William Whiston

ERA kilai Whiston vinaka na gonevuli ni iVolatabu, ni a vakadewataka ina vosa vakavalagi na ivola i Flavius Josephus, e dua na Jiu e daunitukutuku makawa ena imatai ni senitiuri. Na ivola qori, na Works of Josephus, e volatukutukutaki kina na veika me baleti ira na Jiu kei ira na lotu vaKarisito taumada.

NONA VAKABAUTA

E turaga vuku o Whiston, e dau taleitaka me vulica e levu na ka, vakabibi na veika vakasaenisi kei na lotu. E vakabauta ni dina na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na ibulibuli kei na nodra tuvani vakamatau na veika buli e vakadinadinataka ni tiko e dua e buli ira.

A raica tale ga o Whiston ni nodra sega ni vakavuvulitaka na qase ni lotu na veika e tukuna na iVolatabu, ra qai vakavuvulitaka ga na vakabauta vakatamata, e vu ni kena sa levu tu na lotu nikua.

Nona vakabauta ni iVolatabu e vakatakilai kina na ka dina me baleti koya na Kalou, e cata kina na ivakavuvuli ni veivakararawataki tawamudu i eli. E kaya ni ivakavuvuli qori e tawayalololoma, sega ni vakaibalebale qai vakarogorogocataki kina na Kalou. Ia e vakacudrui ira vakalevu na iliuliu ni lotu na nona sega ni ciqoma na ivakavuvuli ni Letoluvakalou, qori na vakabauta ni ratou tautauvata na Tamana, Luvena kei na Yalo Tabu, ratou qai lewe dua ga.

“E DAU DOKAI E LIU, IA E QAI CATI E MURI”

A dikeva o Whiston nira sega ni vakavuvulitaka na Letoluvakalou na lotu vaKarisito taumada, ia a qai vakavuvulitaki e muri ni curu ina lotu vaKarisito na ivakavuvuli ni lotu butobuto.a Dina nira tukuna vua na nona itokani na veika ena yacovi koya ke tabaka na nona vakadidike, ia a sega ni rawa vua me vunitaka na ka dina me baleti Jisu, ya ni Luve ni Kalou qai buli tale ga.

Na Univesiti o Cambridge e sega ni vakatara e dua me vakatavulica na ka e veisaqasaqa kei na ivakavuvuli ni Lotu Jiaji, kena ibalebale e rawa ni vakacegui mai na nona itutu vakaparofesa o Whiston. A raica o Newton ni lasu na ivakavuvuli ni Letoluvakalou, ia a sega ni vakaraitaka e matanalevu na nona vakadidike. Ia a sega ni qamugusutaka o Whiston na veika sa vakadikeva. A vola: “E sega ni dua na ka . . . e rawa ni tarovi au.”

A vakatalai tani mai Cambridge o Whiston ena 1710. A “dau dokai e liu” o Whiston, “ia e qai cati e muri” ni tutaka nona vakabauta. Ia a sega ni vakayalolailaitaki koya qori. Ena gauna e beitaki kina ni vukitani, a vola o koya e lima na ilavelave ni ivola e kena ulutaga Primitive Christianity Revived—na “primitive” e kena ibalebale ivakavuvuli ni lotu vaKarisito dina a vakavulica o Jisu kei ira na nona imuri ena imatai ni senitiuri. E muri a qai tauyavutaka o Whiston na isoqosoqo e tokona na lotu vaKarisito taumada na Society for Promoting Primitive Christianity, ra qai dau sota ena nona vale mai Lodoni.

Dina ni a vakacegui mai na nona itutu vakaparofesa, a vakila tale ga na leqa vakailavo ena dua na gauna, ia se volavola tiko ga o Whiston qai veivakavulici ena dua na vale ni gunu kofi e Lodoni. A vakadewataka na ivola i Josephus qai sevutaka ena 1737, me vukei ira na tamata mera kila na nodra ivakarau ni bula na lotu vaKarisito taumada. E se tiko ga na ivola qori ena gauna qo.

E kaya e dua na dauvolaivola o James E. Force, ni kilai o Whiston ni “dua na turaga vakasakiti” e dau yaloqaqa. Era qoroi koya tale ga ena nona gumatua ni vakavulica na iVolatabu, vakadikeva na ka dina me baleta na lotu, qai dua na turaga yaloqaqa e tutaka nona vakabauta.