E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi ni Tiko Voli Mai na Lekutu
NIRA sa biuti Ijipita mai na Isireli, era sa qai cokonaki mera dua na matanitu. Ke a rawa mera curu totolo ina Vanua Yalataki, ia e sega ni yaco vaka kina. E voleka ni 40 na yabaki na nodra lako voli ena ‘vanualiwa e rerevaki.’ (Vakarua 8:15) Baleta? E vakamacalataki ena iVolatabu ena Tiko Voli Mai na Lekutu na ka e yaco. Na itukutuku oqo e vakaraitaka na bibi ni noda talairawarawa vua na Kalou o Jiova kei ira na matataki koya.
E vola na Tiko Voli Mai na Lekutu o Mosese ena lekutu se vanualiwa, ena Buca o Moapi, mai na 1512 B.S.K. ina 1473 B.S.K. E vakamacalataki kina na veika e yaco ena 38 na yabaki 9 na vula. (Tiko Voli Mai na Lekutu 1:1; Vakarua 1:3) Na ivakamacala ni veika e yaco oqo e tolu na kena iwasewase. Na imatai ni iwasewase e baleta na veika e yaco ena ulunivanua o Saineai. Na ikarua ni iwasewase e kovuta na loma ni gauna era lako voli kina ena vanualiwa na Isireli. Na iotioti ni iwasewase e tukuni kina na ka e yaco ena Buca o Moapi. Ni o wilika na itukutuku oqo de o na via taroga: ‘Na cava au rawa ni vulica ena veika e yaco oqo? E tu beka kina e so na ivakavuvuli e rawa ni yaga vei au nikua?’
ENA ULUNIVANUA O SAINEAI
(Tiko Voli Mai na Lekutu 1:1–10:10)
E wiliki vakarua na lewenivanua, na kena imatai e vakayacori ena gauna era se tiko kina na Isireli ena ruku ni ulunivanua o Saineai. Na kedra iwiliwili na tagane yabaki 20 se sivia e 603,550, era sega ni wiliki kina na Livai. Oqo me kilai kina se era lewe vica era rawa ni curu ina mataivalu. Ia na kedra iwiliwili taucoko, nira wiliki na yalewa, gone, kei ira na Livai, e rairai sivia na tolunamilioni.
Ni wiliki oti na lewenivanua, e tukuni sara vei ira na Isireli na ituvatuva ni nodra ilakolako, na nodra cakacaka na Livai nira veiqaravi ena valeniveitavaki, na ivakaro me baleta nodra vakasavasavataki, na lawa me baleta na vuvu kei na nodra bubului na Nasaraiti se o ira na tawasei ira mera nei Jiova. Na wase 7 e vakamacalataka na ivalavala ni nodra cabora na imadrali na turaga ni veiyavusa ni sa vakaduri oti na icabocabonisoro, qai vakamacalataki ena wase 9 na vakananumi ni Lakosivia. E tukuni tale ga vei ira na ivalavala ni nodra veitokiyaki.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
2:1, 2—Na cava na “kuila” era tiko volekata na veitolu na yavusa nira keba voli ena vanualiwa? Na iVolatabu e sega ni vakamacalataka na ibalebale ni kuila oya. Ia, e sega ni raici me ka tabu se tiko e dua na kena ibalebale vakalotu. E kena yaga ga ni dau vakatakilakilataka vei ira na tamata na nodra itikotiko ena loma ni keba.
5:27—Na cava e vakaibalebaletaka na kena “vuca na sagana” na yalewa vakawati e veibutakoci? Na vosa na “sagana” e vakayagataki e ke e vakaibalebaletaka na gacagaca ni vakatubukawa. Na ‘vuca ni sagana’ e via vakaraitaka tiko ni sa malumalumu na gacagaca oqo, me sa sega kina ni rawa ni kunekune o yalewa.
Na Ka Eda Vulica:
6:1-7. O ira na Nasaraiti era sega ni gunuva na wai ni vuanivaini kei na yaqona kece ga, era vakuai ira kina. Era vakatubura na drauniuludra me balavu me vakaraitaka nodra vakamalumalumutaki ira vei Jiova, me vaka ga nodra vakamalumalumutaki ira na yalewa vei watidra se tamadra. Era na savasava tiko ga na Nasaraiti ke ra sega ni tara e dua na yago mate, okati kina na wekadra voleka. Era vakaraitaka tale ga na dauveiqaravi vakatabakidua nikua na yalo ni vakuai ira kei na nodra vakamalumalumutaki ira vei Jiova kei na veika e tuvalaka. Nira lesi ina so na vanua yawa, ena via dredre se sega sara ga ni rawa mera lai tiko ena veibulu ni dua na wekadra voleka.
8:25, 26. Me vakadeitaka nira na tu ga na Livai e ganiti ira mera veiqaravi, era vakaroti o ira na Livai era sa qase mera vakacegu mai na nodra itavi. Ia e rawa vei ira mera bole mera lai vukei ira na Livai era se veiqaravi toka. Eda na sega ni vakacegu mai na noda vunautaka tiko na Matanitu ni Kalou ena gauna oqo, ia e rawa meda vulica e dua na ivakavuvuli bibi mai na ivakaro oya. Kevaka sa sega ni cakava rawa e so na itavi na lotu Vakarisito sa qase, e rawa ni cakava toka ga e so na cakacaka e rawa ni cakava rawa.
VEITOKIYAKI ENA VANUALIWA
(Tiko Voli Mai na Lekutu 10:11–21:35)
Ni dau tubucake na o e tu ena dela ni valeniveitavaki, era dau toki na Isireli me yacova sara nira sa lai keba toka ena buca o Moapi, ni oti e 38 na yabaki qai dua se rua na vula. Ena yaga mo muria na nodra ilakolako oqo ena tabana e 9 ni brochure “Raica na Vanua Vinaka,” e tabaka na iVakadinadina i Jiova.
Era didi vakatolu ena nodra ilakolako i Ketesa, ena Vanualiwa o Perana. E vakaotia o Jiova na imatai ni kudru ena nona tala mai na bukawaqa me vakarusai ira e so na tamata. Na kena ikarua e baleta na nodra didivaka ni sega na kedra lewenimanumanu, qai solia vei ira o Jiova na toa ni veikau. Rau didi se vosavakacacataki Mosese tale ga o Miriama kei Eroni qai tini tauvi vukavuka kina ena loma ni dua na gauna o Miriama.
E talai iratou e 12 na yamata o Mosese me ratou lai raica mai na Vanua Yalataki, ena gauna era keba tiko kina e Ketesa. Eratou suka mai ni oti e 40 na siga. Nira vakabauta na Isireli na nodratou itukutuku ca na tini na yamata, era vinakata mera vakaviriki Mosese, Eroni, kei rau na yamata yalodina o Josua kei Kelepi. A nakita o Jiova me yaviti ira na tamata ena dua na mate levu, ia e vakamamasu ena vukudra o Mosese, e qai lewa o Jiova mera lako voli ena vanualiwa me 40 na yabaki me yacova nira mate o ira na wiliki.
Solia o Jiova e so tale na ivakaro. Ra talaidredre vei Mosese kei Eroni o Kora kei na so tale, ia era qai vakarusai ena bukawaqa se ni kasei na qele qai tilomi ira. Ena siga ga e tarava era vorati Mosese kei Eroni na isoqosoqo taucoko. Oqo e vakavuna mera mate tale e 14,700 ena dua na mate levu e vakavuna o Jiova. E vakaraitaka o Jiova se o cei e digia me bete levu ena nona vakavuna me kubu na ititoko i Eroni. Solia o Jiova e so tale na ivakaro me baleta nodra itavi na Livai ena nodra vakasavasavataki ira na tamata. Na vakayagataki ni dravusa ni bulumakau yalewa damudamu e vakatakarakarataka na savasava e rawati ena vuku ni isoro i Jisu.—Iperiu 9:13, 14.
E qai mate o Miriama nira lesu tale i Ketesa na luve i Isireli. Era se baci didivaki Mosese kei Eroni tale na Isireli. E vu oqo ena kena sega na medra wai. Ni rau sega ni vakalagilagia na yaca i Jiova ena gauna erau solia kina na wai, rau sega kina ni curuma na Vanua Yalataki o Mosese kei Eroni. Nira toki tani mai Ketesa na Isireli, e qai mai mate o Eroni ena ulunivanua o Ori. Era oca na Isireli nira lako volita na vanua o Itomi, ra vosavakacacataki rau kina na Kalou kei Mosese. E tala mai o Jiova na gata me katilaki ira. Baci vakamamasu tale ena vukudra o Mosese, e qai tukuna vua na Kalou me bulia e dua na gata parasa me qai vakabira ina mua ni dua na kau balavu me rawa kina nira raica ra qai vakabulai o ira e kati ira na gata. Na gata oya e vakatakarakarataka nona vakoti o Jisu Karisito meda rawata kina na bula tawamudu. (Joni 3:14, 15) Era vakamalumalumutaki rau na nodra tui na Amoraiti o Sioni kei Oki o ira na Isireli ra qai taura na nodrau vanua.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
12:1—Na cava rau vosavakacacataki Mosese kina o Eroni kei Miriama? A kena inaki levu ga na nona vinakata o Miriama me rogoci tale ga na domona. Ni sa mai tomani Mosese ena vanualiwa o Sipora na watina, e rerevaka o Miriama de sa na sega ni okati o koya me nodra iliuliu na marama.—Lako Yani 18:1-5.
12:9-11—Na cava e tauvi vukavuka ga kina o Miriama? E rairai baleta ni bucina na vosavakacaca oya qai uqeti Eroni ga me tomani koya. E vakaraitaka na rai dodonu o Eroni ena nona vakatusa na cala e cakava.
21:14, 15—Na cava na ivola e cavuti e ke? E tukuna na iVolatabu ni o ira na vola na iVolatabu era vakayagataka e so na ivola me yavutaki kina na ka era vola. (Josua 10:12, 13; 1 Tui 11:41; 14:19, 29) “Nai vola ni valu i Jiova” e dua vei ira na ivola oya. A volai tu kina na itukutuku ni nodra vala na tamata i Jiova.
Na Ka Eda Vulica:
11:27-29. E ivakaraitaki vinaka o Mosese vei keda ena ivalavala ni noda ciqomi ira na soli vei ira na itavi ena cakacaka i Jiova. E sega ni gadreva o Mosese me rogo duadua voli ga, e marautaka o koya na nodrau sa parofisai tale ga o Elitati kei Metati.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. O Jiova e namaki ira na qaravi koya mera doka na veiliutaki e vakalou.
14:24. E vakatau vakalevu ina noda vorata na idre ni vuravura meda cakava na ka e tawadodonu na kena tiko vei keda na ‘yalo e duatani,’ se na rai e duatani. Me duatani sara ga mai na yalo ni vuravura.
15:37-41. Na iukuuku e cula ena bele ni nodra isulu e vukei ira na Isireli mera nanuma tiko nona digitaki ira na Kalou mera qaravi koya ra muria tale ga na nona ivakaro. Eda sega li ni dau muria tale ga na ivakaro ni Kalou da qai vakaduiduitaki keda mai na vuravura?
ENA BUCA O MOAPI
(Tiko Voli Mai na Lekutu 22:1–36:13)
Nira keba toka na Isireli ena buca o Moapi, sa duatani na nodra rere na kai Moapi. Na Tui Moapi, o Pelaki, e saumi Pelami me lai vatonaki ira na Isireli. Ia e vakasaurarataki Pelami o Jiova me tauca ga na vosa ni veivakalougatataki. Era vakayagataki na yalewa ni Moapi kei Mitiani mera veibutakoci kei ira na tagane ni Isireli ra qai uqeti ira tale ga mera qaravi kalou lasu. E vakamatei ira kina o Jiova e 24,000 na tamata ivalavala ca. E qai tini ga na veivakamatei oya ni sa vakaraitaka o Finiasi ni sega ni vinakata me dua e veisaqasaqa kei Jiova.
E vakaraitaka na ikarua ni wili lewenivanua nira sa mate kece o ira na wiliki ena imatai ni wili lewenivanua, rau sa qai vo ga o Josua kei Kelepi. Lesi o Josua me sosomitaki Mosese. Soli vei ira na Isireli na ivalavala ni nodra cabora na duidui isoro kei na ivakaro me baleta nodra bubului. Era vakamatei ira na kai Mitiani na Isireli. Era vakaitikotiko na yavusa i Rupeni, Kata, kei na veimama ni yavusa i Manasa ena tokalau ni uciwai na Joritani. Soli vei Isireli na ivakaro me baleta na kosovi ni Joritani kei na nodra lai taukena na vanua. Vakaraitaki na iyalayala ni vanua. Na votai ni vanua ena vakatau ena vakawirimadigi. Soli vei ira na Livai e 48 na koro, e 6 vei ira oqori me koro ni idrodro.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
22:20-22—Na cava e cudruvi Pelami kina o Jiova? O Jiova e vakarota na parofita o Pelami me kua ni vatonaki ira na Isireli. (Tiko Voli Mai na Lekutu 22:12) Ia, e mani lako vata ga kei ira na tamata i Pelaki na parofita me lai vatonaki ira na Isireli. A vinakata o Pelami me vakayalovinakataki Tui Moapi me rawa kina ni saumi koya. (2 Pita 2:15, 16; Juta 11) Ni sa vakasaurarataki o Pelami me kua ni vatonaki ira na Isireli, ia me vosa vakalougatataki ira ga, e se qara tiko ga na veivakadonui ni tui ena nona vakatura mera vakayagataki na yalewa era dau qaravi Peali mera veibutakoci kei ira na tagane ni Isireli. (Tiko Voli Mai na Lekutu 31:15, 16) E macala ni kocokoco i Pelami na parofita e vu ni nona cudruvi koya na Kalou.
30:6-8—E rawa beka vua na lotu Vakarisito tagane me bokoca na yalayala i watina? Ena gauna oqo, e dikeva tiko o Jiova na nodra yalayala yadudua na qaravi koya. Me kena ivakaraitaki, na yalayala vei Jiova e nona vosa ni bubului sara ga o koya e yalayala. (Kalatia 6:5) E sega ni tu vua na tagane vakawati na dodonu me bokoca na vosa ni bubului oqori. Me kua tale ga ni cakava na yalewa vakawati e dua na yalayala e veicalati kei na Vosa ni Kalou se veicalati kei na nona itavi vua na watina.
Na Ka Eda Vulica:
25:11. O Finiasi e ivakaraitaki vinaka vei keda meda lomakatakata nida sokalou vei Jiova. Nida vinakata me savasava tiko ga na ivavakoso, eda na sega beka ni vakaraitaka vei ira na qase ni ivavakoso na kena vakayacori tiko na ivalavala ca bibi?
35:9-29. E vakaraitaka na bibi ni kena dokai na bula o koya e sega ni nakita nona veivakamatei, ni biuta tu nona vale ena loma ni dua na gauna me dro ina koro ni idrodro.
35:33. E vakadukadukalitaki na vuravura ena kena vakadavei nodra dra na tamata era sega ni cala, ena rawa ga ni sorovaki ena nodra dra na vakadavea na dra. Sa rauta me na vakarusai ira na tamata ca o Jiova ni bera ni vukica na vuravura me parataisi!—Vosa Vakaibalebale 2:21, 22; Taniela 2:44.
Kaukaua na Vosa ni Kalou
E dodonu meda dokai Jiova kei ira era lesi mera qaravi ira nona tamata. Oqo na ka e vakamatatataki ena ivola na Tiko Voli Mai na Lekutu. Oqo na ivakavuvuli bibi e rawa ni dei tiko kina na veimaliwai vinaka kei na duavata ena ivavakoso nikua!
E vakaraitaka na veika e tukuni ena Tiko Voli Mai na Lekutu ni o ira na sega ni kauaitaka na nodra bula vakayalo e rawa nira sikalutu ina cakacala, mera dau didi, vakayacora na itovo vakasisila, se rawai ina sokalou lasu. E rawa ni dau vakayagataki e so na ivakaraitaki kei na ka e vulici mai na ivola ena iVolatabu oqo ena veika e gadreva na ivavakoso ena nodra Soqoni ni Cakacaka na iVakadinadina i Jiova. Io, e “bula na vosa ni Kalou, ka kaukauwa” ni tara noda bula.—Iperiu 4:12.
[iYaloyalo ena tabana e 25]
E vakayagataka o Jiova na o e dau toka ena dela ni valeniveitavaki me liutaki ira na Isireli ena nodra veitokiyaki voli
[iYaloyalo ena tabana e 26]
E dodonu meda talairawarawa vei Jiova, e namaka tale ga meda dokai ira na matataki koya