Veisautaki ni “Lotu Vakarisito”​—E Vakadonuya Beka na Kalou?

KAYA mada ni o tukuna vua e dua me droinitaki iko. Ni sa droini oti, dua na ka nomu kurabui, baleta ni tautauvata sara ga kei na kemu irairai dina. O vakasamataki iratou sara na luvemu, makubumu, kei ira na makubumu vakarua nira na sakitaka tu na droini oya.

Ni oti tale e vica na yabaki, raica sara e dua na makubumu ni sa rui mamare na drauniulumu, mani droinitaka kina e so tale na drauniulu. Dua tale e sega ni taleitaka na ucumu, mani veisautaka tale ga. Toso na yabaki, toso vata kei na “veiveisau” era cakava tiko ina kemu droini, lakolako ga sa sega soti sara ni drau tautauvata kei na kemu irairai ena droini oya. Ke o kila nira na veisautaka vaka oya na kemu droini, ena tarai iko vakacava? De dua o na cudru sara ga.

Ka ni rarawa ni ka e caka ina droini oqo e yaco dina ena lotu e dau vakatokai tu me lotu Vakarisito. E laurai ena itukutuku makawa ni ratou mate oti ga na yapositolo i Karisito, sa tekivu me veiveisau na “lotu Vakarisito,” me vaka ga sa tukuna oti tu na iVolatabu.​—Maciu 13:​24-​30, 37-​43; Cakacaka 20:30.a

E dodonu me taurivaki na ivakavuvuli vakaivolatabu ina dui matatamata era bula ena veitabagauna. Ia, sa bau dua na cala levu ke veisautaki na ivakavuvuli vakaivolatabu me ganita na vakasama vakatamata e takalevu tu ena dua na itabagauna. Ka ni rarawa ni oqori sara ga na ka a dau yaco. Me kena ivakaraitaki, vakasamataka mada na veiveisau sa cakava na lotu ina so na ivakavuvuli bibi vakaivolatabu.

Duavata na Lotu Ena Ka Vakapolitiki

E vakavulica o Jisu ni nona veiliutaki, se nona Matanitu, e matanitu vakalomalagi, ia ena kena gauna, ena qai vakarusa na veiliutaki vakatamata me na qai liutaka na vuravura taucoko. (Taniela 2:​44; Maciu 6:​9, 10) Ena sega ni taurivaki ira na matanitu vakapolitiki me kena mata. “Sa sega ni vakavuravura na noqu matanitu,” e tukuna o Jisu. (Joni 17:16; 18:36) O koya gona, era talairawarawa na tisaipeli i Jisu ina lawa vakamatanitu ia era sega ni bau vakaitavi ena politiki.

Ia, ena gauna ni veiliutaki ni empara kei Roma, o Constantine ena ikava ni senitiuri, e levu sara na kaya tiko nira lotu Vakarisito era sa oca na waraka na lesu mai i Karisito kei na tauyavu ni Matanitu ni Kalou. Vakamalua me sa veisau nodra rai me baleta na politiki. “Ni bera na gauna i Constantine,” e tukuna na ivola na Europe​—A History, “o ira na lotu Vakarisito era sega ni bau nanuma tu me na vakatetea na nodra inaki kei na nodra vakabauta na nodra vakaitavitaki ira ena veika vakapolitiki. Ni mate o Constantine, rau sa qai duavata sara ga o lotu Vakarisito kei politiki.” Na lotu Vakarisito vou oqo e vakadonui me lotu “katolika,” se nodra lotu na tamata kece ena yasayasa vakaroma.

E kaya na encyclopedia na Great Ages of Man, ni nodrau mai duavata na lotu kei na politiki, “sa tekivu ena 385 S.K., ni oti toka ga e 80 na yabaki na nodra vakararawataki na lotu Vakarisito, me vakamatea o Lotu na lewena e tawayalodina, ra vakacolasau tale ga na kena italatala me vakataki ira ga na empara.” E tekivu gona kina e dua na itabagauna e vakayagataki vakalevu kina na iseleiwau me vakasaurarataki ira na tamata mera veisautaka nodra lotu, nodra veivakasaurarataki na iliuliu ni lotu e sosomitaka na nodra yalomalumalumu na dau vunautaka na itukutuku vinaka ena imatai ni senitiuri. (Maciu 23:​9, 10; 28:​19, 20) E vola na daunitukutuku makawa o H.  G. Wells ni tiko “na duidui vakaitamera vei rau” na lotu Vakarisito ena ikava ni senitiuri “kei na ivakavuvuli i Jisu na kai Nasareci.” Na “duidui vakaitamera” oqo e bau vakayacoka tale ga ena yavu ni ivakavuvuli me baleta na Kalou kei Karisito.

Veisautaki na iVakavuvuli me Baleta na Kalou

E vakavulica o Karisito kei ira nona tisaipeli ni “dua bauga na Kalou, na Tamada,” e kilai tani ni yacana o Jiova, qai kunei vaka7,000 na yaca oqo ena ilavelave ni iVolatabu makawa sara. (1 Korinica 8:6; Same 83:18) E buli Jisu na Kalou; e “ulumatua ni veika buli kece ga,” e kaya na vakadewa ni iVolatabu na Catholic Douay Version ena Kolosa 1:​15. Ni dua gona na ka buli o Jisu, e tukuna o koya: “Sa uasivi cake vei au ko Tamaqu.”​—Joni 14:28.

Ia ena ikatolu ni senitiuri, era veivakamuai cala e so na iliuliu ni lotu ena nodra vakabulabulataka na ivakavuvuli butobuto ni Letoluvakalou nei Plato na vuku ni Kirisi, ra qai veisautaka kina na nodra ivakavuvuli me baleta na Kalou me salavata kei na ivakavuvuli oya. Ena veisenitiuri e tarava, na ivakavuvuli sega ni vakaivolatabu oqo e laveti Jisu kina me rau tautauvata kei Jiova, ra qai tukuna tale ga ni yalo tabu ni Kalou, se nona igu tawarairai, e dua vei iratou na Letoluvakalou.

Ena nona ciqoma na lotu na ivakavuvuli butobuto ni Letoluvakalou, e kaya kina na New Catholic Encyclopedia: “Na ivakavuvuli, ‘le tolu e okati me Kalou duabau’ e se sega ni yavutaki dei, e se sega ni ciqomi raraba ena ivalavala se na ivakavuvuli ni lotu Vakarisito, me yaco yani ina icavacava ni ika4 ni senitiuri. Ia na yavu sara ga oqo e a tekivu taumada kina na ivakavuvuli na Letoluvakalou. Era sega sara ga ni bau vakasamataka na Qasenilotu Taumada na ivakavuvuli oya.”

E vaka tale ga oya na ka e tukuna na Encyclopedia Americana: “Na ivakavuvuli ni Letoluvakalou ena ikava ni senitiuri e sega sara ga ni laurai kina na ivakavuvuli ni lotu Vakarisito taumada me baleta na Kalou; e veicalati sara kei na ivakavuvuli dina.” Na ivola na Oxford Companion to the Bible e vakatoka na Letoluvakalou me dua vei ira na “ivakavuvuli vakalotu a qai taurivaki e muri.” Na Letoluvakalou e sega ni o koya ga na ivakavuvuli butobuto e taurivaki ena lotu.

Veisautaki na iVakavuvuli me Baleta na Yalo

E vakabauti raraba tu edaidai ni tiko ena tamata na yalo e tawamate qai bula tu ga ni sa mate na yago. O kila beka ni ivakavuvuli vakalotu oqo e ikuri ni ivakavuvuli tawavakalou sa veivosakitaki oti? E vakadeitaka o Jisu na ka dina vakaivolatabu ni o ira na mate “era sa sega ni kila e dua na ka,” e vaka sara ga nira moce tu. (Dauvunau 9:5; Joni 11:​11-​13) Ena vakalesui mai na bula ena gauna ni veivakaturi​—oya ‘na tucake tale’ mai na mate. (Joni 5:​28, 29) Ke bula dina tiko na yalo e tawamate, ena sega tale ni gadrevi na veivakaturi.

E vakaraitaka o Jisu na ivakavuvuli vakaivolatabu me baleta na veivakaturi ena nona vakaturi ira sara ga na tamata mai na mate. Raica mada na ivakaraitaki i Lasarusa, sa mate tu me va na siga. Ni vakaturi koya o Jisu, e tucake mai na ibulubulu o Lasarusa me dua na tamata bula e cegu tiko. E sega ni lesu mai na bula totoka i lomalagi na yalo i Lasarusa qai curuma tale na yagona ena gauna e yadra kina mai na mate. Ke a vaka oya, ke a sega sara ga ni ka vakayalololoma na nona vakaturi koya mai na mate o Jisu!​—Joni 11:​39, 43, 44.

E vei ga na vanua e vure mai kina na ivakavuvuli ni sega ni mate na yalo? E kaya na Westminster Dictionary of Christian Theology ni vakasama oya e “vu vakalevu ena vuku vakirisi, sega ena ivakavuvuli vakaivolatabu.” E vakamacalataka na Jewish Encyclopedia: “Na vakabauta e tukuni kina ni bula tiko na yalo ni sa mate na yago e ivakavuvuli vakavuku, se vakasama vereverea vakalotu. E sega ni ivakavuvuli rawarawa qai sega tale ga ni kunei na kena ivakavuvuli ena iVolatabu.”

Levu na gauna, e dau veisemai na itukutuku lasu, e dina oqori ena ivakavuvuli ni tawamate na yalo. E semati sara yani ina vakasama butobuto ni veivakararawataki tawamudu ena eli bukawaqa.b Ia na iVolatabu e tukuna ga vakamatata ni “[i]sau ni valavala ca na mate”​—sega ni vakararawataki tawamudu. (Roma 6:​23) Ni vakamacalataki na veivakaturi, e kaya kina na iVolatabu Vakavalagi, na King James Version: “Na wasawasa sa soli ira na mate era sa tiko kina; o mate tale ga kei eli erau sa soli ira na mate era tiko kina.” E tautauvata tale ga kei na ka e tukuna na iVolatabu na Douay: “Na wasawasa . . . kei na mate kei eli ena soli ira mai na nodratou mate.” O koya gona, o ira na tiko i eli era mate, se ra ‘moce,’ me vaka e tukuna o Jisu.​—Vakatakila 20:13.

O nanuma beka ni ivakavuvuli ni veivakararawataki tawamudu mai eli ena taleitaki kina na Kalou? Dravusakulukulu. Vei ira na ivalavala dodonu, sa dua dina na vakasama veivakalolomataki! Ena yasana kadua, e vakavulica na iVolatabu ni “loloma na Kalou,” o koya gona, na veivakalolomataki se nodra vakalolomataki sara mada ga na manumanu, e cata o koya.​​—1 Joni 4:8; Vosa Vakaibalebale 12:10; Jeremaia 7:​31; Jona 4:​11.

Veisautaki na “Droini” Ena Noda Gauna

Toso tiko ga na veisautaki ni ivakavuvuli me baleta na Kalou kei na lotu Vakarisito edaidai. A vakamacalataka wale tiko ga oqo e dua na parofesa ni lotu e so na ka e dau veibataki ena lotu Tawase e lewena tiko, e kaya: “Me muri na iVolatabu kei na ivakavuvuli ni lotu se me muri na vakasama vakatamata, me yalodina tiko ga na lotu ina veiliutaki i Karisito se me moici na lotu Vakarisito me salavata kei na draki ni bula ni gauna oqo. Na taro bibi oqo: O cei me vakabauti ena kena vakarautaki na ituvatuva ni lotu . . . Na iVolatabu se na vuku vakatamata edaidai?”

Ka ni rarawa, ni dau rogoci ga vakalevu “na vuku vakatamata edaidai.” E kilai levu ni levu na matalotu era sa tokona ena gauna oqo e so na ka era dau saqata e liu, me kua ni nanumi kina nira lotu dredre se qiqo nodra rai. Vakauasivi ni sega tu ni dua na ka vua na lotu na itovo kilikili, me vaka sa vakamacalataki mai ena imatai ni ulutaga. Ia na iVolatabu e tukuna vakamatata ni veidauci, veibutakoci, kei na veiyacovi vakatagane se vakayalewa e ivalavala ca bibi ena mata ni Kalou, o ira era cakava tiko na ivalavala ca vaka oya era “na sega ni rawata na matanitu ni Kalou.”​—1 Korinica 6:​9, 10; Maciu 5:​27-​32; Roma 1:​26, 27.

Ena gauna e vola kina na yapositolo o Paula na vosa mai cake, a vakilai vakalevu na ravuravu ni bula vakaroma kei na bula vakirisi qai dua na ka na levu ni ivalavala torosobu e yaco tiko kina. A rawa sara ga ni tukuna oqo o Paula: ‘A vaqeavutaki Sotoma kei Komora na Kalou ena 2,000 na yabaki sa oti baleta na ivalavala ni veidauci vakasisila! Ia sa oti na kena gauna, na cava meda kauai kina ena gauna vou oqo.’ Ia, e sega ni vaka oya na nona nanuma, e bese vakadua ni vakalasuya na dina vakaivolatabu.​—Kalatia 5:​19-​23.

Raica Dei na “Droini” Taumada

Nona vosa vei ira na iliuliu ni lotu Jiu ena nona gauna, e tukuna kina o Jisu ni nodra sokalou ‘e ka wale nira vakatavuvulitaka na vakasama ni tamata me ivakavuvuli.’ (Maciu 15:9) E tautauvata sara ga na ka era cakava na iliuliu ni lotu oya ina Lawa i Jiova a solia vei Mosese, kei na ka era se cakava tiko ga oqo na italatala ni lotu ni Veivanua Vakarisito ina ivakavuvuli i Karisito​—era boroya na “iboro” ni nodra ivakavuvuli vakatamata me ubia na ivakavuvuli dina vakalou. E cecega laivi o Jisu na iboro ni ivakavuvuli lasu me kua ni vakacalai ira na tamata yalodina. (Marika 7:​7-​13) E dau tukuna na ka dina o Jisu, se taleitaki se sega. E yavutaka na nona ivakavuvuli kece ena Vosa ni Kalou.​—Joni 17:17.

Sa bau duidui dina na ivalavala i Jisu mai na nodra ivalavala e levu era kaya tiko nira lotu Vakarisito! E sega gona ni kurabuitaki ni yalataka tu na iVolatabu: “Era na guta na tamata na rogoca na itukutuku butakatakata, ra qai rogoci ira ga . . . na qasenivuli me vaka ga na ka era gadreva, era na rogoca cake na itukuni mai na nodra rogoca na ka dina.” (2 Timoci 4:​3, 4, The Jerusalem Bible) Eda sa veivosakitaka oti e vica na “itukuni” nira veivakarusai vakayalo, ia na ivakavuvuli dina ena Vosa ni Kalou e tarai keda cake, e lai tini sara ena bula tawamudu. Oqo gona na ka dina era uqeti kemuni kina na iVakadinadina i Jiova mo ni dikeva.​—Joni 4:​24; 8:​32; 17:3.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Ena nodra cakacaka vakaitalatala, era vakamuai ira na tamata na iVakadinadina i Jiova ina Vosa ni Kalou, na iVolatabu

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 4]

Third from left: United Nations/Photo by Saw Lwin