Me Qarauni na iTovo Vakavanua e Cata na Kalou

A TADOLA tu na kisinimate ena dua na lomanibai mai Aferika, donuya na cila katakata ni siga. Nira lako sivita tiko na kisinimate o ira na lai somate yani mera vakaraitaka na nodra lolosi, a mani tu vakadua e dua na kena turaga. E laurai e matana na levu ni nona rarawa, e vakalakala ga yani qai vosa vei koya e mate tu: “Na cava o sega ni tukuna kina vei au ni o sa na lako tiko? Na cava o biuti au kina? Me vaka ni o sa suka tale mai oqo, o na vukei au tiko ga?”

Ia, ena dua tale na yasa i Aferika, e sucu e dua na gone. E sega sara ga ni vakatarai me laurai. Ena oti toka e dua na gauna sa na qai vakaraitaki na gone e matanalevu, qai caka na soqo me vakatokayacataki kina.

Ena rairai mawi vei ira e so me caka na veivosaki kei ira na mate se me vunitaki na gone se qai sucu. Ia, ena nodra ivakarau ni bula e so na matatamata, e duatani nodra itovo vaka kina nodra rai me baleta na mate kei na sucu, ni yavutaki tu ena vakabauta kaukaua nira se bula tiko na mate.

Na kena sa rui kaukaua gona na vakabauta oqori e sa lai tiki bibi kina ni itovo vakavanua kei na soqo e vauca e levu sara na basoga ni bula. Kena ivakaraitaki, e le vica na milioni era vakabauta ni ikalawa bibi ni nona bula e dua​​—me vaka na sucu, bula vakaitabagone, vakamau, vakaluveni, kei na mate​​—era tiki ni nona ilakolako ina vuravura ni yalo era tiko kina na tukadra. E vakabauti ni o koya e mate ena vukei ira tiko ga na se bula tiko. Ena tomana tale nona bula ni sowiri lesu me sucu tale.

Me kua gona ni dua na ka e vakaleqa na veikalawa oqori, e dau muri kina e levu na itovo kei na soqo vakavanua. Na itovo vakavanua vaka oqo e veisemati kei na vakabauta ni bula tale tiko e dua na ka nida sa mate. Era levea na lotu Vakarisito dina na itovo vakavanua era veisemati kei na vakabauta vaka oqo. Na cava na vuna?

Na Cava na Kedra iTuvaki na Mate?

E matata vakasigalevu na ka e tukuna na iVolatabu me baleta na kedra ituvaki na mate. E tukuna: “Sa kila ko ira sa bula ni ra na mate: ia ko ira na mate era sa sega ni kila e dua na ka . . . Na nodra loloma, kei na nodra veicati, kei na nodra vuvu, sa qai yali . . . Ni sa sega na cakacaka, se na vakasama, se na kila ka, se na vuku, e nai bulubulu, o koya ko sa lako tiko kina.” (Dauvunau 9:​5, 6, 10) Era sa ciqoma tu mai vakadede na dauveiqaravi dina ni Kalou ni oqo e yavu ni ivakavuvuli dina ni iVolatabu. Era vulica ni yalo e rawa ni mate qai vakarusai. (Isikeli 18:4) Era kila ni sega ni cegu tale tiko na tamata sa mate. (Same 146:4) Ena gauna makawa, e vakaroti ira vakabibi na nona tamata o Jiova mera tawasei ira tani mai na itovo vakavanua se ivalavala e veisemati kei na vakabauta nira se bula tiko na mate, qai rawa na veitaratara kei ira.​​—Vakarua 14:1; 18:​9-​13; Aisea 8:​19, 20.

O ira tale ga na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri era levea na itovo se soqo vakavanua e vauci vata tu kei na ivakavuvuli ni lotu lasu. (2 Korinica 6:​15-​17) Nikua, o ira na iVakadinadina i Jiova, veitalia se ra matatamata cava, yavusa cava, se duidui nodra isususu, era levea na ivakarau kei na itovo vakavanua e veisemati kei na ivakavuvuli lasu ni bula tale tiko e dua na ka ni sa mate na tamata.

Na cava ena vukei keda na lotu Vakarisito ena noda vakatulewataka meda muria se levea e dua na itovo vakavanua? De vinaka meda vakadeuca se ra veisemati vakacava kei na ivakavuvuli e sega ni vakaivolatabu, me vaka na vakabauta ni rawa ni cakayaco vei keda na bula tiko na yalodra na mate. Kena ikuri, meda vakasamataka ke da mani vakaitavi ena itovo vakavanua se soqo vaka oqo, ena rawa ni vakatarabetaki ira tale e so era kila tu na nodra vakabauta na iVakadinadina i Jiova kei na ka era dau vakavulica. Nida vakananuma tiko oqo, e vinaka meda dikeva mada e rua na tikina​​—na sucu kei na mate.

Sucu kei na Soqo ni Vakatokayaca

E kilikili e levu na itovo vakavanua e vauca na sucu ni dua na gone. Ia, ena so na vanua era raica na sucu me idewadewa mai na vuravura ni yalo i tukadra ina vuravura ni tamata, ena qaqarauni kina na lotu Vakarisito dina. Me kena ivakaraitaki, ena so na vanua e Aferika, na gone se qai sucu ena maroroi tiko ga e lomanivale qai sega ni vakayacani me yacova sara ni sa oti e dua na gauna lokuci. Na gauna lokuci oqori ena duidui ena veivanua, ia ena lai tini ga ena dua na soqo ni vakatokayaca ni sa kau mai kina e tuba na gone me vakaraitaki vei ira na wekana kei ira na itokani. Sa na qai tukuni kina na yacana.

E vakamacalataka na bibi ni soqo oqo na ivola Ghana​​—Understanding the People and Their Culture: “Ena imatai ni vitu na siga ni nona sucu e dua na gone, e vakabauti ni se ‘veisiko’ tiko ga mai ena nona vakavakarau me biuta na vuravura ni yalo ni bera ni qai mai vakaitikotiko e vuravura. . . . E sega gona ni na keveti i tautuba na gone qai vakatabui me dua e raici koya, vakavo ga o iratou na nona vuvale.”

Cava e dau dua kina na gauna ni wawa ni bera na soqo me vakatokayacataki kina na gone? E vakamacalataka na ivola Ghana in Retrospect: “Ni se bera na ikawalu ni siga, e se sega ni okati me tamata na gone e se qai sucu. E se wili tiko ga ena vuravura ni yalo e lako mai kina.” Tomana na ivola: “Ni toka na yaca, sa rawa ni qai okati me tamata, ke rau mani ririkotaka na veiwatini de mate na luvedrau erau na sega ni vakatokayacataka, me yacova ni rau sa vakadeitaka ni na bula. . . . Na soqo gona ni vakatokayaca e dau kilai tale ga me vakaraitaki matanigone, e bibi sara na kena ibalebale vua na gone kei rau na nona itubutubu. Ni soqo oqo ena dusia ni sa dewa mai o gone ina noda vuravura.”

Ena liutaka na soqo ni vakatokayaca e dua na lewenivuvale qase. Na ka e dau caka ena soqo oqo e duidui ena veivanua, ia e dau okati kina na kena livi na wai, cabori na masu ni vakavinavinaka vei ira na tukadra mate ni sa yaco bula mai na gone, kei na so tale na kena ivalavala.

Na kacivaki ni yaca ni gone e ilutua ni soqo. Dina ni rau lewa na itubutubu na yaca me rau vakayacani luvedrau kina, ia era dau vosayaco tale ga e so na wekadra. E so na yaca e dau vakaibalebale, me vaka “a lako tu sa qai lesu mai,” “sa basika tale o Nau,” se “sa toka tu tale o Tata.” Ena yasana adua e so tale na yaca e kedra ibalebale mera kua ni uqeti ira na tukadra mate mera mai kauta tale ina vuravura ni mate na gone se qai sucu.

E macala ni ka marautaki na nona sucu e dua na gone. E itovo veiganiti vakavanua na nona vakayacani na gone vua e dua kei na nona vakatokayacataki ena ituvaki e donuya na nona sucu. Na gauna tale ga me na vakayacani kina ena vakatau vei rau na itubutubu. Ia, o ira na lotu Vakarisito era via vakamarautaki Jiova era na sega ni vakaitavi ena itovo vakavanua se soqo era na rairai kasamitaki kina nira duavata ena rai ni o koya na gone e se qai sucu e ‘veisiko’ tiko mai na vuravura ni yalo i tukana ina vuravura ni tamata.

Kena ikuri, ni levu na lewenikoro era vakabibitaka na soqo ni vakatokayaca, era na qarauna na lotu Vakarisito na nodra lewaeloma e so ra qai kauaitaka nodra rai o ira na sega ni vakabauta. Me kena ivakaraitaki, na cava era na tukuna kevaka e dua na lotu Vakarisito e maroroya tiko e lomanivale e dua na gone e se qai sucu me yacova na soqo ni vakatokayaca? Na cava ena nanumi ke veicalati na yaca e soli tu vua ni veiduitaitaki vata kei na itukutuku dina ni iVolatabu era tukuna tiko?

O koya gona, nira vakatulewataka na lotu Vakarisito na yaca kei na gauna mera na vakayacani luvedra kina, era na saga mera “kitaka [na ka] kecega me vakarokorokotaki kina na Kalou.” (1 Korinica 10:​31-​33) Era na sega ni ‘biuta vakatikitiki na ivakaro ni Kalou me rawa nira taurivaka tiko ga kina na ivakavuvuli makawa,’ e kena inaki me vakarokorokotaki kina na mate. Ia me kena veibasai ga, era na vakarokorokotaka na Kalou bula, o Jiova, ra qai vakalagilagi koya.​​—Marika 7:​9, 13, VV.

Dewa Mai na Mate ina Bula

Levu era raica na mate me vaka ga na sucu, e idewadewa. Ni dua e mate ena dewa mai na vuravura ni tamata me lako ina vuravura tawarairai ni yalodra na mate. Levu era vakabauta ni kevaka e sega ni vakayacori e so na itovo vakavanua ni veibulu kei na so tale na kena ivalavala ena gauna e mate kina e dua, ena cudru na yalodra na tukadra, e nanumi ni tu vei ira na kaukaua mera veivakatotogani se mera vakalougatataki ira na bula tiko. Na vakabauta oqo e yavutaki kina na ka era cakava ena gauna ni veibulu kei na kena cicivaki.

Na soqo ni veibulu e kena inaki me vakamarautaka na yalo i koya sa mate ena dau caka kina e so na veika oqo​​—e osivi qai tagici vakadomoilevu na yagonimate, e dau caka tale ga e dua na soqo ni marau ni sa oti na veibulu. E dau vakatakilakilataki na soqo ni veibulu vaka oqo ena marau vakalialia, mateni, kei na meke e salavata kei na vadugu ni ivakatagi. Me vaka ni sa vauci tu e levu na ka bibi ena veibulu, o ira mada ga na matavuvale dravudravua era dau saga mera kumuna e levu na ilavo me rawa kina ni dua na “veibulu veiganiti,” veitalia ke ra tini ena dinau kei na bula dredre.

Ena veiyabaki sa sivi, era vakavotuya na iVakadinadina i Jiova na ivakarau ni veibulu vakavanua e sega ni vakaivolatabu.a E okati kina na bikabika, na kena liviraki na wai, na veivosaki kei na kerekere e caka vei ira na mate, na soqo me solevutaki kina na iwiliwili ni bogi e mate kina e dua, kei na so tale na itovo vakavanua era yavutaki tu ena vakabauta ni bula tale tiko e dua na ka ni sa mate na tamata. Na itovo vakavanua vaka oqo e sega ni vakarokorokotaki kina na Kalou, e “sega ni savasava” qai “ka lasu wale” ni yavutaki ena “vuku vakatamata,” sega ena Vosa dina ni Kalou.​—​Aisea 52:11; Kolosa 2:​8, VV.

Ka ni Bolebole Meda Kua ni Muria

Sa bau ka ni bolebole toka vei ira e so mera levea na itovo vakavanua, vakauasivi ena vanua e dau vakabibitaki kina na nodra rokovi na mate. O koya gona nira sega ni muria na iVakadinadina i Jiova na ivalavala vakavanua oqo, era dau kasamitaki se ra beitaki kina nira sega ni kauaitaki ira na mate se ra dokai ira. Dina ni so na lotu Vakarisito era kila vinaka sara tu ga na ka dina vakaivolatabu, ia ena vuku wale ga ni nodra dau vakadiloi ra qai bikai ena idre kaukaua era sa lai sega kina ni vakaduiduitaki ira. (1 Pita 3:​14) E so tale era nanuma nira na sega ni rawa ni levea taucoko na itovo vakavanua baleta ni sa vaka tu me ivakarau ni nodra bula. E so tale era nanuma nira na cati na tamata ni Kalou vei ira na lewenivanua, kevaka era sega ni muria na veitovo vakavanua oqori.

Eda na sega ni via vakacudrui ira wale tu ga na tamata. Ia, e vakasalataki keda na iVolatabu ni gauna eda tutaka kina na ka dina ena sega ni vakadonui keda na vuravura e yawaka tu na Kalou. (Joni 15:​18, 19; 2 Timoci 3:​12; 1 Joni 5:​19) Me noda inaki dei mada ga meda tutaka na dina, nida kila ni dodonu meda duidui mai vei ira era butobuto tu vakayalo. (Malakai 3:​18; Kalatia 6:​12) Me vaka ga na nona vorata o Jisu na veitemaki i Setani me cakava e dua na ka me vakacudrui kina na Kalou, eda na vorata tale ga na idre meda cakava e so na ivalavala ena vakacudruya na Kalou. (Maciu 4:​3-7) Era na sega ni vagolei na lotu Vakarisito ena rere vakatamata, ia era na vinakata ga mera vakamarautaka na Kalou o Jiova, qai vakarokorokotaki koya ni Kalou ni ka dina. Era cakava oqo nira sega ni beca na ivakatagedegede vakaivolatabu ni sokalou savasava baleta ga nira veivakarerei e so.​​—Vosa Vakaibalebale 29:25; Cakacaka 5:​29.

Dokai Jiova ena Sala O Nanumi Ira Kina na Mate

E kena ivalavala ga meda dau rarawataka da qai lolositaka na nona takali e dua eda lomana. (Joni 11:​33, 35) Na noda sega ni guilecavi koya eda lomana kei na rakorako ni kena maroroi na yagona e ivakaraitaki vinaka ni noda loloma. Ia, era taura rawa na nodra lolosi na iVakadinadina i Jiova ni mate e dua na wekadra lomani ena nodra sega ni vakaitavi ena dua na itovo vakavanua ena vakacudruya na Kalou. Ia, ena sega ni rawarawa oqori vei ira era tuberi mai ena dua na ivakarau ni bula e kaukaua sara kina na nodra rerevaka na mate. E ka ni bolebole me veiraurau na noda rai nida lolositaka na nona takali e dua eda taleitaka. Ia, e vakaukauataki ira na lotu Vakarisito yalodina o Jiova, na “Kalou ni veivakacegui kecega,” qai yaga tale ga vei ira na nodra veitomani vakayalololoma na itokani vakabauta. (2 Korinica 1:​3, 4) Na nodra vakabauta dei nira na bula tale na nodra daulomani era sa sega tu ni vakila e dua na ka, ia e nanumi ira tiko na Kalou, ena uqeti ira sara ga mera tawasei ira mai na itovo vakavanua e sega ni vakarisito, qai saqati kina na ivakavuvuli ni veivakaturi.

Eda sega beka ni marautaka ni o Jiova e kacivi keda mai na “butobuto ki na nona rarama e veivakurabuitaki”? (1 Pita 2:​9, VV) Nida marautaka na nona sucu e dua kei na noda vosota na noda rarawataki ira na mate, me uqeti keda tiko mada ga na noda via cakava na ka e dodonu kei na noda lomani Jiova na Kalou ena noda “ia tiko nai valavala ni gone ni rarama.” Meda kua ni tawasavasava vakayalo ena noda vakaitavi ena itovo vakavanua e sega ni vakarisito qai cata na Kalou.​​—Efeso 5:8.

[iVakamacala e ra]