iTalanoa ni Nona Bula

Vakarawarawataki na Bula me Qaravi o Jiova

TALANOATAKA O CLARA GERBER MOYER

Au sa yabaki 92, e sa dredre meu veilakoyaki, ia e se matata, e se makare tu ga na noqu vakasama. Au vakavinavinaka niu bau rawa ni qaravi Jiova mai na gauna au se gone kina! E vukei au meu taleitaka ni rawarawa ga qai sega ni vereverea na noqu bula.

AU SUCU ena 18 Okosita, 1907, e Alliance, Ohio, Mereke, au qase taudua vei keitou na lima na veitacini. Niu se qai yabaki walu, a vodo basikeli yani e dua na italatala ni Gonevuli ni iVolatabu, na yacadra na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya, ina neitou lomaniba ni loba sucu. Erau veivosaki e matanikatuba kei tinaqu, o Laura Gerber, qai tarogi koya se kila na vuna e vakatarai tiko kina na itovo ca. A dau vaqaqa voli o tinaqu na isaunitaro oqori.

Ni kere ivakasala oti vei tamaqu, a cakacaka tiko ena neitou valenimanumanu ena siga oya, sa qai otataka o tinaqu na ono na idaba ni ivola na Studies in the Scriptures. E gumatuataka ni wilika, e tarai koya tale ga na ka dina vakaivolatabu e tu kina. E matata vua na nona vulica na Volume 6, The New Creation, ni dodonu me tabadromuci ena wai na lotu Vakarisito e papitaiso. Ni sega ni veitaratara rawa kei ira na Gonevuli ni iVolatabu, e mani kerei tamaqu me papitaisotaki koya ena uciwai lailai ena neitou lomaniba, dina ga ni donuya tiko na batabata ena vula o Maji 1916.

Vakalailai ga e raica ena niusiveva o tinaqu e dua na itukutuku kacivaki baleta e dua na ivunau ena soli ena valenisoqo na Daughters of Veterans Hall e Alliance. Na ulutaga ni vunau na “The Divine Plan of the Ages.” E sasagataka sara me keitou tiko kina, ni oya sara ga na ulutaga ni Volume 1 ni Studies in the Scriptures. Mani vakarautaki sara na neitou kareti e dreta na ose, ni oqori na imatai ni neitou ilakolako vakavuvale ina soqoni. Keitou dau tiko tale ga ena soqoni e dau caka ena nodra vale na mataveitacini ena Sigatabu kei na yakavi ni Vukelulu. Sega ni dede sa papitaisotaki tinaqu tale e dua na mata ni ivavakoso vakarisito. E dau osooso tu ga o tamaqu e lomaniba, ia e qai vulica tale ga na iVolatabu, mani papitaiso ni oti e vica na yabaki.

Sotavi Ira na Liutaka na Cakacaka

Ena 10 June, 1917, a sikovi Alliance mai o J. F. Rutherford, na peresitedi ni iSoqosoqo ni Watch Tower ena gauna oya me mai vosa ena ulutaga “Why Do the Nations War?” Au se qai yabaki ciwa ena gauna oya, keitou lai vakarorogo taucoko, o rau na noqu itubutubu kei rau na ganequ, o Willie kei Charles. Sa bau dua na iwiliwili vinaka keimami vakarorogo, sivia na 100. Ni oti na vosa nei Brother Rutherford, keimami taba vata e levu na vakarorogo ena tautuba ni Columbia Theatre, na vale keimami a rogo ivunau kina. Ena macawa e tarava, ena vanua vata ga oya, e solia kina o A. H. Macmillan na ivunau e kena ulutaga “God’s Coming Kingdom.” Sa bau dua na ka dokai vei keimami na nodrau mai sikova na neimami tauni lailai na tacida e rua oqo.

Soqo ni Tikina Vakairogorogo ni Gauna Oya

Na imatai ni soqo ni tikina au tiko kina, a vakayacori mai Atwater, Ohio, ena 1918, e vica ga na kilomita mai Alliance. A taroga o tinaqu na mata ni iSoqosoqo e kea, se au sa yacova beka na yabaki ni bula meu rawa ni papitaiso. Au nanuma ni sa dei na noqu yalataki au vua na Kalou meu cakava na lomana, sa mani vakadonui kina meu papitaisotaki ena dua na uciwai lailai volekata e dua na loga apolo. Au a veisau ga ina dua na isulu ni moce makawa qai vavaku ena valelaca sa ra vakarautaka tu na veitacini.

Ena Sepiteba 1919, keitou a vodo ena dua na sitimanivanua kei rau na noqu itubutubu me keitou lako i Sandusky, Ohio, e Lake Erie. Keitou lai dewa e kea ina dua na waqa ni vakalele, e sega ga ni dede keitou sa yaco i Cedar Point ena vanua me na vakayacori kina e dua na soqo ni tikina vakairogorogo. A talaci keitou na waqa ena vanua e toka kina e dua na vata ni volitaki ivakasigalevu. Dua vei au na hamburger, e dua na ka au dau sotava vakavudua ena gauna oya. Sa bau kana vinaka dina! Na iwiliwili levu duadua era tiko ena soqo ni tikina siga walu oya e 7,000. Ni sega na gusunivosa livaliva, au tovolea sara ga meu vakarorogo vinaka.

Oqo na imatai ni soqo ni tikina me soli mai kina na ivoladraudrau na Golden Age (yacana nikua na Yadra!), me rau veitomani kei Na Vale ni Vakatawa. Au calata na imatai ni macawa ni vuli ena vuku ni soqo ni tikina, ia e yaga dina. E koro dau gadivi o Cedar Point, era vakarautaka na dauvakasaqa ena veivalenikana e kea na keimami kakana na tiko ena soqo. Sega ni macala na vu ni nodra vakabesebese ni qaravi keimami o ira na kena dauveiqaravi, era mani bolea na veitacini era kila na vakasaqa mera vakarautaka na keimami. Ena veitabayabaki mai muri era sa dau vakarautaka ga na mataveitacini na kedra kakana ena soqo ni tabacakacaka kei na soqo ni tikina.

Keitou kalougata tale ga ni keitou lesu tale i Cedar Point ena Sepiteba 1922 me keitou lai donuya na soqo ni tikina siga ciwa era tiko kina e 18,000. Ena soqo gona oya e vakauqeti keimami kina o Brother Rutherford me keimami “kacivaka, kacivaka, kacivaka na Tui kei na nona matanitu.” Ia, au se tekivu cakacaka vakaitalatala ena vica na yabaki yani i liu ena noqu veisoliyaka na ivolacebaceba kei na Golden Age.

Marautaki na Cakacaka Vakaitalatala

Au a vakaitavi ena itekitekivu ni 1918 ena kena veisoliyaki na ivolacebaceba The Fall of Babylon ena nodra veivale na vakalomanibai ni manumanu volekati keitou. Me sabaya na batabata, keitou dau vakatakata rawa e dua na vatu ena sitovu buka me keitou butuka toka ni keitou vodo ena kareti. Ni sega ni vakatakatai tu na kareti, e vakailatilati ga na yasana qai vakadokana, o koya keitou dau daramaka kina na kote vavaku kei na isala. Ia, e gauna marautaki ga vei keitou.

A tabaki me vaka na ivoladraudrau ena yabaki 1920 e dua na itabataba ni The Finished Mystery, e vakatokai me ZG.a Keitou veisoliyaka e Alliance na ivola oqo kei rau noqu itubutubu. Ni keimami daucakacaka yadudua ga na dautukutuku ena gauna oya, au cabe cake kina ena nuiqawaqawa meu lai raici ira e so era dabe toka ena dua na varada. E kaya sara e dua na marama ni oti noqu ivakamacala: “Sa totoka dina nona vakayatuyatu,” e mani ciqoma sara na ivola. Au solia e 13 na itabataba ni ZG ena siga oya, na imatai ni gauna meu qai bau vakamacala vinaka kina ena cakacaka e veivale.

A tauvi tinaqu na niumonia niu se qai yabaki 15, e sivia e dua na vula nona davo tu. E se gonedramidrami sara na taciqu yalewa o Hazel, au sa mani biu vuli kina meu veivuke e neitou lomaniba, meu qaravi iratou tale ga na taciqu. Keitou dau taura vakabibi na ka dina ena iVolatabu, keitou dau lakova tale ga vakawasoma na soqoni kece vakaivavakoso.

A veisoliyaki vei ira kece era tiko ena iVakananumi ni mate i Karisito ena 1928 na ivolacebaceba “Where Are the Nine?” E vakamacalataki kina na Luke 17:​11-19, ni kaya na iVolatabu ni ratou a vakasavasavataki e le 10 na vukavuka ia e dua ga vei iratou a lai vakavinavinakataka vei Jisu na veivakabulai vakacakamana. E tara sara ga na lomaqu. Au tarogi au, ‘Au dau vakavinavinaka li?’

Ni sa toso vinaka tale na veika e vale, au bulabula vinaka tale ga qai sa sega ni dua na ka e vakaosooso, au nanuma meu sa biubiu e vale meu vakaitavi ena cakacaka vakapainia, oqori na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Erau tokona noqu nanuma na noqu itubutubu. Keirau taura kina kei Agnes Aleta, na noqu itokani ni cakacaka, na neirau ilesilesi, keirau sa vodo sara yani kina ina sitimanivanua ena 9:00 na kaloko ena bogi ni 28 Okosita, 1928. Keirau tau yadua ga na kato ni sulu kei na kato ni ivola. Keitou veitagicaki ena siteseni kei iratou na taciqu kei rau na noqu itubutubu. Au nanuma ni keitou na sega tale ni sota, me vaka ni keitou vakabauta ni sa voleka na Amaketoni. Keirau tadu yani ena mataka e tarava e Brooksville, Kentucky, na vanua keirau lesi kina.

Keirau saumi rumu ena dua na vale ni vulagi, keirau voli tini spaghetti qai caka sandwich me keirau. Duidui na vanua keirau daucakacakataka ena veisiga, keirau daucakacaka yadudua, keirau qai dau solia vei ira na itaukeinivale e lima na ivola me $4 na kena isau. Yaco na gauna me keirau kovuta na loma taucoko ni tauni, keirau sotava e vuqa na tamata era taleitaka na iVolatabu.

Ena loma ga ni rauta e tolu na vula, keirau sa sikovi ira kece e Brooksville, vaka kina na tauni o Augusta. Keirau toki sara me keirau lai cakacakataka na tauni o Maysville, Paris, kei Richmond. Ena loma ni tolu na yabaki e tarava, keirau kovuta e vuqa na tikina e Kentucky e se sega kina na ivavakoso. Era dau vukei keirau ena so na gauna o ira neirau itokani kei neirau vuvale nira dau gole sobu mai Ohio mera mai tomani keirau ena dua se vica na macawa ena cakacaka vakavunau.

Soqo ni Tikina Vakairogorogo Tale e So

Sa bau vakairogorogo dina na soqo ni tikina ni 24-30 Julai, 1931, mai Columbus, Ohio. A vakarogoi kina nida na vakatokai ena yaca yavutaki vakaivolatabu na iVakadinadina i Jiova. (Aisea 43:12) Nira dau tarogi keimami na tamata ni se bera na veisau oqo, keimami dau kaya ni keimami “International Bible Students” (Gonevuli ni iVolatabu e Vuravura). A sega ni vakatakilakilataki keimami vakavinaka na yaca oya, me vaka ni levu tale tu na gonevuli ni iVolatabu era lewena na veimatalotu tale e so.

Ni sa vakawati o Agnes, au sa mai tu duadua yani; ia au vakanamata sara ga ena kena kacivaki mera soqoni vata ena dua na vanua na painia era gadreva me dua nodra itokani vakacakacaka. E keri au sotavi Bertha kei Elsie Garty kei Bessie Ensminger kina. E rua na nodratou motoka, ia eratou vaqara tiko na ikava ni painia yalewa me tomani iratou. Keitou sa lako vata sara ni oti ga na soqo ni tikina, dina ga ni se bera ni keitou bau sota mada e liu.

Keitou cakacakataka na loma ni yasana o Pennsylvania ena vulaikatakata. Ni sa roro mai na vulaililiwa, keitou kerea me keitou cakacakataka na yalava e bau katakata toka ena ceva kei Mereke, oya na yasana o North Carolina, Virginia, kei Maryland. Keitou lesu tale ina vualiku ena vulaitubutubu. Oya na ka era dau cakava na painia ena gauna oya. Ena 1934, ni rau muria na ituvatuva oya, erau kauti Ralph Moyer kina kei tacina gone o Willard i Hazard, Kentucky, o John Booth kei Rudolph Abbuhl.

Au sa sotavi Ralph vakavica, e keirau mai veikilai vinaka sara ena soqo ni tikina levu mai Washington D.C., a vakayacori ena 30 Me–3 June, 1935. Keirau a vakarorogo vata toka kei Ralph ena gauna a vakamacalataki kina na ulutaga “na ilawalawa levu,” se “nai soqosoqo levu.” (Vakatakila 7:​9-14) Keimami a vakabauta tu ena gauna oya ni o ira na ilawalawa levu era lewe ni dua na iwase mera lai bula i lomalagi, ia era sega ni yalododonu sara me vakataki ira na le 144,000. (Vakatakila 14:​1-3) Au sega kina ni gadreva meu bau dua vei ira!

Era kurabuitaka e le levu ni qai vakamacalataka o Brother Rutherford nira na bula ga e vuravura na ilawalawa levu era na bulata na Amaketoni. Sa qai sureti ira na lewe ni ilawalawa levu mera tucake. Ia, au sega ni tucake, o Ralph ga e tucake. E muri, ni sa qai matata vei au na kena ibalebale, e sa iotioti kina ni noqu vakayagataka na madrai kei na waini ivakatakarakara ena 1935, ena iVakananumi ni mate i Karisito. Ia, a tomana tiko ga o tinaqu na nona vakayagataka me yacova sara nona mate ena Noveba 1957.

iTokani Tudei

Keirau veivolavolai tiko ga kei Ralph. Au cakacaka tiko e Lake Placid, Niu Yoka, ia o koya e tiko mai Pennsylvania. Ena 1936 a cakava e dua na nona valeqiqi lailai e rawa ni tuya na nona motoka. A tokia mai Pottstown, Pennsylvania, i Newark, New Jersey, me baleta na soqo ni tikina e kea ena 16-18 Okotova. Ni oti na porokaramu ena dua na yakavi, keitou lai raica na valeqiqi vou nei Ralph e le vica na painia. Keirau tucake vata tu ena yasa ni siqi e loma ni valeqiqi e qai taroga, “O taleitaka na valeqiqi oqo?”

Niu deguvacu, e qai taroga, “O taleitaka mo tiko kina?”

“Io,” au sauma, sa qai reguci au ena dua na iregu vakaciriloloma au na sega ni guilecava rawa. Oti tale ga e vica na siga, sa dua sara na neirau ivolatara ni vakamau. Ena 19 Okotova, na siga e oti kina na soqo ni tikina, keirau lako yani i Brooklyn me lai sarava na vanua ni tabaivola ni iSoqosoqo ni Watch Tower. Keirau kerea sara me dua na neirau yalava ni cakacaka. E taroga o Grant Suiter, o koya e qarava tiko na yalava, se o cei me cakacakataka. Sauma o Ralph, “O keirau ke sa keirau vakamau rawa.”

“Keitou sa na vakarautaka rawa, mo drau qai lesu mai ena 5:00 na kaloko ena yakavi,” e kaya o Brother Suiter. Keirau mani vakamau e Brooklyn Heights ena nona vale e dua na tacida ena yakavi oya. Keitou lai vakayakavi kei iratou e so neirau itokani ena dua na valenikana, keirau gole sara yani i Newark, New Jersey ina valeqiqi nei Ralph.

Sega ni dede keirau sa lako sara yani i Heathsville, Virginia, na imatai ni neirau ilesilesi ni cakacaka vakapainia vakaveiwatini. Keirau cakacakataka na tikina o Northumberland oti keirau toki ina tikina e rua o Fulton kei Franklin e Pennsylvania. Ena 1939, a sureti o Ralph me qarava e dua na yasana, me keirau dau vakasikova e vica vata na ivavakoso. Keirau lesi me keirau sikova na ivavakoso kece ena yasana o Tennessee. E sucu na luve i keirau tagane o Allen ena yabaki e tarava, sa mai cava kina ena 1941 na neirau ilesilesi ni veisikovi. Keirau lesi me keirau lai painia lavotaki ina korolevu o Marion, Virginia. Ena gauna oya, e namaki me dau 200 na aua me rawati ena dua na vula ena cakacaka vakaitalatala.

Veiveisau

Au vakadeitaka ena 1943, meu sa cegu mai na itavi vakapainia lavotaki. Na bula ena dua na valeqiqi lailai, susu gonelailai, vakarau kakana, qarauni me savasava kece neitou isulu, kei na cakacaka vakaitalatala me 60 na aua e veivula sa na o koya beka ga au rawata. Ia a tomana tiko ga o Ralph na nona cakacaka vakapainia lavotaki.

Keirau lesu tale i Alliance, Ohio, ena 1945, keirau volitaka na valeqiqi e sa mai neirau itikotiko ena ciwa na yabaki, me keirau lai vakaitikotiko vata kei rau na noqu itubutubu e neitou lomaniba. E sucu e kea ena varada e liu na luve i keirau yalewa o Rebekah. E cakacaka saumi vagauna ena tauni o Ralph, qai tomana tiko nona painia tudei. Au cakacaka ena neitou lomaniba meu vukei koya me tomana tiko ga nona cakacaka vakapainia. Dina ni rau solia wale vei keirau na noqu itubutubu na qele kei na dua na vale, a sega ni vakadonuya o Ralph. E vinakata me kua ni vakalatilati e dua na ka ena neirau vakaliuca tiko ga na cakacaka ni Matanitu ni Kalou.

Ena 1950 keitou toki i Pottstown, Pennsylvania, keitou lai sauma e dua na vale e $50 dua na vula. Ena loma ni 30 na yabaki e tarava, e tubu cake na isau ni vale ina $150 wale ga. Keitou vakila ni vukei keitou o Jiova me keitou vakarawarawataka tiko ga na neitou bula. (Maciu 6:​31-33) E cakacaka vaka dauveikoti o Ralph ena tolu na siga ena dua na macawa. Keirau dau vakavulici rau na gone ena iVolatabu ena veimacawa, keitou lako ina veisoqoni vakaivavakoso, keitou vakaitavi tale ga vakavuvale ena vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E ivakatawa daulewa o Ralph ena neitou ivavakoso. Neitou vakarawarawataka na neitou bula, e levu sara na ka keitou rawata ena neitou qaravi Jiova.

Takali ni Noqu Dau Lomani

Ena 17 Me, 1981, keitou a rogo ivunau soqovi levu tiko ena Kingdom Hall. E vaka me sega ni bula vinaka sara o Ralph, e lako yani i muri, qai lai vakadewa mai vua e dua na dauveiqaravi e dua na itukutuku ni sa liu i vale. E sega ni dau vaka oya o Ralph, au mani kerea kina e dua me sa draivataki au sara i vale. Ena loma ga ni dua na aua e tarava e mate kina o Ralph ena dua na stroke bibi sara. Ni qai cava na vuli Vale ni Vakatawa ena mataka oya, sa kacivaki kina ena ivavakoso na nona sa takali.

Sa rawata oti o Ralph e 50 vakacaca na aua ena cakacaka vakavunau ena vula oya. E sivia e 46 na yabaki na nona cakacaka tu mai vakatabakidua ena cakacaka vakapainia. A vakavulici ira ena iVolatabu e le 100 vakacaca, yaco mera papitaiso mera iVakadinadina i Jiova. Na veivakalougatataki vakayalo keitou sotava e uasivia na dredre ni bula keitou sotava ena veitabayabaki keitou donuya.

Vakavinavinakataki na iLesilesi Talei

Au sa tu taudua ga ena loma ni 18 na yabaki sa oti, au dau tiko ena soqoni, au se vunau tiko ga vei ira na tani, ia sa vakatau ga ena ka au rawata, au se vulica tiko ga na Vosa ni Kalou. Au sa tiko oqo ena dua na nodra itikotiko na qase era sa vakacegu. E vica toka ga noqu iyayanivale, au nakita meu kua ni vaka retioyaloyalo. Ia sa taucoko tu noqu bula, au sa bau vutuniyau tale ga vakayalo. Eratou yalodina me yacova nodratou mate na noqu itubutubu kei rau na ganequ, erau se tomana tale tiko ga ena yalodina na taciqu yalewa na muria na sala ni ka dina.

Au marautaka ni sa qase ni ivavakoso vakarisito o Allen, na luvequ tagane. Sa vuqa mai na yabaki, e dau nona cakacaka me vakacobara na iyaya vakalivaliva ni vosa ena Kingdom Hall kei na Assembly Hall, e dau vakaitavi tale ga ena tabana e dau qarava na kena vakacobari na gusunivosa ena soqo ni tikina ena vulaikatakata. E qaravi Kalou ena yalodina na watina, erau qase tale ga ni ivavakoso o rau na luvedrau tagane. Na luvequ yalewa, o Rebekah Karres, e sa 35 na yabaki nona cakacaka tu mai vakaitalatala vakatabakidua, wili kina na va na yabaki nona veiqaravi ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn. Sa 25 na yabaki na nodrau cakacaka tu mai vakaveiwatini vakaivakatawa dauveilakoyaki ena veivanua e so e Mereke.

E kaya o Jisu ni Matanitu ni Kalou e vaka e dua na iyau vuni talei e rawa nida kunea. (Maciu 13:44) Au vakavinavinaka vakalevu ni a kunea na noqu vuvale na iyau oqori ena vuqa na yabaki sa oti. Sa dua na ka talei niu railesuva na 80 vakacaca na yabaki ni cakacaka ena yalodina vua na Kalou​—ia au sega ni veivutunitaka! Keu rawa ni taleva tale na bula, au vinakata meu na muria ga na ivakarau ni bula au sa lakova oti mai, ‘Ni sa vinaka na loloma ni Kalou ka ca na bula.’​—Same 63:3.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Keimami rogoca na vosa nei Brother Rutherford ena 1917 e Alliance, Ohio

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Keirau kei Ralph ena mata ni valeqiqi e cakava ga o koya

[iYaloyalo ena tabana e 24]

O au kei rau na luvequ edaidai