“Sa Tete Tiko ga na Vosa ni Kalou”

“Sa tala yani na nona vunau e vuravura: sa cici vakusakusa sara na nona vosa.”⁠—SAME 147:15.

1, 2. Na cakacaka cava e lesia o Jisu vei ira na nona tisaipeli, na cava e vauci kina?

NA Cakacaka 1:​8, e kune kina e dua vei ira na parofisai vakasakiti ni iVolatabu. Ni vakarau sara tiko ga me lesu i lomalagi o Jisu, a kaya vei ira na nona imuri yalodina: “Dou na rawata na kaukauwa, ni sa lako mai vei kemudou na Yalo Tabu; dou na qai dautukuni au . . . ka yacova nai yalayala kei vuravura.” Sa na cakacaka vakaitamera dina oya!

² Nira rogoca na ilesilesi oqo na le vica ga na tisaipeli ena gauna oya, de ra na veinanuyaka se na vunautaki rawa vakacava e vuravura taucoko na vosa ni Kalou. Vakasamataka mada na ka e vauci kina. Mera vukei na tamata mera yalomatuataka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. (Maciu 24:14) Nira vunautaki Jisu na nona imuri, mera wasea tale ga yani na nona ivakavuvuli laulau ra qai vakamacalataka na itavi i Jisu ena ka e nakita o Jiova. E okati tale ga ena cakacaka oqo na nodra vukei na tamata mera tisaipeli, oti mera papitaisotaki. Ia me na vakayacori oqo e vuravura taucoko!​—⁠Maciu 28:​19, 20.

3. Na cava e vakadeitaka o Jisu vei ira na nona imuri, ia era vakayacora vakacava na cakacaka era lesi kina?

³ Ia, e vakadeitaka o Jisu vei ira na nona imuri ni na tokoni ira na yalo tabu ena cakacaka sa lesia vei ira. Era gumatua gona na tisaipeli taumada i Jisu ena itavi era dusimaki kina dina ga ni cakacaka vakaitamera oya ra qai saga vakaukaua na dauveitusaqati mera vagalui. Na tikina oqo e volaitukutukutaki tu vakamatata.

4. E vakavotui vakacava na loloma ni Kalou ena noda itavi ni vunau kei na veivakavulici?

⁴ Na vunau kei na veivakavulici e vakayacori e veiyasa i vuravura kece e dusia tu na loloma ni Kalou vei ira na sega ni kilai koya. E dolava vei ira na sala mera torovi Jiova kina, me vosoti na nodra ivalavala ca. (Cakacaka 26:​18, VV) Na itavi ni vunau kei na veivakavulici e vakavotuya tale ga na loloma ni Kalou vei ira na kauta voli na itukutuku oya, nira na vakaraitaka rawa kina na dina ni lomadra vei Jiova kei na nodra loloma vei ira na tamata kece ga. (Maciu 22:​37-​39) Na levu ni nona vakamareqeta na cakacaka vakaitalatala vakarisito na yapositolo o Paula, e lai tukuna sara ga kina ni vaka “nai yau” na cakacaka oya.​—⁠2 Korinica 4:⁠7.

5. (a) Eda na kunea e vei na kedra itukutuku nuitaki na lotu Vakarisito taumada, na tete ni cava e tukuni e kea? (b) Na cava e vakaibalebale kina vei ira na tamata ni Kalou edaidai na ivola na Cakacaka?

⁵ Na itukutuku nuitaki ni nodra cakacaka vakavunau na lotu Vakarisito taumada e kune ena ivola uqeti vakalou na Cakacaka, e vola na tisaipeli o Luke. Veivakurabuitaki dina na tete totolo ni cakacaka vakavunau e volai tu kina. Na tete oqo ena kena kilai na Vosa ni Kalou e lai votu kina na vosa ni Same 147:​15, e kaya: “Sa tala yani [o Jiova] na nona vunau e vuravura: sa cici vakusakusa sara na nona vosa.” Na kedra itukutuku na lotu Vakarisito taumada e vakaukauataki ira na yalo tabu, e vakatubuqoroqoro qai vakaibalebale dina vakalevu vei keda edaidai. Ena ivakatagedegede e levu sara, na cakacaka vata ga oya era cakava tiko nikua na iVakadinadina i Jiova, oqo ena nodra vunau kei na nodra vukea e so mera tisaipeli. Na leqa vata ga era sotava na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri eda sotava tale ga nikua. Nida na raica lesu na veivakalougatataki kei na veivakaukauataki i Jiova vei ira na lotu Vakarisito taumada, ena qai dei cake ga kina noda vakabauta ni na tokoni keda o koya.

Tubu na Kedra iWiliwili na Tisaipeli

6. Na matavosa cava sara mada e volai vakatolu ena ivola na Cakacaka, e dusia na cava?

⁶ Dua na sala meda dikeva kina se vakayacori vakacava na Cakacaka 1:8 (VV), oya meda raica na matavosa e kune vakatolu ena iVolatabu, “sa tete tiko ga na vosa ni Kalou.” Na matavosa oqori eratou via duidui ga vakalailai eratou kune tolutolu ena ivola na Cakacaka. (Cakacaka 6:​7, VV; 12:​24, VV; 19:20) “Na vosa ni Kalou,” se “na vosa ni Turaga,” ena veitikina oqo e dusia na itukutuku vinaka​—⁠na itukutuku veivakayavalati ni ka dina vakalou, na itukutuku bula kaukaua e veisautaki ira na ciqoma.​—⁠Iperiu 4:​12.

7. Na tete ni vosa ni Kalou e cavuti vata kei na tubu cava ena Cakacaka 6:7 (VV), ia na cava e yaco ena Penitiko 33 S.K.?

⁷ Na imatai ni vanua e cavuti kina na tete ni vosa ni Kalou na Cakacaka 6:7 (VV). E tukuni e kea: “A sa tete tiko ga na vosa ni Kalou. Sa tubu cake vakalevu tiko ga na kedra i wiliwili na tisaipeli e Jerusalemi, ka sa lewe vuqa sara vei ira na bete era sa talairawarawa ki na vakabauta.” Na tete e cavuti e ke e cavuti vata kei na tubu ni kedra iwiliwili na tisaipeli. Taumada, ena siga ni Penitiko 33 S.K., a sovaraki na yalo tabu ni Kalou vei ira na le 120 na tisaipeli era soqo yani ena dua na tabavale e cake. Mani tauca na yapositolo o Pita e dua na vosa veiuqeti, ra vakabauta kina ena siga ga oya e 3,000 mai vei ira na vakarorogo. Sa na wacava na maue nira sa tabili yani na le vica na udolu ina dua na tobuwai se vica na tobuwai e Jerusalemi mera lai papitaiso kina ena yaca i Jisu, na turaga e vakoti me vaka e dua na daubasulawa rauta ni 50 ga na siga yani e liu!​—⁠Cakacaka 2:​41.

8. E vakaevei na tubu ni kedra iwiliwili na tisaipeli ena veiyabaki ni oti na Penitiko 33 S.K.?

⁸ Na itekitekivu wale ga oya. Era guce na iliuliu ni lotu Vakajiu ena nodra sasaga mera vakawabokotaka na cakacaka vakavunau. Dua na ka nodra katakata na iliuliu ni lotu oya nira raica ni o koya na “Turaga sa vakaikuritaka kivei ira nai soqosoqo lewe ni lotu, e na veisiga, na tamata era sa vakabulai.” (Cakacaka 2:​47) Sega ni dede, “na kedrai wiliwili na tagane sa le lima beka na udolu.” Oti oya, “sa vakaikuritaki vakalevu vua na Turaga na tamata eso era vakabauta, era lewe vuqa na tagane kei na yalewa.” (Cakacaka 4:4; 5:​14) E tukuni me baleta e dua na gauna tale e muri: “Sa mani mai mudu toka mada e ke ya na nodra vakacacani na i soqosoqo lewe ni lotu taucoko mai Jiutia kei Kaleli kei Samaria. A ra sa vakaukauwataki e na veivuke ni Yalo Tabu, ka sa tubu cake tiko ga na kedra i wiliwili, ni ra sa qarava tiko na Turaga e na vakarokoroko.” (Cakacaka 9:​31, VV) Vica tale na yabaki e muri, ena 58 S.K. beka, e tukuni kina nira “sa le vica na udolu na Jiu era sa vakabauta.” (Cakacaka 21:20) Ena gauna oya, levu tale ga na kai Matanitu Tani era sa mai vakabauta.

9. O na vakamacalataki ira vakacava na lotu Vakarisito taumada?

⁹ E rawa ga vakalevu na iwiliwili oya ena veivakalotutaki. A lotu vou oqo​—⁠ia e lotu yavavala. Era sega ni vakasavuliga na lewena, era tisaipeli ga era solia vakatabakidua na lomadra vei Jiova kei na nona Vosa, so na gauna era vulica na ka dina vei ira era vakacacani vakaca e liu. (Cakacaka 16:​23, 26-​33) O ira na tavuki ina lotu Vakarisito era a vakasama vinaka e liu nira se bera ni vakatulewataka mera tavuki. (Roma 12:⁠1) Era a vakavulici ena sala vakalou; e vakawakana ena nodra vakasama kei na lomadra na ka dina. (Iperiu 8:​10, 11) Era bolemate ena vuku ni nodra vakabauta.​—⁠Cakacaka 7:​51-​60.

10. Na itavi cava era ciqoma na lotu Vakarisito taumada, ia na ituvaki cava nikua e via vaka oya?

¹⁰ O ira na ciqoma na ivakavuvuli vakarisito era sega tale ni lecava ni sa nodra itavi ga mera tukuna yani na ka dina. Na ka oqo e sa qai tete ga kina vakalevu na cakacaka. E kaya e dua na daunivolatabu: “A sega ni raici me nodra itavi ga na tamata gugumatua se o ira na lesi vakatabakidua mera kaulotu na kacivaki ni vakabauta. Na veivakalotutaki e ilesilesi kei na itavi ni lewenilotu yadua. . . . Mai na kena itekivu sara, e tosoya vakalevu na isoqosoqo vakarisito na nodra cakacaka vata na lewena kece.” E vola tale: “Na veivakalotutaki e vu levu ni nodra toso tiko ga na lotu Vakarisito taumada.” E dina tale ga oqo me baleti ira na lotu Vakarisito dina nikua.

Tete ni Cakacaka Ina Veivanua

11. E tete i vei na cakacaka me vaka e vakamacalataki ena Cakacaka 12:​24, e yaco vakacava oya?

¹¹ Na ikarua ni vanua e cavuti kina na tete ni vosa ni Kalou na Cakacaka 12:24 (VV): “Sa tubu ka tete tiko ga na vosa ni Kalou.” Na matavosa e ke e dusia tiko na tete ni cakacaka ina veivanua. Dina nira veitusaqati na veimatanitu, e toso ga na cakacaka. A sovaraki na yalo tabu mai Jerusalemi ena imatai ni gauna, qai tete totolo mai kea na itukutuku vinaka. Era se i Jutia kei Samaria na tisaipeli nira vakacacani mai Jerusalemi. Na cava sa qai yaco kina? “Era sa veiseyaki, era sa lako ki na veiyasana kecega ka vunautaka na vosa.” (Cakacaka 8:​1, 4) A tukuni vei Filipi me vunau vua e dua na turaga, a qai kauta na itukutuku vinaka i Iciopea o la oya ni sa papitaiso. (Cakacaka 8:​26-​28, 38, 39) Totolo ni kadre e Lita na ka dina, na koro o Saroni, kei Jopa. (Cakacaka 9:​35, 42, VV) E muri, a gole yani na yapositolo o Paula ena vica vata na udolu na kilomita e vanua, vaka kina e wai, qai tauyavutaka na ivavakoso ena levu na vanua yavolita na Wasawasa Levu. A gole i Papiloni na yapositolo o Pita. (1 Pita 5:​13) Ena loma ga ni 30 na yabaki mai na gauna e sovaraki kina na yalo tabu ena Penitiko, a vola o Paula ni sa “vunautaki” na itukutuku vinaka “vei ira na tamata kecega sa tiko e ruku i lomalagi,” de dua ena veiyasa i vuravura sa kilai tu ena gauna oya.​—⁠Kolosa 1:​23.

12. Na cava era vakadinata o ira na saqata na lotu Vakarisito me baleta na kena tete yani ina veivanua na vosa ni Kalou?

¹² Era vakadinata o ira mada ga era saqata na lotu Vakarisito ni sa kadre na vosa ni Kalou ena veiyasana kece e lewa na matanitu o Roma. Me kena ivakaraitaki, e talanoataki ena Cakacaka 17:6 nira qolouvaka na dauveisaqati mai Cesalonaika, ena vualiku kei Kirisi: “O iratou oqo eratou sa vukici vuravura me ca, eratou sa tadu talega mai kike.” A volavola tale ga mai Picinia ena itekivu ni ikarua ni senitiuri o Pliny the Younger vua na empara ni Roma o Trajan. A kudruvaka me baleta na lotu Vakarisito: “[E] sega ni kune duadua ga ena veikorolelevu, sa tete tale ga yani me vaka na mate ca ina veikorolalai voleka kei na vanua taucoko.”

13. E laurai vakacava na loloma ni Kalou vua na kawatamata ena tete ni cakacaka ina veivanua kece?

¹³ Na tete ni cakacaka ina veivanua e laurai kina na loloma levu i Jiova vei ira e rawa nira vakabulai. Ni raica o Pita na cakacaka ni yalo tabu vei Konilio, na kai Matanitu Tani, e kaya sara: “E dina ka’u sa qai kila ni sa sega ni digitaki ira vakailoa na tamata na Kalou: ia e na veivanua kecega sa vinaka vua ko koya sa rerevaki koya, ka caka dodonu.” (Cakacaka 10:​34, 35) Io, ena gauna oya vaka kina ena gauna oqo, na itukutuku vinaka e itukutuku me vakarogoi vei ira na tamata kece ga, ia na tete yani ni vosa ni Kalou ina veivanua kece e vakarawarawataka vei ira na tamata ena veiyasana kece ga mera ciqoma na loloma ni Kalou. E laurai ena ika21 ni senitiuri oqo ni sa tara dina na veiyasa i vuravura kece na vosa ni Kalou.

Na Tete e Sega ni Tarovi Rawa

14. E tete vakacava na vosa ni Kalou me vaka e vakamacalataki ena Cakacaka 19:20 (VV), ia a sega ni tarovi rawa vakacava na vosa ni Kalou?

¹⁴ Na ikatolu ni vanua e cavuti kina na tete ni vosa ni Kalou na Cakacaka 19:20 (VV): “Sa tete tiko ga yani na vosa ni Turaga ka sega ni tarovi rawa.” Na vosa vakirisi taumada e vakadewataki me “sega ni tarovi rawa” e tiko kina na vakasama ni dua na ka “e vakilai na kena kaukaua.” Na veitikina e liu e tukuna nira mai vakabauta e levu na lewe i Efeso, qai vica vei ira na dau vakatevoro era vakama nodra ivola ni vakatevoro ena matadra kece na rai tu. O koya gona e sega ni tarova rawa na cakacaka ni vosa ni Kalou na ivakavuvuli ni lotu lasu. A sega ni tarovi rawa tale ga na itukutuku vinaka ena veika dredre e yaco me vaka na veivakacacani. Sega sara ni dua na ka me na vakataotaka. Na veika vata ga vaka oya e yaco tale ga ina lotu Vakarisito dina ena noda gauna.

15. (a) Na cava e vola e dua e dikeva lesu na itukutuku vakaivolatabu me baleti ira na lotu Vakarisito taumada? (b) Era vakavinavinakataki cei na tisaipeli me baleta na vuavuaivinaka ni nodra cakacaka?

¹⁵ Era kacivaka vagumatua na vosa ni Kalou na yapositolo kei ira na lotu Vakarisito taumada. E dua e dikeva lesu na itukutuku vakaivolatabu e kaya oqo me baleti ira: “Ni sa dei e lomadra mera tukuni koya na nodra Turaga, levu sara na sala era na kunea o ira oqo mera tukuni koya kina. Io, au drukataka cake na yalo e tu vei ira, sega soti na iwalewale ni nodra cakacaka.” Ia era kila tiko na lotu Vakarisito taumada oya ni sega ni vu mai na nodra sasaga ga na vuavuaivinaka ni nodra cakacaka vakaitalatala. E lesi vakalou na nodra cakacaka, ra qai tokoni vakalou mera vakayacora na itavi oya. Na nodra tubu vakayalo e vu vakalou. Na tikina oqo e vakadinata na yapositolo o Paula ena nona ivola ina ivavakoso mai Korinica. E vola: “Au sa tea koi au, sa vakasuasuataka ko Apolosa; ia na Kalou ga sa vakatubura. Ni da sa daucakacaka vata kei koya na Kalou.”​—⁠1 Korinica 3:​6, 9.

Cakacaka ni Yalo Tabu

16. E kilai vakacava ni yalo tabu e vakaukauataki ira na tisaipeli mera vosa?

¹⁶ Nanuma tiko ni a kaya o Jisu vei ira na nona tisaipeli ni na vakaitavi na yalo tabu ena vakatetei ni vosa ni Kalou qai vakaukauataki ira na tisaipeli ena nodra cakacaka vakavunau. (Cakacaka 1:⁠8) A yaco vakacava oqo? Sega ni dede ga mai na sovaraki ni yalo tabu vei ira na tisaipeli ena Penitiko, rau a kacivi o Pita kei Joni ena matadra na Sanadrini, na mataveilewai vakajiu cecere duadua era vakavuna na kena turaganilewa na mate i Jisu Karisito. Erau na sautanini beka ena rere na yapositolo ni rau mai wavu tu ena matadra na mataveilewai levu oya era sega sara ga ni taleitaki rau? Sega vakadua! E vakaukauataki Pita kei Joni na yalo tabu me rau vosa doudou, nira kurabui kina na meca, “a ra sa qai vakasami rau, ni ratou a dautiko vata kei Jisu.” (Cakacaka 4:​8, 13) Na yalo tabu tale ga e vakadoudoutaki Sitiveni me vunau vei ira na Sanadrini. (Cakacaka 6:​12; 7:​55, 56) Vakalailai yani e liu, a vakadoudoutaki ira na tisaipeli na yalo tabu mera vunau yani. E vola o Luke: “Ni ra sa masu oti, sa vakayavalati na vale era sa soqoni vata kina: a ra sa dui vakasinaiti kecega e na Yalo Tabu, a ra sa doudou kina ni ra sa tukuna na vosa ni Kalou.”​—⁠Cakacaka 4:​31.

17. Ena sala cava tale e vukei ira kina na tisaipeli ena nodra cakacaka vakaitalatala na yalo tabu?

¹⁷ E liutaka o Jiova na cakacaka vakavunau ena nona vakayagataka na yalona tabu kaukaua kei Jisu sa vakaturi oti. (Joni 14:28; 15:26) Ni sa sovaraki na yalo tabu vei Konilio, vei ira na wekana, kei ira na nona itokani voleka, kila sara e kea na yapositolo o Pita ni sa rawa nira papitaiso ena yaca i Jisu o ira na kai Matanitu Tani tawacili. (Cakacaka 10:​24, 44-​48) E muri, e qai vakayagataki ena sala e bibi na yalo tabu ena nodrau lesi o Panapasa kei Saula (yapositolo o Paula) me rau kaulotu qai dusimaki rau ena vanua me lakovi kei na vanua me kua ni lakovi. (Cakacaka 13:​2, 4; 16:​6, 7) E veidusimaki ena nodra dau vakatulewa na yapositolo kei ira na qase mai Jerusalemi. (Cakacaka 15:​23, 28, 29) A vakaitavi tale ga na yalo tabu ena nodra lesi na ivakatawa ni ivavakoso vakarisito.​—⁠Cakacaka 20:⁠28.

18. Na sala cava soti era dau loloma kina na lotu Vakarisito taumada?

¹⁸ E cakacaka tale ga vei ira na lotu Vakarisito na yalo tabu, e laurai oqo ena nodra vuataka na itovo vakalou me vaka na loloma. (Kalatia 5:​22, 23) Na loloma e uqeti ira na tisaipeli mera dau veinanumi. Me kena ivakaraitaki, ni oti toka ga na Penitiko 33 S.K., e vakarautaki sara na tobu ilavo me baleta na nodra vukei na tisaipeli e Jerusalemi. E kaya kina na iVolatabu: “Sa sega e dua vei ira sa dravudravua; ko ira kecega sa taukena na vanua se veivale, era sa volitaka, a ra sa kauta nai voli ni ka era sa volitaka, a ra sa tauca ki na yavadra nai apositolo: a sa votai vei ira kecega me vaka na nodra dui dravudravua.” (Cakacaka 4:​34, 35) Na loloma oqo a sega ni yalani vei ira ga na mataveitacini vakayalo, era votai tale ga kina o ira e taudaku, sega wale ga ena kena tukuni vei ira na itukutuku vinaka, ia era lomani ena so tale na sala. (Cakacaka 28:​8, 9) A kaya o Jisu nira na kilai tani na nona imuri ena nodra dau veilomani. (Joni 13:​34, 35) Sega ni vakatitiqataki ni dreti ira na tamata vua na Kalou na itovo talei ni loloma qai vu ni kena tete na cakacaka ena imatai ni senitiuri me vaka ga edaidai.​—⁠Maciu 5:​14, 16.

19. (a) Na cava na tolu na sala e tete kina na vosa i Jiova ena imatai ni senitiuri? (b) Na cava eda na dikeva ena ulutaga e tarava?

¹⁹ Na vosa na “yalo tabu” e 41 taucoko na gauna e volai kina ena ivola na Cakacaka. Matata vinaka tu e ke ni tete ni cakacaka vakarisito ena imatai ni senitiuri e vu vakalevu ga mai na kaukaua kei na veidusimaki ni yalo tabu. E tubu na kedra iwiliwili na tisaipeli, qai teteva yani e dua na vanua levu na vosa ni Kalou, ia na ka oqo era sega ni tarova rawa na veilotu kei na ivakavuvuli vakatamata era takalevu tu ena gauna oya. Na tete ni cakacaka oya ena imatai ni senitiuri e via lakolako vata ga kei na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova nikua. Ena ulutaga e tarava, eda na dikeva kina na tete vakasakiti tale ga ni vosa ni Kalou ena itabagauna oqo.

O se Nanuma Tiko?

• E tubu vakacava na kedra iwiliwili na tisaipeli taumada?

• A tete vakacava ina veivanua na vosa ni Kalou?

• A sega ni tarovi rawa vakacava na vosa ni Kalou ena imatai ni senitiuri?

• E vakayagataki vakacava na yalo tabu ena vakatetei ni vosa ni Kalou?

[iYaloyalo ena tabana e 12]

A vunau o Filipi vua na kai Iciopea, e vakatetea kina na itukutuku vinaka i vanua tani

[iYaloyalo ena tabana e 13]

E dusimaki ira na yapositolo kei ira na qase mai Jerusalemi na yalo tabu

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 10]

Upper right corner: Reproduction of the City of Jerusalem at the time of the Second Temple - located on the grounds of the Holyland Hotel, Jerusalem