iTalanoa ni Nona Bula

Bula Totoka ni Veiqaravi vei Jiova

TALANOATAKA O RUSSELL KURZEN

Au sucu ena 22 Sepiteba, 1907, vitu na yabaki ni bera ni kacabote na iMatai ni iValu Levu. E vutuniyau sara na neitou vuvale ena sala e yaga. Ni oti nomu rogoca e vica na keitou itukutuku, au vakabauta ni o na duavata kei au.

NI SE goneyalewa lailai o Bubu Kursen, sa vakasaqara na ka dina me baleta na Kalou. Ni sa goneyalewa levu mai, e sa sikova e vica vata na matalotu ena nona tauni rairai totoka o Spiez, mai Suwitisiladi. Ena 1887, ni oti tale e vica na yabaki nona vakamau, ratou toki sara na vuvale na Kurzen i Mereke.

Eratou vakaitikotiko e Ohio. Rauta na yabaki 1900, sa qai kunea o Bubu na iyau a vakasaqara tiko. E kunea ena ivola i Charles Taze Russell, na Time Is at Hand, ena vosa vakajamani. E totolo sara nona kila ni veika e wilika e tiko kina na rarama ni ka dina ena iVolatabu. E sega ni kila na wilivola vakavalagi o Bubu, ia a vakaikere ena ivoladraudrau vakavalagi na Watchtower. E kila kina e so tale na ka dina ena iVolatabu, vaka kina na vosa vakavalagi. E sega sara ni taleitaka o Tutu na veika vakayalo me vakataki Bubu.

Vei iratou na 11 na luve i Bubu Kurzen, e 2 ga na luvena tagane, o John kei Adolph, erau vakamareqeta na iyau vakayalo e kunea. O John na tamaqu, a papitaiso ena 1904 e St. Louis, mai Missouri, ena soqo ni tikina ni Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era kilai kina e liu na iVakadinadina i Jiova. Ni levu na Gonevuli ni iVolatabu era sega so ni rawati ira, sa qai lokuci me caka na soqo ni tikina donuya na World’s Fair mai St. Louis ni na lutu kina na ivodovodo ni sitimanivanua. E muri ena 1907, a qai papitaiso na tamaqu lailai o Adolph ena soqo ni tikina e Niagara Falls, mai Niu Yoka. Erau gumatua sara ni vunautaka o Tata kei Tatalailai na ka erau vulica ena iVolatabu, yaco sara me rau italatala vakatabakidua (mera painia nikua).

Niu sucu gona ena 1907, sa vutuniyau sara tu ga vakayalo na neitou vuvale. (Vosa Vakaibalebale 10:22) Au se gonedramidrami ena 1908 ni keitou lako kei rau noqu itubutubu o John kei Ida ina soqo ni tikina na “On to Victory” e Put-in-Bay, mai Ohio. A jeameni ni soqo o Joseph F. Rutherford, ni se ivakatawa dauveilakoyaki tiko kina. A lako mai i Dalton, e Ohio ena vica na macawa yani e liu, e mai rai sara e vale qai vunau vei ira na Gonevuli ni iVolatabu e kea.

Au sega ni se vakila na ka e yaco ena gauna oya, ia au se nanuma tiko na soqo ni tikina e Mountain Lake Park, mai Maryland ena 1911. Keirau sotavi Charles Taze Russell kina e kea kei Esther na ganequ gone, e qarava tiko o koya na cakacaka vakavunau ni Gonevuli ni iVolatabu e vuravura raraba.

Ena 28 June, 1914, na siga e carubi kina na ivalu e tarai vuravura, ni rau a labati e Sarajevo na ravouvou o Ferdinand kei watina, keitou a tiko vakavuvale ena soqo ni tikina e Columbus, mai Ohio. Me tekivu mai na veiyabaki oya, e ka dokai vei au meu tiko ena levu sara na nodra soqo ni tikina na tamata i Jiova. Ena so na soqo ni tikina era tiko kina e duanadrau se vica ga. E so tale e soqo lelevu sara ena so na valenisarasara vakaitamera.

Toka Donu Neitou Vale

Mai na 1908 ina 1918, na neitou vale e Dalton​—e tiko ena kedrau tadrua o Pittsburgh, e Pennsylvania, kei Cleveland, e Ohio​—e vanua era dau soqoni kina na ivavakoso lailai ni Gonevuli ni iVolatabu. Na neitou vale e dau nodra ivakavakacegu na ivakatawa dauveilakoyaki era dau mai vunau. E dau vesu nodra ose kei na kareti ena daku ni neitou valeniyaya ra qai dau mai vakasavuirogorogo se wasea na ka vakayalo vei ira na tiko ena soqoni. E dau veivakayaloqaqataki dina na veigauna oya!

E qasenivuli o tamaqu, ia e tiko ga ena nona vakasama na cakacaka ni veivakavulici levu duadua, na cakacaka vakaitalatala vakarisito. E saga me ratou vakavulici nona vuvale me baleti Jiova, qai keitou dau masu vata tale ga ena veiyakavi. Ena vulaitubutubu ni 1919, e volitaka o tamaqu na neitou ose kei na kareti qai volia ena $175 na motoka na Ford ni 1914 me rawa ni keitou tarai ira kina e levu ena cakacaka vakavunau. E vakayagataki na motoka oqo me keitou lako kina ena soqo ni tikina vakairogorogo e Cedar Point, mai Ohio ena 1919 kei na 1922.

Keitou vakaitavi kece vakavuvale ena cakacaka vakavunau​—o Nana; Tata; Esther; vaka kina na taciqu o John. Au se nanuma tiko ga na imatai ni gauna e tarogi au kina e dua na itaukeinivale ena taro vakaivolatabu. Sa voleka niu yabaki vitu ena gauna oya. “Cauravou, na cava na Amaketoni?” e taroga na turaga oqo. Ena veivuke nei tamaqu, au sauma rawa vua ena iVolatabu.

Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua

Ena 1931 keitou lako vakavuvale ena soqo ni tikina e Columbus, Ohio, keitou marautaka tale ga neimami vakatokai ena yaca vou, iVakadinadina i Jiova. Dua na ka nona marau o John, mani kaya me keirau cakacaka vakapainia.a Keirau mani painia vaka kina o Nana, Tata, kei Esther. Sa bau talei dina neitou bula​—neitou duavata vakavuvale ena cakacaka marautaki ni kena vunautaki na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou! Au sega ni cegu ni vakavinavinakataka vei Jiova na isolisoli talei oqo. Keitou marau dina, ia se levu tale tu na ka me keitou rekitaka.

Ena Feperueri 1934, au sa tekivu veiqaravi ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova (Peceli) e Brooklyn, mai Niu Yoka. E qai tomani au o John ni oti e vica na macawa. Keirau rumu vata me yacova nona vakamautaki Jessie ena 1953.

Ni keirau sa lako i Peceli kei John, erau painia sara na neitou itubutubu ena levu na vanua qai tomani rau o Esther kei na watina o George Read. Erau painia tiko ga neitou itubutubu me yacova ni cava nodrau bula e vuravura ena 1963. E dua na vuvale vinaka erau tubera o Esther kei watina, au kalougata ni so kina na vugoqu vivinaka au dau lomani ira vakalevu.

Cakacaka Kei na Veimaliwai e Peceli

E vakayagataka e Peceli o John nona kila vakacakacaka qai veitokoni kei ira tale e so na lewe i Peceli ena so na cakacaka me vaka na buli ni phonograph. E vica vata na udolu na iVakadinadina i Jiova era qai vakayagataka ena cakacaka vakaitalatala e veivale. E veivuke tale ga o John ena buli ni misini e ologa qai vakatakilakilataka na ivoladraudrau e vakau vei ira yadua era vakaikere.

Au tekivu veiqaravi e Peceli ena vanua ni dabani ivola. Era a cakacaka tale tiko ga ena gauna oya ena valenitabaivola e so na tacida tagane gone era se veiqaravi tiko ga ena yalodina e Peceli ena gauna oqo. Wili kina o Carey Barber kei Robert Hatzfeld. E so tale au kila ia era sa mate, o Nathan Knorr, Karl Klein, Lyman Swingle, Klaus Jensen, Grant Suiter, George Gangas, Orin Hibbard, John Sioras, Robert Payne, Charles Fekel, Benno Burczyk, kei John Perry. Era cakacaka tiko ga e Peceli, era sega ni didi se vinakata me “toso cake nodra itutu.” Sa qai soli vei ira e so na lotu Vakarisito yalodina oqo era lumuti ena yalo tabu na itavi lelevu ni sa tubu na isoqosoqo. E so era lewe sara ni iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova.

Dua na lesoni bibi au vulica niu cakacaka vata kei ira na taciqu dau cabori ira oqo. Ena taba ni cakacaka vakavuravura, era saumi vakailavo na tamata cakacaka ena veika era cakava. Oya na kedra isau. Na veiqaravi e Peceli e tauci kina na veivakalougatataki vakayalo, oya era kila ra qai marautaka ga na tacida tagane kei na yalewa vakayalo.​—1 Korinica 2:6-16.

O Nathan Knorr, a curu e Peceli ena 1923 ni se itabagone, e ivakatawa ni valenitabaivola ena veiyabaki ni 1930. E veisiga e dau yavoki ena lomanivale levu ni tabaivola qai kidavaki ira kece na cakacaka e kea. Vei keimami na qai curu vou e Peceli, keimami marautaka nona veikauaitaki. Ena 1936 e kau mai Jamani e dua na misini vou ni tabaivola. A bau ka toka ni sasaga vei ira na tacida tagane gone mera cobara vata. Mani tokara o Brother Knorr nona ovarola qai cakacaka kei ira me sivia e dua na vula me yacova ni sa yavala na misini.

E dau cakacaka vakaukaua dina o Brother Knorr, e dredre kina me keimami rawata na ivakarau ni nona cakacaka. Ia e tiko tale ga na ka ni veivakalasai e digitaka. Ena gauna mada ga sa qarava kina na cakacaka vakavunau ni iVakadinadina i Jiova e vuravura taucoko ena Janueri 1942, e dau qito baseball ena so na gauna kei ira na lewenivuvale e Peceli kei ira na gonevuli ni koronivuli ni daukaulotu e Kiliati ena itikotiko volekati South Lansing, e Niu Yoka.

Ena Epereli 1950, e toki na vuvale e Peceli ena itikotiko vou ena vale tabatini e tiko ena 124 Columbia Heights, Brooklyn, e Niu Yoka. E rauti keimami kece na valenikana vou. Na tolu na yabaki e caka tiko kina na vale oqo, e sega ni caka rawa kina na ituvatuva ni kena dikevi na tikinivolatabu e veisiga. E dua dina na gauna marautaki ni sa tekivutaki tale! E lesi au o Brother Knorr me keirau dabe vata ena teveli ni jeameni meu dau vukei koya me rawa ni nanuma na yacadra na lewenivuvale vou. E 50 na yabaki noqu dabe tiko ena idabedabe oqo ena gauna e dikevi kina na tikinivolatabu e veisiga kei na katalau. A qai sogo ena 4 Okosita, 2000 na valenikana oqo, au mani lesi ina dua vei ira na valenikana e vakavoutaki ena Towers Hotel makawa.

Ena veiyabaki ni 1950, au veiqaravi vakalailai ena valenitabaivola ena misini na Linotype, e vakarautaki kina na kaukamea era tuvani vata, e tiki ni kena caka na veleti ni tabaivola. Au sega ni taleitaka sara na cakacaka oqo, ia na itovo vinaka i William Peterson, o koya e liutaka na cakacaka, au marautaka kina noqu tiko e kea. Ena 1960 e gadrevi e so na bolecakacaka mera boroya na itikotiko vou ena 107 Columbia Heights. Au marau niu bau vakaitavi tale ga ena caka ni vale vou oqo me baleta na vuvale levu e Peceli.

Ni oti ga vakalailai na boro ni vale ena 107 Columbia Heights, au kidacala niu lesi meu dau kidavaki ira na vulagi e Peceli. Au marautaka na 40 na yabaki au qarava tu kina na cakacaka oqo me vaka ga ena veitabana tale e so. Ke ra vulagi se lewenivuvale vou e Peceli era donui au e katuba, e dau ka ni marau meu railesuva neimami duavata ina tubu ni cakacaka ni Matanitu ni Kalou.

Gonevuli Vinaka ni iVolatabu

E toso vakayalo na neimami vuvale e Peceli nira taleitaka na lewena na iVolatabu. Na imatai ni gauna au lako mai kina e Peceli, au mani tarogi Emma Hamilton, e proofreader, se sa wilika vakavica na iVolatabu. “Vakatolusagavulukalima mada ga au se nanuma,” e sauma mai, “na kena vo ni gauna au sa sega ni nanuma.” E dau kaya o Anton Koerber, e dua tale na duruvesi ni lotu Vakarisito erau voleka ni tekivu veiqaravi vata ga kei Emma e Peceli: “E dau tu ga vakavoleka vei au na iVolatabu.”

A taura tu na itavi ni kena qaravi na isoqosoqo o Brother Russell, ia ni mate ga ena 1916, sa sosomitaki koya sara o Joseph F. Rutherford. E dauvunau vinaka e matanalevu o Rutherford. Ni loya, e dau valataka kina na kisi ni veilewai ni iVakadinadina i Jiova ena Mataveilewai Levu e Mereke. Ni mate o Rutherford ena 1942, e sosomitaki koya sara o Brother Knorr qai saga vakaukaua me dauvunau vinaka tale ga e matanalevu. Ni veivolekati neirau rumu, au dau rogoci koya ni vakatovotovotaka vakavica nona ivunau. Ena nona dau sasaga e yaco sara me dua na dauvunau vinaka e matanalevu.

Ena Feperueri 1942, e veivuke o Brother Knorr ena tekivutaki ni dua na ituvatuva me vakavinakataka neimami veivakavulici kei na vosa na mataveitacini e Peceli. E vakabibitaki ena koronivuli oqo na vakekeli ena iVolatabu kei na vunau e matanalevu. Ni se qai tekivu, keimami lesi yadua me keimami vosa vakalekaleka me baleti ira e so ena iVolatabu. Na imatai ni noqu vosa e baleti Mosese. E tekivutaki ena 1943 na koronivuli vaka oqo ena veivavakoso ni iVakadinadina i Jiova me yacova mai nikua. Se vakabibitaki tiko ga e Peceli na vulici ni iVolatabu kei na vakavinakataki ni iwalewale ni veivakavulici.

Ena Feperueri 1943 e tekivu kina na imatai ni kalasi ni koronivuli ni daukaulotu e Kiliati. Era se qai tuvaitutu wale ga oqo na ika111 ni kalasi e Kiliati! Ena sivia na 58 na yabaki e cici tiko mai kina, sa vakarautaka rawa na koronivuli era le 7,000 vakacaca mera veiqaravi vakadaukaulotu e vuravura taucoko. Ena 1943 tale ga ni se qai tekivu na koronivuli, se sivia ga vakalailai na 100,000 na levu ni iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba. Nikua, sa sivia e 6,000,000 era kacivaka tiko na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou!

Marautaka Noqu iVotavota Vakayalo

Ni bera ga vakalailai ni tauyavu o Kiliati, keitou lesi e tolu me keitou sikova na ivavakoso kece e Mereke. E dau dua na siga, vica na siga, se dua sara na macawa neitou vakaukauataka vakayalo e dua na ivavakoso. Keitou vakatokai me dauveiqaravi ni mataveitacini, na yaca a qai veisautaki e muri me ivakatawa ni tabacakacaka. Ni dola ga na koronivuli e Kiliati, sa kerei meu suka mai, meu veivakavulici ena so na lesoni. Au qasenivuli ni kalasi 2 ina 5. Au sosomitaka tale ga e dua na qasenivuli meu veivakavulici ena ika14 ni kalasi. Ni rawa meu railesuva kei ira na gonevuli na veika vakairogorogo e yaco ena itukutuku ni isoqosoqo i Jiova ena gauna oqo​—e levu vei ira au donuya​—sa qai levu ga kina noqu vakavinavinakataka noqu ivotavota vakayalo.

Na tiko ena soqo lelevu ni tikina ni tamata i Jiova e dua tale na ka dokai au marautaka ena veiyabaki. Ena 1963, au gole kei ira e sivia na le 500 ina veisoqo ni tikina ni “Everlasting Good News (Na iTukutuku Vinaka Tawamudu).” E so tale na soqo ni tikina vakairogorogo au lako kina e caka e Warsaw, mai Poladi, ena 1989; e Berlin, mai Jamani, ena 1990; vaka kina e Moscow, Rusia, ena 1993. Ena soqo kece oqo, au sotavi ira rawa kina na tacida tagane kei na yalewa era vosota na tini vakacaca na yabaki ni veivakararawataki ena veiliutaki ni Nazi, veiliutaki vakominisi, se o rau ruarua. E vaqaqacotaka dina na vakabauta na veika era sotava!

Sa bau totoka dina na noqu bula ni veiqaravi vei Jiova! E sega ni cagutu rawa na veivakalougatataki vakayalo. E sega ni vaka na iyau vakayago, na levu ga ni noda vakayagataka na isolisoli talei oqo, na levu tale ga ni ka eda taukena. Ena so na gauna au dau rogoca nira kaya e so nira diva mera kua ni susu ena vuvale iVakadinadina i Jiova. Era kaya nira na taleitaka cake na ka dina ena iVolatabu ke ra vakila rawa mai na bula ena taudaku ni isoqosoqo ni Kalou.

Au dau rarawa nira kaya na ka oqo e so na itabagone. Na ka ga era kaya tiko ni vinaka mera kua ni tuberi mai ena sala i Jiova. Ia, vakasamataka mada na itovo ca kei na vakasama dukadukali mera na biuta laivi nira kunea e muri na ka dina ena iVolatabu. Au sa dau vakavinavinakataka tu ga nodrau tuberi keitou kece na gone neitou itubutubu ena sala dodonu. O John a dauveiqaravi yalodina tiko ga i Jiova me yacova nona mate ena Julai 1980, vaka kina o Esther e se iVakadinadina yalodina tiko ga nikua.

Au railesuva ena marau na levu ni noqu veitokani kei ira na tacida tagane kei na yalewa lotu Vakarisito yalodina. Sa sivia na 67 na yabaki noqu tiko e Peceli. Dina niu sega ni vakawati, ia era levu tu na luvequ tagane kei na yalewa vakayalo, vaka kina na makubuqu vakayalo. Au marau tale ga niu vakasamataki ira na ka vovou era sa mai lewe ni noda vuvale vakayalo e vuravura taucoko keimami se bera ni sota, era ka talei kece. E dina sara ga na vosa oqo: “Na veivakalougatataki maivei Jiova sa ia na veivakavutuniyautaki”!​—Vosa Vakaibalebale 10:22.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 20]

Mai na imawi ina imatau: o tamaqu, e tene toka vua na taciqu o John, o Esther, o yau, kei tinaqu

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Veivakavulici ena dua na kalasi e Kiliati ena 1945

E cake ena imatau: Qasenivuli ni koronivuli e Kiliati o Eduardo Keller, Fred Franz, o yau, kei Albert Schroeder

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Railesuva na noqu bula totoka ni veiqaravi vei Jiova