Na iVolavivigi ni Waitui Mate​—Na Cava Meda Kauai Kina?

Na ilavelave makawa duadua ni iVolatabu Vakaiperiu era se volai rauta na ikaciwa se ikatini ni senitiuri S.K., ni bera ni kune na iVolavivigi ni Waitui Mate. Era na vakabauti li na ilavelave makawa oqo mera ivakadewa dodonu ni Vosa ni Kalou, ni se vakacavari na kena volai na iVolatabu Vakaiperiu rauta ni duanaudolu na yabaki yani i liu? E kaya o Parofesa Julio Trebolle Barrera, e dua vei ira na edita ni iVolavivigi ni Waitui Mate: “Na iVolavivigi i Aisea [mai Qumran], e ivakadinadina bula ni nodra yalodina na vunivola vakajiu ena kena qarauni vinaka na nodra vakadewataka e ligadra na iVolatabu ena loma ni duanaudolu vakacaca na yabaki.”

NA IVOLAVIVIGI e cavuta o Barrera e koto kina na ivola kece i Aisea. Mai na sivia na 200 na ilavelave makawa ni iVolatabu era kune e Qumran me yacova mai oqo, era sa veidutaitaki na veitikina kece kei na ivola kece ena iVolatabu Vakaiperiu vakavo ga na ivola i Esiteri. Era sega ni vaka na ivolavivigi i Aisea me yali e dua na tikina, ia era levu na ivola ni iVolatabu e kune era sa tikitikina tu, e sega ni sivia mada ga e tini na pasede na ka e koto kina. Na ivola ni iVolatabu era kilai vakalevu mai Qumran oya na Same (36 na ilavelave), Vakarua (29 na ilavelave), kei na Aisea (21 na ilavelave). O iratou tale ga na ivola oqo eratou lavetaki vakalevu duadua ina iVolatabu Vakirisi Vakarisito.

E kune ena ivolavivigi ni sega ni veisau na yavu ni veika a volai taumada me iVolatabu. E laurai tale ga ni tu e so na duidui ena iVolatabu Vakaiperiu era a taurivaka na Jiu ni sa oti na taravaki tale ni valenisoro. E sega ni tautauvata na ivolavivigi kece kei na Masoretic text ena kena ivolavolai ni vosa kei na vosa era taurivaki kina. E so era volekata yani na Greek Septuagint. Era nanuma taumada na dauvakadidike ni duidui e kune ena Septuagint e vu mai na nodra cala ga se na veisau era nakita na dauvakadewa. Ia e kune ena ivolavivigi ni vu ga ni duidui na veiveisau e so ena iVolatabu Vakaiperiu. Oqo beka na vu ni so na duidui e kune ena nodra lavetaka na lotu Vakarisito taumada e so na tikina mai na iVolatabu Vakaiperiu era sega ni salavata kei na Masoretic text.​—Lako Yani 1:5; Cakacaka 7:​14.

E yaga sara vakalevu na ivolavivigi vakaivolatabu oqo kei ira na tikitikina ni rawa ni yavu me dikevi kina na kena vakadewai sobu mai na iVolatabu Vakaiperiu. E sa vakadeitaka na iVolavivigi ni Waitui Mate na yaga ni Septuagint kei na Penitatuki ni Samaria ena cakacaka ni veidutaitaki vata ni tikinivolatabu. E solia e dua tale na ivurevure vou vei ira na daunivakadewa iVolatabu me vakadodonutaki kina na cala e so e rawa ni kune ena Masoretic text. E vakadeitaka oqo na nodratou vakatulewa na New World Bible Translation Committee me volai tale na yaca i Jiova ena veivanua e sa vakalutui kina ena Masoretic text.

Na tiki ni ivolavivigi e vakamacalataka na nodra vakabauta kei na nodra lawa na matalotu ribatani mai Qumran e vakamatatataka ni a sega ni dua wale ga na mataqali lotu Vakajiu ena gauna i Jisu. E duidui na nodra itovo vakavanua na matalotu ribatani oqo ni vakatauvatani kei na nodra na Farisi kei na Setoki. E rairai vakavuna na duidui oqo mera lai bula kina e veikau na matalotu ribatani oqo. Era nanuma ni baleti ira na vakayaco ni Aisea 40:3 ni tukuni kina na domo sa kacikaci e loma ni veikau me caramaki na sala i Jiova. E vica na tiki ni ivolavivigi e vakamacalataki koya na Mesaia, nira sa raica rawa o ira era vola ni sa voleka sara me basika mai. E galeleti vakalevu sara oqo ena vuku ni ka e tukuna o Luke ni “sa tubu cake na nodra vakanuinui na tamata” me baleta na nona basika na Mesaia.​—Luke 3:​15, VV.

E vukei keda na iVolavivigi ni Waitui Mate meda kila rawa kina e so na ka e tara na bula vakajiu ena gauna ni cakacaka vakaitalatala i Jisu. Era tuvai kina na ivakamacala ena rawa ni veidutaitaki vata kina na vosa vakaiperiu makawa kei na iVolatabu. Ia e gadrevi me se tei vakadikevi vinaka sara mada na veika era volai tu ena so na iVolavivigi ni Waitui Mate. Ena rawa ni vakatitobutaka na noda rai. Io, na vakekeli levu taudua ni ika20 ni senitiuri ena uqeti ira tiko na dauvakadidike kei na gonevuli ni iVolatabu nida sa vavaca yani oqo na ika21 ni senitiuri.

[iTaba ni Credit Lines ena tabana e 7]

Qumran excavations: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuscript: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalemi