Na Waqavuka Vakaidini

E TADRAI tu mai ena vica na senitiuri sa oti na vuka. Ia e sega ni kaukaua sara na noda masela meda vuka rawa kina. Ena 1781, a bulia o James Watt e dua na idini e vakatokai na steam engine, qo e vakavuna me yavala kina e dua na ka e vinakati me cowiri. E qai kuria o Nikolaus Otto na vakasama qori ena 1876 me bulia kina e dua na idini e vakatokai na internal-combustion engine. Sa tiko na idini me rawa kina na vuka. Ia o cei e rawa ni bulia e dua na ka me vuka?

Nodrau vinakata na veitacini o Wilbur kei Orville Wright me rau vuka, a tekivu ena gauna erau se dau vuli vakavuka kaite kina ni rau se gone. Emuri, rau qai vulica eso na ka vakaidinia ena gauna rau cakava kina e dua na basikeli. Rau qai kila ni dredre duadua na buli ni dua na waqavuka e lewai na kena vukataki. Koya gona, na waqavuka e sega ni lewai vinaka na kena vuka, e tautauvata ga kei na basikeli e sega ni lewai na vanua e gole kina. A vakaraica toka o Wilbur nodra vuka na ruve qai raica nira dau kala ena vanua era via vuka kina, me vaka ga e dua na dau vodo basikeli. A qai vakadeitaka nira dau vuki na manumanu vuka, ena gauna vata qori era lewa vinaka nodra vuka nira moica na tutu ni tabadra. E vakasamataka kina me bulia e dua na waqavuka e moici rawarawa na tabana.

Rau cakava qori ena 1900, rau bulia kina e dua na taba ni waqavuka e moici rawarawa. Rau vukaca mada eliu me vaka na kaite, oti sa qai dua sara ga e vukataka. Rau qai kila ni vinakati kina e tolu na ka e vaka na suwiti (control) me lewa na vanua me mua kina se kala kina na waqavuka. Sa vakatabana na waqavuka, ia e rau rarawataka ni sega ni vuka vinaka sara, mani rau bulia e dua na misini e vakatokai na wind tunnel. Rau vakatovolea e vicavata na drau na ibulibuli ni taba ni waqavuka, me yacova na gauna rau sa kunea kina na kena e veiganiti vinaka, e veirauti na kena levu, qai donu na vanua e gole kina. Ena 1902 ni sa dua na waqavuka vou, rau sa qai kila na kena lewai vinaka na vukataki ni waqavuka ena cagi. Ia sa rawa ni rau biuta kina e dua na idini?

Ena vinakati me rau bulia mada eliu nodrau idini. Mai na kila sa tiko vei rau me baleta na wind tunnel, a sega soti ni vereverea kina nodrau bulia na ivocevoce ni waqavuka. Ena 17 ni Tiseba 1903, rau yavalata na idini, e cacawiriwiri sara na ivocevoce, qai vukaca yani na cagi batabata na waqavuka. “Keirau sa cakava rawa na ka keirau a diva tu ena gauna keirau se gone kina,” e tukuna o Orville. “Keirau sa rawa ni vuka.” Rau rogo sara ga kina na veitacini qo e vuravura. Ia e rawa vakacava me rau vuka? E rau vulica qo mai na veika bula.

[iYaloyalo ena tabana e 4]

Na waqavuka na Wright “Flyer,” ena Vualiku kei Carolina, Merika, 1903 (itaba qo e ivakaraitaki ga)