Me Vakaitavi Beka na iTalatala ena Politiki?

“E KAYA e dua na ajibisovi ni Kenada vei ira na lewenilotu ni vakaitavi ena politiki e rawa ni vukei ira na dravudravua . . . Kevaka mada ga e sega ni salavata kei na loma ni Kalou na veika vakapolitiki, ‘e dodonu ga me keimami vakaitavi me rawa kina nira qaravi vakadodonu na dravudravua.’”​—Catholic News.

E sega ni kurabuitaki na nodra tokona na iliuliu ni lotu na vakaitavi ena politiki baleta ni so sara mada ga vei ira era vakailesilesi ena matanitu vakapolitiki e veiliutaki tiko. So era saga mera veisautaka na ilawalawa vakapolitiki. So era vakacaucautaki ena nodra saga mera vakaotia na veivakaduiduitaki kei na veivakabobulataki.

Ia e so na lewenilotu era sega ni taleitaka na nodra vakaitavi na nodra italatala ena veika vakapolitiki. E kaya e dua na ulutaga ena Christian Century: “Era sega ni dau taleitaka na lewe ni lotu Tawase na nodra vakaitavi na nodra italatala ena so na gauna ena veika ni bula raraba.” E levu na tamata lotu era kaya ni sega ni dodonu me vakaitavi na lotu ena veika vakapolitiki.

Oqo e vakavuna me tarogi kina e so na taro era na taleitaka o ira na vinakata me vinaka cake na vuravura. E rawa beka vei ira na dauvunautaka na lotu Vakarisito mera veisautaka na ilawalawa vakapolitiki?a E nakita beka na Kalou me rawati na matanitu kei na vuravura e vinaka cake ena vunautaki ni veika vakapolitiki? A inaki beka ni kena tauyavutaki na lotu Vakarisito me vakaitavi ena politiki?

Tekivu Vakaitavi ena Politiki na iTalatala

Ena ivola The Early Church, e vola kina na dauvolaitukutuku makawa o Henry Chadwick ni kilai tani na ivavakoso vakarisito taumada ena nona “sega ni bau vinakata me liutaka na vuravura.” E “sega ni vakaitavi ena veika vakapolitiki, dauvakacaca, se vakaitavi ena ivalu.” E kaya na ivola A History of Christianity: “Era kila deivaki tu na lotu Vakarisito ni na sega ni dua vei ira ena vakaitavi ena kena liutaki na matanitu . . . Me yacova sara mada ga na ikatolu ni senitiuri, e kaya o Hippolytus ni kevaka e dua na turaganilewa e via lotu Vakarisito ena vinakati taumada me vakacegu mai na nona cakacaka.” Ia e so na daukoco itutu era qai mai veiliutaki ena ivavakoso ra qai vakatokai ira ena so na icavuti mera vakacerecerei kina. (Cakacaka 20:29, 30) So era vinakata mera iliuliu ena lotu ra qai vakaitavi tale ga ena politiki. E dua na veisau vakasauri ena matanitu o Roma e dolava vei ira oqori na ka era vinakata.

E malele ina lotu era kaya ni lotu Vakarisito na empara ni Roma o Constantine ena 312 S.K. E kurabuitaki na nodra veidinadinati na bisovi ni lotu kei koya na empara me baleta na itutu e solia. “Sa vakaitavi vakalevu sara tiko na Lotu ena so na vakatulewa bibi vakapolitiki,” e vola o Henry Chadwick. E tarai ira vakacava na lewenilotu na vakaitavi oqo ena politiki?

Tarai Ira na Dauvunau na Politiki

E vakavurea o Augustine, e dua na daunicioloji ni lotu Katolika ena ikalima ni senitiuri na vakasama ni a vakayagataki ira na dauvunau na Kalou mera daunipolitiki. E raitayaloyalotaka o koya ni na yaco me liutaka na veimatanitu na lotu me rawa kina ni veisaututaki na kawatamata. Ia e vola na dauvolaitukutuku makawa o H. G. Wells: “Na veika e yaco e Urope me tekivu ena ikalima me yacova na ikatinikalima ni senitiuri e vakaraitaka ni a sega ni rawati na inaki me liutaka na veimatanitu na lotu.” E sega mada ga ni kauta mai na veisaututaki o lotu ni Veivanua Vakarisito e Urope, sa qai sega sara ina vuravura taucoko. E levu era vakalewa na irogorogo ni lotu a vakabauti me lotu Vakarisito. Na cava e leqa?

E levu vei ira na kaya nira dauvunautaka na lotu Vakarisito era lai vakaitavi ena politiki era tini cakava tale na veika e sega ni dodonu. O Martin Luther, e dua na dauvunau kei na dauvakadewa iVolatabu, e kilai levu ena nona via veisautaka na lotu Katolika. Nona saqata vakaukaua na ivakavuvuli ni lotu Katolika era lai taleitaki koya sara kina na dauveitusaqati vakapolitiki. Ia e levu era sa sega ni dokai Luther ni sa tekivu vosa ena veika vakapolitiki. A dau tokoni ira taumada na tauvanua era saqati ira na turaga dau veivakasaurarataki. Ia ni sa voravora na veitusaqati oya, sa qai uqeti ira tale na turaga mera tarovi ira na veitusaqati tiko, era vakamatei kina e vica vata na udolu. Sa rauta mera kaya na tauvanua ni a liumuritaki ira o Luther. E uqeti ira tale ga na turaga mera saqata na empara e lotu Katolika. O ira mada ga na ilawalawa lotu Tawase nei Luther era tauyavutaka e dua na ilawalawa vakapolitiki. Na cava e cakava vei Luther na kaukaua e tu vua? E vakaleqai koya. Me kena ivakaraitaki, dina ga a saqata taumada na nodra vakararawataki na saqata na lotu, ia e muri e qai vakauqeti ira na nona itokani vakapolitiki mera vakamai ira na saqata na nodra papitaisotaki na gonedramidrami.

O John Calvin e italatala rogo mai Geneva, ia e vakaitavi sara tale ga ena veika vakapolitiki. Ni vakaraitaka o Michael Servetus ni sega ni tokona na iVolatabu na Letoluvakalou, e vakayagataka o Calvin na nona kaukaua vakapolitiki ena nona vakamai o Servetus ena kau. E duidui sara ga vakalevu mai na ivakavuvuli nei Jisu!

De ra sa guilecava na turaga oqo na ka e kaya na 1 Joni 5:19, (VV): “Sa tu na vuravura taucoko e na kaukauwa ni Vunica.” E nodra inaki dina mera veisautaka na veika vakapolitiki ena nodra gauna, se a rawai ira na nodra via veiliutaki kei na nodra via veitokani kei ira na vakailesilesi rogo? Ia, e dodonu mera kila na vosa vakauqeti ni tisaipeli i Jisu o Jemesa: “Dou sa sega beka ni kila, ni sa veicati kei na Kalou na veivinakati kei vuravura? ia sa veimecaki kei na Kalou ko koya sa viaveiwekani kei vuravura.” (Jemesa 4:4) A kila o Jemesa ni a tukuna o Jisu me baleti ira nona imuri: “[E]ra sa sega ni vakavuravura, me vaka ka’u sa sega ni vakavuravura.”​—Joni 17:14.

Dina ga era kila ni sega ni dodonu mera tokona na veika ca ni vuravura oqo na lotu Vakarisito, ia e levu era sega ni duavata kei na nodra tawaveitovaki mera ‘sega kina ni vakavuravura.’ Era kaya ni tawaveitovaki ena sega ni rawa kina vua na lotu Vakarisito me lomani ira tale e so. Era vakabauta ni dodonu vei ira na iliuliu ni lotu mera vakaitavi sara ga ena kena valuti na veidabui kei na veivakalaboci. Ia ena vakavuna beka meda sega ni kauaitaki ira tale e so kevaka eda tawaveitovaki me vaka e vakavuvulitaka o Jisu? E rawa beka me sega ni vakaitavi na lotu Vakarisito ena politiki me qai vukei ira tale tiko e so? Ena sauma na ulutaga e tarava na veitaro oqori.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 4]

Mera qai veiliutaki vakapolitiki, era vakarorogo na iliuliu ni lotu vei ira na dauveiliutaki me vakataki Empara Constantine

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[iYaloyalo ena tabana e 5]

Cava e vakavuna nodra dewa ina politiki na liuliu ni lotu rogo?

Augustine

Luther

Calvin

[Credit Line]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Portrait by Holbein, from the book The History of Protestantism (Vol. II)