Na Lomaocaoca na ka e Cakava

Na cava o dau vakila ni o ciciva na basi se sitimanivanua? Sega ni vakabekataki ni o vakila na tubu ni nomu dra qai tavatukituki na nomu uto. Ke o calata mada ga, ena tu donu tale na ivakarau ni pamu ni nomu uto kei na nomu icegu.

ENA rairai duidui qo ke o sotava e dua na ituvaki e vakavu lomaocaoca tiko. Ena taura na gauna me qai tu donu tale na ivakarau ni nuiqawaqawa, tadre ni masela, tubu sivia ni dra kei na sega ni cakacaka vinaka na davuibuco. Era vakila e levu ni sega ni oti rawa na leqa qo. Me kena ivakaraitaki, era vakila nira sa vesuki tu ena cakacaka ena sega ni vinaka rawa. Na cava e cakava na lomaocaoca ina yagomu kei na nomu bula?

Na Ka e Manata na Yagomu

E dua na kenadau o Vuniwai Arien van der Merwe e vakamacalataka na ka e manata na yagomu ni o lomaocaoca. E totolo ga na kena yavala, qai vereverea “na kena sega ni dei na veidrodroyaki ni neurochemical kei na hormone ina yagomu kece, qo mera vakarautaki ira kina na vo ni tiki ni yagomu kei na nomu nave ni yaco vakasauri na lomaocaoca ina yagomu.”

E sega ni bera nomu vakarautaki iko mo cakava e dua na ka e duatani sara. Era wili kece kina​—na ka o raica, na ka o rogoca, kei na ka o tara. Ena totolo sara na yavala ni nomu mona ena nona vakau itukutuku, ena vakadrodroi tale ga mai yagomu na hormone e kaukaua sara, qori me vakarautaka rawa na masela, uto, yatevuso kei na so tale na tikiniyago mai na ituvaki leqataki.

Koya gona ena gauna e leqataki kina na bula, ena rawa ni vakabulai iko na nomu dau lomaocaoca. Me kena ivakaraitaki, ni volekati iko mai na motoka ena totolo ga nomu kidava mo vagalala. Ia e duidui sara qo ke o lomaocaoca vakasivia.

Ke sa Kemu Meca na Lomaocaoca

Vakacava ke dau kida tu ga na yagomu qai yadra tu ga nomu vakasama? Ena tadre tu ga nomu masela, qai tubu sivia tiko ga nomu dra, sivia na ivakarau ni nomu cholesterol, na uro, nomu suka, nomu hormone, kei na so tale na wainimate e dau tiko ena dra. Ke tubu tiko ga na ivakarau ni wainimate kece qo ena loma ni dua na gauna lekaleka, qai sega ni vakawasoma​—ena vakaleqa na veigacagaca ni yagomu e nuitaki. Na cava ena yaco?

O na rairai tekivu vakila na mosi ni dakumu, na ulumu, na masela ni domomu, kei na wabibiri ni nomu masela. Era kaya na vuniwai, ni qori kece na ka e dau yaco ni dede nomu lomaocaoca. Ni o lomaocaoca tiko ga, ena lai vakalatilati ena kena taleitaki na cakacaka kei na rawaka, ena seavu tale ga kina na yalo ni gumatua qai vakacaraka na veimaliwai. Ena rawa tale ga ni vakavuna na mauvu ni kete, na coka kei na mate ni tilotilo. E rawa ni vakavuna mada ga eso na mate lelevu na dau lomaocaoca. Ke dede na lomaocaoca se mani ca sara, ena rawa ni lai tini ena mateniyago, mateniuto, leqa ni ivi, na leqa ni gacagaca tale eso kei na matenisuka.

“Ni dau basika na cortisol ena gauna ni lomaocaoca vakadede,” e vola o Van der Merwe, “era kumukumuni vata na uro ena kete kei na daku.” Na matenikuli, vaka na eczema kei na psoriasis e vu mai na lomaocaoca. Ni sa lai sivia e rawa ni vakavuna tale ga na lomabibi, cudru vakalialia, kei na oca vakasivia. E rawa ni vakavuna tale ga na guiguileca qai sega ni coba dei na vakasama. Nida lomaocaoca vakabalavu, e rawa ni vakamalumalumutaki na sotia ni yagoda qai rawa ni takavi keda na mate kece, mai na matetaka ina kenisa.

Na lomaocaoca e tara na basoga kece ni noda bula​—na vakasama, na noda ka vakayago, na ivakarau ni lomada kei na noda veiwekani kei na Kalou​—ya na vuna meda kila kina na sala eda rawa ni lewai keda vinaka kina. Ia e sega ni kena ibalebale qo ni sega ni dodonu meda lomaocaoca. Ena vuku ni cava?

Eda rawa ni vakatauvatana na lomaocaoca ina dua na ose totolo. Eda na taleitaka na vodoka. Ia ke sega ni lewai vinaka nona cici, ena rawa ni vakaleqa tale noda bula. E tautauvata tale ga qo ni lewai vinaka na lomaocaoca. Ena marautaki na bula, eda na taleitaka na cakacaka, rawaka, gugumatua da qai bulabula vinaka.

Ena rawa ga vakacava meda lewa vinaka na lomaocaoca, meda vakayagataka vinaka kina noda bula? Na ulutaga tarava ena veivosakitaka na sala yaga eda rawa ni lewa vinaka kina na lomaocaoca kei na ka eda na cakava kina.

[Kato ena tabana e 13]

E “VAKURABUI NA NOQUI BULIBULI” NI BULI AU NA DAUVEIBULI VUKU QAI DAU LOLOMA

E duidui sara mai na ivakavuvuli e dau kilai kina na ka ena yaco ina yagoda ena gauna ni lomaocaoca. Qo e sega ni ka a maroroi tiko mai ena gauna makawa, ena gauna era dau rerevaka kina e dua na manumanu levu vaka na elifaniti kei na taika. Na vereverea kei na bulicaki vakamatau ni yagoda, e rawa ga ena maqosa ni nona cakacaka na Dauveibuli. Me kena ivakaraitaki na kena cokoti rawa na dra​—na kena rawa ni valuta na tauvimate kei na mavo ni mavoa​—na kena rawa ni taura na yago na lomaocaoca, e ivakadinadina ni tiko e dua na Dauveibuli vuku qai dau loloma.

Na nodra cakacakavata na tikiniyagoda qori e vakadeitaka ni ‘vakurabui na keda ibulibuli.’ (Same 139:13-16) Nona vakarautaka ena loloma na Kalou na veika vakayalo, vakayago, kei na sala totoka e bulia kina na tamata me marautaka na bula, e ivakadei ni sega ni dua na ka ena vakavuna na mosi, lolosi, se mate ena vuravura Parataisi sa voleka qo.​—Vakatakila 21:3-5.

[iTaba ni droini/​iYaloyalo ena tabana e 13]

(Raica tale na ivola)

NA CA NI LOMAOCAOCA VAKADEDE

Mosi ni ulu

Mosi ni domo

Quru bati

Mosi ni daku

Mateniuto

Bo dra

Tadre ni masela