Era saga na iVakadinadina i Jiova mera vakavulici luvedra ena itovo dina vaKarisito

Me Karoni na iTovo Savasava

Ena nona bula voli mai na kawatamata, era yaloqaqa e so na tagane kei na yalewa ena nodra sega ni via muria na ka era vakabauta na lewe levu. Era vosota na veivakasaurarataki vakapolitiki, vakalotu, vakamatatamata tale ga, era mate sara ga e so ena vuku ni nodra vakabauta.

E VAKA sara ga oqo na nodra yaloqaqa na lotu Vakarisito taumada. Ena gauna a katakata kina na nodra vakacacani ena imatai ni tolu na senitiuri, e levu era vakamatei ena ligadra na kai Roma lotu butobuto ena nodra bese ni sokalou vua na empara. Ena so na gauna, e vakaduri na vata ni vakacaboisoro ena loma ni rara ni qito. A vinakati vei ira na lotu Vakarisito, ke ra via bula, mera vakama wale ga na ivakaboi vinaka. Ena vakaraitaka oqo nira sa vakadinata ni kalou na empara. Era soro e vica wale sara, ni levu era bolea na mate, mera kua ga ni cakitaka na nodra vakabauta.

Nikua, era dau cakava vaka kina na iVakadinadina i Jiova lotu Vakarisito ena nodra tawaveitovaki ena ka vakapolitiki. Me kena ivakaraitaki, sa volatukutukutaki tu na nodra vakacacani ena ruku ni veiliutaki i Itala. Ni bera ni kacabote na ikarua ni ivalu levu kei na gauna e vakacagau tiko kina, era mate e rauta ni dua na ikava na iVakadinadina mai Jamani, e levu ga ena keba ni veivakararawataki, ena vuku ni nodra tawaveitovaki kei na nodra bese ni cavuta “Heil Hitler.” Era kau tani vakaukaua na gone mai vei ira na nodra itubutubu iVakadinadina. E dina ni yaco oqo, era dei toka ga na luvedra ena nodra bese ni muria na ivakavuvuli e sega ni vakaivolatabu e vakasaurarataki mera muria.

Na Vakarokorokotaki ni Kuila

Sa vaka me sega nira dau vakacacani sara vaka oya na iVakadinadina i Jiova nikua. Ia, e dau tubu ga na leqa ena so na gauna ena nodra sega ni dau vakaitavi na iVakadinadina gone ena so na soqo ni matanitu, me vaka na vakarokorokotaki ni kuila.

iYaloyalo ena tabana e 21 — “Solia vei Sisa na ka nei Sisa; vei koya talega na Kalou na ka sa nona na Kalou”—Maciu 22:21

Era sega ni vakavulici na luvedra na iVakadinadina i Jiova mera uqeti ira na tani mera kua ni vakarokorokotaka na kuila; e vakatau oqo ina tamata yadua. Ia, sa dei tu ga na nodra vakabauta na iVakadinadina: Era sega ni vakarokorokotaka na kuila ni matanitu cava ga. E sega ni kena ibalebale oqo nira veibeci. Era doka dina na kuila ni vanua era tiko kina. Era vakaraitaka oqo ena nodra muria na kena lawa. Era na sega vakadua ni vakaitavi ena sasaga me vorati kina na matanitu. Era vakabauta na iVakadinadina, ni matanitu vakatamata ena gauna oqo era tiki ni “ka sa lesia na Kalou” e se vakatara tiko ena gauna oqo. Era kila ni ivakaro vakalou mera sauma na nodra ivakacavacava, mera dokai ira tale ga na “veiliutaki e na matanitu.” (Roma 13:1-7, VV) E salavata oqo kei na vosa kilai levu i Karisito: “Solia vei Sisa na ka nei Sisa; vei koya talega na Kalou na ka sa nona na Kalou.”—Maciu 22:21.

‘Ia cava ga na vuna,’ era na taroga beka e so, ‘era sega ni via vakarokorokotaka kina na kuila na iVakadinadina i Jiova?’ Nira raica na vakarokorokotaki ni kuila me sokalou, na ka e dodonu me vagolei ga vua na Kalou; e sega ni vakatarai ira na nodra lewaeloma mera sokaloutaka tale e dua, na Kalou ga. (Maciu 4:10; Cakacaka 5:29) Era dau marautaka gona na iVakadinadina ke ra doka na nodra vakabauta oqo na qasenivuli, ra qai vakatarai ira na luvedra mera muria na nodra vakabauta.

E sega ni kurabuitaki ni sega ni o ira duadua ga na iVakadinadina i Jiova era vakabauta ni wili vaka sokalou na vakarokorokotaki ni kuila, me vaka na ka era tukuna e so oqo:

“E raici me ka vakalotu na kuila ena gauna makawa. . . . E dau kerei na lotu ena gauna kece ga me vakatabuya na kuila ni matanitu.” (Neitou na vosa kala.)—Encyclopædia Britannica.

“E ka tabu na kuila, me vaka ga na kauveilatai. . . . Na lawa kei na ivakaro me baleta na ivakatakarakara ni matanitu e dau tukuna vakalevu vei ira na tamata mera, ‘Qarava na Kuila,’ . . . ‘Rokova na Kuila,’ ‘Solibula ina Kuila.’” (Neitou na vosa kala.)—The Encyclopedia Americana.

“Era bese na lotu Vakarisito ni . . . cabora na isoro vua na nona vu na empara [ni Roma]—nikua, e via tautauvata oqo kei na nodra bese ni vakarokorokotaka na kuila se mera vosa bubului ni veitokoni ina matanitu.”—Those About to Die (1958), vola o Daniel P. Mannix, taqana e 135.

iYaloyalo ena tabana e 22 — Eratou bese ni cuva e tolu na cauravou Iperiu ina matakau a vakaduria o Nepukanesa na tui Papiloni

Era sega ni beca na iVakadinadina i Jiova e dua na matanitu se ra beci ira era veiliutaki ena nodra sega ni vakarokorokotaka na kuila. E sega ga ni rawa vei ira mera sokaloutaka, mera cuva, se vakarokorokotaka e dua na ivakatakarakara ni matanitu. Era vakabauta ni tautauvata oqo kei na ka eratou vakayacora ena gauna vakaivolatabu e tolu na cauravou Iperiu ena nodratou a bese ni cuva ina matakau a vakaduria o Nepukanesa na tui Papiloni mai na buca o Tura. (Taniela, wase e 3) O koya gona, e dina nira vakarokorokotaka na kuila na so, era qai vosa bubului ni veitokoni ina matanitu, era vakavulici na gone iVakadinadina i Jiova mera muria na nodra lewaeloma e vakavulici ena iVolatabu. Ena sala e veidokai, era na galu ga, era sega ni vakaitavi. Oqo tale ga na vuna era sega ni dau vakaitavi kina na luvedra na iVakadinadina ni lagati se vakatagitaki na sere ni matanitu.

Doka, ia e Sega ni Sokaloutaka

Ena dua na mataka ena dua na koronivuli mai Kenata, a raica o Terra, e dua na goneyalewa iVakadinadina yabaki 11, ni mai kauta e dua na gonevuli o qasenivuli. Sega ni dede, a lesu tale mai o qasenivuli me mai kerei Terra me rau lako vata ina valenivolavola nei qasenivuli liu.

Ni curu yani, sa raica sara o Terra ni tevuki tu ena desi nei qasenivuli liu na kuila ni Kenata. Sa qai vakaroti Terra o qasenivuli me kasivita na kuila. E kaya ni kevaka e sega ni lagata o Terra na sere ni matanitu se vakarokorokotaka na kuila, sa na rawa tale ga ni kasivita na kuila ke tukuni vua me kasivita. Ia a bese o Terra, e kaya ni dina era sega ni sokaloutaka na kuila na iVakadinadina i Jiova, era doka ga.

Ni rau veikau lesu i valenivuli, sa qai vakaraitaka na qasenivuli ni a via vakatovolea e rua na gonevuli ena nona vakaroti rau me rau kasivita na kuila. E dina ni dau lagata na sere ni matanitu qai vakarokorokotaka na kuila na imatai ni gonevuli, ia a kasivita ga na kuila ena gauna e vakaroti kina me kasivita. Ia o Terra, dina ni sega ni dau cakava na ka ruarua oya, a bese ga ni kasivita. Sa qai kaya na qasenivuli ni vei rau na rua, o Terra ga e vakaraitaka dina na yalo ni veidokai.

Na Nodra Dodonu na iTubutubu

Sa rokovi ena levu na vanua nikua na nodra dodonu na itubutubu mera vakavulici ira na luvedra ena nodra lotu. Na lotu kece e tokona na dodonu oqo, me vaka e vakaraitaka na nodra lawa na lotu Katolika e se taurivaki tiko ga nikua: “Nira vakavuna na nodra bula, sa nodra itavi bibi na itubutubu mera vakavulici ira na luvedra, e nodra dodonu tale ga oqo; oya na vuna e nodrau itavi kina na itubutubu me rau vakavulici ira na luvedrau ena ivakavuvuli vakarisito me salavata kei na vakabauta ni Lotu.”—Lawa 226.

iYaloyalo ena tabana e 25 — Era uqeti na gone mera dau kauaitaki ira na tani

Oqo tale ga na ka era vinakata na iVakadinadina i Jiova. Nira itubutubu dauveikauaitaki, era saga mera vakavulici luvedra ena itovo dina vakarisito, na nodra tuberi mera lomani ira na tani, mera rokova tale ga na nodra iyau na tani. Era saga mera muria na ivakasala i Paula na yapositolo vei ira na lotu Vakarisito mai Efeso: “Kemuni na i tubutubu, ni kakua ni dau vakacudrui ira na luvemuni ia mo ni dau vakavulici ira ga e na i vakarau kei na i vakavuvuli ni Turaga.”—Efeso 6:4, VV.

Eso na iTovo Vinaka Era Muria na iVakadinadina i Jiova

Me baleta na itovo, era dau vakavulici ira na luvedra na iVakadinadina i Jiova mera qarauni ira mai na itovo, ivalavala, se ivakarau sara mada ga ni rai e taleitaki beka vakalevu ena vuravura nikua, ia ena rawa ni vakaleqai ira se o ira na tani. (Jemesa 1:27) Era dau vakaraitaka vei ira na luvedra na ca ni wainimate gaga kei na veika vaka oya, me vaka na vakatavako kei na mateni. (Vosa Vakaibalebale 20:1; 2 Korinica 7:1) Era vakabauta na bibi ni dina kei na daucakacaka. (Efeso 4:28) Era vakavulici luvedra mera kua ni dauvosaca. (Efeso 5:3, 4) Era vakavulici tale ga mera muria na ivakavuvuli vakaivolatabu ena ka e baleta na veiyacovi, na nodra rokovi na veiliutaki, vaka tale ga kina o ira na tani kei na ka era taukena. (1 Korinica 6:9, 10; Taito 3:1, 2; Iperiu 13:4) Era vakabauta dina ni na yaga vakalevu vei ira na luvedra na muri ni ivakavuvuli kece oqo.

Ni Duidui na Nodrau Lotu na iTubutubu

Ena so na vuvale, e iVakadinadina i Jiova e dua ga vei rau na itubutubu. Ena ituvaki vaka oqo, e dau uqeti o koya e iVakadinadina me doka na dodonu i watina me vakavulici luvedrau tale ga ena nona lotu. E tu tu yadua sara me vakaleqai ira na gone na kena duidui vaka oqo na ivakavuvuli vakalotu era tuberi kina.a Ena qai vakatau ga vua na gone na lotu cava me na lotu kina. Se era iVakadinadina i Jiova se sega, e sega nira dau muria kece na gone na lotu i nodra itubutubu.

Dodonu ni Gone me Baleta na Galala ni Lewaeloma

Mo ni kila tale ga ni bibi dina vei ira na iVakadinadina i Jiova na nodra dui lewaeloma vakarisito. (Roma, wase e 14) Na lawa me baleti ira na gone e vakatokai na The Convention on the Rights of the Child a vakadonuya na Matabose kei Vuravura ena 1989, e tukuni kina ni tiko tale ga na nona dodonu na gone me baleta na “galala ni vakasama, lewaeloma kei na lotu” kei na nona dodonu me tukuna na ka e via tukuna, me dau qai rogoci tale ga na nona nanuma ena ka e baleti koya.

Erau sega ni tautauvata e rua na gone. O koya gona, mo ni namaka ni na sega ni tautauvata tu ga e veigauna na ka era vakatulewataka na gone iVakadinadina se so tale na gonevuli me baleta e so na itavi se lesoni e caka e koronivuli. Keitou vakabauta ni o ni tokona tale ga na ivakavuvuli oqo ni galala ni lewaeloma.

a Me baleti ira na gone e duidui na lotu i nodra itubutubu, e vola kina o Steven Carr Reuben, Ph.D., ena nona ivola Raising Jewish Children in a Contemporary World: “Era veilecayaki na gone ke ra vunitaka na itubutubu na ka dina me baleti ira, ke ra veilecayaki, se cakacaka lo, era qai sega ni veivosakitaka na lotu. Nira tukuna vakadodonu, vakasavasava, vakamatata tale ga na itubutubu na nodra lotu, itovo, kei na ka era dau solevutaka, era dau dei kina na gone, era na sega ni beci ira vakataki ira ena ka vakalotu. E bibi oqo ena nodra sega ni beci ira mai muri kei na nodra kila na ka mera cakava ena vuravura oqo.”