iTalanoa ni Nona Bula

Marautaki Neirau Soli Keirau Vei Jiova

TALANOATAKA O MARIAN KEI ROSA SZUMIGA

“Au na vakacabora vei kemuni nai madrali mai na vu ni lomaqu,” e kaya na Same 54:⁠6. Na veivosa oqori e usutu bibi ni nodrau bula o Marian Szumiga kei Rosa na watina, erau tiko e Varanise. Rau se qai talanoataka tiko ga oqo e so na ka me baleta na bula totoka ni nodrau veiqaravi balavu vei Jiova.

MARIAN: Erau lotu Katolika Vakaroma noqu itubutubu, erau lako mai Poladi. E sega ni vuli vinaka o tamaqu, ia a vulica na wilivola ena keba ni ivalu, ni vakacagau sara tiko ga na iMatai ni iValu Levu. E dau rerevaka na Kalou, ia e vakayalolailaitaki koya ga na lotu.

E talanoataka o tamaqu e dua na ka a sega ni guilecava rawa. Dua na siga ni caka tiko na ivalu, a veisiko yani e dua na italatala ena iwasewase e tiko kina o Ta. Ni kacabote na sicini ni dakai levu, a dro ena domobula na italatala oqori, qai warolaka nona ose ena ivakatakilakila ni kauveilatai me cici totolo kina. E kidroataka o Ta ni vakayagataka na “iyaya tabu” e dua na “mata” ni Kalou me dro totolo kina. Dina ni vakadomobula na ivalu qai sotava o Ta e so na ituvaki vaka oqori, ia e sega ga ni malumalumu na nona vakabauta na Kalou. E dau vakavinavinakataka na Kalou ni lesu bula mai ena ivalu.

“Poladi Lailai”

A vakamautaka o Ta ena 1911, e dua na goneyalewa eratou veivolekati. Na yacana o Anna Cisowski. Ni oti ga vakalailai na ivalu ena 1919, rau sa biuti Poladi o Ta kei Na me rau sa toki vakadua i Varanise, lai dua sara kina na cakacaka i Ta ena qaranikoala. Au a sucu ena Maji, 1926 ena tauni o Cagnac-les-Mines ena cevaira kei Varanise. Ni oti oya, rau mai tiko sara na noqu itubutubu ena nodra itikotiko na kai Poladi e Loos-en-Gohelle volekati Lens ena vualiku kei Varanise. Era voleka ni kai Poladi kece ga na tiko ena vanua oqo, wili kina na dau vavi madrai, o koya e dau volitaki lewenimanumanu, vaka kina na bete. Sa rauta ga me vakatokai na vanua oqo me Poladi Lailai. Rau dau oga vakalevu na noqu itubutubu ena cakacaka ni itikotiko. E dau tuvanaka o Ta na ka ni veivakamarautaki, e wili kina na vakatasuasua, na ivakatagi kei na lagasere. Rau dau veivosaki vakalevu kei na bete, ia e sega ni dau lomavakacegu baleta ni sa matau tu ga vua na bete me kaya, “E levu na ka e sega tu ni kilai.”

Dua na siga ena 1930, rau sa tukituki yani e vale e rua na marama. Erau Gonevuli ni iVolatabu, se yacadra kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. E taura mai vei rau o Ta e dua na iVolatabu, e dua na gauna balavu nona via wilika tiko kina na ivola oqori. Rau makututaka tale ga kei Na na wilika na ivola vakaivolatabu erau a solia na marama oya. E tarai rau sara ga na noqu itubutubu na veika rau wilika ena ivola oqori. Dina ni rau osooso, ia rau sa tekivu tiko ena soqoni era tuvanaka na Gonevuli ni iVolatabu. Sa qai katakata tiko ga na nodrau dau veitalanoa kei na bete. E tini sara ena nona vakarerei rau ena nona kaya ni na vakatalai ganequ, o Stéphanie, mai na vuli ni lotu ke rau veimaliwai tiko ga kei ira na Gonevuli ni iVolatabu. “Kua ni leqataka,” e sauma o Ta. “Tekivu qo lako yani, ratou sa na tomani keirau na luve i keirau kece ena nodra soqoni na Gonevuli ni iVolatabu.” Sa biuta sara na lotu oya o tamaqu, rau qai papitaiso kei Na ena itekitekivu ni 1932. Ena gauna oya, e rauta ni 800 na dautukutuku ni Matanitu ni Kalou e Varanise.

Rosa: Rau kai Hungary na noqu itubutubu, qai vakataki iratou ga na vuvale i Marian, eratou sa mai vakaitikotiko ena vualiku kei Varanise, me dua kina na cakacaka ena qaranikoala. Au a sucu ena 1925. Ena 1937 sa dau kau tiko mai vei rau na noqu itubutubu Na Vale ni Vakatawa vaka Hungary. E dau kauta tiko mai o Auguste Beugin, e dua vei ira na iVakadinadina i Jiova, keimami dau kacivi koya tale ga ena yaca Papa Auguste. Rau taleitaka na ivola oqori, ia sega ga ni dua vei rau e mai iVakadinadina i Jiova.

Dina niu se gone, e tarai au na veika au wilika ena Vale ni Vakatawa, qai dau kauaitaka na veika baleti au o Suzanne Beugin, na vugo i Papa Auguste. Rau vakatara na noqu itubutubu me dau kauti au ena soqoni. Ia, niu sa tekivu cakacaka, e vaka me sa sega ni taleitaka tale tiko o tamaqu na noqu dau lai soqoni ena Sigatabu. Dina ni turaga yalovinaka, ia e vosakudrukudrutaka ga, “O sa sega mada ni tu e ke ena loma ni macawa, ia ni Sigatabu, o se baci lako tale ena soqoni!” Ia, au lako tiko ga ena soqoni. Dua gona na siga sa kaya o tamaqu, “Kauta nomu iyaya, lako!” Ena gauna oqori sa bogi sara kina na vanua. Au se qai yabaki 17, au qai sega ni kila na vanua meu lako kina. Au tini ga ena vale nei Suzanne, au qai lai sorova tu kina na tagi. Rauta ni macawa dua noqu tiko vua, sa qai talai taciqu yani o Ta meu suka i vale. Au dau mamadua, ia e vukei au meu tudei na 1 Joni 4:​18. E kaya na tikinivolatabu oya ni “biuta tani na rere na loloma levu sara.” Au qai papitaiso ena 1942.

Na iVotavota Talei Vakayalo

Marian: Au papitaiso ena 1942, vaka tale ga kina o rau na ganequ o Stéphanie kei Mélanie, kei na taciqu o Stéphane. E vakabibitaki ena neitou bula e vale na Vosa ni Kalou. Dau wilika vei keitou o Ta na iVolatabu vakapoladi ni keitou dabe tiko ena teveli. Keitou dau vakarogoca ena yakavi na nodrau italanoa o Ta kei Na me baleta na veika rau sotava ena cakacaka vakavunau. Na gauna veiuqeti vakayalo vaka oqo e vakavulici keitou me keitou lomani Jiova, me keitou nuitaki koya tale ga vakalevu. E cegu mai na cakacaka o tamaqu baleta ni tautauvimate, ia e qaravi keitou tiko ga vakayalo, vakayago tale ga.

Ni sa qai levu na nona gauna galala o Ta, e dau caka vuli iVolatabu ena vosa vakapoladi vei ira na itabagone ena ivavakoso, me vakadua ena loma ni dua na macawa. Au vulica gona kina na wilivola vakapoladi. E uqeti ira tale na itabagone o Ta ena so tale na sala. E raica o Ta me dua na matasere kei na dua na drama vakaivolatabu me baleta na kanavata i Tui Pelisasari kei na volavola ena lalaga, ena gauna a veisiko yani kina o Brother Gustave Zopfer, e qarava tiko na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e Varanise ena gauna oya. (Taniela 5:​1-​31) O Taniela ena drama oqo o Louis Piéchota, a qai tudei e muri ena nodra veivakacacani na Nazi.a Oqori sara ga na ivakarau ni bula keitou susugi kina na gone. Keitou raica ni rau dau oga vakalevu na neitou itubutubu ena veika vakayalo. Au sa mai raica tu nikua na ivotavota talei vakayalo erau biuta tu mai vei keitou na gone.

Ni cabolo na iKarua ni iValu Levu ena 1939, sa vakatabui tale ga kina na nodra cakacaka vakavunau na iVakadinadina i Jiova e Varanise. Dua na gauna, a mai caka na vaqaqara ena koro keitou tiko kina. Era wavokita na vale kece na sotia ni Jamani. Ena nona vakavakarau o Ta de yaco na vaqaqara vaka oqo e cakava kina e dua na katuba ena ruku ni neitou fuloa ni ililili ni sulu, keitou qai vunitaki kina na veivola vakaivolatabu. Ia, e vica vata na ilavelave ni ivola lailai na Fascism or Freedom era a maroroi tu ena droa e dau biu kina na iyaya ni kana. Totolo ga ni vunitaka o Ta ena taga ni jakete e lili tu ena pasese. Eratou vaqaqara ena neitou vale e rua na sotia kei na dua na ovisa ni Varanise. Keitou taqaya vakalevu. Dua vei rau na sotia e vakayanaka na isulu era lili tu ena pasese, sega ni dede sa curu yani ena vanua keitou duri tu kina e valenikuro, sa taura tale tu ga na ivola lailai a biuta o Ta ena jakete. E wadravi keitou ga mai, biuta na ivola ena teveli qai tomana nona vaqaqara. Au taura ga mai vakatotolo na ivola, au biuta sara ena droa rau sa vaqaqara oti kina na sotia. E sega ni qai taroga tale na ivola lailai oya na sotia​​—⁠e vaka ga ni sa guilecava vakadua!

Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua

Ena 1948, au nanuma kina meu sa qaravi Jiova vakatabakidua ena noqu painia. Ni oti ga e vica na siga au sa taura e dua na ivola mai na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Varanise. Sa volai tiko mai kina na vanua au lesi kina, meu lai veiqaravi ena ivavakoso o Sedan, volekati Belgium. Rau marau vakalevu na noqu itubutubu niu via qaravi Jiova ena cakacaka vakapainia. Ia, e kaya o Ta ni cakacaka vakapainia e sega ni cakacaka rawarawa. E gadrevi kina na cakacaka vakaukaua. Ia, e kaya ni na dola tu ga na vale, ena vukei au tale ga keu mani leqa. Dina ni sega ni levu vei rau na noqu itubutubu na ilavo, erau a volia ga e dua na noqu basikeli. Se tiko ga vei au na kena risiti, dau tonawanawa na mataqu niu raica. Rau mate o Ta kei Na ena 1961, ia e vakayaloqaqataki qai vakacegui au tale ga na nona vosa o Ta ena veiyabaki ni noqu veiqaravi.

E vu ni veivakaukauataki tale ga vei au o Elise Motte, e dua na tacida yalewa lotu Vakarisito ena ivavakoso o Sedan, e yabaki 75. Ni vulaikatakata, au dau vodo basikeli ina vanua ribayawa meu lai vunau kina, ena vodo sitimanivanua yani o Elise. Ia, dua na siga era vakabesebese na idinia ni sitimanivanua, mani tao kina na nona ilakolako i vale o Elise. Na ka au sa qai nanuma oya me vodo ena itawatawa ni noqu iyaya ena basikeli meu kauti koya kina i vale​​—⁠ia au lomani koya vakalevu niu kila ni na logaloga ca. Na siga e tarava au sa kauta tiko e dua na ilokoloko lailai, au lai vakavodoki Elise sara mai ena nona vale. Sa sega tale ni qai vodo sitimanivanua tiko o koya, ia na nona ivodovodo e dau sauma kina na meirau ti ena vakasigalevu. E sega vakadua ni bau dua me vakasamataka ni na vakayagataki vaka oya na noqu basikeli.

Levu Tale na iTavi

Au kerei meu ivakatawa dauveilakoyaki ena vualiku taucoko kei Varanise ena 1950. Au se qai yabaki 23 ga, au nuiqawaqawataka sara ga vakalevu. Au nanuma ni cala na ka eratou cakava na valenivolavola ni tabana! Au vakasamataka e levu na taro: ‘E ganita beka na kequ ituvaki vakayalo, vakayago tale ga na itavi oqo? Au na rawata beka na bula vaka oya, me duidui na vale au vakaicili kina e veimacawa?’ Kena ikuri, niu se qai yabaki ono e tauva na mataqu e dua na mate, au mataceba tu gona kina. Au dau maduataka, au leqataka nodra rai e so tale. Au vakavinavinaka ga ni gauna sara ga oqori e vukei au kina vakalevu o Stefan Behunick, e dua vei ira na vuli oti mai na koronivuli ni kaulotu e Kiliati. E vakatalai tani mai Poladi o Brother Behunick ena vuku ni nona cakacaka vakavunau, ia sa lesi vou yani e Varanise. E tarai au sara ga na nona yaloqaqa. E dokai Jiova kei na ka dina. Era nanuma e so ni sa rui namaka tale vakasivia vei au na ka, ia e levu na ka au vulica mai vua. E vukei au nona yalodoudou meu yalodei.

Ena gauna au cakacaka tiko kina vakaivakatawa ni tabacakacaka, au dau marautaka e so na ka au sotava ena cakacaka vakavunau. A kerei vei au ena 1953 meu sikovi Mr. Paoli, e tiko ena ceva kei Parisi, e dau vakaikere tiko ena Vale ni Vakatawa. Keirau lai sota sara, qai tukuna tale ga vei au ni sa vakacegu ena mataivalu, e dau taleitaka Na Vale ni Vakatawa. E kaya ni a vakananuma ga vakataki koya na iVakananumi ni oti ga nona wilika e dua na ulutaga e se qai taba wale ga oya, me baleta na iVakananumi ni mate i Karisito, oti sa qai wilika tu na Same ena vo ni bogi oya. Dua toka na gauna vinaka keirau veivosaki kina ena yakavi oya. Bera niu biuti koya, keirau veivosakitaka tale ga vakalekaleka na papitaiso. Au qai sureti koya ina soqo ni tabacakacaka, a vakayacori ena itekitekivu ni 1954. A lako yani o Brother Paoli, qai dua tale ga vei ira na lewe 26 era papitaiso ena siga oya. Noqu nanuma lesu na veika vaka oya e dau vakavumarau vei au me yacova sara ga mai nikua.

Rosa: Au tekivu cakacaka vakapainia ena Okotova 1948. Ni oti noqu veiqaravi e Anor, e dua na koro volekati Belgium, au lesi sara i Parisi kei na dua tale na painia o Irène Kolanski (sa Leroy tiko nikua). Dua ga na rumu lailai keirau tiko kina e Saint-Germain-des-Près ena lomadonu ni korolevu. Niu a susu ga mai colo, dua na ka noqu qoroi ira na kai Parisi. Au nanuma nira tamata rawati ira kece na tu kina ra qai vuli vinaka. Ia, sega ni dede noqu cakacaka vakavunau au sa raica ni sega na kedra duidui mai vei ira na tamata tale e so. Levu na gauna era dau vakasavi keimami na yadra, qai dredre ni tekivutaki na vuli iVolatabu. Dina ni yaco na veika oqori, ia e so era ciqoma na neimami itukutuku.

Keirau a vakatarogi kei Irène ena dua na soqo ni tabacakacaka ena 1951 me baleta neirau veiqaravi vakapainia. O via kila se o cei a vakatarogi keirau? E dua na ivakatawa dauveilakoyaki se tu donu sara ga na yabaki ni nona bula, na yacana o Marian Szumiga. Keirau sa sota oti mada vakadua, ia ni oti ga na soqo oqori keirau sa tekivu veivolavolai sara. E vaka me keirau duavata ena levu na ka kei Marian, wili kina na neirau papitaiso ena dua vata ga na yabaki, e tautauvata tale ga na yabaki keirau tekivu painia kina. Koya e bibi sara, ni keirau via cakacaka tiko ga vakatabakidua. Keirau kerea gona kina na veidusimaki i Jiova ena masu, oti keirau sa qai vakamau ena 31 Julai 1956. E veisau sara ga e keri na noqu ivakarau ni bula. Sega wale ga niu sa mai wati Marian, au sa na tomani koya tale ga ena nona cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki, kena ibalebale ni na veiveisau na vale keirau tiko kina ena veimacawa. E dredre ni se qai tekivu, ia e levu sara na ka ni marau sa waraki keirau tu.

Totoka na Bula ni Veiqaravi

Marian: E itavi dokai vei keirau ena veiyabaki sa sivi me keirau veivuke ena vakarautaki ni vica na soqo ni tikina. E dua na soqo ni tikina a caka ena 1966 mai Bordeaux, au se nanuma tu ga oqo vakavinaka. Ena gauna oqori a vakatabui tu kina na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e Potukali. E kaburaki tale ga kina ena vosa vakapotukali na soqo me baleti ira na iVakadinadina era a rawa yani e Varanise. Era lako yani e drau vakacaca na mataveitacini mai Potukali, ia e leqa ga na vanua mera vakaicilitaki kina. Me vaka ni oso na nodra vale na iVakadinadina e Bordeaux, keimami sa qai redetaka e dua na vale ni yaloyalo sa lala tu mera vakaicili kina na vulagi. E kau laivi kece na idabedabe, qai vakayagataki na ilatilati ni buturara me wase rua kina na lomanivale, dua me nodra na tacida tagane, dua tale me nodra na tacida yalewa. E so tale ga na valenisili era biu kina, kei na so na siqi ni savasava, era biu na co madu ena fuloa simede, qai ubi yani ena laca. Era lomavakacegu kece na mataveitacini ena ka keimami cakava oqori.

Ni suka na soqo ena veiyakavi keirau dau gade yani vei ira na mataveitacini era vakaicili tiko kina. E bulabula na neimami veimaliwai. E veivakauqeti vei keirau na nodra talanoataka na mataveitacini na vuavuaivinaka ni nodra cakacaka, dina ga ni sa vakayabaki na nodra vosota voli mai na veitusaqati! Keimami tagi nira sa lesu tale ena gauna sa oti kina na soqo.

A lesi vei au e dua na itavi dokai ena rua na yabaki yani e liu, oqo ena 1964, meu ivakatawa ni tikina. Se baci votu mai vei au na vakasama ni sega ni ganiti au na itavi oqori. Ia, au tukuna lo ga, kevaka ratou sa digi au na daulesia na cakacaka meu colata na itavi oqo, kena ibalebale ga ni ratou kila niu na rawata. Dua na ka marautaki na cakacaka vakavoleka kei ira na ivakatawa dauveilakoyaki. Levu na ka au vulica mai vei ira. Levu vei ira era ivakaraitaki vinaka ena yalovosovoso kei na vosota, na itovo e dau bibi vei Jiova. Au raica rawa ni o Jiova e kilai keda tu vakavinaka ke da dau yalovosovoso.

Ena 1982, e kerei keirau na valenivolavola ni tabana me keirau lai veiqaravi ena dua na iwasewase lailai ni vosa vakapoladi e Boulogne-Billancourt, ena taudaku kei Parisi, ra qai lewena na iwasewase oqori e 12 na dautukutuku. E kurabuitaki dina. E yalani ga na noqu kila na vosa vakapoladi ena kena e dau vakayagataki ena soqoni se vakaivolatabu, ia e dredre meu tuva vakaiyatuvosa. Ia, na nodra yalovinaka kei na nodra veitokoni na mataveitacini e vukei au vakalevu. Nikua, era sa le 170 tiko na dautukutuku ena ivavakoso oya, wili kina e rauta ni 60 na painia. E muri keirau qai dau sikova tale ga na iwasewase kei na ivavakoso ni vosa vakapoladi e Austria, Denmark, kei Jamani.

Veisau Tale na iVakarau ni Neirau Bula

Sa neirau cakacaka sara tu ga na veisiko ena veivavakoso, ia ena 2001 sa gadrevi me keirau na vakacegu mai na veisiko yavoki baleta niu sa tautauvimate. Keirau kunea sara e dua na vale ena tauni o Pithiviers, e tiko tale ga kina na ganequ o Ruth. E lesi keirau vakayalololoma na valenivolavola ni tabana me keirau sa veiqaravi ga vakapainia lavotaki, qai musu na aua me ganita na keirau ituvaki.

Rosa: E dredre dina na imatai ni yabaki keirau sa cegu kina ena cakacaka vakaivakatawa. E sega ni matau vei au na veiveisau keirau sotava, au lai nanuma wale kina ni sa sega na kequ yaga. Au sa qai vakaukauataki au ga, ‘O se rawa tiko ga ni vakayagataka vakavinaka na igu e se tiko vei iko mo painia kina.’ Nikua, au sa marautaka tiko na cakacaka kei ira e so tale na painia ena ivavakoso.

Kauaitaki Keirau Tiko ga o Jiova

Marian: Au vakavinavinaka ga vei Jiova ni mai tomani au tu o Rosa ena sivia na 48 na yabaki sa oti. E dau vukei au sara vakalevu ena gauna keirau cakacaka tu kina vakaivakatawa dauveilakoyaki. E sega vakadua niu bau rogoci koya me kaya, ‘Au diva wale ga me dua nodaru vale tudei.’

Rosa: So na gauna era dau kaya vei au e so, “Duatani sara ga na nomudrau bula. O drau veitokiyaki voli ga, sega ni dua na vanua mo drau tiko dei kina.” Ia, sa dau nodra bula tu ga na tamata mera vakasoqona na iyau vakayago, era na rairai sega ni vakaliuca kina na veika vakayalo. Ia, na ka ga e gadrevi oya me dua na loga, teveli, kei na so tale na ka bibi. E sega ni levu na neirau iyau me vaka ni keirau painia, ia na ka kece keirau gadreva me caka kina na loma i Jiova sa tu vei keirau. So na gauna au dau tarogi, “Na cava drau na cakava ni drau sa qase, e sega nomudrau vale, e sega tale ga na peniseni mo drau bula kina?” Au dau qai cavuqaqataka ga na Same 34:10: “Ena sega na ka vinaka me yali vei ira era sa vakasaqarai Jiova.” E kauaitaki keirau tiko ga o Jiova.

Marian: E vaka dina kina! E levu tale na ka keirau sega ni namaka e solia vei keirau o Jiova. Kena ivakaraitaki, ena 1958, au a lesi meu matataka na tabacakacaka keirau veiqaravi tiko kina ina soqo ni veimatanitu a vakayacori e Niu Yoka. Ia, a sega vei keirau na ilavo me dua kina na tikite i Rosa. Dua na yakavi e solia vei keirau e dua na tacida e dua na waqanivola e volai toka kina “Niu Yoka.” Ena iloloma oqori e tomani au kina o Rosa!

Keirau sega vakadua ni bau veivutunitaka vakaveiwatini na veiyabaki keirau veiqaravi tu kina vei Jiova. E totoka ga qai marautaki na neirau veiqaravi vakatabakidua. Sa dua dina na Kalou vinaka o Jiova. Keirau sa nuitaki koya sara ga vakatabakidua, qai titobu na neirau lomani koya. Era mate e so na tacida lotu Vakarisito ena vuku ni nodra vakabauta. Ia, au vakabauta nida rawa ni soli bula tale ga ena noda soli keda vakatabakidua ina veiqaravi vei Jiova. Oqori na ka keirau saga tiko kei Rosa me keirau cakava me yacova mai nikua, keirau na gumatua tale ga ni cakava vaka kina ena gauna mai muri.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 20]

O François kei Anna Szumiga kei iratou na luvedrau, o Stéphanie, o Stéphane, o Mélanie, kei Marian rauta na yabaki 1930. E tucake tu o Marian ena dua na teveli lailai

[iYaloyalo ena tabana e 22]

E cake: Vakamacalataki tiko na ivola vakaivolatabu ena makete e Armentières, ena vualiku kei Varanise, ena 1950

[iYaloyalo ena tabana e 22]

iMawi: O Stefan Behunick kei Marian ena 1950

[iYaloyalo ena tabana e 23]

O Marian kei Rosa, ni vo e dua na siga ni nodrau vakamau

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Rosa (e sau ena imawi) kei na nona itokani ni cakacaka vakapainia, o Irène (ikava mai na imawi), ni rau veisureti tiko ena dua na soqoni ni tabacakacaka ena 1951

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Dau vakayagataki vakalevu na basikeli ena gauna ni veisiko vakatabacakacaka