iTalanoa ni Nona Bula

Vukei Meu Kua ni Dau Mamadua

TALANOATAKA O RUTH L.  ULRICH

Au tagi sara tu ga ena mata ni nona katuba na iliuliu ni lotu. Sa dua na ka na levu ni nona beitaka vakailasu na imatai ni peresitedi ni Watch Tower Bible and Tract Society, o Charles T. Russell. Au na vakamacalataka mada se rawata vakacava e dua na goneyalewa lailai vakataki au meu lai sikovi ira na tamata vaka oqo.

AU SUCU ena dua na vuvale lotu ena dua na vanua ni teitei mai Nebraska, Mereke, ena 1910. Keitou dau wilika vakavuvale na iVolatabu ni oti na gunuti ena veimataka, vaka kina ni oti na vakayakavi. E liutaka tiko o tamaqu na matawilivola ena Sigatabu ni lotu Wesele ena dua na korolailai o Winside, rauta ni ono na kilomita mai na neitou iteitei. Na neitou kareti e dau dreta na ose e vakailatilati na kena katubaleka, ke mani vakacava na ca ni draki, keitou na gole ga ina lotu ena mataka ni Sigatabu.

Niu se qai yabaki walu sa tauvi taciqu tagane na polio, na kena e dau tauvi ira na gone, mani kauti koya o tinaqu ina yasana o Iowa, ena valenibula era dau lai vakabulabula kina na tauvimate bibi. Dina ni a qaravi koya vinaka o tinaqu, ia a mate o taciqu ni rau se tiko ga mai kea. Ni se tiko voli ga i Iowa o tinaqu rau sota sara kei na dua na Gonevuli ni iVolatabu, oqori na yaca era se kilai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. Rau dau veitalanoa sara vakalevu kei na marama oya, bau tomani koya tale ga o tinaqu ena vica na nodra soqoni na Gonevuli ni iVolatabu.

Ni lesu mai vale o tinaqu sa kauta tiko mai e vica na ilavelave ni ivola na Studies in the Scriptures, e tabaka na Watch Tower Society. Sega ni dede sa vakabauta nira vakatavuvulitaka na ka dina na Gonevuli ni iVolatabu, e raica rawa ni lasutaki na ivakavuvuli ni tawamate na yalo, kei na nodra vakararawataki tawamudu na ivalavala ca.​—Vakatekivu 2:7; Dauvunau 9:​5, 10; Isikeli 18:4.

E levataka o tamaqu na ka oqo, qai saqata nona lako o tinaqu ina nodra soqoni na Gonevuli ni iVolatabu. E dau kauti au kei Clarence na tuakaqu tagane o tamaqu me keitou lai lotu. Ni dau yali e vale o tamaqu, dau vakavulici keirau sara o tinaqu ena iVolatabu. Ena sala oqo e rawa kina vei keirau na gone me keirau veidutaitaka na nodra ivakavuvuli na Gonevuli ni iVolatabu kei na ivakavuvuli ni neitou lotu.

Keirau dau lako wasoma kei Clarence ina wilivola ena Sigatabu ena valenilotu, e dau taroga o Clarence e so na taro e sega ni sauma rawa na marama e neirau qasenivuli. Keirau dau mai talanoa vei tinaqu ni keirau lesu mai vale, keitou dau veitalanoataka sara vakabalavu na ulutaga keirau kauta cake mai. Au sa muduka tale ga e ke na noqu lai lotu, sa tekivu meu lako vata kei tinaqu ina nodra soqoni na Gonevuli ni iVolatabu, sega ni dede sa cakava tale ga vaka kina o Clarence.

Saga Meu Kinoca Noqu Madua

Ena Sepiteba 1922, keirau gole kei tinaqu ena nodra soqo ni tikina na Gonevuli ni iVolatabu e vakayacori mai Cedar Point, Ohio. E kasa vinaka tu vei au na malanivosa e volai tiko ena tikinisulu, ni sa uqeti ira na 18,000 na vakarorogo o Joseph F. Rutherford, na peresitedi ni Watch Tower Society, mera: “Kacivaka na Tui kei na nona Matanitu.” E uqeti au dina, au siqema rawa tale ga ni vinakati me vakatotolotaki na vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou.​—Maciu 6:​9, 10; 24:14.

Na soqo ni tikina era vakayacori ena 1922 me yacova na 1928, e vakadonui kina e vica vata na vakatutu, e muri era qai vakacurumi ena ivolacebaceba ra qai veisoliyaka na Gonevuli ni iVolatabu e vica vata na milioni na ilavelave ena vuravura raraba. Au se tolo maresa kina ena gauna oya, era vakatokai au meu koli daucici na greyhound​—au dau vakusakusa mai na dua na vale ina dua na vale meu veisoliyaka na itukutuku e tiko ena ivolacebaceba. Au marautaka dina na cakacaka oqo. Ia e duatani ga na noqu lai tukuna vei ira na tamata na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou ena nodra veivale.

Ena levu ni noqu mamadua, au domobula mada ga ni dau sureti ira mai na weka i keitou o tinaqu i vale ena veiyabaki. Au dau lai vuni tu ena noqu rumu ni moce. Dua na gauna a vinakata o tinaqu me dua na keimami itaba vakamataveiwekani, qai tukuna meu lako mai. Au qolou ena tagi ni sa dretaki au mai ena loma ni noqu rumu o tinaqu baleta niu bese ni tiko vata kei ira.

Yaco na siga sa lomaqu kina meu sa tawana e so na ivola vakaivolatabu ina noqu kato. Vakavica vata noqu tukuna tiko, “Au sega ni rawata,” vakasauri ga au sa kaya sara, “E dodonu meu cakava.” Au sa qai lako sara yani meu lai vunau. Sa dua na ka na noqu marau niu sa rawata. Sega soti niu marautaka na ka au lai cakava, au marautaka ga vakalevu niu sa rawata. Gauna vata oqori keirau sota kina kei na iliuliu ni lotu a vakamacalataki taumada, a vakavuna noqu lesu tagitagi. Ni toso na gauna, sala vata kei na veivuke i Jiova, sa rawa vei au meu vosa vei ira na tamata ena nodra matanikatuba, sa qai levu ga noqu marau. Au papitaiso ena wai ena 1925, oqori na ivakaraitaki ni noqu sa yalataka noqu bula vei Jiova.

Tekivu Meu Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua

Niu se qai yabaki 18, au volia e dua na noqu motoka ena ilavo e solia vakailoloma vei au e dua noqu nei, sa tekivu sara meu painia, na yaca era kilai kina na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Ena 1930, ni oti e rua na yabaki, keirau ciqoma kei na noqu itokani painia e dua na ilesilesi ni cakacaka vakavunau. Sa tekivu me painia tale ga o Clarence ena gauna vata oya. Sega ni dede sa sureti sara me lai veiqaravi i Peceli, na itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova mai Brooklyn, Niu Yoka.

Rau sa veibiu tale ga na noqu itubutubu ena gauna oya, caka sara e dua na neirau valeqiqi kei tinaqu, keirau mai painia sara yani. Donuya sara ga oqo na gauna ni bula dredre vakailavo mai Mereke. E ka ni bolebole toka meda painia tiko ga ena gauna oya, ia keirau yalovata me keirau painia tiko ga. Na ivola vakaivolatabu keirau dauveisoliyaka e dau veisau vata kei na toa, yaloka, kei na so na kakana mai na iteitei, vaka tale ga kina na batiri makawa kei na kaukamea era sa biu laivi. Keirau dau volitaka na batiri kei na kaukamea me rawa ni voli kina na waiwai ni motoka kei na veika tale e so. Au vulica meu dau qirisitaka na motoka, meu veisautaka tale ga na kena waiwai me rawa ni bula na ilavo. Keirau raica ni dau dina o Jiova ena ka e yalataka, ena nona dolava vei keirau na sala me wali kina na leqa.​—Maciu 6:​33.

iLesilesi ni Kaulotu

Ena 1946, au sureti meu lai vuli ena ikavitu ni kalasi ni Watchtower Bible School of Gilead e tiko volekati South Lansing, Niu Yoka. Dina ni sa oti e 15 na yabaki na neirau painia tu mai kei tinaqu, ia e sega ga ni vinakata meu calata na vuli kaulotu. E uqeti au gona meu lai vuli ena koronivuli mai Kiliati. Ni oti na tuvaitutu au lesi sara me keirau veisa kei Martha Hess mai Peoria, e Illinois. Keitou lesi vata i Cleveland, Ohio, me dua na yabaki kei na rua tale na tacida, me keitou lai waraka toka kina na neitou ilesilesi i vanuatani.

Keirau taura na ilesilesi oya ena 1947. Keirau a lesi kei Martha i Hawaii. Ni rawarawa tu na lai vakaitikotiko ena yanuyanu oqo, mani toki tale ga mai o tinaqu i Honolulu me keitou lai veivolekati toka ga. Au kaulotu tiko, au qaravi tinaqu tale tiko ga, ni sa lutu sobu tiko ga nona bula. Au qaravi koya tiko ga mai Hawaii me yacova sara nona mate ena 1956, ni sa yabaki 77. Neitou tadu yani i Hawaii e se qai 130 ga na iVakadinadina, ia ena gauna e mate kina o tinaqu sa sivia na duanaudolu, sa sega tale ga ni keimami gadrevi ena gauna oqo na daukaulotu.

Mani volavola mai vei keirau na Watch Tower Society, e vinakati me keirau sa lesi kei Martha i Japani. Keirau leqataka ni na via dredre toka me keirau vulica na vosa vakajapani ena vuku ni yabaki ni bula keirau sa tiko kina. Au sa yabaki 48 toka ena gauna oya, o Martha e gone toka ga vei au ena va na yabaki. Keirau ciqoma na neirau ilesilesi, keirau biuta ga vei Jiova na ka kece.

Ni oti ga na soqo cokovata ni veimatanitu a vakayacori ena 1958 ena Yankee Stadium kei na Polo Grounds, ena koro o Niu Yoka, keirau sa gole sara i Tokio ena dua na waqa. Ni keitou volekata yani na ikelekele ni waqa e Yokohama, qai robai keitou na cava, ratou sa waraki keitou tu mai vanua o Don kei Mabel Haslett, o Lloyd kei Melba Barry, kei na so tale na daukaulotu. E se qai 1,124 wale ga na iVakadinadina mai Japani ena gauna oya.

Sa tekivu me keirau vulica na vosa vakajapani, keirau sa tekivu cakacaka tale ga vakavunau e veivale. Keirau vola vakajapani na neirau ivakamacala me keirau qai wilika ena kena taurivaki na matanivola vakavalagi. Ni dau sauma mai o itaukeinivale, “Yoroshii desu” se, “Kekko desu,” e kena ibalebale, “Daumaka” se, “Vinaka.” Ia ena levu na gauna keirau sega ni taura rawa se taleitaka o itaukeinivale se sega, ni veivosa oqori e kena ibalebale tale ga ni sega ni taleitaka. Dau kilai ga na kena ibalebale ena rorogo ni domo se na irairai ni mata. E taura na gauna me keirau qai kila na kena duidui.

Veivakauqeti Dina

Niu se saga tiko ga meu kila na vosa vakajapani, au lai vunau sara ena dua na siga ena nodra bure na cakacaka ena kabani na Mitsubishi, au sotava sara e dua na yalewa yabaki 20. Mani toso vinaka sara nona vulica na iVolatabu, me yacova ni papitaiso ena 1966. Ni oti ga e dua na yabaki sa tekivu me painia, sega ni dede sa lesi sara me painia lavotaki. Me yacova mai oqo e se painia tiko ga. E uqeti au dina noqu raica nona vakayagataka na nona gauna ni gone ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua.

E ka toka ni bolebole mera ciqoma na ka dina vakaivolatabu o ira ena veivanua sega ni vakarisito. Ia era lewe vuqa era sa ciqoma, okati kina e so au vakavulici ira ena iVolatabu. Era kauta laivi na vanua era dau vakacaboisoro kina vei Buddha kei na vatavata ni nodra vakama ka boi vinaka vakavuvale na kai Japani. Bau ka toka ni bolebole vei ira na ka vou mera vakayacora oqo, ni dau so na gauna era nanuma na wekadra nira beci ira nodra qase era sa mate. Nodra yalodoudou e tautauvata sara ga kei ira na lotu Vakarisito taumada, nodra kauta laivi na iyaya era dau vakayagataka ena sokalou lasu.​—Cakacaka 19:​18-​20.

Au nanuma lesu e dua na radinivale a vulica tiko na iVolatabu qai nakita me ratou toki tani e Tokio vakamatavuvale. E vinakata me lai tawana e dua na vale vou e sega kina na iyaya ni sokalou butobuto. A vakaraitaka vua na watina na nona gagadre, mani duavata kei koya o watina. Dua na ka nona marau nona talanoataka tiko vei au, oti qai nanuma rawa ni a tawana tale ga e dua na itutu ni senikau isaulevu a volia, e tukuni ni na vakavuna me ratou na daumamarau tu ga kina vakamatavuvale. E kilakasamitaka ni rairai rau semai vata kei na sokalou lasu, mani voroka na itutu ni senikau ena ituki qai kolotaka laivi.

Noqu raica na marama oqo kei na so tale ena nodra kolotaka laivi na iyaya isaulevu era tiki ni sokalou lasu, ra qai tekivuna e dua na bula vou ena nodra qaravi Jiova, e sa bau veivakauqeti dina. Au dau vakavinavinakataki Jiova tu ga ni sa 40 mai oqo na yabaki na noqu kaulotu tu e Japani.

Na “Cakamana” ni Gauna Oqo

Niu raica lesu na 70 vakacaca na yabaki au cakacaka tu mai kina vakatabakidua, au qoroqoro ni sa vaka ga na cakamana na ka sa yaco tu edaidai. Niu gone dau mamadua, au sega sara ga ni vakabauta niu na vakayagataka na noqu bula taucoko ena noqu torovi ira na tamata meu tukuna vei ira na Matanitu ni Kalou, dina ga ni levu vei ira era sega ni via rogoca. Sega ni o yau wale ga, au raica tale ga e vica vata na drau se udolu era vakayacora vaka kina. E mana sara ga na ka era cakava, me kena ivakaraitaki na duanaudolu vakacaca ga na iVakadinadina era tiko i Japani ena gauna au tadu yani kina ena 1958, edaidai sa sivia na 222,000!

Ni keirau se qai tadu yani kei Martha i Japani ena imatai ni gauna, tukuni sara me keirau lai vakaitikotiko ena valenitabana mai Tokio. Ena 1963 a tara e dua na valenitabana vou ena vanua oya, me yacova mai edaidai keirau se vakaitikotiko ga e kea. Ena Noveba 1963, keirau a maliwai ira na 163 na rogoca na ivunau ni kena vakatabui mai vei Lloyd Barry, na ivakatawa ni tabana. Ena gauna oya sa yacova na 3,000 na iVakadinadina e Japani.

Eda reki nida raica na kena toso totolo sara na vunautaki ni Matanitu ni Kalou, ena 1972, sa sivia na 14,000, e sa mai cava tale ga kina na kena vakalevutaki na valenitabana ena koro o Numazu. Ena 1982 sa sivia na 68,000 na daukacivaka na Matanitu ni Kalou e Japani, sa tara tale ga e dua na valenitabana levu cake sara e Ebina, rauta ni 80 na kilomita mai Tokio.

Sa vakavoutaki tale ga na valenitabana makawa e tiko ena lomadonu kei Tokio. Sa nodra itikotiko e 20 vakacaca na daukaulotu, o ira oqo era sa kaulotu tu mai Japani ena loma ni 40, se 50 na yabaki, se sivia, okati kina o yau kei Martha Hess na kequ isa ena gauna kece sa oti oqo. Rau vakaitikotiko vata kei keimami e dua na vuniwai kei watina e dua tale ga na nasi. Rau qaravi keimami tiko, rau kauaitaka vakayalololoma na veika keimami gadreva. Me tomani rau na sa tiko rawa sa baci curu tale mai e dua na nasi, era dau mai veivuke tale ga vei rau na nasi ena siga, e so na tacida yalewa vakarisito. Rau dau gole mai e rua na lewenivuvale i Peceli mai Ebina me rau mai vakasaqara na keimami kakana rau samaka tale ga na neimami vale, era dauveiveisau tiko. Sa bau vinaka dina o Jiova vei keimami.​—Same 34:​8, 10.

Na ilutua ni noqu cakacaka vakaulotu au marautaka ena Noveba sa oti, oqori ni oti e 36 na yabaki na kena vakatabui na vale keimami tiko kina e levu sa kaulotu tu mai vakabalavu. Ena 13 Noveba, 1999, au a maliwai ira e sivia e 4,486, okati kina e vica vata na drau na iVakadinadina era sa qaravi Jiova tu mai vakabalavu, era cavutu mai na 37 na vanua, era tiko tale ga ena kena vakatabui na ikuri ni valenitabana ni Watch Tower Bible and Tract Society mai Ebina. Edaidai era tiko ena valenitabana oqo e 650 na lewenivuvale.

Sa voleka oqo ni 80 na yabaki mai na gauna au dau mamadua voli kina ena lako i veivale niu se qai tekivu cakacaka vakavunau ena noqu kauta voli na itukutuku mai na iVolatabu, e vakaukauataki au dina o Jiova. E vukei au o koya meu kua ni mamadua. Au vakabauta mai vu ni yaloqu ni rawa ni taurivaka o Jiova e dua e nuitaki koya dina, okati kina o ira na dau mamadua levu me vakataki au. Ia e vutuniyau dina noqu bula ena noqu tukuna vei ira na tamata au sega ni kilai ira na ka e baleta na noda Kalou o Jiova!

[iYaloyalo ena tabana e 21]

Keirau kei tinaqu kei Clarence, ena nona sikovi keirau mai Peceli

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Keimami vuli lesoni tiko oqori e tautuba na lewe ni noqu kalasi ena koronivuli mai Kiliati volekati South Lansing, Niu Yoka

[iYaloyalo ena tabana e 23]

iMawi: O yau, o Martha Hess, kei tinaqu, mai Hawaii

[iYaloyalo ena tabana e 24]

iMatau: Keimami na daukaulotu ena vale ni kaulotu mai Tokio

[iYaloyalo ena tabana e 24]

E ra: O yau kei Martha Hess na kequ isa ena gauna kece sa oti oqo

[iYaloyalo ena tabana e 25]

Na ikuri ni neimami valenitabana mai Ebina a vakatabui ena Noveba sa oti