Vakayagataka Vakavuku na iYaya Vovou Qai Kua ni Vakasabusabutaka

O Katherine e dua na goneyalewa yabaki 20 vakacaca, e dau vakayagataka na kompiuta e nona vanua ni cakacaka. Ia ni tiko e vale, vuqa na gauna e dau vaqaqara voli ena Web, volivoli ena Internet, kei na nona wilika na nona e-mail. Ia e veiraurautaka na nona vakayagataka na iyaya vovou ni vakatauvatani kei ira na nona itokani vakacakacaka ra gone vua. “Na cava mera vakasosani au kina ena veigauna kece ena so na mataqali text lialia?” e taroga. “Au tamata tale ga! Na cava ra sega ni qiriti au mai kina me keimami veivosaki ena talevoni?”

E LASA na nona taro o Katherine, baleta ni talevoni tale ga eda sega kina ni veivosaki vakadodonu. E vakamatatataka kina e dua na tikina o Katherine: E levu na iyaya vakalivaliva era buli meda veivolekati kina, ia vaka meda veiyawaki kina. Me veiraurau nomu vakayagataka na iyaya vovou, e vinaka mo vakasamataka na ivakavuvuli vakaivolatabu era toka e ra.

◼ “Na ka kece oni vinakata mera cakava vei kemuni na tamata, moni cakava tale ga vei ira.” (Maciu 7:12) Nida muria na veivosa oya nei Jisu Karisito ena noda vakayagataka na mobail kei na kompiuta, eda na dokai ira tale kina na so qai vinaka tale ga na noda itovo. E kaya e dua na marama o Anne, “Ena dua na siga keirau a tiko vakaveiwatini ena dua na valenikana, rau kana tiko ena teveli tarava e rua na turaga. Dua vei rau a vosa tiko ga ena nona talevoni ena gauna kece a kana tiko kina. Keirau lomani koya dina na kena ikarua ni a kana ‘galugalu’ voli ga.” Ena vakacava na ivakarau ni lomamu ke o sotava e dua na ituvaki va qo? Ena mositi iko? O na cudru? Me vaka nida rawa ni vosa ena noda mobail ena vanua kei na gauna cava ga eda vinakata kina, e sega ni kena ibalebale qori meda vakayagataka ena veigauna kece. Dodonu me noda idusidusi na vosa i Jisu.

◼ “Ni qarauna na nomuni ilakolako, ni kua ni vakataki ira na lialia, ni vakataki ira ga na vuku, ni volia na gauna me nomuni.” (Efeso 5:15, 16) Na Kalou e solia mai vakailoloma na gauna me kua ni vakasabusabutaki. Ia na iyaya vovou e rawa ni vakabula gauna. Me kena ivakaraitaki na Internet e rawa ni vakarawarawataka na vakekeli, vakacuru ilavo, kei na volivoli. Ena rawa tale ga ni vakalusi gauna nida vaqaqara wale tu ga ena Internet.

E dua tale ga na ka e vakalusi gauna na noda via cakava e vicavata na ka ena dua na gauna, qori nomu vakayagataka tiko nomu kompiuta ni o sara tivi, vosa tiko ena talevoni, se nomu e-mail tiko kei na nomu vakaraica eso tale na porokaramu ena kompiuta. Na cava ena sega kina ni vuavuai vinaka na nomu cakava e vicavata na ka ena dua na gauna?

E tukuna e dua na saenitisi ni mona o Vuniwai Jordan Grafman, “Ena sega ni rawa mo na kila vinaka sara e dua na taba ni cakacaka ni o cakava e vicavata na ka ena dua na gauna.” Sega ni rawa meda na vakabibitaka e levu na ka ena dua ga na gauna; ena tiko ga na ka eda sega ni cakava rawa, koya gona ena sega ni vakainaki qai sega ni caka vakavinaka. E kaya e dua na itukutuku ena mekesini na Time, “Na kena dau veisautaki vakatotolo na caka ni ka ina dua tale ena vakavuna e levu na cala qai dau taura na gauna. Dau vakalevu cakacaka tale ni vakatauvatani kei na kena e tuvanaki vakamatau.” Koya gona vakasamataka vinaka sara ni bera ni o qai cakava e vicavata na ka ena dua na gauna, ena sega soti ni levu na ka o cakava rawa ena dua na siga!

◼ “Ni qarauni kemuni mai na ivakarau ni yalokocokoco kece, baleta na nona bula e dua ena sega ni vakatau ena levu ni ka e tu vua.” (Luke 12:15) E sega ni solia na bula se na marau dina na iyau, veitalia ke mani saulevu sara se totoka na kena irairai. Na Kalou duadua ga e rawa ni cakava qori. E kaya kina o Jisu “Era marau o ira na kila nira gadreva na Kalou.” (Maciu 5:3) Ena yasana adua na buturara ni veivoli e vakatauvatana na marau ina iyau. ‘Volia, volia, volia,’ e tukuna tiko. ‘Me nomu na ka vou duadua.’ Mo kua ni vakacalai, mo yalomatua ga. Vakalewa vinaka na nomu inaki kei na ka o gadreva dina ni bera ni o vakayagataka nomu ilavo. Nanuma tale tiko ga, ni levu na iyaya vovou e dau lutu sobu na kena isau ni toso na gauna. Koya gona ke o gadreva e dua na iyaya, mo tarogi iko mada: ‘Me dua beka noqu ka vou? Au gadreva beka e dua e rawa ni cakava e levu na ka, ia au na sega sara ga ni vakayagataka?’

Ena Yaga Beka se Veivakaleqai​—Nomu Digidigi

E nuiqawaqawataka o Katherine, e cavuti mai liu ni sa sega ni cakacaka na nona kompiuta e vale. E kaya, “Au a kidacalataka, ia e muri au mani vakatulewataka meu se kua mada ni vakaisosomitaka. Ni oti e dua na vula, au sa qai lomavakacegu, levu tale ga noqu wilivola. Au vakayagataka ga na kompiuta ena vanua ni cakacaka, au se rawa tiko ga ni veivolavolai kei ira na noqu itokani ena noqu gauna galala. Ia au sa sega ni dau saga meu volavola tiko ga. Sa sega tale ni qai lewai au na iyaya vovou.”

Meda kila tiko ga ni vuqa na iyaya vakasaenisi kei na iyaya vovou era yaga qai vakabula gauna kei na noda kaukaua. Koya gona vakayagataka ke o gadreva dina, ia mo vakayagataka vakavuku, mo veinanumi tale ga. Ena sala cava? Mo vakaliuci ira na tamata sega ni iyaya vovou. Kua ni vakasabusabutaka na gauna vinaka kei na ilavo ena iyaya se porokaramu ni kompiuta o sega ni gadreva. Kua ni vakayagataka na Internet kei na so tale na sala ni vakau se ciqomi ni itukutuku mo sarava kina na itovo vakasisila kei na ivalavala voravora. Me kua ni “lewai” iko na iyaya vovou. Vakalekaleka sara, yalomatua, mo bulataka na vosa uqeti vaKalou e yaga tu mai ena dua na gauna balavu, qori na ivakavuvuli e volai ena Vosa ni Kalou na iVolatabu. Io, “Sa solia na vuku ko Jiova: sa lako mai na gusuna na kila ka kei na yalomatua.”​—Vosa Vakaibalebale 2:6.

[Kato ena tabana e 9]

NA MOBAIL, KOMPIUTA KEI NA IVAKARAU VINAKA

O na dau veinanumi vakacava ena nomu vakayagataka na nomu mobail kei na nomu kompiuta? Raica mada eso na vakatutu e toka qo e ra.

◼ Kua ni sauma na qiri, kua tale ga ni qiri ena vanua o rawa ni veivakasosataki kina. Ke rawa, bokoca nomu talevoni.

◼ Me kua ni vakacaraka nomu veivosaki bibi na taqiri ni nomu talevoni, vakavo ke bibi dina na qiri ya.

◼ Ke o vosa tiko ena talevoni, vakarorogo matua sara vua e qiri tiko yani.

◼ Kua ni o veitaba ena nomu mobail ke sega ni ivakarau vinaka vua e dua, se veivakamadualaki.

◼ Mo kua ni rawai totolo mo vakauta eso na nomu e-mail o ciqoma me vaka e ka “taleitaki” vei iko. De dua ena sega ni taleitaka o koya o vakauta kina.