Wase Lima

Parofisaitaka na Kalou Dina ni na Veisereki

Aisea 44:1-28

1, 2. (a) Na taro cava e taroga o Jiova? (b) Ena vakadinadinataka vakacava o Jiova ni o koya duadua ga na Kalou dina?

‘O CEI na Kalou dina?’ Sa vica vata na senitiuri na tarogi tiko ni taro oqo. Ia, e ka ni kurabui ni taroga sara mada ga o Jiova na taro oqo ena ivola i Aisea! E vakatura mera vakasamataka na tamata: ‘O Jiova beka na Kalou dina duadua ga? Se tiko tale e dua e dodonu me nona na itutu vakalou?’ Ni dolava oti o Jiova na veivosaki, sa qai vakarautaka na yavu veiganiti me na vakatau mai kina na kena qai macala se o cei na Kalou dina. Ni sa na oti kece na ivakamacala, e dua ga na ka e sa na qai matata vei ira na tamata lomadina.

² E takalevu sara na qaravi matakau ena gauna i Aisea. E macala mai na ivakamacala momona qai matata ena wase 44 ni ivola ni parofisai i Aisea na tawayaga ni qaravi matakau! Ia, o ira sara ga na tamata ni Kalou era lai coriti tale ena qaravi matakau. Eda sa raica oti mai ena vica na wase taumada ni ivola i Aisea ni oqo na vuna era na vakavulici sara ga kina vakavinaka na Isireli. Ia, ena dela ni yalololoma i Jiova, e vakaraitaka kina vakadodonu vei ira na Isireli ni dina ena vakatara mera kau vakavesu na nona tamata ena ligadra na kai Papiloni, ena qai sereki ira o koya ena nona gauna lokuci. Na nona vakayacora o Jiova nona parofisai ni veisereki kei na nona vakalesuya tale mai na sokalou savasava, e sa na sega tale kina ni qai vakatitiqataki ni o koya ga na Kalou dina, ena vakamaduataki ira tale ga na nodra kalou mate na veimatanitu.

3. E yaga vakacava vei ira na lotu Vakarisito ena gauna oqo na vosa ni parofisai i Aisea?

³ Na parofisai ena iwasewase oqo ni ivola i Aisea kei na kedra vakayacori e vakaukauataka na nodra vakabauta na lotu Vakarisito ena gauna oqo. Kena ikuri ni parofisai oqo i Aisea e vakayacori tale ga ena noda gauna, vaka tale ga kina ena gauna se bera mai. Ena okati ena rua na gauna oqo e dua na dauveisereki kei na veisereki e uasivia sara na veisereki a parofisaitaki vei ira na tamata ni Kalou ena gauna makawa.

Nodra iNuinui na Tamata Nei Jiova

4. E vakayaloqaqataki Isireli vakacava o Jiova?

⁴ E vakayaloqaqataki ira na Isireli na itekitekivu ni wase 44 ni vakadreti ira mera kila ni digitaki ira na Kalou, era wasei tani mai vei ira na veimatanitu era tu ena gauna oya mera nona tamata. E kaya na parofisai: “Ia oqo mo vakarorogo, Jekope na noqu tamata; ia ko iko talega Isireli, ka’u sa digitaka: sa vosa vakaoqo ko Jiova ka cakavi iko, ka buli iko mai na kete, ena vukei iko ko koya; Mo kakua ni rere, Jekope, na noqu tamata; ko iko talega Jesuruni, ka’u sa digitaka.” (Aisea 44:1, 2) Se maroroi Isireli sara o Jiova ni se qai kunekunetaki e kete i tinana, ni se qai bucini o Isireli me dua na matanitu nira biubiu mai Ijipita. E kacivi ira nona tamata ena yaca “Jesuruni,” na kena ibalebale “O Koya sa Dodonu,” e dua na ikacivi ni veivakamenemenei se veivakamareqeti. Na yaca oqo e itatau tale ga vei ira na Isireli mera dodonu tu ga, e dua na ka era lekata vakawasoma.

5, 6. Na isolisoli ni veivakabulabulataki cava e vakarautaka o Jiova vei ira na Isireli, na cava e yaco kina?

⁵ E vakavumarau, e veivakabulabulataki tale ga na veivosa e qai cavuta tarava o Jiova! E kaya: “Ni’u na sovaraka na wai vua sa viagunu, kei na wai drodro ki na qele mamaca: au na sovaraka na Yaloqu ki na nomu kawa, kei na noqu ka ni veivakalougatataki kivei ira sa tubu maivei iko: ka ra na tubu me vaka e na loma ni veico, me vaka na veiwilou e na bati ni wai drodro.” (Aisea 44:3, 4) Se rawa ga ni tubu na kau ena vanua mamaca katakata ke vakadrodroi vei ira na wai. Ni vakadrodroya o Jiova na nona wainibula ni ka dina qai sovaraka na yalona tabu, ena bulabula qai kaukaua o Isireli, ena vaka na veivunikau e tei ena yasa ni wai drodro. (Same 1:3; Jeremaia 17:7, 8) Ena vakaukauataki ira nona tamata o Jiova mera vakayacora rawa na nodra itavi mera vakadinadinataka ni o koya duadua ga na Kalou dina.

⁶ Na sovaraki oqo ni yalo tabu e vakavuna mera raica tale kina vakabibi e so na Isireli na nodra veiwekani kei Jiova. Eda wilika: “Ena kaya e dua, Koi au na nei Jiova; e dua tale ena vakatokai koya e na yaca i Jekope; e dua tani tale ena vola ki na ligana, A nei Jiova, ka vakatokai koya e na yaca i Isireli.” (Aisea 44:5) Io, ena ka dokai me dua e vakatokai ena yaca i Jiova, ni sa na kilai ni o koya duadua ga na Kalou dina.

Bolei Ira na Veikalou o Jiova

7, 8. E bolei ira vakacava na kalou ni veivanua o Jiova?

⁷ Ena Lawa i Mosese, ke dua e vesu, na wekana voleka duadua ga e tagane e tu vua na dodonu me lai vakabulai koya tale mai. (Vunau ni Soro 25:47-54; Ruci 2:20) E ke e mai vakaraitaka kina o Jiova ni o koya ga e tu vua na dodonu me voli Isireli tale, me vakabula tale na matanitu​—oqo ena vakamaduataki Papiloni sara ga kei ira kece na nona kalou. (Jeremaia 50:34) E torovi ira yani na veikalou lasu kei ira na dau qaravi ira qai kaya: “Sa kaya vakaoqo ko Jiova na nodra tui na Isireli, kei na nodrai Vakabula ko Jiova ni lewe vuqa: Koi au na kenai liuliu, koi au na kenai murimuri talega; ka sa sega tale na Kalou, koi au ga. Ia ko cei me na kaciva, ka tukuna, ka tusanaka mai na ka ena yaco me vakataki au mai na gauna ka’u a vakatikori ira kina na tamata eliu? ia na ka sa bera ni yaco, kei na ka ena yaco maimuri, me ra tukuna mai. Dou kakua ni domobula, se taqaya: au a sega beka ni dautukuna vei iko mai na gauna ko ya, ka dauvakaraitaka? sai kemudou beka ga ena noqui vakadinadina. Sa dua tale beka na Kalou, se koi au ga? io, sa sega tale na Uluvatu; kau sa sega ni kila e dua.”​—Aisea 44:6-8.

⁸ E qai bolei ira na veikalou o Jiova mera mai valataka na nodra ile. E rawa beka nira tukuna ena yalodei na ka e se bera ni yaco, me donu taucoko qai tabucala na ka era parofisaitaka me vaka sara ga era sa yaco tiko e matadra? E rawa duadua ga ni cakava na ka vaka oqo o koya na ‘iliuliu kei na imurimuri,’ o koya a bula ni bera nira bau vakasamataki na kalou lasu kece, o koya tale ga ena bula tiko nira sa guilecavi kece tale. E sega ni dodonu mera rere na nona tamata nira tukuna yani na ka dina oqo, baleta ni tokoni ira o Jiova, na Kalou e kaukaua qai dei me vaka e dua na tama ni vatu levu!​—Vakarua 32:4; 2 Samuela 22:31, 32.

Na Tawayaga ni Qaravi Matakau

9. E cala beka mera bulia na Isireli e dua na ivakatakarakara ni ka bula? Vakamacalataka.

⁹ Na vosa ni bolebole i Jiova vei ira na kalou lasu eda lai nanuma tale kina na ikarua ni Vunau e Tini. E kaya vakamatata na vunau oqo: “Mo kakua ni cakava vei iko e dua na matakau ceuceu; se dua nai vakatakarakara ni ka mai lomalagi ecake, se dua na ka e tu e vuravura era, se dua na ka e na wasawasa e na yasa i vuravura: mo kakua ni cuva vei ira, se qaravi ira.” (Lako Yani 20:4, 5) E sega ni kena ibalebale oqo nira vakatabui na Isireli mera buli ivakatakarakara me iukuuku. O Jiova sara mada ga a vakarota me biu ena loma ni valeniveitavaki na ivakatakarakara ni kau kei na jerupi. (Lako Yani 25:18, 33; 26:31) E sega ga ni tukuna mera qaravi se sokaloutaki. E sega ni dodonu me dua e masuta, se vakacaboisoro vei ira na ivakatakarakara oqo. Na ivakaro ni Kalou e vakatabuya na caka ni dua ga na ivakatakarakara e nakiti me sokaloutaki. Na qaravi ni ivakatakarakara, na kena sokaloutaki, se na kena vakarokorokotaki, e wili me qaravi matakau.​—1 Joni 5:21.

10, 11. Na cava e ka vakamadua kina vei Jiova na matakau?

¹⁰ Sa qai vakamacalataka o Aisea na tawayaga ni matakau kei na madua ena yacovi ira na bulia: “Ko ira era cakava na matakau ceuceu era sa ka wale kecega; sa sega ni yaga na nodra ka daudomoni; era sa tukuni ira vakataki ira; era sa sega ni rai, se kila rawa, me ra madua kina. Ko cei sa cakava na kalou, ka ceuta na matakau sa sega ni yaga e na dua na ka? Raica, na kenai tokani era na madua kecega; ko ira na matai, era sa tamata ga: me ra soqoni vata kecega, me ra tu cake; era na rere, era na madua vata ga.”​—Aisea 44:9-11.

¹¹ Na cava era ka vakamadua kina ena mata i Jiova na matakau oqo? Kena imatai, e sega ni rawa vakadua vua e dua me bulia e dua na ivakatakarakara me ucuya na Kalou. (Cakacaka 17:29) Kena ikuri, na vakanadakui ni Dauveibuli qai qaravi na ka buli e beci sara ga kina o Jiova, ni o koya duadua ga na Kalou dina. E beci tale ga kina na tamata, ni a buli me ‘itovo vata kei na Kalou.’​—Vakatekivu 1:27; Roma 1:23, 25.

12, 13. Na cava e sega ga kina ni kilikili me sokaloutaki e dua na ivakatakarakara e bulia na tamata?

¹² Ena okati beka me ka tabu e dua na ka vakayago baleta wale ga ni buli me sokaloutaki? E vakadreta tale o Aisea ni caka ivakatakarakara e cakacaka ga ni tamata. Na iyaya ni cakacaka e vakayagataka e dua na dau ceu matakau e tautauvata sara ga kei na iyaya e vakayagataka e duatani tale na mataqali matai: “Na matai ni aironi sa taura e dua na matau, ka sa cakacaka e na qilaiso sa waqa, ka sa tulia e nai tukituki, ka sa qai kitaka e na kaukauwa ni ligana; io, sa viakana mai, a sa yali na nona kaukauwa; sa sega ni gunuva na mena wai, ka sa malumalumu mai. Na matai ni kau sa dreta na nona wa i vakarau; sa vola e na peni kau; sa qai civia e na veleko, ka sa vola e nai vakarau me momokiti, ka sa cakava me ucuya na tamata, me matavinaka vakatamata; me tu ga e na vale.”​—Aisea 44:12, 13.

¹³ Na Kalou dina e bulia na ka bula kece era tu ena vuravura oqo, wili kina na tamata. Na noda rawa ni vakila na ka o keda vaka kina o ira na manumanu e ka vakatubuqoroqoro dina, e ivakadinadina votu ni o koya e buli keda e Kalou dina duadua ga, ia era se ka lolovira kece tiko ga vua na nona ibulibuli. Ena rawa beka ni sivia na Kalou na tamata ena ka e bulia? E rawa beka ni bulia na tamata e dua na ka me uasivi cake vua​—na kena uasivi e veiganiti kina me qaravi? Ni buli ivakatakarakara tiko na tamata, ena rawa ni vakila na malumalumu, ena viakana, ena viagunu. Oqo e vakaraitaka ni tamata e tiko tale ga na ka e lekata, ia e sa bau vakaraitaka mada ga ni bula tiko o koya. De vaka na irairai ni tamata na ka e bulia. De rairai vinaka. Ia e ka mate e sega ni vakila e dua na ka. E rawa vakacava me qai okati me Kalou? Kena ilutua ni se sega vakadua ni dua na matakau se bau “lutu mai lomalagi” me vakaraitaka kina ni vu vakalou!​—Cakacaka 19:35, VV.

14. Ena sala cava era vakararavi vakatabakidua sara tu ga kina ena ka e vakarautaka o Jiova na dau buli ivakatakarakara?

¹⁴ Sa qai vakaraitaka o Aisea ni o ira na dau buli ivakatakarakara era vakararavi sara tu ga vakatabakidua ena ka e vakarautaka o Jiova kei na ka e bulia: “Sa taya sobu na sitari me nona, ka sa kauta na nokonoko kei na oki, sa vakaukauwataka me yaga vua na kau ni veikau: sa tea e dua na paini, ia na uca sa vakatubura: ena qai yaga ki na tamata me buka; a sa kauta mai e dua, ka sa tatalai kina: io, sa vakawaqa, ka sa vavia kina na madrai; io, sa cakava na kalou, a sa rokova; sa cakava me matakau ceuceu, ka sa cuva kina. E dua na tikina sa vakama e na bukawaqa; e na dua na tikina sa kania na lewe ni manumanu; sa tavuna na kena, ka sa mamau; sa tatalai talega, a sa kaya, vinaka, ka’u sa katakata, ka’u sa kunea na bukawaqa: ia na tikina sa vo sa cakava ko koya me kalou, io me nona matakau ceuceu: sa cuva sobu kina, ka sa sorova, ka masuta, ka sa kaya, Mo vakabulai au, ni sai iko na noqu kalou.”​—Aisea 44:14-17.

15. E laurai vakacava na lecaika vua na dau caka ivakatakarakara?

¹⁵ Ena vakabula rawa beka na tamata e dua na dudu ni buka? E macala ni sega. Na Kalou dina duadua ga e rawa ni veivakabulai. Na cava ga era mai qaravi tu kina na ka mate? E vakaraitaka o Aisea ni vu sara tiko ga ni leqa na loma ni tamata: “Era sa sega ni kunea, era sa sega talega ni kila: ni sa boroi na matadra, me ra sega ni kunea; kei na lomadra, me ra sega ni kila. Ka sa sega e dua sa vakasara ki lomana, ka sa sega ni vuku se yalomatua me kaya mai; E dua na tikina ka’u sa vakama e na bukawaqa; ka’u sa vavia talega na madrai e na kena qilaiso; ka’u a tavuna na lewe ni manumanu, ka kania: me’u sa qai cakava li na kena vo me ka vakasisila? me’u cuva sobu li ki na dulumi ni kau? Sa kana dravu ko koya; sa vakaisini na lomana, ka sa vakacalai koya tani, a sa sega ni vakabulai koya rawa, se kaya mada, Sa sega li ni tiko e na ligaqu i matau e dua na ka lasu?” (Aisea 44:18-20) Io, e dua e nanuma me solia mai e dua na ka vinaka vakayalo na qaravi matakau e vaka sara ga e sa biuta na kakana bulabula qai lai kania tale na dravusa.

16. E tekivu vakacava na qaravi kalou lasu? E yaco vakacava me lai qaravi matakau e dua?

¹⁶ Ia, e tekivu sara ga mai lomalagi na qaravi matakau se qaravi ni kalou lasu, ena nona kocova e dua na agilosi na veiqaravi e dodonu me caka ga vei Jiova, na agilosi sara ga oqo e qai yaco e muri me o Setani. Na kaukaua ni gagadre nei Setani e tawasei koya sara ga mai vua na Kalou. Oqo na itekitekivu ni qaravi kalou lasu, ni kaya na yapositolo o Paula ni tautauvata sara ga na kocokoco kei na qaravi kalou lasu. (Aisea 14:12-14; Isikeli 28:13-15, 17; Kolosa 3:5, VV) E vakacuruma o Setani vei rau na imatai ni veiwatini na yalo ni kocokoco. E kocova o Ivi na ka e yalataka o Setani ni na yaco vua: “Ena qai yadra dina na matamudrau; ia drau na vaka na Kalou, ni drau na kila na ka vinaka kei na ka ca.” A kaya o Jisu ni kocokoco e vu sara ga mai na loma ni tamata. (Vakatekivu 3:5; Marika 7:20-23, VV) Ke sa vakacalai gona na lomana e dua, ena rawarawa vua me galeleta na qaravi kalou lasu. E ka bibi kina vei keda meda “vakatawa vakavinaka sara na yaloda [se, “lomada,” NW],” meda qarauna me kua ni malele tale na lomada vua e dua se duatani tale na ka, meda qaravi Jiova duadua ga!​—Vosa Vakaibalebale 4:23; Jemesa 1:14.

Veilauti na Vosa i Jiova

17. Na cava mera nanuma tiko na Isireli?

¹⁷ Sa qai tukuna tale vei ira na Isireli o Jiova mera nanuma tiko nira tu ena dua na itutu kalougata, era nuitaki tale ga. Era nona ivakadinadina! E kaya: “Mo nanuma na ka oqo, ko iko Jekope, kei Isireli, ni ko sa noqu tamata; ka’u a buli iko, sai iko na noqu tamata; i Isireli, ka’u na sega ni guilecavi iko. Au sa vakaseavutaka na nomu talaidredre me vaka na o loaloa, kei na nomui valavala ca me vaka na o; mo lesu mai vei au, ni’u a voli iko. Mo ia na sere, na lomalagi; ni sa vakayacora ga ko Jiova; dou kaikaila, na yasana vakavuravura era; dou lagata mai na sere, na veiulu-ni-vanua, na veikau, kei na kau yadua sa tu kina: ni sa voli Jekope ko Jiova, ka sa vakarokorokotaki koya e na vuku i Isireli.”​—Aisea 44:21-23.

18. (a) Na cava mera marau kina na Isireli? (b) Era na vakatotomuria vakacava na yalololoma i Jiova na nona tamata ena gauna oqo?

¹⁸ Era sega ni buli Jiova na Isireli. Era sega ni buli koya na tamata me nodra kalou. O Jiova ga e buli Isireli me nona tamata digitaki. Ena vakadinadinataka tale ga o koya ni o koya duadua ga na Kalou dina ni sa na sereki ira. E vosa vakayalovinaka vei ira na nona tamata qai yalataka vei ira ni kevaka era veivutuni, ena ubia na nodra ivalavala ca, ena vakaseavutaka tale ga na nodra talaidredre me vaka ga e dua na ka e ubia na o. Sa yavu vinaka dina mera marau kina na Isireli! Na ivakaraitaki vinaka i Jiova e uqeti ira dina na nona tamata ena gauna oqo mera vakatotomuria na nona yalololoma. Era rawa ni vakayacora oqo ena nodra saga mera vukei ira na lakosese​—mera saga ena nodra vinaka taucoko mera vakadeitaki ira tale vakayalo.​—Kalatia 6:1, 2.

Sa Qai Macala se o Cei na Kalou Dina

19, 20. (a) Na cava e cakava o Jiova me rawa ni macala taucoko sara kina na ka? (b) Na ka veivakayaloqaqataki cava e parofisaitaka o Jiova me baleti ira na nona tamata, ia o cei ena vakayagataka o koya me na vakayacora na veika oqo?

¹⁹ Sa qai kauta mai o Jiova na nona ile me macala taucoko sara kina na ka. Sa na mai vakasavuya na nona ivakamacala ina yavu titobu duadua me na kilai kina se o cei na Kalou dina​—o koya e rawa ni yalataka na ka e se bera ni yaco me qai yaco vakamatailalai kece sara ga na ka e yalataka. E dua na vuku ni iVolatabu e vakatoka na lima na tikina e tarava ni Aisea wase 44 me “vosa vakaturaga i koya na Kalou ni Isireli,” na Dauveibuli duabau, o koya duadua ga e rawa ni tukuna na ka e se bera ni yaco, o koya duadua ga e rawa ni sereki ira na Isireli. Na icavacava ni vosa vakaturaga vakairogorogo oqo e lai tini ena kena cavuti sara ga na yaca i koya ena lai sereki ira na Isireli mai Papiloni.

²⁰ “Sa kaya vakaoqo ko Jiova, na nomui Vakabula, kei koya ka buli iko mai na kete; Koi au ko Jiova ka’u a cakava na ka kecega, ka tevuka duaduaga na lomalagi, ka tevuka talega vakataki au ga na vuravura: ka’u sa vakatawayagataka na nodra ka mana na daulasu wale, ka’u sa vakalialiai ira na rairai, ka vakalesui ira kimuri na vuku, ka vukica na nodra vuku me lialia: ka’u sa vakadinadinataka na nona vosa na noqu tamata; ka vakayacora na nodrai vakavuvuli na noqui talatala; ka’u sa kaya ki Jerusalemi, Ko na tawa; ki na veikoro talega vaka Juta, Dou na tara; ia na kena tikina sa ca ka’u na vakavinakataka tale: ka’u sa kaya ki na wasawasa, Mo di mai, ia ka’u na vakadiva na nomu veiuciwai: ka’u sa kaya e na vuku i Sairusi, Sai koya na noqui vakatawa, ia na ka kece ka’u sa vinakata ena vakayacora ga ko koya, io ena kaya ki Jerusalemi, Ko na tara; ki na vale tabu talega, Ko na tauyavutaki.”​—Aisea 44:24-28.

21. Na ivakadei cava e laurai ena vosa i Jiova?

²¹ E sega ni dau tukuna wale ga o Jiova na ka e se bera ni yaco, e tu tale ga vua na kaukaua me vakayacora taucoko sara na ka e yalataka. Na veika e cavuta oqo o Jiova e yavu vinaka mera nuidei kina na Isireli. E ivakadei vei ira ni dina ena mai yanaraka na vanua na mataivalu ni Papiloni, ia ena qai vakadeitaki tale o Jerusalemi kei na veikoro era dau vakararavi vua, ena vakalesui tale ga e kea na sokalou dina. Ia, ena sala cava?

22. Vakamacalataka se vakadivai vakacava na uciwai na Uferetisi.

²² O ira na daurairai e dau matailelevu tu ga na ka era yalataka nira rere ni kevaka era via yalataka vakamatailalai na ka, ena qai macala ga na nodra lasu ni toso na gauna. E kena veibasai o Jiova, ni vakaraitaka sara ga ena gusu i Aisea na yaca i koya ena vakayagataka me lai sereki ira na nona tamata mera suka i nodra mera lai taravaki Jerusalemi tale kei na kena valenisoro. Na yacana o Sairusi, e kilai tale ga me o Sairusi na Ka Levu kei Perisia. E vakamatatataka tale ga o Jiova na iwalewale vakaivalu ena taurivaka o Sairusi me curuma kina na veimataqali ilati e viribaiti Papiloni tu. Ena viribaiti Papiloni na kena lalaga cecere kei na uciwai levu e wavolita na koro kei na kena e davo e lomanikoro. Ena vakayagataka o Sairusi e dua vei ira na itataqomaki​—na uciwai na Uferetisi​—me rawata kina na nona inaki. Erau kaya na daunitukutuku makawa o Herodotus kei Xenophon ni vakadrodroya tani o Sairusi na wai ena Uferetisi ni bera ni yacovi Papiloni mai, oqo e vakavuna me lutu sara ga na cere ni wai, ra vuto takoso sara na sotia. E dodonu me taqomaki Papiloni na uciwai vakaitamera na Uferetisi, ia e sega ni yaco oqo ni qai vakadivai.

23. Na ivolatukutuku cava e tu me baleta na vakayacori ni parofisai ni nona sereki ira na Isireli o Sairusi?

²³ Vakacava na kena tukuni ni o Sairusi ena sereki ira na tamata ni Kalou, ena raica tale ga me taravaki tale o Jerusalemi kei na kena valenisoro? E tukuna sara ga o Sairusi ena dua na kena itukutuku e maroroi tu ena iVolatabu: “Sa kaya vakaoqo ko Sairusi na tui Perisia, Sa solia kivei au ko Jiova na Kalou ni lomalagi na veimatanitu kecega e vuravura; a sa vakaroti au me’u tara e dua na vale mai Jerusalemi me nona, ko ya mai Juta. O koya yadua vei ira kecega na nona tamata sa tiko vata kei kemudou me tiko kaya na nona Kalou, ka me lako cake ko koya ki Jerusalemi, mai Juta, ka tara na vale i Jiova na nodra Kalou na Isireli, (o koya ga na Kalou,) o koya sa tiko mai Jerusalemi.” (Esera 1:2, 3) A vakayacori kece sara ga na vosa i Jiova a cavuta o Aisea!

Aisea, Sairusi, kei na Lotu Vakarisito ena Gauna Oqo

24. Ena sala cava e veisemati kina na ivakaro i Atakisekise “me vakavoui ka tara tale ko Jerusalemi” kei na nona lako mai na Mesaia?

²⁴ Na ika44 ni wase ni ivola i Aisea e vakacerecerei Jiova ni o koya duadua ga na Kalou dina, e nodra iVakabula tale ga na nona tamata ena gauna oya. Ia, na parofisai oqo e vakaibalebale sara vakalevu vei keda kece ena gauna oqo. Na ivakaro a tauca o Sairusi ena 538/537 B.S.K. me baleta na taravaki tale ni valenisoro e Jerusalemi, e itekitekivu sara ga ni kena qai lai vakayacori e dua tale na parofisai vakatubuqoroqoro. Na ivakaro i Sairusi e qai tokaruataka tale e dua na iliuliu e taravi koya, o Atakisekise, e vakarota kina me lai taravaki tale na koro o Jerusalemi. E tukuni ena ivola i Taniela, “mai na gauna sa tukuni yani kina [ena 455 B.S.K.] me vakavoui ka tara tale ko Jerusalemi ka yacova na Mesaia na Turaga,” ena sivi mada e 69 na “wiki,” oya me 7 na yabaki dua na wiki. (Taniela 9:24, 25) E qai yaco dina tale ga na parofisai oqo. Ena kena gauna lokuci sara ga, ena 29 S.K., e 483 na yabaki mai na gauna e vakavatukanataki kina ena Vanua Yalataki na ivakaro i Atakisekise, e papitaiso kina o Jisu, tekivu tale ga na nona cakacaka vakaitalatala e vuravura.a

25. Na bale nei Papiloni ena liga i Sairusi e dusia na cava ena gauna oqo?

²⁵ Era qai sereki rawa na Jiu yalodina mai na nodra tu vakavesu ni sa bale o Papiloni. Oqo e vakatakarakarataka na nodra sereki na lotu Vakarisito lumuti mai na nodra vesuki tu vakayalo ena 1919. Na nodra sereki mai oya e vakaraitaka ni sa bale e dua tale na Papiloni, e vakamacalataki me yalewa dautagane, o Papiloni na Ka Levu​—e vakatakarakarataki ira na lotu lasu kece kei vuravura. Me vaka e volatukutukutaki ena ivola na Vakatakila, a raica tu yani na yapositolo o Joni na nona bale. (Vakatakila 14:8) E raica tale tu ga yani na veivakarusai vakidacala e yaco vua. Na ivakamacala i Joni me baleta na vakarusai ni isoqosoqo vakaitamera oqo kei vuravura kei na kena ibinibini matakau e vaka sara ga na nona vakamacalataka o Aisea na nona ravuti Papiloni makawa o Sairusi. A sega ni taqomaki Papiloni rawa na kena veiuciwai. Ena sega tale ga ni taqomaki Papiloni na Ka Levu na “wai” se tamata era tokoni koya, nira na ‘vakadivai’ me vaka na wai ni bera ni qai vakarusai o Papiloni.​—Vakatakila 16:12.b

26. E vakaukauataka vakacava na noda vakabauta na parofisai i Aisea kei na kena vakayacori?

²⁶ Eda vakadinadinataka ena gauna oqo, ni oti e rua veimama na udolu na yabaki mai na gauna e parofisai kina o Aisea, ni Kalou e ‘vakayacora na nodra ivakavuvuli [se, “vosa ni yalayala,” NW] na nona italatala.’ (Aisea 44:26) O koya gona, na vakayacori ni parofisai i Aisea e dua na ivakaraitaki levu ni noda rawa ni nuitaka na parofisai kece ena iVolatabu.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 63]

Ena vakabula rawa beka e dua na tamata e dua na dudu ni buka?

[iYaloyalo ena tabana e 75]

E yaco na ka a parofisaitaki ni vakadrodroya tani o Sairusi na wai ni Uferetisi