Kakana e Dau Lako Vakaca (Food Allergy) kei na Kakana e Cata na Yago (Food Intolerance)—Na Cava na Kedrau Duidui?
Emily: “Au biuta sobu na icula niu vakila ni vaka e duatani na yagoqu. E milamila na gusuqu, vuce na yamequ, bowiri na uluqu, leka noqu icegu, e rara qai milamila na ligaqu kei na domoqu. Dua na ka noqu lomaleqa, au vinakata sara ga meu lako totolo i valenibula!”
LEVU era marautaka na kakana kece era kania. Ia eso tale e vaka me kedra “meca” eso na kakana. O ira qori me vakataki Emily ga e dau lako vakaca vei ira eso na ka era kania. E leqataki na ituvaki kei Emily ni rawa ni mate kina. Ia e sega ni va sara qori na kena ca vei ira eso tale.
E tubu cake ena vica na yabaki sa oti na ripote ni kakana e lako vakaca kei na kena e cata na yago. Ia e laurai ena so na vakadidike ni vica ga e vakadinadinataki vakavuniwai ni dau lako vakaca vei ira eso na kakana.
Kakana e Dau Lako Vakaca
“E duidui na rai e veiyasa i vuravura me baleta na kakana e dau lako vakaca.” Qori na ka era raica eso na saenitisi ena nodra vakadidike a liutaka o Doketa Jennifer J. Schneider Chafen, qai tabaki na kena macala ena ivola The Journal of the American Medical Association. Ia era vakabauta e levu na kenadau ni dau vakavuna na sotia ni yago na kena lako vakaca vei ira eso na ka era kania.
E dau lako vakaca eso na kakana ena vuku ni ivakabulabula ni yago (protein) e tiko kina. Ni kilalecataka na sotia ni yago e dua na ivakabulabula ni yago, ena bulia kina na Immunoglobulin E (IgE), dua na mataqali wainimate me valuta na ivakabulabula ni yago. Gauna e laukana tale kina na kakana e dau lako vakaca, ena basika eso tale na wainimate. Dua vei ira na wainimate qori e vakatokai na histamine.
Na histamine e dodonu me veivuke ena cakacaka ni sotia ni yago. Ia na wainimate qori kei na IgE e vakavuna tale ena so na gauna na kena lako vakaca vua e dua na ka e kania. E se sega tiko ga ni kilai na vuna e yaco kina qori.
Sa rauta me dau qai lako vakaca eso na kakana ena ikarua ni gauna e laukana kina, a sega ni vakilai na leqa qori ena imatai ni gauna.
Kakana e Cata na Yago
E tiko ruarua na revurevu ni kakana e dau lako vakaca kei na kakana e cata na yago. Ia na kakana e dau lako vakaca e vu mai na ka e cakava na sotia ni yago, na kakana e cata na yago e vu mai na kena sega ni qaqi vinaka na kakana. E rawa ni dredre na qaqi ni kakana ke lailai kina na ka e yaga ina yago, se tiko ena kakana eso na wainimate e dredre na kena qaqi. Kena ivakaraitaki, ena cata na yago na kakana e vakayagataki kina na sucu ke sega ni qaqia rawa na gacagaca eso na mataqali suka e tiko kina.
E rawa ni vakilai na revurevu ni kakana e cata na yago ena imatai ga ni gauna e laukana kina, baleta ni sega ni vakarautaki e dua na itataqomaki ni yago. Na veivakaleqai ni kakana e cata na yago e rawa ni vakatau ena levu ni ka e laukana. Ena rairai sega ni yaco sara e dua na leqa levu ke laukana ga vakalailai, sa na qai veivakaleqai ga ke laukana vakalevu. Ena yasana adua, e rawa ni tauvimate bibi e dua ke kania mada ga vakalailai na kakana e dau lako vakaca vua.
iVakatakilakila
Ke dau lako vakaca vei iko eso na kakana, e rawa ni milamila se wadadamu na yagomu, vuce nomu itilotilo, matamu se yamemu, o rawa ni lomalomaca, lualua, se coka. Ke ca sara, e rawa ni lailai nomu dra, bowiri na ulumu, matabuto, se mudu na yavala ni nomu uto. E rawa tale ga ni mate kina e dua.
E rawa ni lako vakaca e levu na kakana. Ia e vica mada ga qo e veivakaleqai vakalevu: sucu, yaloka, pinati, witi, dua na mataqali bini (soybean), vuanikau, ika, qari, urau, mana, kuka, kei na so tale. E rawa ni lako vakaca vei keda eso na kakana se da mani qase se gone. E laurai ena vakadidike ni leqa qo e rawa ni ka ni kawa, ena lako vakaca vua e dua na gone eso na kakana ke dau yaco tale ga vei rau na nona itubutubu. Sega ni kena ibalebale qori ni sa na lako vakaca tu ga vua eso na kakana ena nona bula taucoko.
E duatani na ivakatakilakila ni kakana e cata na yago, me vaka na mosi se vuce ni kete, mauvu, mosi ni ulu, wadadamu ni yago, wawale, se gogo na yago. E dau cata na yago e levu na kakana e tiko kina na sucu, witi, ivakabulabula ni yago ena covuata, alakaolo, kei na isi.
Kena iWali
Ke dau lako vakaca vei iko se cata na yagomu eso na kakana, e vinaka mo lai laurai vakavuniwai. E rawa ni veivakaleqai tale na nomu via qaravi iko ga se nomu vakatabuya ga vakataki iko eso na kakana. Ke o cakava qori, sa na yali mai yagomu eso na ka e yaga ena nomu bulabula vakayago.
Na ka ga eda rawa ni cakava ke dau lako vakaca vei keda eso na kakana, oya meda sa kua sara ga ni kania na kakana qori.a Ia ke sega ni dua sara na leqa levu, ena rairai vinaka meda vakalailaitaka ga na noda kania na kakana e dau lako vakaca vei keda se cata na yagoda. Ena so tale na ituvaki, eso era dau vakatabuya tu mada ena loma ni dua na gauna na kakana e cata na yagodra me yacova nira sa bula vinaka tale.
Ke dau lako vakaca vei iko se cata na yagomu eso na kakana, ena vakacegui iko na nomu kila ni levu era sa valuta rawa na leqa qori. E rawa nira kania e levu tale na kakana bulabula qai vakatitiweli.
a E vinaka mera kauta tu ga e dua na mataqali wai na adrenaline o ira e dau lako vakaca vei ira eso na kakana, mera culai ira kina ke yaco e dua na ituvaki tawanamaki. Era kaya tale ga na vuniwai ni vinaka me dau volai toka vakamatata na kedra ivolatukutuku na gone e dau lako vakaca vei ira eso na kakana me kilai tiko na kedra ituvaki.