iTalanoa ni Nona Bula

E Vakaukauataki Au na Lomavakacegu Mai Vua na Kalou

TALANOATAKA O BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE

Sega ni dede noqu tekivu cakacaka vakavunau, au a gade i vale vei rau noqu itubutubu. Nona raici au ga o tamaqu, a dreta na noqu sote qai kailavaka, “Butabutako!” A taura na nona isele levu qai mokuti au kina. Era tabili mai i neitou e so na lewenikoro nira rogoca na noqu moku. Na cava beka au butakoca? Meu vakamacalataka mada.

AU SUCU ena 1930 ena koro o Umuariam mai na tokalau ceva kei Nigeria. Au ulumatua vei keitou na le vitu. A mate na ganequ e qase vei iratou na yalewa ni se qai yabaki 13. Erau lotu Jaji na noqu itubutubu. E dauteitei o tamaqu, qai dua tiko nona bisinisi lailai o tinaqu. E dau taubaletaka o tinaqu e 30 na kilomita me lai volia mai na makete e dua na kava waiwai qai lesu mai ni sa bogi. Ena matakalailai ni siga e tarava, ena taubaletaka e 40 na kilomita me yaco ina siteseni ni sitimanivanua me lai volitaka kina. Ke rawata e dua na tubu, e sega ni dau sivia e 15 na sede ni Mereke, ena volia mai kina e so na keitou kakana qai lesu mai ena siga ga oya. E cakava tiko oqori me rauta e 15 na yabaki me yacova nona mate ena 1950.

Au tekivu vuli ena dua na koronivuli ni lotu Jaji ena noqu koro, ia meu vakaotia na noqu vuli ena paraimari, ena vinakati me saumi na noqu lai vakaicili tani, e rauta ni 35 na kilomita na kena yawa. Ni rau sega ni sauma rawa na noqu itubutubu na noqu vuli, au mani vaqara cakacaka kina. Au tekivu cakacaka vakadauveiqaravi vua e dua na dauyadra ni sitima e Lagos, ena ra kei Nigeria, oti au lai cakacaka sara tu vua e dua na vakailesilesi ni matanitu e Kaduna, ena vualiku kei Nigeria. Ena korolevu o Benin, ena loma ni ra kei Nigeria, au nona vunivola kina e dua na loya, oti au mani lai cakacaka sara ena dua na valenikauvaro. Mai kea au toki sara i Cameroon ena 1953 meu lai tiko kei na dua na tavalequ a veivuke ena kena kunei e dua na noqu cakacaka ena vanua ni tei rapa. E rauta ni ciwa na dola ni Mereke na kequ isau e veivula. E sega ni cakacaka saulevu, ia au lomavakacegu niu sa rawa ni bula kina.

Vukei Au Vakayalo e Dua na Dravudravua

Keirau cakacaka vata kei Silvanus Okemiri, e dua na iVakadinadina i Jiova. Keirau dau koti co qai vakamiraka ena vu ni rapa, ia ena gauna kece oqori e dau wasea kina vei au na veika e kila mai na iVolatabu. E dina niu dau vakarorogo, ia au sega ga ni cakava kina e dua na ka. Ni kila o tavalequ niu veitaratara tiko kei ira na iVakadinadina, a saga sara vakaukaua me vakayalolailaitaki au. A vakaroti au: “Benji, kua ni lako tiko vei Okemiri. O koya e vakabauti Jiova qai tamata dravudravua. Ni dua e vakailala kei koya ena yaco tale ga me ucui koya.”

Ena itekitekivu ni 1954, au lesu i vale niu sa sega ni rawata na ivakarau ni cakacaka kaukaua ena kabani oya. Ena gauna oya, e dau vakabibitaka na lotu Jaji na muri ni ivakatagedegede ni itovo savasava. Au tubu cake kina meu cata na itovo vakasisila. Ia, sega ni dede au sa sevaka tale ga na veivakaisini e laurai ena kedra maliwa na lewenilotu. Era kaya nira muria sara tiko ga na ivakatagedegede vakalou, ia na nodra ivakarau ni bula e cakitaka na ka era tukuna. (Maciu 15:⁠8) Keirau dau veiba vakalevu kei tamaqu, mani vakacaraka na neirau veimaliwai. Au biubiu kina ena dua na bogi.

Au mani toki sara i Omoba, e dua na siteseni lailai ni sitimanivanua. Au lai veitaratara tale kina kei ira na iVakadinadina i Jiova. A solia vei au o Priscilla Isiocha, keirau sa veikilai mai noqu koro, na ivola lailai “Oqo Nai Tukutuku Vinaka ni Matanitu” kei na After Armageddon​​—⁠God’s New World.a Au wilika ruarua, au vakadeitaka kina niu sa kunea na ka dina. Ena noqu lotu, keimami sega ni dau vulica na iVolatabu; keimami dau vakabibitaka ga na itovo vakavanua. Ia, na nodra ivola na iVakadinadina e tukuni vakalevu kina na ka e kaya na iVolatabu.

Ni oti tale e voleka ni dua na vula, au tarogi Brother kei Sister Isiocha na siga erau dau lai lotu kina. Ena imatai ni gauna au tiko kina ena nodra soqoni na iVakadinadina i Jiova, au sega sara ga ni kila rawa e dua na ka. Na ulutaga ni Vuli Vale ni Vakatawa e vakamacalataka nona na vakarusai o ‘Koki kei Mekoki,’ e cavuti ena parofisai i Isikeli. (Isikeli 38:​1, 2) E levu na veivosa au se qai rogoca vakadua, ia dua ga na ka au drukataka oya na nodra kidavaki au ena marau, au mani vakatulewataka kina meu lako tale ena Sigatabu e tarava. Ena soqoni tarava, au rogoca kina na cakacaka vakavunau. Au mani tarogi Priscilla se siga cava erau na lako kina ena cakacaka vakavunau. Ena ikatolu ni Sigatabu, au tomani rau ena noqu taura voli e dua na iVolatabu lailai. E sega ni dua na noqu kato ni vunau se ivola vakaivolatabu. Ia, au yaco meu dua na dautukutuku ni Matanitu ni Kalou qai volatukutukutaka noqu cakacaka ni cava na vula oya!

Au a sega ni vuli iVolatabu vata kei na dua, ia niu dau gade vei rau na veiwatini na Isiocha, au vulica kina e so na itukutuku ni vakabauta kei na vosa veiuqeti mai na iVolatabu qai dau taura tale ga mai kina e so noqu ivola vakaivolatabu. Ena 11 Tiseba, 1954, ena dua na soqo ni tikina mai Aba, au papitaiso meu vakadinadinataka kina noqu yalayala vei Jiova. A muduka e dua tale na tavalequ au vakaicili vua na voli kakana, a tarova tale ga noqu vuli cakacaka qai sega mada ga ni saumi au ena cakacaka au sa cakava oti vua. Ia, au sega ni cati koya kina; au vakavinavinaka ga niu sa mai veiwekani voleka kei na Kalou. Au lomavakacegu kina. Era vukei au na iVakadinadina e kea. Rau soli kakana mai na veiwatini na Isiocha, ra qai soli ilavo vei au e so meu tekivutaka kina e dua na bisinisi lailai. Ena loma ni 1955, au a volia e dua na basikeli sa vakayagataki oti, qai donuya na Maji 1956, au sa tekivu cakacaka vakapainia tudei. Sega ni dede, au sa sauma oti tale noqu dinau. Dina ni vica ga na tubu au rawata ena noqu bisinisi lailai, ia au sa rawa kina ni qaravi au. E rauti au vinaka na veika e vakarautaka o Jiova.

“Butakoci” Iratou na Taciqu

Na imatai ni ka au cakava ni sa dua rawa noqu vale oya meu vukei iratou vakayalo na taciqu. Nona dau veivakaduiduitaki qai kilakasami o Tata, a saqata kina noqu mai dua na iVakadinadina. O koya gona, au na vukei iratou rawa vakacava na taciqu me ratou mai vulica na ka dina mai na iVolatabu? Au bolea meu veivuke ena nona qaravi vakailavo na taciqu o Ernest, mani vakadonuya o Tata me mai tiko vei au. A totolo sara nona ciqoma na ka dina o Ernest qai papitaiso ena 1956. Na veisau e cakava oqo o Ernest sa qai vakalevutaka ga na veisaqati i Tata. Ia, a yaco me ciqoma tale ga o ganequ kei watina na ka dina. Gauna au kerea kina me gade mai vei au ena gauna ni sereki ni vuli na ikarua ni ganequ o Felicia, a vakadonuya ena voraki o Tata. Sega ni dede, a papitaiso tale ga o Felicia me dua na iVakadinadina i Jiova.

Ena 1959, au lako i vale meu kauti Bernice, na ikatolu ni ganequ, me lai tiko vei Ernest. Oqori na gauna a mokulaki au kina o Tata, qai beitaki au niu butakoci iratou na luvena. A sega ni raica rawa o Tata ni ratou vakatulewataka ga vakataki iratou me ratou qaravi Jiova. A yalataka o Tata ni na sega vakadua ni vakatarai Bernice me keirau lako vata. Ia e sega ni lekaleka na liga i Jiova, ni yabaki e tarava, a lako vei Ernest o Bernice ni sa sereki na vuli. Me vakataki rau ga na tuakana, a ciqoma na ka dina qai papitaiso tale ga.

“Au sa Kila Rawa na Ka Vuni”

Ena Sepiteba 1957, au tekivu cakacaka vakapainia lavotaki kina, au vakayagataka e veivula e rauta ni 150 na aua ena cakacaka vakavunau. Keirau veiqaravi kei na noqu itokani o Sunday Irogbelachi ena yalava levu mai Akpu-na-abuo, e Etche. Ena imatai ni soqo ni tabacakacaka keirau donuya e kea, era papitaiso kina e le 13 mai na neirau iwasewase. Keirau marau ni sa 20 na ivavakoso ena yalava oya ena gauna oqo!

Ena 1958, au mai veikilai sara kei Christiana Azuike, e dua na painia tudei ena ivavakoso na Aba East. Au qoroya na nona gugumatua, keirau qai vakamau ena Tiseba ni yabaki oya. Ena itekitekivu ni 1959, au lesi meu ivakatawa dauveilakoyaki, meu sikova qai vakaukauataki ira na tacida vakayalo ena ivavakoso. Mai na gauna oya me yacova na 1972, keirau sa voleka ni sikova vakaveiwatini na ivavakoso kece era lewena na tamata i Jiova ena tokalau kei na lomadonu ni ra kei Nigeria.

Era veiyawaki na ivavakoso, qai sala duadua ga ni veilakoyaki na basikeli. Ni keirau sikova na ivavakoso ena tauni lelevu, era sauma na motoka na tacida me kauti keirau ina dua tale na ivavakoso. Ena so na ituvaki, na rumu keirau vakaicili kina e vuloa qele qai sega na siligi. Keirau moce ena imocemoce e caka mai na refia. So na imocemoce e kena meteresi na co qai ubi ena ibe; so tale e sega sara ga na kena meteresi. Keirau matau ena mataqali kakana e vakarautaki mai. E vakavulici keirau na veika keirau sotava e liu me keirau lomavakacegu ena ka ga sa rawa, keirau marautaka kina na kakana cava ga era vakarautaka na itaukeinivale, oqo e vakamarautaki ira na dau veivakaicilitaki. Ena gauna oya era se sega tu ni vakalivaliva e so na korolelevu, oya na vuna keirau dau kauta voli kina na neirau cina tabucagi. Dina ni dredre e so na ituvaki, ia e levu na gauna vinaka keirau marautaka kei ira na veivavakoso.

Ena loma ni veiyabaki oya, keirau vakadinadinataka kina na talei ni nona ivakaro na yapositolo o Paula: “Kevaka sa tu vei keda na kakana kei nai sulu, me da lomavinaka kina.” (1 Timoci 6:⁠8) Ena nona sotava o Paula na gauna dredre, a vulica kina e dua na ka vuni a vukei koya me lomavakacegu. Na cava oya? A kaya: “Au sa kila na bula ni dravudravua ka’u sa kila tale ga na bula vutuniyau. Au sa kila rawa na ka vuni ka sa rawa kina oqo vei au me’u ciqoma e na marau na ka e soli vei au e na veivanua kei na veigauna kece ga, se’u via kana se’u mamau, dravudravua se’u vutuniyau.” Keirau vulica tale ga na ka vuni oya. A tomana o Paula: “Au sa rawa ni cakava na ka kece ga e na vuku i . . . koya [na Kalou] sa vakaukauwataki au.” (Filipai 4:​12, VV, 13) Keirau vakadinadinataka sara ga oqo! Keirau vakila na lomavakacegu, ena neirau vakaogai keirau vakalevu ena cakacaka vakarisito e veitaraicake qai veivakacegui.

Veiqaravi ena iVavakoso Neitou Vuvale

Ena mua ni 1959, a sucu kina na neirau ulumatua, o Joel, qai sucu na ikarua ni tagane o Samuel, ena 1962. Keirau tomana tiko ga kei Christiana na cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki ena nodra sikovi na ivavakoso, keirau kauti rau tale tiko ga na gone. Ena 1967, era veivaluvaluti kina na lewenivanua e Nigeria. Era sogo na koronivuli ni sega ni cegu na vakalutugasaukuro. A qasenivuli tu e liu o watiqu ni bera ni mai tomani au ena cakacaka oqo, a rawa kina ni vakavulici rau na gone e vale ena gauna ni ivalu. Ni qai yabaki ono o Samuel sa rawa ni wilivola qai volavola. Ni qai lai vuli ni oti na ivalu, sa liu sara vei ira era tabavata ena rua na kalasi.

Ena gauna oya, keirau sega soti sara ni kila vinaka na dredre ni susu gone ni keirau veiqaravi voli vakaivakatawa dauveilakoyaki. Ia, a yaga dina na neirau lesi me keirau painia lavotaki ena 1972. Rawa kina me keirau tiko ga ena dua na vanua qai qarava vinaka kina na neitou bula vakayalo. Keirau vakavulici rau ni rau se gone ena bibi ni lomavakacegu e vu mai vua na Kalou. Ena 1973, a papitaiso kina o Samuel, qai tekivu cakacaka vakapainia tudei o Joel ena yabaki vata ga oya. Yaco me rau vakawatitaki rau na yalewa lotu Vakarisito ivakaraitaki vinaka, rau qai tubera tale tiko ga nikua na nodrau dui vuvale ena ka dina.

Bula Rarawa ena Gauna ni iValu

Ena gauna e kacabote kina nodra veivaluvaluti na lewenivanua, au veiqaravi tiko vakaivakatawa ni tabacakacaka ena dua na ivavakoso e Onitsha, ratou tiko tale ga kina noqu veitinani. Na ivalu oqo e vakaraitaka sara ga vei keitou na tawayaga ni kena kumuni na iyau vakayago se meda vakanuinui kina. Au raica nodra qara bula na tamata, ra qai biuta tu mai nodra iyau talei e gaunisala.

Ni sa tete na ivalu, era vakaroti na tagane uabula kece mera curu ena mataivalu. Levu na tacida era vakararawataki nira bese ni curu ena mataivalu. E sega kina na galala ni veilakoyaki. E vakilai na veilecayaki kei na tiko yavavala ni lailai na kakana. Na isau ni veimama na kilo na tavioka e tubu mai na 7 na sede ina 14 na dola ni Mereke qai dua na bilo masima e tubu mai na 8 na dola ina 42 na dola ni Mereke. E sega na sucu, bata, kei na suka. Me keitou bula, keitou yaca na weleti vou qai wakia vakalailai kina na falawa e caka mai na tavioka qaqi. Keitou kania tale ga na vodre, kuli ni tavioka, draunisenitoa, dua na mataqali co e vakatokai na elephant grass​​—⁠se draunikau cava ga keitou kunea. E saulevu na lewenimanumanu, au mani tobo moko me rau kania na gone. Veitalia ga na ca ni ituvaki keitou sotava, a taqomaki keitou tiko ga o Jiova.

Ia, na kena e rerevaki sara oya na lauqa vakayalo ena vuku ni ivalu. Levu na mataveitacini era drotaka na ivalu, era gole i veikau se ina dua tale na koro. Nodra cakava oqo era voleka ni vakayalia kina nodra ivola vakaivolatabu kece. Kuria oya, nodra sogota na sala ni veilakoyaki na mataivalu e tarova kina na kena vakau mai i Biafra na ivola vakaivolatabu. Era saga e levu na ivavakoso mera soqoni, ia a vakaleqai vakalevu na nodra bula vakayalo na mataveitacini ni sega ni yacovi ira rawa na veidusimaki mai na valenivolavola ni tabana.

Valuta na Lauqa Vakayalo

Era saga ena nodra igu taucoko na ivakatawa dauveilakoyaki mera tomana na nodra sikovi na ivavakoso yadua. Me vaka nira sa dro e levu na mataveitacini, au mani tovolea meu vaqarai ira. Dua na gauna, au biuti iratou na veitinani ena dua na vanua eratou taqomaki vinaka kina, meu sikova na veikorokoro wili kina na veikau ena noqu vaqarai ira na mataveitacini. E ono na macawa noqu cakava tiko oqo.

Noqu veisiko tiko ena dua na ivavakoso e Ogbunka, au rogoca nira tiko e dua na iwiliwili levu ni iVakadinadina ena yalava mai Isuochi, ena yasana o Okigwe. Au mani kerea me tukuni vei ira na mataveitacini ena yalava oya mera sokumuni yani ena vanua ni tei pinati e tiko ena koro o Umuaku. Keirau mani vodo basikeli me rauta ni 15 na kilomita kei na dua na tacida sa kena turaga me keirau yacova yani na iteitei oya, era yaco yani e rauta nira le 200 na iVakadinadina, wili kina o ira na yalewa kei na gone. Ena nona veivuke e dua na tacida yalewa painia, au kunea kina e dua tale na ilala e rauta nira le duanadrau na iVakadinadina, era vuni tiko ena veikauloa mai Lomara.

O Lawrence Ugwuegbu e dua vei ira na tacida yaloqaqa e tiko ena tauni o Owerri, na vanua e vakacacani ena ivalu. A kaya vei au ni dua na iwiliwili levu ni iVakadinadina era tiko ena yalava o Ohaji. E dredre nodra veilakoyaki nira tu e kea na sotia. Keirau mani vodo basikeli e kea ena bogi qai sotavi ira na le 120 na iVakadinadina ena nona lomanibai e dua na tacida. Keirau vakayagataka tale ga na gauna oya me keirau sikovi ira kina e so tale na iVakadinadina era vuni tu.

A bolemate o Brother Isaac Nwagwu ena nona saga me vukei au ena nodra vaqarai e so tale na mataveitacini era se yali tu. A vakaleleci au ena uciwai na Otamiri ena bavelo meu sotavi ira kina na le 150 vakacaca na iVakadinadina era sokumuni mai e Egbu-Etche. A kaya e dua na tacida: “Oqo na siga vinaka duadua ena noqu bula! Au sega ni vakabauta niu na raica tale e dua na ivakatawa ni tabacakacaka. E sega ni dua na ka vei au keu qai mate ena vuku ni ivalu oqo.”

E vovoleka niu tauri vakaukaua meu curu ina mataivalu, ia vakavuqa au vakila na nona veitaqomaki o Jiova. Dua na yakavi, niu lesu tiko ina noqu icili ni oti na noqu sotavi ira e le 250 na mataveitacini, era mani tarovi au e gaunisala na sotia. “Na cava o sega ni curu kina ena mataivalu?” era taroga. Au vakamacalataka niu dua na daukaulotu, au dau vunautaka na Matanitu ni Kalou. Au kila ni ratou vinakata me ratou vesuki au. Au mani masu lo ga vakatotolo, au qai kaya vua na nodra kavetani, “Au kerea mo ni sereki au.” Au kurabuitaka nona taroga, “O kaya ni dodonu me keitou sereki iko?” “Io,” au sauma, “ni sereki au.” A qai kaya tale, “Sa rawa ni o lako.” Sega tale ni dua na sotia me qai vosa.​​—⁠Same 65:​1, 2.

Vakavurea e So Tale na Veivakalougatataki na Lomavakacegu

Ni cava na ivalu ena 1970, au tomana tiko ga na cakacaka vakaivakatawa ni tabacakacaka. Au doka na itavi ni nodra vukei mera tuvanaki vinaka tale na ivavakoso. Oti oya, keirau a cakacaka vakapainia lavotaki kei Christiana me yacova na 1976, ni bera niu lesi tale meu ivakatawa ni tabacakacaka. Ena loma ni yabaki oya, au a lesi meu ivakatawa ni tikina. Oti tale e vitu na yabaki, keirau mani sureti vakaveiwatini me keirau lai veiqaravi ena valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Nigeria. Keirau sa vakaitikotiko tale ga kina ena gauna oqo. Ena valenivolavola, keirau dau marautaka vakalevu na raici ira tale na tacida tagane kei na tacida yalewa keirau sotavi ira ena gauna ni ivalu kei na veigauna tale e so, era qaravi Jiova tiko ga ena yalodina.

Ena veiyabaki sa sivi, a dau veitokoni dina o Christiana qai noqu itokani yalodina tale ga. Na nona rai donu kei na nona yaloqaqa, dina ni vosota voli mai na nona tauvimate me tekivu mai na 1978, e vukei au meu cakava tiko ga kina na noqu itavi. Keirau vakadinadinataka na dina ni nona vosa na daunisame: “Ena vakaukauwataki koya ko Jiova ni sa malumalumu koto.”​​—⁠Same 41:⁠3.

Niu raica lesu na veiyabaki ni noqu cakacaka vakaitalatala, au vakavinavinakataka vakalevu vei Jiova na totoka ni nona veivakalougatataki. Noqu lomavakacegu ena veika e vakarautaka, au rawa ni kaya niu kunea dina kina na marau levu. Na marau au vakila niu raici iratou na taciqu, luvequ, kei na nodra dui vuvale era qaravi Jiova kece tiko kei keirau e vu ni veivakalougatataki e sega ni vakatauvatani rawa. E vakamamautaki au o Jiova ena dua na bula e marautaki qai vakainaki. E sega tale ni dua na ka au gadreva.

[iVakamacala e ra]

[Katona ena tabana e 27]

Sota Donu na iTuvaki Mera Vukei Kina na Mataveitacini

Ena loma ni veiyabaki ni 1960, na nodra veicati vakawa ena vualiku kei na tokalau kei Nigeria e tubu kina na tiko yavavala, vakaduiduile, basulawa, kei na veiraravui vakaduikaikai. Na ka oqo e tarai ira sara ga na iVakadinadina i Jiova, nira vakadeitaka nira na tawaveitovaki. Era labati kina e rauta nira le 20. Levu era vakayalia na veika kece era taukena.

Ena 30 Me, 1967, era tawase e so na yasana ena tokalau kei Nigeria, ra qai cokovata me yacadra na Republic of Biafra. Era yavala na kena mataivalu, ra qai tarova kece na veilakoyaki e Biafra. A yaco kina na veivaluvaluti vakalewenivanua e levu kina na vakadavedra qai vakadomobula.

Na nodra tawaveitovaki na iVakadinadina i Jiova mai Biafra e vakavuna nodra vakacacani. E tabaka na niusiveva e so na itukutuku e veivakacacani qai bukana tale ga na nodra rai cala na lewenivanua me baleti ira. Ia, a raica o Jiova me tiko na kedra kakana vakayalo na nona dauveiqaravi. Ena sala cava?

Ena itekitekivu ni 1968, a lesi e dua na vakailesilesi ni matanitu me lai cakacaka mai Urope qai lesi e dua tale me lai cakacaka ena raraniwaqavuka mai Biafra. Erau iVakadinadina ruarua. E kunei ni oqo ga na sala e veitaratara rawa kina o Biafra kei na veiyasa i vuravura. Erau mani bole kina na iVakadinadina oqo na cakava na cakacaka ririkotaki ni kena vakau mai Biafra na kakana vakayalo. Erau a veivuke tale ga ena kena wasei na iyaya ni vakacoko vei ira na mataveitacini era vakaleqai. Erau cakava tiko vaka oqo na tacida ena gauna kece ni ivalu, e qai mai cava ena 1970. E muri sa qai kaya e dua vei rau, “A sega ni rawa ni yaco oqo ke a ituvatuvanaki vakatamata.”

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Ena 1956

[iYaloyalo ena tabana e 25]

Ena 1965, vata kei rau na gone, o Joel kei Samuel

[iYaloyalo ena tabana e 26]

E veivakalougatataki dina na qaravi Jiova vakavuvale!

[iYaloyalo ena tabana e 27]

Nikua, keirau sa veiqaravi tiko kei Christiana ena valenitabana mai Nigeria