, a tarogi au sara o Dodo, “O kila ni sega ni vakavulica na iVolatabu na kama i eli?”

“O kila vakacava?” au taroga. E wilika o tinaqu e vica na tikinivolatabu e vakaraitaka nira sega ni kila e dua na ka na mate, era na vakaturi tale ga. (Dauvunau 9:5, 10; Joni 5:28, 29) “Keirau vulica na ka kece qo vei ira na iVakadinadina i Jiova,” erau kaya. Rau solia vei au e dua na ivola lailai, Where Are the Dead? au wilika sara.a Ni bera ni keitou yaco i vale, au kaya, “Qo sara ga na dina!”

Wasea Noqu Vakabauta

Donuya na gauna qori, keitou a toki vakavuvale i Bandung, e dua na siti levu e West Java. Au lai vakabulabula ena vanua qori. Ena Maji 1937, a gade mai o Clem Deschamp e dua na iVakadinadina mai Ositerelia, a veiqaravi tiko e Jakarta. Ena gauna a veisiko yani kina, a papitaiso o tinaqu, o ratou na ganequ qase—o Felix, o Dodo, o Peng—o yau tale ga, me vakaraitaka ni neitou yalayala vua na Kalou. E muri, eratou iVakadinadina i Jiova tale ga o rau na ganequ gone, o Hartanto kei Jusak, kei tamaqu o Tan Gim Hok.b

Ni keitou papitaiso oti, keitou tomani Clem ena dua na vunau lavotaki e ciwa na siga na kena dede. E vakavulici keitou ena ivakavakayagataki ni tikidua e toka kina na itukutuku kilai rawarawa ni iVolatabu ena tolu na vosa. Keitou vunau tawalokuci tale ga vei ira na wekai keitou kei ira na neitou itokani. Sega ni dede sa dua na ivavakoso na iwasewase lailai e Bandung, na ikarua ni ivavakoso e Idonisia.

Ena yabaki tiko ga ya, keitou toki i Jakarta me keitou vunau vei ira na le 80,000 na lewenivanua i Jaina era vakaitikotiko e kea. Keitou painia kece​—o yau, o Na, kei Felix. Au vunau tale ga ena siti o Bandung, na siti o Surabaya, kei na so tale na vanua. Levu na gauna au dau vunau duadua ga. Au se gone, au kaukaua, au qai marautaka na noqu qarava na Kalou. Ia a laurai na ivakatakilakila ni sa voleka ni carubi na ivalu, ena vakatovolei kina na noqu vakabauta.

Vakatovolei ena Gauna ni iValu

Ena Tiseba 1941, era coko ena iKarua ni iValu Levu na veivanua vakaEsia. Na mataivalu ni Japani na Imperial Japanese Army e taura vakaukaua na vanua o Idonisia. A vakatabui na ivola vakaivolatabu, a sega tale ga ni keimami cakacaka vakavunau. Au dau roqota e dua na papa ni qito chess niu sikovi ira na tataleitaki ena nodra vale, me nanumi ga niu lai qitotaka na qito qo.

Ena 1943, keirau vakamau kei André, e dua na painia yaloqaqa e domobi toka. Keirau dau kauta vuni na ivola vakaivolatabu vei ira na mataveitacini e Java. Ke kilai na neirau cakacaka keirau na vakararawataki qai vakamatei. Levu na gauna a vovoleka sara ni keirau tobo.

Dua na gauna ni keirau vakarau vodo sitimanivanua e Sukabumi, era tarovi keirau na ovisa rerevaki ni mataivalu ni Japani na Kempeitai. Au tawana tu ena boto ni noqu kato na ivola e vakatabui. E taroga e dua na ovisa, “Na cava e tiko ena loma ni nomu kato?”

“Na isulu,” e sauma o André.

E taroga tale, “Na cava e tiko ena ruku ni isulu?”

“Eso tale na isulu,” e kaya o André.

E taroga tale na ovisa, “Na cava e tiko sara ena boto ni kato?” Au via lomaleqa vakalailai, au qai masu lo. “Ena vinaka mo ni raica sara ga,” e sauma o André.

E tatara sara na ivukevuke ni ovisa ena loma ni noqu kato. Sega ni bera nona kaila qai vakasuka na ligana. A lauti koya e dua na pini. A madua na ovisa qai vakaroti keirau me keirau kauta neirau kato me lai vodo ena sitimanivanua.

Ena dua tale na ilakolako e Sukabumi, era vosa vei au na Kempeitai nira kila niu dua na iVakadinadina, ra qai vakarota meu lako yani ina nodra valenivolavola. Keitou mani salavata kei André kei na ganequ o Felix. A vakatarogi e liu o André. E veitarataravi vua na taro. “O cei o ira na iVakadinadina i Jiova? Oni saqata tiko na matanitu o Japani? Oni yamata?”

“Keitou dauveiqaravi ni Kalou Cecere, e sega tale ga na neitou cala,” e sauma o André. E taura mai nodratou iliuliu na iseleiwau e lili toka e lalaga qai laveta cake.

E kaya ena cudru, “Vakacava keu vakamatei iko sara ga qo?” A cuva ena desi o André qai masu lo. A vakanomodi vakalailai, qai katuvu e dua na veidredrevaki. E kaya na ovisa “O turaga doudou!” A vakatalai o André, keirau kacivi sara kei Felix. Ni salavata na neirau itukutuku kei na ka e tukuna o André, e kaya na ovisa: “Dou sega ni yamata. Dou lako tani!”

Keitou lesu i vale, keitou qai vakavinavinaka vei Jiova ena marau. Keitou sega ni kila ni na levu tale na ituvaki dredre keitou na sotava.

Levu na iTuvaki Dredre e Vakatovolei Kina na Vakabauta

Ni oti tale e vica na vula, ra beitaki André eso na ‘tacina vakailasu’ ra qai vesuki koya na Kempeitai. (2 Korinica 11:26) Au lai raici koya e valeniveivesu. E lutu na yagona qai malumalumu. A bula rawa ga ena nona kania na kakana era lulutu tu ena salasalaniwai ni rumu a vesu tu kina. Era sega ni vakayalolailaitaki koya rawa na ovisa me tawayalodina. Me vaka e tukuni ena itekitekivu ni noqu italanoa, e vakasolokakanataka vei au: “Kua ni leqa. Ke ra vakamatei au se sereki au sara, au na yalodina tiko ga vei Jiova. Ena rawa ga nira kauti yau matemate eke, ia au na sega ni cakitaka noqu vakabauta.”

Ni oti e ono na vula e valeniveivesu, a veilewaitaki o André ena Jakarta High Court. Era osota na valeniveilewai na wekai keirau kei na neirau itokani. Dua na ka na neimami lomaleqa.

E taroga na turaganilewa, “Na cava o sega ni via curu kina ina mataivalu ni Japani?”

“Au sotia ni Matanitu ni Kalou,” e sauma o André, “e sega ni rawa vua na sotia me lewena e rua na mataivalu ena dua ga na gauna.”

E taroga na turaganilewa, “O na tukuna vei ira eso tale mera kua ni lewena na mataivalu?”

“Sega,” e kaya o André, “e vakatau sara ga vei ira.”

E yavutaka vakalevu o André nona ivakamacala ena iVolatabu. A qoroqoro ga o turaganilewa lotu Musolomani. “E duidui beka nodaru vakabauta, ia au na sega ni vakaukauataka e dua me kua ni muria nona lewaeloma,” e kaya o koya. “O sa galala mo lako.”

Era lomavakacegu sara ga na vakarorogo tiko, au marau tale ga. E torovi au o André qai taura na ligaqu. Era osoti keirau na wekai keirau kei ira na neirau itokani, mera vakavinavinakataka na veika sa macala.

Vunautaka na Tugalala Dina

Ni cava na iKarua ni iValu Levu, a saqati na nodra veiliutaki na kai Necaladi e Idonisia me va na yabaki. Era mate e udolu, ra qai dro na lewenikoro. Era vakasaurarataki keirau o ira na boletaki vanua me keirau cavuta na vosa ni ivalu “Merdeka,” e kena ibalebale “Tugalala.” Ia keirau tukuna vei ira ni keirau tawaveitovaki ena veika vakapolitiki.

Ni va tu qori na ituvaki, keirau tomana ga na vunau e veivale. Keirau veisoliyaka na tikidua makawa e toka kina na ivunau tabaki kei na so na mekesini a maroroi tu ni bera na ivalu. Ena Me 1948 ni malumu vakalailai na ituvaki, keirau painia tale kei André. Ena gauna oya o keirau ruarua ga na painia e Idonisia. Oti tale e tolu na yabaki, keirau marau me keirau kidavaki ira na mataveitacini era gole mai Jakarta, era le 14 na gonevuli era vuli mai na Watchtower Bible School of Gilead e Niu Yoka, mai Mereke. Na veika era vakavulici keirau kina a yaga vakalevu ena neirau qarava eso tale na itavi.

Ena June 1952, keirau sureti me keirau veiqaravi vakapainia lavotaki e Semarang, na siti e loma i Java. Ena yabaki tarava keirau lai vuli ena ika22 ni kalasi e Kiliati. Oti na tuvaitutu keirau lesu i Idonisia keirau qai lesi ena tauni o Kupang, mai Timor. Keirau lai veiqaravi tale ga ena South Sulawesi kei na North Sulawesi. Keirau sotava tale e kea eso na ituvaki dredre a vakatovolei kina na neirau vakabauta.

Vakatabui Tale

Ena 1965 era saga eso mera vuaviritaka na matanitu, era mate kina e vica na udolu na lewenivanua. Eso na italatala ni lotu ni Veivanua vaKarisito era veitovaki, ra qai kaya nira Kominisi na iVakadinadina i Jiova. E vinaka ga nira sega ni vakacalai na veiliutaki. Ia era sega ni cegu na italatala na vosavakacacataki ira na iVakadinadina. Kena itinitini, ena Tiseba 25, 1976, e vakatabui na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova.

Ni kacivaki oti ga na vakatatabu qori, e vakarota na loya ni matanitu e Manado me gole yani ina nona valenivolavola o André. E taroga, “O kila ni sa vakatabui na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova?”

“Io,” e sauma o André.

E taroga na loya, “O sa tu vakarau mo veisautaka nomu lotu?”

E toso yani i liu o André qai sabica vakaukaua na serena. E kaya ena domoilevu, “O rawa ni kauta mai tuba na utoqu, o na sega ga ni veisautaka noqu lotu.”

E kurabui na loya qai taroga, “Na cava meu vola ena noqu ripote?”

E kaya o André, “Vola niu se dua tiko ga na iVakadinadina i Jiova qai sega ni dua na cala au cakava.”

“Au na kauta laivi nomudou ivola,” e kaya na loya.

Ena bogi tiko ga oya, era gole mai na itabagone iVakadinadina i Jiova mera kauta na ivola e vale, qai biu tu ga mai na kateni lala. Keitou vunau tiko ga ni vakayagataki na iVolatabu. A sega ni vakasosani keitou tale na loya ni matanitu.

Au Marautaka Noqu Bula!

Keirau a veiqaravi vakapainia ena siti o Surabaya, ena yanuyanu o Java, kei na yanuyanu o Bangka ena cevaicake kei Sumatra. Ena 1982, keirau lesu i Jakarta ena vuku ni tauvimate. Ena yabaki 2000, a mai vakacegu vakadua o André ni sa yabaki 85, a painia gugumatua me yacova sara nona mate. Ni oti e dua na yabaki nona mate, a vakatarai tale na cakacaka vakavunau.

Au marautaka dina na noqu bula! Au sa yabaki 93 nikua, sa 70 vakacaca na yabaki noqu veiqaravi tu vakapainia. Niu papitaiso ena 1937, era lewe 25 ga na iVakadinadina i Jiova e Idonisia taucoko. Nikua, sa rauta nira le 22,000. Au marau vakalevu niu bau vakaitavi ena tubu qori! Ia qo e itekitekivu ga ni noqu qarava na Kalou me tawamudu. Au na qaravi koya tiko ga ena yalodina.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 15]

“Au sotia ni Matanitu ni Kalou, e sega ni rawa vua na sotia me lewena e rua na mataivalu ena dua ga na gauna”

[Tikina bibi ena tabana e 16]

“O rawa ni kauta mai i tuba na utoqu, o na sega ga ni veisautaka noqu lotu”

[Mape ena tabana e 17]

(Raica tale na ivola)

Qo na vanua keirau vakaitikotiko kina, keirau a vunau tale ga kina

IDONISIA

Sulawesi

Manado

Sumatra

Bangka

Java

JAKARTA

Sukabumi

Bandung

Semarang

Surabaya

Timor

Kupang

[iYaloyalo ena tabana e 17]

Keirau kei André ena veiyabaki ni 1970

[iYaloyalo ena tabana e 17]

Niu se yabaki 15, a vakatakila vei au na ka dina ena iVolatabu na ivola lailai “Where Are the Dead?”