Marautaki ni Kirisimasi​—E Vakarisito Beka?

SA BACI gauna ni Kirisimasi. Na cava e kena ibalebale oya vei iko, ina nomu vuvale, kei ira na nomu itokani? E gauna ni soqo vakayalo, se gauna ga ni marau? E gauna me railesuvi kina na sucu i Jisu Karisito, se gauna me guilecavi kina na itovo vakarisito?

Nida vakasamataka tiko na veitaro oqo, nanuma vinaka ni na duidui na ivalavala ni kena marautaki na Kirisimasi ena vanua o vakaitikotiko kina. Me kena ivakaraitaki, mai Mexico kei na so na vanua e Amerika vakalatina, e duatani sara mada ga na yaca ni Kirisimasi. E kaya e dua na encyclopedia ni yaca vakavalagi ni Kirisimasi “e vu mai na vosa makawa na Christes Masse, se Misa i Karisito.” Ia, na La Navidad, se na ivakatakarakara ni nona davo no o Jisu ena valenimanumanu (Nativity), na kena icavucavuti ena veivanua e Amerika vakalatina e vakaibalebaletaka na ivakatakarakara ni sucu i Karisito. Vakasamataka mada e vica na ivalavala matailalai ni kena marautaki na Kirisimasi e Mexico. E rawa ni vukei iko mo vakasamataka tale mada kina na ivalavala e dau vakayacori ena gauna ni olodei oqo.

Na Posadas, “na Tolu na Turaga Vuku,” Kei na Nacimiento

E tekivu ena 16 Tiseba na gauna ni marau na posadas. E kaya na ivola na Mexico’s Feasts of Life: “Na gauna ni posadas, e ciwa na siga ni malaude me lai yaco ena Kirisimasiivi, e vakananumi kina na nodrau veilakoyaki voli o Josefa kei Meri ena koro o Peceliema me yacova na gauna erau kune loloma kina, rau vakacegui ena valenimanumanu. Era dau soqo vata na vuvale kei ira na veitokani ena veibogi mera vakamurimuria kina na veika a yaco ni bera na sucu i Karisito.”

E kena ivalavala vei ira e so mera colata na kedrau ivakatakarakara o Meri kei Josefa ena dua na matanivale, ra qai lagasere nira kerea mera na tiko ena vale se posada oya. Era na lagasere tale ga mai na tiko e loma me yacova nodratou vakatarai na vulagi me ratou curu i vale. E tekivu e kea na soqo, ena vesu na matadra e so, era na yadua na kau ra qai tovolea mera voroka na piñata, e dua na saqa levu ukutaki vinaka e lili koto ena dua na wa. Ni sa kavoro, era na qai kumuna na tiko ena soqo na lewe ni saqa (na loli, na vuata, kei na so tale). Ni oti oya sa na qai caka na kana, na gunu, na ivakatagi, kei na danisi. E walu na soqo ni posada e dau vakayacori ena 16 Tiseba ina 23 Tiseba. Ena ika24 ni siga, e dau solevutaki kina na Nochebuena (Kirisimasiivi), ra qai saga na vuvale yadua mera tiko ena ivakayakavi lavotaki oqo.

Sega ni dede sa gauna ni Vakatawase, sa qai levu sara kina na soqo kosakosa. Ena yakavi ni 5 Janueri, o iratou na Tres Reyes Magos (“na tolu na turaga vuku”) e dodonu me ratou kau iyaya mai ni vakatatalo vei ira na gone. E yacova na kena ivakatagedegede duadua e cake na soqo ena 6 Janueri, ni dau qai laukana kina na rosca de Reyes (keke mokimokiti). Vei ira kece era kania na keke, e dua ga vei ira ena tiko e loma ni kena keke e dua na matakau lailai e vakatakarakarataki Jisu ni se gonedramidrami. O koya oqo ena nona itavi me cicivaka qai itaukei sara ga ni iotioti ni soqo ena 2 Feperueri. (Ena so na vanua e dau tolu na matakau, me vakatakarakarataki iratou “na tolu na turaga vuku.”) E kena ibalebale oya ni soqo ni marau me baleta na gauna ni Kirisimasi e bau dua toka na ka na kena levu.

Donuya na gauna oqo, e dau laurai vakalevu kina na nacimiento (ivakatakarakara ni nona davo no ena valenimanumanu o Jisu). Na cava e dau caka kina? Ena vanua era dau lakova na lewenivanua, ena veivalenilotu, kei na so na veivale, era dau tuvani tu kina mera vakaraitaka na ka e yaco na matakau lalai kei na kena e lelevu era caka ena lase, ena kau, se o koya e caka ena qele. Era vakatakarakarataki Josefa kei Meri ni rau tekiduru toka ena ikanakana ni manumanu e davo koto kina na gonedramidrami. Ena levu na gauna era tuvani tale ga na ivakatawanisipi kei iratou na Los Reyes Magos (“na turaga vuku”). E dau tuva me vaka tiko ena dua na vanua ni vakana manumanu, ra qai tuva voleka tale ga e so na ivakatakarakara ni manumanu. Na ivakatakarakara bibi duadua oya na gonedramidrami, e vakatokai vakasipeni me el Niño Dios (Kalou Lailai). Na kena bibi na ivakatakarakara oqo ena levu na gauna e dau qai lai biu sara ena Kirisimasiivi.

Dikevi Voleka na iVakatakarakara ni Nona Davo No o Jisu Ena Valenimanumanu

Me baleta na solevutaki ni Kirisimasi e kilai e vuravura raraba, e kaya kina na Encyclopedia Americana: “E levu na ivalavala ni kena marautaki ni Kirisimasi nikua e sega ni ivalavala e dau marautaki dina kina. Na kena ivalavala ena gauna oqo era tomika mai na lotu Vakarisito mai vei ira na lotu butobuto, se vei ira na sega ni lotu Vakarisito. Na ivalavala ni marautaki ni Saturnalia, na kana magiti ni kai Roma e dau solevutaki ena loma ni vula o Tiseba, e vakatotomuri ena gauna ni Kirisimasi. Me kena ivakaraitaki, mai na solevu oya, e vu mai kina na kana magiti, na soli ka ni loloma, kei na vakawaqa kadrala.”

E Amerika vakalatina, na ivalavala oqo ni kena nanumi lesu na ivakatakarakara ni nona davo no o Jisu ena valenimanumanu, e rawa ni vakaikuritaki tale ena so na ka. O na rairai taroga se ‘vure tale mai vei e so tale na kena ivalavala oqo.’ Na kena dina, ni levu vei ira era via muria na iVolatabu era kila ni so na kena ivalavala e kau mai na nodra sokalou na Aztec makawa. Na niusiveva mai Mexico City na El Universal, e kaya: “O ira na bete mai na duidui ilawalawa era vakayagataka vinaka na kena veitaudonui na gauna ni nodra soqo ni kana magiti ni lotu na itaukei ni vanua, kei na gauna ni nodra lotu e matanalevu na lotu Katolika, ra qai vakayagataka oqo me tokona nodra cakacaka ni veivakalotutaki kei na cakacaka vakadaukaulotu. Era sosomitaka ga na ivalavala ni nodra sokaloutaki ira na nodra Kalou ena dakunikuila vakasipeni ina kana magiti vua na Kalou ni lotu Vakarisito, ra tekivutaka sara tale ga na icakacaka ni soqo ni kana magiti vakaurope, ra qai vakayagataka vinaka tale ga na icakacaka ni nodra soqo ni kana magiti na itaukei ni vanua, e tini ena kena bosoki vata na itovo vakavanua, era bau vu sara tale ga mai kina e so na ivosavosa vaka Mexico.”

E kaya na Encyclopedia Americana: “E dau tiki sara tu ga ni solevu ni Kirisimasi e liu na kena dramataki na ivakatakarakara ni nona davo no o Jisu ena valenimanumanu . . . Na kena dau tuvani tale ga e valenilotu na crèche [na ivakatakarakara ni ikanakana ni manumanu] e kainaki ni tekivutaka o Sanito Francis.” Na kena dau vakayacori e valenilotu na kena dramataki ni nona sucu na Karisito, a se tekivu sara ena gauna e yaco kina o Mexico me dua na koloni me vakarurugi vei Sipeni. Era dau tuvanaka na soqo na bete ni ilawalawa nei Sanito Francis mera vakavulici kina na itaukei ni vanua me baleta na ivakatakarakara ni nona davo no o Jisu ena valenimanumanu. E muri sa lai kilai levu sara na posadas. Se cava na vu ni kena vakayacori na soqo oqo, na ivakarau ni kena vakayacori na posadas nikua e vakaraitaka ga na kena ituvaki dina. Kevaka o donuya oqo mai Mexico, o na rawa ni raica, o vakila tale ga na ka e kaya tiko e dua vei ira na dauvolavola ni El Universal, ni kaya: “Na kena caka na posadas, e dodonu meda nanuma lesu kina na nodrau a vakasaqara na itubutubu i Jisu e dua na vanua me rau vakaitikotiko kina, me sucu tale ga kina na Kalou Lailai, ia nikua na kena veibasai, nira daumateni, era cakava vakasivia na ka, era daukana, era cakava na ka wale, ra qai daubasulawa.”

E vure mai na vakasama ni nacimiento ena gauna vakoloni e Mexico ni dau dramataki e veivalenilotu. E dina nira taleitaka e so, ia e vakacava, e duavata kei na ka e kaya na iVolatabu? Oqo e dua na taro bibi. Ni ratou veisiko mai na turaga vuku oqo, e tukuni ni ratou lewe tolu​—na kena dina ni ratou dauraikalokalo​—sa sega ni ratou tiko ena vanua ni vakana manumanu o Jisu kei na nona vuvale. Sa sivi sara na gauna oya, sa ratou tiko oqo ena dua na vale. O na marautaka mo kunea na itukutuku matata qai vu vakalou oqo e volaitukutukutaki koto ena Maciu 2:​1, 11. O na raica tale ga ni sega ni kaya na iVolatabu na kedratou iwiliwili na dauraikalokalo.a

E Amerika vakalatina, eratou sosomitaka na vakasama ni Santa Claus na tolu na turaga vuku. Ia, me vaka e dau caka ena levu na vanua tani, e levu na itubutubu era dau vunitaka e vale na iyaya ni vakatatalo. Ena mataka ni 6 Janueri, sa ra qai vakasaqaqara na gone, me vaka tiko ni ratou kau iyaya ni vakatatalo mai na tolu na turaga vuku. Oqo e gauna ni rawailavo vei ira era dau volitaki iyaya ni vakatatalo, ra qai rawata tale ga kina e so na uma ilavo levu, ia vei ira e levu na tamata lomadina, era raica rawa ni oqo e ka tawayaga wale ga. E dua na iwiliwili vinaka sa ra sega ni vakabauta na itukuni me baleti iratou na tolu na turaga vuku, sa bau lai yacovi ira tale ga na gonelalai. E vakacudrui ira e so nodra sa sega ni vakabauta e levu na itukuni oqo, ia na cava me namaki ena dua na ka e tawayaga wale e vakayacori me baleta wale ga na itovo vakavanua kei na kena vakalevutaki na veivoli?

Era sega ni solevutaka na lotu Vakarisito taumada na Kirisimasi se na ivakatakarakara ni nona davo no o Jisu ena valenimanumanu. E kaya kina e dua na encyclopedia: “Era sega ni dau vakayacora na solevu vaka oqo na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri, baleta nira dau solevutaka ga na lotu Vakarisito na nodra mate na tamata itovo vinaka, sega ni nodra sucu.” Na iVolatabu e sega ni sema vata na solevu oqo kei ira na qarava dina na Kalou, ia e sema vata ga kei na lotu butobuto.​—Maciu 14:​6-10.

E sega ni kena ibalebale oqo ni sega ni yaga me vulici se nanumi na veika era yaco donuya na sucu ni Luve ni Kalou. Na itukutuku dina ena iVolatabu e vakarautaka na rai kei na lesoni yaga vei ira kece era via cakava na loma ni Kalou.

Sucu i Jisu e Volaitukutukutaki Ena iVolatabu

O na kunea na itukutuku dina me baleta na sucu i Jisu ena Kosipeli nei Maciu kei Luke. Erau vakaraitaka ni lai sikovi Meri na goneyalewa e se bera ni vakawati na agilosi o Keperieli ena koro o Kalili mai Nasareci. Na itukutuku cava e lai kaya? “Raica, ko na kunekune, ka vakasucuma e dua na gonetagane; mo na vakayacani koya me ko Jisu. E na ka levu ko koya, ka na vakatokai me Luve i Koya sa Cerere Sara; ia na Turaga na Kalou e na solia vua na i tutu vakatui nei tamana ko Tevita. E na tui tiko ko koya e na mataqali i Jekope ka sega ni mudu; e na sega tale ga ni mudu na nona matanitu.”​—Luke 1:​31-33, VV.

E kurabui o Meri ena itukutuku oya. Ni se sega ni vakawati, e kaya kina: “E na yaco rawa vakacava na ka oqo, ni’u sa sega ni veiyacovi kei na dua na tagane?” E qai sauma na agilosi: “E na lako sobu mai vei iko na Yalo Tabu, ka na vakarurugi iko na kaukauwa i Koya sa Cecere Sara, e na vakatokai kina me ka tabu, na Luve ni Kalou, ka na sucu mai vei iko.” Ni kila o Meri ni oqo na loma ni Kalou, e mani kaya: “Ko i au na vada ni Turaga; me yaco mada ga vei au me vaka na nomuni vosa.”​—Luke 1:​34-38, VV.

E kaya tale ga vei Josefa e dua na agilosi na sucu vakacakamana oqo me kua kina ni biuti Meri, na ka sara ga sa nakita tu o Josefa me vakayacora ni kila ni sa bukete. E mani vakadonuya me colata na itavi me karona na Luve ni Kalou.​—Maciu 1:​18-25.

Na veika e vakarota o Sisa Akusito sa qai vakaukauataki Josefa kei Meri me rau biuti Nasareci, e Kalili, me rau gole i Peceliema, e Jutia, na nodra koro na nodrau qase me rau lai volai kina. “E na gauna e rau tiko kina mai ke ya, sa mani yaco na siga me sucu kina. Sa mani vakasucuma na nona ulumatua gone tagane, ka sa viviraki vua na i sulu ni gone ka vakadavora e na nodra i kanakana na manumanu; ni sa sega na tiki ni bure ni vulagi e lala me ratou tiko kina.”​—Luke 2:​1-7, VV.

Na Luke 2:​8-14 (VV), e vakaraitaka na veika e qai yaco tarava: “E ratou a tiko voli e na vanua veico e na yasayasa ko ya e so na i vakatawa ni sipi, ka ratou veivuke vakatawa sipi tiko e na bogi. Sa qai rairai vei iratou e dua na agilosi ni Turaga, ka cila vakavolivoliti iratou na i serau ni Turaga; ka ratou sa rere vakalevu sara kina. Sa qai kaya vei iratou na agilosi, ‘Dou kakua ni rere, dou rogoca mada, au sa kauta tiko mai vei kemudou e dua na i tukutuku vinaka, ka ra na reki vakalevu kina ko ira kece ga na tamata, ni sa sucu vei kemuni edaidai, e na koro i Tevita, na i Vakabula, ko koya na Karisito, na Turaga! Oqo na kena i vakatakilakila vei kemudou: dou na kunea na gone ni sa viviraki tu vua na i sulu ni gone, ka davo koto e na nodra i kanakana na manumanu.’ E ratou qai kidacala ni sa rairai vata mai kei na agilosi ko ya e dua na i lala levu mai lomalagi, ka ra sa vakacaucautaka na Kalou, ka kaya, ‘Sa nona na Kalou na lagilagi e na veiyasana cecere sara, ka sa veisaututaki rawa e vuravura ko ira sa vinakata ko koya.’ ”

Na Dauraikalokalo

Na itukutuku i Maciu e kaya nira lako e Jerusalemi na dauraikalokalo mai na Tokalau nira vakasaqara tiko na vanua e sucu kina na nodra Tui na Jiu. E via kila sara ga o Tui Eroti​—ia ena inaki ca. “A sa talai ira ki Pecileema, ka kaya, Dou laki vakasaqara matua sara na gone lailai; ia ni dou sa kunea, tukuna mai vei au, me’u laki cuva talega vua.” Eratou kunei koya na gonedramidrami na dauraikalokalo, ratou mani “sereka na nodrai solesole kamunaga, era sa vakacabora vua eso nai solisoli; na koula, kei na drega me vakamai, kei na mura.” Ia eratou sega ni lesu tale vei Eroti. “Sa vakasala vei ira e na tadra na Kalou me ra kakua ni lako tale vei Eroti.” E vakayagataka e dua na agilosi na Kalou me vakasalataki Josefa me baleta na inaki i Eroti. Erau mani dro kina kei luvedrau i Ijipita o Josefa kei Meri. Tarava, nona sasaga me vakamatei na Tui vou, e vakarota kina na Tui ca o Eroti mera vakamatei kece na gonetagane e Peceliema. O ira na gonetagane cava? O ira na gonetagane yabaki rua lako sobu.​—Maciu 2:​1-16.

Na Cava Eda Rawa ni Vulica Mai na Veika Oqo?

O iratou na dauraikalokalo eratou a veisiko mai​—se ra mani lewe vica​—eratou a sega ni sokaloutaka na Kalou dina. E kaya na ivakamacala e ra ena ivakadewa ni iVolatabu na La Nueva Biblia Latinoamérica (1989 Edition): “Era sega ni tui o ira na Daucakaisausau, ia era daurairai ra qai bete ni lotu butobuto.” Eratou yaco ga mai ena veidusimaki ni kalokalo eratou sokaloutaka. Kevaka a dusimaki iratou na Kalou vua na gonelailai, ke ratou yaco sara ga ena vanua donu, eratou na sega ni lako e liu e Jerusalemi se ina vale vakatui i Eroti. E muri, e qai yavala na Kalou me vakasesea na nodratou ilakolako me taqomaki kina na gonelailai.

Ena gauna ni Kirisimasi e sa rui dau sivia na vakalevulevui ni itukutuku oqo, sa lai vakabuawataka na ka e bibi duadua: oya ni sucu na gonedramidrami oqo me dua na Tui kaukaua, me vaka a kainaki vei Meri kei ira na ivakatawanisipi. Sa sega ni gonedramidrami tale tiko o Jisu Karisito se dua na gonelailai. Sa veiliutaki tiko vakatui ena Matanitu ni Kalou, sa voleka ni mai vaqeavutaka na veiliutaki era saqata na loma ni Kalou, me walia tale ga na leqa kece ni kawatamata. Oqo na Matanitu eda dau kerea ena Masu ni Turaga.​—Taniela 2:44; Maciu 6:​9, 10.

Mai na nodra itukutuku na agilosi vei ira na ivakatawanisipi, eda vulica kina ni sala ni bula e dola tu vei ira kece era lomarawarawa mera rogoca na itukutuku vinaka. Oqo o ira na “tamata e vakadonui” ira na Kalou. E tu na inuinui totoka ni na vakilai e vuravura na vakacegu ena ruku ni Matanitu nei Jisu Karisito, ia na tamata yadua e dodonu me lomarawarawa me cakava na loma ni Kalou. E tokona se vakaraitaki beka na gagadre vaka oqo ena gauna ni Kirisimasi? E sega ni dredre vei ira e levu na yalodina era muria tiko na iVolatabu mera kila na isaunitaro oqo.​—Luke 2:​10, 11, 14, NW.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 4]

ERA NA KURABUI E SO

Ena nona ivola, The Trouble With Christmas, e vola kina o Tom Flynn na veika sa laurai rawa ni oti e vica vata na yabaki nona vakadikeva tiko na Kirisimasi:

“E levu na itovo vakavanua e lako vata kei na Kirisimasi ena gauna oqo e vu mai na lotu butobuto, ni se bera na gauna vakarisito. E so vei ira oqo e vakaibalebaletaka na veimaliwai vakatamata, na veiyacovi, se na veika vakalomalagi. Na ka oqo e rawa ni vakamuai ira na tamata vuli vinaka ni gauna oqo, sa tu rawa tu na nodra itovo vakavanua mera biuta na itovo e so e dau solevutaki kina na Kirisimasi kevaka era kila na vanua dina e vu mai kina.”​—Taqana e 19.

Ni oti nona vakaraitaka na ibinibini itukutuku e tokona nona ivakamacala, e lesu tale o Flynn ena tikina bibi oqo: “Na ka e lasa duadua me baleta na Kirisimasi, oya ni levu sara na ka e dau caka kina e sega vakadua ni salavata kei na ivakavuvuli dina vakarisito. Ke da kauta laivi na itovo vakavanua ni solevutaki ni Kirisimasi e tauri mai na lotu butobuto, na kena mada ga e se vo e sega ga ni vakarisito, e sega ni yavutaki vakarisito.”​—Taqana e 155.

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Na kacivaki ni sucu i Jisu e kotora na nona itavi me na Tui digitaki ni Kalou