Vakadinadinataki ena iYaya Makawa ni a Bula Dina o Jisu?

“VOLAI ena Vatu na iVakadinadina me Baleti Jisu.” Oqori na ulutaga a tabaki tu ena tabana e liu ni ivola na Biblical Archaeology Review (Noveba/Tiseba 2002). E tabaki tale tu ga kina e dua na kato e buli mai na vatu cule, a kune e Isireli. Era dau vakayagataka vakalevu na Jiu na mataqali kato vaka oqo ena dua na gauna lekaleka donuya na imatai ni senitiuri B.S.K. kei na 70 S.K. Ia, e duatani duadua na kato oqo baleta ena dua na yasana e volai tu kina na vosa vakaaramea. Era vakadinata na vuku na ka e volai kina: “O Jemesa, na luve i Josefa, na taci Jisu.”

Ena iVolatabu e tukuni kina ni a dua na taci Jisu na kai Nasareci, a yacana o Jemesa, e kainaki ni luve i Josefa, na wati Meri. Nona veivakavulici tiko o Jisu Karisito ena nona koro, era a taroga ena kurabui na vakarorogo: “Sa sega li ni luve ni matai ko koya oqo? sa sega li ni yaca i tinana ko Meri? kei na tacina ko Jemesa, kei Josefa, kei Saimoni, kei Jutasa? kei na ganena, eratou sa sega li ni tiko vata kece kei keda?”​—Maciu 13:​54-​56; Luke 4:​22; Joni 6:​42.

Io, e veisotari vinaka na veika e volai koto ena kato oya kei na ivakamacala me baleti Jisu na kai Nasareci. Ke o Jemesa e cavuti ena kato oya e taci Jisu Karisito vakacabecabe, e kena ibalebale ni oqori “e dua na iyaya makawa duadua e kune me vakadinadinataki Jisu ena taudaku ni iVolatabu,” a kaya o André Lemaire, e dua e vulica na volavola makawa qai vola tale ga na ulutaga a cavuti taumada ena Biblical Archaeology Review. O Hershel Shanks, e dua na edita, e kaya ni kato oya “e ivakadinadina laurai ni a bula dina na tamata rogo duadua e vuravura.”

Ia, na yaca tolutolu e cavuti ena kato oya e dau vakayagataki vakalevu ena imatai ni senitiuri. E kena irairai gona ni a rawa ni duatani tale na vuvale, sega ni vuvale ga i Jisu Karisito, a tiko kina e dua na Jemesa, dua na Josefa, kei na dua na Jisu. Oqo na ka e nanuma o Lemaire: “Ena loma ni rua na itabatamata ni bera na 70 S.K., e rairai rauta . . . ni 20 na tamata e Jerusalemi e yacadra o ‘Jemesa se dua tale na kena icavucavuti o Jekope, na luve i Josefa, na taci Jisu.’ ” Ia se vakabauta ga o koya ni o Jemesa e cavuti ena kato oya, na taci Jisu Karisito vakacabecabe.

E tiko tale na vuna era vakabauta kina e so ni o Jemesa e cavuti ena kato oya, e taci Jisu Karisito vakacabecabe. Ena volavola makawa vaka oya, e dau kena ivakarau me dau volai na yaca i tama i koya e mate, ia tutuyaduadua e dau qai volai kina na yaca i tacina. Era vakabauta gona e so na vuku ni o Jisu e cavuti kina e dua dina na tamata kilai levu, e vakavuna mera nanuma ni oya o Jisu Karisito, o koya a tauyavutaka na lotu Vakarisito.

E Kato Dina Beka ni Gauna Oya?

Na mataqali kato vakacava mada oqo? E dau tawani kina na sui ni tamata mate e kumuni mai na ibulubulu ni sa midra na lewena. E levu na kato vaka oqo e dau butakoci mai na ibulubulu ena veiyasa i Jerusalemi. A voli mai na makete ni volitaki iyaya makawa na kato e volai tu kina na yaca i Jemesa, a sega ni lai kau mai ena vanua ni vakekeli. E kaya na itaukei ni kato oqo ni a volia ena veiyabaki ni 1970 ena vica wale ga na drau na dola. O koya gona, e se sega tu ga ni kilai na vanua e kune taumada mai kina na kato oqo. “Kevaka o sega ni rawa ni tukuna na vanua o kunea kina e dua na iyaya makawa, kei na vanua a tu kina rauta ni 2,000 na yabaki, o na sega ni rawa ni kaya ni rau semai vata na iyaya oya kei na tamata ena rairai cavuti kina,” e kaya o Parofesa Bruce Chilton mai Bard College e Niu Yoka.

Me vaka ni sega ni kilai na vanua a kune taumada mai kina na kato, sa qai vakauta o André Lemaire ina tabana ni iYaubula ni Qele e Isireli. Era vakadeitaka na dauvakadidike mai kea ni kato oya e caka mai na vatu cule ena imatai se ikarua ni senitiuri S.K. Era kaya ni “sega ni kune kina e dua na mawe ni kena a vakayagataki na iyaya ni cakacaka e tu edaidai.” Ia, ena gauna e vakatarogi ira kina na vuku ni iVolatabu na New York Times era kaya ni “sa tu na ivakadinadina e rawa ni tokona na isema vei Jisu, ia era sega ga ni vakadeitaki sara.”

E kaya na ivola na Time ni “sega ni dua vei ira na tamata vuli vinaka edaidai e vakatitiqataka ni a bula dina o Jisu.” Ia, e levu era nanuma ni sega ni rauta wale ga na ivakadinadina vakaivolatabu me baleta na bula i Jisu. E dodonu li me yavutaka e dua na nona vakabauti Jisu Karisito ena ivakadinadina era kunea na dauvakekeli? Na ivakadinadina cava e tu me baleta na itukutuku ni nona “a bula dina na tamata rogo duadua e vuravura”?

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 3]

iMawi, o James Ossuary: AFP PHOTO/J.P. Moczulski; imatau, volavola ceuti: AFP PHOTO/HO