Era sa Qai Vakaloloma Tiko ga na Dravudravua

“E sega ni dua na isoqosoqo ena bulabula vinaka qai marau ke ra dravudravua qai rarawa e levu na lewena.”

O ADAM SMITH e kenadau ni maninitaki na ka se cavuta sara na veivosa oqori ena ika18 ni senitiuri. Era vakadeitaka e vuqa edaidai na dina ni nona vosa. Sa qai kilai levu ga mai na ka era duidui kina na vutuniyau kei na dravudravua. Na ilavo era vakayagataka e duanaikatolu ni lewenivanua mai na Yatu Filipaini mera bula kina ena dua na siga e lailai mai na $1 na ilavo ni Mereke, ia, vei ira na vanua vutuniyau era rawata na ilavo oqo ena vica ga na miniti. E kaya na Human Development Report 2002 ni Matabose kei Vuravura ni “vaka114 na levu ni nodra ilavo na lima na pasede na lewenivanua e vuravura era tamata vutuniyau ni vakatauvatani kei ira na lima na pasede ni tamata dravudravua.”

Ni so era vakaitikotiko vinaka, e vica vata tale na milioni era taravale vakaveitalia, se era tara nodra vale ena vanua ga e rawa. Era kalouca e so tale nira bula tu ga ena salatu, qai nodra idavodavo ga e dua na tikinikateni se palasitika. E levu era dui saga ga na nodra bula ena sala cava ga era rawata​​—⁠era vakacacara ena isovasova ni benu, ra dreta mai na iyaya lelevu ena kena ibinibini se ra tomika mai na iyaya e rawa ni vakawaicalataki ra qai tawana ena qiqi era kauta voli.

E sega wale ga ni kune ena vanua e se qai vakatorocaketaki tiko nodra vakaduiduitaki na vutuniyau kei na dravudravua, ia me vaka e kaya na World Bank, “era laurai ena veivanua kece ‘e so era dravudravua.’ ” Se mani vakacava sara tu mada nodra vutuniyau e so mai Bangladesh me yaco i Mereke, era se tiko ga o ira na vaqara kakana tu kei na vale. E lavetaka na New York Times e dua na ripote mai na Census Bureau e Mereke ena 2001 ni sa qai veiyawaki ga na dravudravua kei na vutuniyau. E kaya: “E veimama na ilavo kece vakavuvale e lako vei ira e duanaikalima ni lewe i Mereke era vuvale vutuniyau ena yabaki sa oti . . . E tolu veimama ga na pasede e lako vei ira e duanaikalima na lewenivanua dravudravua.” E tautauvata se ca sara na ituvaki ena levu tale na vanua. E vakaraitaka e dua na ripote ena World Bank ni rauta e 57 na pasede na lewenivanua e vuravura e lailai mai na $2 na ilavo ni Mereke era bula kina ena dua na siga.

Me qai kuria ga na ituvaki ca oqori nodra rarawataka e vica vata na milioni ena 2002, ni volaitukutukutaki nira sa vutuniyau tiko ga e levu na vakailesilesi qai sega ni macala se ra rawata vakacava. Ke sega mada ga ni a vakayacori e so na cakacaka duka, e levu era vakila ni o ira na vakailesilesi oqo, me vaka e tukuni ena ivoladraudrau na Fortune, “era vutuniyau sara ga vakaca.” Ni raici vata gona kei na veika e yaco tiko e vuravura raraba, era lomatarotarotaka e so se kau mai vei na drau vakamilioni na dola era taukena yadudua tu e so ia era qai dravudravua tu e levu.

Ena Tu ga na Bula Dravudravua?

E sega ni kena ibalebale oqo ni sega ni dua e bau via vukei ira na dravudravua. Era sasagataka na vakailesilesi vakamatanitu kei ira na isoqosoqo era kauai ena tikina oqo me caka na veisau. Ia, e veivakayalolailaitaki ni sega ni vakavotukanataki. E kaya na itukutuku mai na Human Development Report 2002 ni “sa qai levu ga na matanitu era dravudravua ni vakatauvatani kei na 10, 20 se 30 na yabaki sa sivi,” dina ni sagai tiko me vakavinakataki.

Sa sega beka kina na nodra inuinui na dravudravua? Keimami sureti kemuni mo ni wilika na ulutaga e tarava me dikevi kina e so na ka e rawa ni veivuke sara ga ena gauna oqo vaka kina na iwali eda a rairai sega tu ni bau vakasamataka.