iTalanoa ni Nona Bula

Veiqaravi Mai Vu ni Lomana e Dina ni Yaco na Veivakatovolei

TALANOATAKA O RODOLFO LOZANO

Au sucu e Mexico, ena koro o Gómez Palacio, ena yasana o Durango, ena 17 Sepiteba, 1917. Ena gauna oya se carubi tu kina na vakaduiduile e vakatokai na Mexican Revolution. E dina ni mudu na vakaduiduile ena 1920, a se vakilai tiko ga na kena revurevu ena vica vata tale na yabaki, e vakavuna me dredre kina na bula.

NI KILA o tinaqu ni na yaco na veilecalecavi ena kedra maliwa na dauvakaduiduile kei na mataivalu, e mani karoni au tiko ga kei iratou na tolu na taciqu kei na rua na ganequ e vale ena vica vata na siga. E lailai na ka me keitou kania, au nanuma lesu ni keirau vuni toka kei ganequ e gone vei au, ena ruku ni davodavo. Ni oti oya, sa nanuma o tinaqu me kauti keitou i Mereke, ena qai mai tomani keitou o tamaqu.

Keitou yaco e Kalifonia ena 1926, ni bera vakalailai ga ni ravuti Mereke na leqa vakailavo vakaitamera a vakila o vuravura taucoko e vakatokai na Great Depression. Keitou gole ina vanua cava ga keitou kunea kina na cakacaka, ena itikotiko me vakataki San Joaquin Valley, Santa Clara, Salinas, kei King City. Keitou vulica me keitou cakacaka ena iteitei kei na neitou tamusuka na veimataqali vuata kei na kakana draudrau. E dina ni gauna ni cakacaka kaukaua na noqu gauna ni gone, ia e gauna talei duadua ni noqu bula.

Ciqoma na Ka Dina Mai na iVolatabu

Ena vula o Maji 1928, e sikovi keitou mai e dua na Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era vakatokai kina ena gauna oya na iVakadinadina i Jiova. Na yacana o Esteban Rivera, e sa kena turaga, e turaga ni Sipeni. E uqeti au na ivola e biuta tu vei keitou, “E Vei o Ira na Mate?” E dina niu se gone, au tovolea meu vuli iVolatabu, vaka kina na noqu veimaliwai kei ira na Gonevuli ni iVolatabu. Yaco na gauna me rau dauvakacaucautaki Jiova tale ga ena gugumatua o tinaqu kei ganequ o Aurora.

Ena veiyabaki ni 1930, e tara e dua na Kingdom Hall e San Jose me baleti ira na ivavakoso vosa vakavalagi. Ni levu na kai Sipeni era cakacaka ena iteitei ena yasayasa oqo, keimami vunau gona kina vei ira, keimami qai vulica vata Na Vale ni Vakatawa. Keimami cakava rawa oqo ena nodra veivuke na iVakadinadina kai Sipeni mai San Francisco, era vakaitikotiko vakayawa sara rauta ni 80 na kilomita. Yaco mera lewe 60 era tiko ena soqoni vosa vakasipeni ena Kingdom Hall e San Jose.

Ena 28 Feperueri, 1940, au yalataka kina noqu bula vei Jiova niu papitaiso ena wai ena soqo ni tabacakacaka e San Jose. Ena yabaki ga e tarava, au digitaki meu dua na painia, meu italatala vakatabakidua ni iVakadinadina i Jiova. Ia ena Epereli 1943, au sureti meu gole i Stockton, na koro e 130 na kilomita na kena yawa meu lai tauyavutaka kina e dua na ivavakoso vosa vakasipeni. Ena gauna vata oya, au veiqaravi tiko kina vakaivakatawa daulewa ni ivavakoso vosa vakavalagi e San Jose, au qaravi ira tale tiko ga na iVakadinadina vosa vakasipeni e Stockton. Au gole i Stockton ni oti noqu veivosaki kei ira e so mera sosomitaki au ena qaravi ni ivavakoso.

Vakatovolei Noqu Yalodina

Tekivu ena 1940, sa veitarataravi sara noqu kacivi ena matabose e dau lewa na curu ena mataivalu, ia ena gauna kece oya e vakadonui noqu sega ni via vakaitavi ena mataivalu. Ni tekivu vakaitavi ga o Mereke ena ikarua ni ivalu levu ena Tiseba 1941, sa kaukaua tale ga nodratou sasaga na matabose e dau lewa na curu ena mataivalu. O koya gona, ena 1944, au biu kina e valeniveivesu. Niu se waraka tiko me tau na kequ itotogi, au a biu tu mada ena dua na rumu kei ira na daubasulawa. Nira kila niu dua na iVakadinadina i Jiova, e levu era vakataroga se na raici ira vakacava na Kalou ena cala era cakava.

Era sauma na iVakadinadina e San Jose na isau ni noqu belemauti, meu lai wawa veilewai. E qai taura na noqu kisi me kua ni saumi e dua na loya mai Los Angeles e daumatataki ira era beitaki ena dodonu ni lewenivanua. E via sereki au o turaganilewa kevaka meu biuta na cakacaka vakapainia, meu cakacaka saumi, kei na noqu rairai tiko ena mataveilewai e veivula. Au sega ni duavata kei na vakatulewa oya, au mani totogitaki me rua na yabaki e valeniveivesu na McNeil Island, ena yasana o Washington. E kea au vakayagataka noqu gauna meu vulica sara kina vakavinaka na iVolatabu. Au vulica tale ga na taiva. Ni se bera ni rua na yabaki, au sere ena vuku ni noqu itovo vinaka. Totolo sara noqu tuvanaka meu tomana tale na cakacaka vakapainia.

Vakalevutaki na Cakacaka

Ena vulaililiwa ni 1947, au lesi meu lai cakacaka kei ira na vosa vakasipeni e Colorado City, mai Texas, keirau salavata kei na noqu itokani tagane painia. Sa rui sivia na liliwa ena vanua oqo, keirau mani gole kina e San Antonio e bau via katakata toka. E kea, e sivia tale kina na uca mani vakaleqa neirau cakacaka e veivale. Sa oti tale ga na neirau ilavo. E vica vata na macawa na neirau kana madrai kei na kaveti droka kena icoi na alfalfa ti. E lesu tale i nodratou vale na noqu itokani, ia au bolea meu tiko ga. Nira qai rogoca na noqu leqa o ira na iVakadinadina era vosa vakavalagi, sa ra tekivu mera vukei au sara.

Ena vulaitubutubu e tarava, au lesu tale ina noqu ilesilesi e Colorado City, lai tauyavu sara kina e dua na ivavakoso lailai ena vosa vakasipeni. Oti oya au gole sara e Sweetwater, e Texas, meu lai vukea na kena tauyavutaki e dua tale na ivavakoso vosa vakasipeni. Niu se tiko ga mai Sweetwater, au taura e dua na ivola au sureti tiko kina meu lai lewe ni ika15 ni kalasi ni Watchtower Bible School of Gilead, meu vuli kaulotu, ena tekivu tiko na vuli ena 22 Feperueri, 1950. Ena vulaikatakata tiko ga oya ni oti noqu tuvaitutu ena soqo cokovata ni veimatanitu ena Yankee Stadium mai Niu Yoka, au tiko tale me tolu na vula ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn. E kea au vakavulici ena ilesilesi au na lai qarava ena valenitabana e Mexico.

Cakacaka e Mexico

Ena 20 Okotova, 1950, au yaco ina korolevu o Mexico. Ni oti ga e rauta ni rua na macawa, au digitaki sara meu ivakatawa ni tabana, au taura tiko na ilesilesi oqo me va veimama na yabaki. E yaga sara vakalevu na veika au vulica ena cakacaka vakapainia, e valeniveivesu, e Kiliati, vaka kina e Brooklyn. Noqu yaco i Mexico, e dua na tikina e kauaitaki sara vakabibi oya na nodra tuberi cake vakayalo na mataveitacini e kea. E gadrevi vakabibi mera vukei mera kubeta matua tiko na ivakarau ni bula savasava ena Vosa ni Kalou.

Ena veivanua ni Amerika vakalatina, okati kina o Mexico, sa dau kena ivalavala mera tiko vata na tagane kei na yalewa ni se bera mada ga ni vakalawataki na nodrau vakawati. Na lotu ni Veivanua Vakarisito, vakauasivi na lotu Katolika vakaroma, a vakatara tu me yaco na veika sega ni vakaivolatabu oqo. (Iperiu 13:4) O koya gona, e so era sa mai lewe ni ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova, e se bera ni vakalawataki tu na nodra vakawati. Sa mani kotori na ituvatuva vei ira vaka oqo, e soli vei ira e ono na vula mera vakalawataka kina nodra vakawati. Kevaka era sega ni cakava kina e dua na ka, era na sega ni vakatokai tale mera iVakadinadina i Jiova.

Vei ira e levu, e rawarawa sara nodra vakadodonutaka nodra bula. E gadrevi ga vei ira mera vakalawataka na nodra vakawati mera vakamau. E so e dredre sara na kedra ituvaki. Me kena ivakaraitaki, e so era vakawati vakarua, e so era vakawati sara vakatolu, ia e sega tu mada ga ni dua na ivola vakalawa ni veisere. E vakilai na veivakalougatataki vakayalo ena loma ni ivavakoso ni mai salavata tale kei na ivakavuvuli ena Vosa ni Kalou na bula vakawati ni tamata i Jiova.​—1 Korinica 6:​9-​11.

Ena gauna oya na ivakatagedegede ni vuli e Mexico se tu sara ga e ra. Ni se bera mada ga niu yaco e kea ena 1950, sa tekivu tuvanaka tiko na valenitabana na kalasi ni vuli wilivola kei na volavola ena veivavakoso. Mani tuvanaki vinaka tale na kalasi kece oqo, qai caka na veivosaki me vakaivolataki vakamatanitu. Me tekivu sara mai ena 1946, ni sa tekivu maroroi na itukutuku vakaivola, e laurai ni sivia e 143,000 e Mexico era sa vakavulici rawa ena wilivola kei na volavola ena kalasi era cicivaka na iVakadinadina!

E rui dredre na lawa e Mexico me baleta na lotu. Ena veiyabaki sa oti, e caka kina e so na veiveisau bibi ena tikina oqo. Ena 1992 a buli e dua na lawa vou me baleta na veika vakalotu, o koya gona ena 1993, e vakalawataki kina na iVakadinadina i Jiova me dua na isoqosoqo ni lotu.

E vakavureki dina vei au na veisau oqo, e dua na ka au a nanuma tu e liu ni na sega ni vakayacori rawa. Ena vica vata na yabaki sa oti, au dau lako vakawasoma ina valenivolavola ni matanitu, au dau raica kina vakalevu nodra sega ni veivakabauti. Ia, e ka marautaki me laurai na nodratou qarava rawa na tikina oqo na tabana vakalawa ena neitou valenitabana, e sega soti kina na leqa ena gauna keimami sota kina ena cakacaka vakavunau.

Veiqaravi kei na Kequ iSa Daukaulotu

Niu yaco e Mexico, sa ra tu rawa e kea e levu era lewe ni so na kalasi taumada mai Kiliati. E dua vei ira oqo o Esther Vartanian, e iVakadinadina mai Armenia se tekivu cakacaka sara vakapainia e Vallejo, mai Kalifonia, ena 1942. Ni oti na neirau vakamau ena 30 Julai, 1955, keirau tomana tale na neirau ilesilesi e Mexico. Keirau vakaitikotiko ga ena valenitabana au veiqaravi tiko kina, ia e cakacaka tiko ga vakadaukaulotu ena korolevu e Mexico o Esther.

Se yaco sara mai ena 1947 o Esther ena imatai ni nona ilesilesi vakadaukaulotu e Monterrey, mai Nuevo León, e Mexico. A se dua ga na ivavakoso e Monterrey qai le 40 ga na iVakadinadina ena gauna oya, ia ena gauna e biubiu kina me gole ena korolevu o Mexico ena 1950, sa va na ivavakoso. Ena neimami valenitabana volekata na korolevu o Mexico erau veiqaravi tale tiko ga kina e rua erau veiwekani kei na vuvale eratou a vuli iVolatabu kei Esther ni a se veiqaravi tiko mai Monterrey.

Ena 1950 e kovuta vakalevu na korolevu na yalava ni vunau ni daukaulotu ena korolevu o Mexico. Era dau taubaletaka nodra ilesilesi se ra vodo ena basi makawa qai dau oso tu ga. Niu yaco yani ena vanua oqo ena 1950, sa vitu rawa tu na kena ivavakoso. Nikua sa tubu cake sara na kena iwiliwili me 1,600, qai sivia na 90,000 na dautukutuku ni Matanitu ena yabaki sa oti ena korolevu o Mexico, qai sivia nira le 250,000 era tiko ena iVakananumi ni mate i Karisito! E ka dokai vei keirau kei Esther me keirau veiqaravi ena levu na ivavakoso oqo ena veiyabaki sa oti.

Ni keirau tekivutaka kei Esther e dua na vuli iVolatabu, keirau na vakauqeti ulunivuvale mada i liu, me qai vakamuai ira kece mai na lewenivuvale o koya. O koya gona, keirau raica rawa nodra mai qaravi Jiova e levu sara na vuvale lelevu. Au vakabauta ni oya e dua na vuna e tubu kina vakalevu na sokalou savasava e Mexico, baleta nira duavata kece sara ga na lewenivuvale.

Sa Vakalougatataka na Cakacaka o Jiova

Me tekivu mai na 1950 sa laurai na toso ni cakacaka e Mexico, e tubu na iwiliwili kei na veiveisau ena isoqosoqo. E ka ni marau me bau dua tale ga noqu cau lailai ena tubu, meu cakacaka vata tale ga kei ira era dauveikauaitaki qai mamarau.

Ena dua na yabaki yani i liu e sikovi keimami mai o Karl Klein, e dua vei ira na iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova kei watina, o Margaret, ena nodrau ilakolako vagade. E via kila o Brother Klein na ivakarau ni cakacaka ena yalava vaka Mexico, erau mani gole mai kina kei watina ena ivavakoso e San Juan Tezontla, volekata na korolevu o Mexico, na ivavakoso keirau lewena tiko ena gauna oya. E ka lailai ga na neimami vale ni soqoni, e via 4.5 ga na mita na kena raba qai 5.5 na mita na kena balavu. Ni keitou yaco yani, sa ra tiko rawa e rauta nira lewe 70, sa sega tale ga ni dua na vanua me tucake rawa kina e dua. Era dabe ena idabedabe na sa qase, o ira era gone sobu era dabe ena kisi, kei ira na gonelalai sara era dabe ena buloko se ena fuloa.

E kurabui vakalevu o Brother Klein nira vakarautaka rawa tu na nodra iVolatabu o ira na gonelalai, ra qai cega na tikinivolatabu e cauraka mai o koya e vunau. Ni oti na vunau soqovi levu, e vosa o Brother Klein ena Maciu 13:​19-​23 (VV), qai kaya ni levu sara e Mexico na “qele vinaka” e vakamacalataka o Jisu. Ena gauna mada ga oqo, e vitu vei ira na gone era a tiko ena soqoni ena siga oya, era sa cakacaka tiko ena cakacaka vakaitamera ni kena vakalevutaki na valenitabana volekata na korolevu o Mexico. E dua tale sa veiqaravi tiko e Peceli, ra qai cakacaka vakapainia e levu tale!

Niu se qai lako mai ina korolevu o Mexico, se 11 ga na lewe ni neimami valenitabana. Nikua sa via 1,350 na keimami iwiliwili. E 250 vei ira oqo era cakacaka tiko ena taravaki ni valenitabana vou. Rairai sa na cava kece na cakacaka oqo ena yabaki 2002, keimami sa na vakavaletaki ira e le 1,200 ena vale sa vakalevutaki tiko. Ni vakasamataki na levu ni dautukutuku ni Matanitu ni Kalou ena 1950, keimami sega ni yacova na le 7,000, ia nikua keimami sa sivia na 500,000! E vuabale na lomaqu ena reki niu raica na sala e vakalougatataka kina o Jiova na nodra sasaga na mataveitacini yalomalumalumu e Mexico, era cakacaka vakaukaua mera vakacaucautaki koya kina.

Sotava na Ka ni Bolebole Levu

Na tauvimate e dua na ka ni bolebole levu au sotava tiko nikua. Au dau bulabula vinaka e liu. Ia ena Noveba 1988, e tauvi au kina na stroke e vakaleqa sara vakalevu na ituvaki ni yagoqu. Au vakavinavinaka vei Jiova ena vuku ni vakaukaua yago kei na veiqaravi vakavuniwai sa via vinaka sara mai na kequ ituvaki, ia e so ga na tikiniyagoqu era sega tu ni yavala. Se caka tiko ga vei au na veiqaravi vakavuniwai me tarova na mosi ni ulu kaukaua kei na so tale na mate e se tauvi au tiko ga.

E dina niu sa sega ni cakava rawa na veika au via cakava, au lomavakacegu ga niu kila niu sa vukei ira e levu mera mai vulica na inaki i Jiova, mera yaco tale ga mera nona dauveiqaravi yalayala oti. Au marautaka tale ga meu veivosaki kei na levu ga ni tacida kei na ganeda lotu Vakarisito era veisiko mai ena neimami valenitabana; au vakila ni keimami veivakayaloqaqataki kece tiko.

E vakaukauataki au vakalevu niu kila ni marautaka o Jiova na veiqaravi eda cakava vua kei na ka eda cakava e sega ni ka wale. (1 Korinica 15:58) E dina niu lekata e so na ka ena vuku ni noqu tauvimate, au taura vakabibi na veivosa ena Kolosa 3:​23, 24: “Ia na ka kecega dou sa cakava, kitaka mai na vu ni yalomudou me vaka vua na Turaga, me kakua ni vaka vei ira walega na tamata; ni dou sa kila dou na rawata mai vua na Turaga nai votavota me kenai sau: dou sa qarava na Turaga ko Karisito.” Niu muria dei tiko ga na ivakasala oqo, au vulica rawa meu qaravi Jiova mai vu ni lomaqu e dina ni yaco na veivakatovolei.

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Ena 1942 niu se painia

[[iYaloyalo ena tabana e 24]

E tekivu na nona ilesilesi vakadaukaulotu o watiqu e Mexico ena 1947

[iYaloyalo ena tabana e 24]

Keirau kei Esther nikua

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Ena imawi e cake: Na neimami vuvale e Peceli e Mexico ena 1952, au dabe sara toka e liu

E cake: E sivia na 109,000 era tiko ena valenisarasara oqo ena korolevu o Mexico ena soqo ni tikina ena 1999

Ena imawi e ra: Sa voleka ni cava na kena taravaki na neimami valenitabana vou